Đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác Hồ

ủa : - Quý thầy cô giáo - Phòng sau Đại học trường ĐHSP TP.HCM - Các cơ sở cung cấp dữ liệu (thư viện-trang web-các bài báo-các cá nhân có tài liệu hỗ trợ) - Gia đình, người thân - Bạn bè gần xa, đồng nghiệp … Tp. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 12 năm 2010 Tác giả Nguyễn Thị Thúy Kiều MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ca dao là một thể loại của văn học dân gian Việt Nam, là những sáng tác trữ tình biểu hiện tình cảm, nỗi niềm của con người trong cuộc sống như tình bạn, tình yêu, tình cảm gia đình, quê hương, đất nước,…Những tâm tư ấy xuất phát từ trái tim của con người. Đối tượng mà ca dao hướng đến có thể là người bạn, người yêu, người thân, người anh hùng dân tộc… Chủ tịch Hồ Chí Minh là đề tài vô tận cho thơ ca. Tìm hiểu về Bác bao giờ cũng là một nhu cầu lớn và khẩn thiết của nhân dân. Hàng loạt các bài viết, các công trình nghiên cứu về cuộc đời Bác, tấm gương đạo đức của Bác, sự nghiệp cách mạng và sự nghiệp thơ văn của Bác…ra đời. Hình tượng Bác được xây dựng chân thật và đẹp đẽ trong nhiều loại hình nghệ thuật như: hội họa, âm nhạc, điện ảnh, điêu khắc, sân khấu, …nhưng có lẽ thành công nhất là thơ ca, trong đó có ca dao. Hồ Chí Minh là một trong những nhân vật lịch sử thời hiện đại được ca dao hướng đến để nhận thức. Ca dao về Bác chiếm số lượng khá lớn trong mảng ca dao hiện đại. Thế nhưng, hiện nay bộ phận ca dao về Người chưa được nghiên cứu bao nhiêu. Để hiểu sâu hơn mảng ca dao này, chúng tôi chọn đề tài Đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác Hồ. Ca dao bày tỏ tình cảm, nguyện vọng, suy nghĩ của nhân vật trữ tình nhưng không phải chỉ bày tỏ tình cảm cá nhân mà còn đại diện cho quảng đại quần chúng nhân dân. Cho nên, khảo sát đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác sẽ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về tình cảm của nhân dân đối với Bác. Nghệ thuật ca dao nói chung và ca dao về Bác nói riêng rất đa dạng. Thể thơ, kết cấu, ngôn ngữ, hình ảnh, thời gian, không gian…tất cả những đặc điểm ấy đã được các tác giả dân gian vận dụng khá linh hoạt, góp phần làm nổi bật tình cảm của Bác đối với nhân dân cũng như tình cảm của nhân dân đối với Bác. Hơn nữa, đặc điểm nghệ thuật của ca dao thì hầu như đã được các nhà nghiên cứu chú ý tới từ lâu, phân tích, mổ xẻ rất nhiều. Riêng về đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác thì rải rác chỉ một số bài viết. Chính vì thế, người viết mong muốn với đề tài luận văn này có thể góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu đặc điểm nghệ thuật của bộ phận ca dao nói trên. 2. Lịch sử vấn đề Việc tìm hiểu ca dao về Bác đã và đang được nhiều người quan tâm. Liên quan đến đề tài “Đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác Hồ” có thể kể đến các công trình nghiên cứu sau đây: Thi Nhị có bài “Bác Hồ và nguồn ca dao mới” đăng trên Tạp chí Văn hóa dân gian số 4/1984. Bài viết chủ yếu nói về tình cảm mãnh liệt, sâu đậm của nhân dân đối với Bác Hồ kính yêu qua ca dao. Tác giả cũng đề cập đến một đặc điểm về ngôn ngữ của mảng ca dao này, đó là việc sử dụng phương pháp tỉ dụ quen thuộc của ca dao cổ truyền để khắc họa một cách chân thực, gần gũi, mộc mạc hình ảnh của lãnh tụ. “ …với phương pháp tỉ dụ quen thuộc của ca dao truyền thống, đã khắc họa một cách chân xác và nghệ thuật song lại rất gần gũi, mộc mạc hình ảnh của lãnh tụ: Tháp Mười đẹp nhất bông sen / Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ” [ 64,5] Với hai công trình “ Suy nghĩ về cảm quan dân gian qua hình tượng Bác Hồ” đăng trên Tạp chí Văn hóa dân gian , số 1/1990 và “ Một nét đẹp trong bức tranh văn hóa dân gian đương đại: ca dao về Bác Hồ” đăng trên Tạp chí Văn hóa dân gian số 4/1991, Nguyễn Xuân Lạc đã đề cập đến cảm quan dân gian đối với Bác qua ca dao. Tác giả cho rằng hình tượng Bác Hồ trong ca dao đã được sáng tác theo cảm quan “ thần thánh hóa”. Với cảm quan này, ca dao tìm đến những biểu trưng của cái đẹp tuyệt đối, cái đẹp toàn bích, lý tưởng để thể hiện lãnh tụ. Và chính cảm quan ấy đã chi phối bút pháp nghệ thuật của ca dao về Bác. Đó là bút pháp thiên về tượng trưng, khái quát hơn là miêu tả những chi tiết sống thật của con người Bác, cuộc đời Bác. “Để diễn tả một con người có “tầm vóc thế kỷ” như Bác, thì sử dụng bút pháp tượng trưng và khái quát là thích hợp, bút pháp này có nhiều khả năng để tôn cao đối tượng thẩm mỹ theo cảm quan “thần thánh hóa” của nhân dân ta. Bằng bút pháp ấy, ca dao quần chúng đã dựng lên những hình ảnh cao đẹp, rộng lớn, hùng vĩ, thiêng liêng về Bác với nghệ thuật so sánh ví von truyền thống đậm đà: mặt trời, vầng Thái Dương, sao Bắc Đẩu, gương Hồ Thủy, hòn Thái Sơn, trời đất, sông bể, hoa sen, hương quế, hương trầm…bởi vì chỉ có những hình ảnh ấy thì mới xứng đáng với tầm vóc vĩ đại của Bác và mới thỏa tấm lòng ngưỡng mộ, tôn kính, biết ơn của nhân dân ta đối với Bác”.[34, 9] Trần Gia Linh với bài viết “Bốn mươi lăm năm ca dao dâng Bác” đăng trên Tạp chí Văn hóa dân gian số 1/1990 đã khẳng định: “ Ca dao diễn tả về Người như một sự thống nhất tuyệt diệu giữa cái vĩ đại trong sự bình dị; giữa những hình ảnh kì vĩ có tính chất thần thoại với những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với mọi người; giữa cái tượng trưng cao độ với cái hiện thực sâu sắc trong phương pháp biểu hiện.” [ 39,30] Với tiểu luận “Tình cảm của nhân dân Việt Nam đối với Bác Hồ qua ca dao” trong công trình biên soạn “Ca dao về Bác Hồ”, Nxb Văn hóa thông tin Hà Nội-2003, Trần Quang Nhật đã có những đóng góp đáng kể trong việc khẳng định ca dao về Bác đa số sử dụng lối so sánh. Hướng so sánh thứ nhất là “so sánh hai cuộc đời: cuộc đời lầm than của người dân mất nước trong xiềng xích nộ lệ, dưới hai tầng áp bức bóc lột của thực dân phong kiến và cuộc đời sống trong độc lập tự do hòa bình mà Bác và Đảng đã dành lại cho đất nước” [58, 15]. Hướng so sánh thứ hai là “so sánh công ơn của Bác với những gì thiêng liêng nhất, kì vĩ nhất trong cuộc sống trần gian và trong thiên nhiên vũ trụ”[ 58, 17]. “Để tỏ rõ niềm tin của mình đối với Bác Hồ, một lần nữa qua ca dao, nhân dân ta đã dùng thủ pháp nghệ thuật so sánh. So sánh Bác như sao Bắc Đẩu, như vầng Thái Dương soi đường chỉ lối cho nhân dân ta đi lên” [58, 30] Với bài viết “Tìm hiểu công thức truyền thống trong một số bài ca dao mới Nam Bộ về hình ảnh Bác Hồ” đăng trên website Trần Tùng Chinh đã cho thấy ca dao về Bác có sự kế thừa một số công thức truyền thống của ca dao cổ truyền. “Các bài ca dao mới nói chung và ca dao về Bác nói riêng còn thiếu sự trau chuốt nhưng lại thừa sự mộc mạc tự nhiên. Tuy nhiên, những công thức truyền thống quen thuộc của ca dao xưa vẫn in dấu và làm nên chất dân gian trong những bài ca” [4] Theo Hà Công Tài trong bài viết “Vấn đề sưu tầm nghiên cứu thơ ca dân gian hiện đại” đăng trong cuốn “Một thế kỷ sưu tầm nghiên cứu văn hóa văn nghệ dân gian”, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội – 2001, thì mảng ca dao về Bác chưa được nghiên cứu bao nhiêu, dù đây là bộ phận có khối lượng lớn nhất trong ca dao hiện đại. Khi nghiên cứu về bộ phận này, Hà Công Tài nhận thấy rằng chúng có nhiều đặc điểm rất tiêu biểu cho ca dao thời hiện đại, từ cách cảm nhận và phản ánh cuộc sống tới đặc điểm thi pháp, từ hoàn cảnh lưu truyền tới sự gắn bó với truyền thống ca dao của dân tộc trong suốt trường kỳ lịch sử. Nhìn chung, ở các công trình nghiên cứu trên, bên cạnh việc bàn về nội dung thì cũng bàn đến thi pháp của ca dao về Bác, trong đó có một số đặc điểm nghệ thuật như kết cấu, ngôn ngữ, hình ảnh. Tuy nhiên, vẫn chưa có một chuyên luận nào về đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác, nếu có thì có lẽ chúng tôi chưa đọc được. Đa phần, khi bàn về nghệ thuật của mảng ca dao này, các nhà nghiên cứu nói về sự kế thừa các công thức truyền thống trong kết cấu, các biện pháp tu từ trong ngôn ngữ và các hình ảnh thiên nhiên đã trở thành biểu tượng. Còn các đặc điểm nghệ thuật khác thì người nghiên cứu ít chú ý. Kế thừa thành tựu của người đi trước, chúng tôi phát triển thành một chuyên luận về Đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác Hồ. Chúng tôi hi vọng đề tài sẽ góp thêm một tiếng nói mới về đặc điểm nghệ thuật của bộ phận ca dao này. 3. Mục đích nghiên cứu Đây là một đề tài chưa được nghiên cứu chuyên sâu, vì thế, mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là hệ thống một số đặc điểm nghệ thuật chủ yếu để từ đó nhận thức rõ hơn giá trị của bộ phận ca dao về Bác. Luận văn góp phần cung cấp một cái nhìn đầy đủ hơn về nghệ thuật của ca dao về Bác ở ba phương diện: thể thơ, kết cấu và ngôn ngữ. Từ đó làm rõ hơn giá trị đặc sắc của mảng ca dao này, hiểu thêm về thể loại ca dao, hiểu thêm mối tương quan giữa ca dao về Bác với ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại. 4. Phạm vi nghiên cứu Chúng tôi khảo sát đề tài dựa trên một số công trình sưu tầm, tuyển chọn ca dao, cụ thể sau đây: - Công trình sưu tầm ca dao Nam bộ về Bác Hồ của Bùi Mạnh Nhị mang tên “Sen Tháp Mười” do Nxb TPHCM xuất bản năm 1980. Với công trình này, tác giả đã sắp xếp ca dao theo các chủ đề: Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ, Miền Nam ơn Bác muôn vàn Bác ơi, Lòng dân với Bác vuông tròn thủy chung và phần cuối tác giả còn giới thiệu thêm một số bài ca dao của các dân tộc ít người với mong muốn giới thiệu sự đa dạng, độc đáo của hệ thống ca dao về Bác ở nhiều dân tộc trong đại gia đình Tổ quốc Việt Nam. Bộ sưu tập này gồm 145 bài của dân tộc Kinh và 16 bài của dân tộc ít người ở Nam bộ. - Công trình “Ca dao về Bác Hồ” của Trần Hữu Thung do Nxb Hà Tĩnh, 1981. Công trình này bao gồm hai phần. Phần thứ nhất là một vài cảm nhận của tác giả nhân đọc ca dao về Bác Hồ. Phần thứ hai tác giả giới thiệu các bài ca dao đã sưu tầm được nhưng không sắp xếp theo một trật tự nhất định nào. Tất cả gồm 227 bài ca dao. - Công trình sưu tầm “Ca dao về Bác Hồ” của Trần Quang Nhật, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2003. Tập sách gồm hai phần chính: tiểu luận và sưu tầm. Trong phần sưu tầm, để độc giả tiện tra cứu, tác giả đã sắp xếp các bài ca dao theo chủ đề: Bác Hồ - công ơn trời biển, Bác Hồ - mối quan hệ máu thịt với quần chúng, Bác Hồ - niềm tin tất thắng của dân tộc, Bác Hồ - động lực thúc đẩy toàn dân thi đua chiến đấu và sản xuất, Bác Hồ trong lòng đồng bào dân tộc ít người. Tuy nhiên, tác giả cho rằng cách sắp xếp trên đây chỉ là tương đối, bởi vì các khía cạnh tình cảm của nhân dân đối với Bác Hồ thường đan chéo với nhau. Trong một bài ca dao nhiều khi có cả khía cạnh này, và khía cạnh kia, cái này là nguyên nhân, cái kia là sự thể hiện và ngược lại, khó mà phân định rạch ròi được. Tổng số bài ca dao trong tập này là 253. - Ngoài ra, chúng tôi còn tham khảo những quyển như: “ Ca dao Bảo Định Giang”, “ Tục ngữ ca dao Việt Nam” của Vũ Ngọc Phan, “ Ca dao chống Mỹ -tập 2”, “ Ca dao chiến sĩ -tập 5”,“ Ca dao chiến sĩ -tập 6”, “ Ca dao Đồng Tháp Mười”, “ Ca dao sưu tầm - Từ 1945 đến nay”, ca dao Nam bộ, ca dao Nam Trung bộ, ca dao dân ca đất Quảng, ca dao Hải Hưng, ca dao ngoại thành… Sau khi tổng hợp, loại bỏ những bài trùng lặp, chúng tôi thống kê được tất cả 521 bài. Ở luận văn này, người viết chỉ khảo sát ca dao về Bác Hồ của người Kinh không khảo sát ca dao của dân tộc thiểu số. 5. Phương pháp nghiên cứu Với đề tài này, người viết sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu như: hệ thống, so sánh, liên ngành, thống kê. Mỗi bài ca dao được sản sinh và tồn tại theo hệ thống ca dao cùng thể loại. Do vậy, phương pháp hệ thống và so sánh được tiến hành dựa trên nguyên lý về mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng, dùng cái chung (ca dao) để hiểu cái riêng (ca dao về Bác) và từ cái riêng (ca dao về Bác) để hiểu cái chung (ca dao), thấy được sự phong phú đa dạng và hấp dẫn của ca dao. Đặt ca dao về Bác trong hệ thống của nó để phát hiện ra các đặc điểm chung và nét độc đáo riêng về nghệ thuật của nó. Cụ thể là đặt ca dao về Bác vào hệ thống ca dao nói chung, hệ thống ca dao hiện đại nói riêng. Phương pháp này giúp xác định vị trí hay “tọa độ” của ca dao về Bác trong mối quan hệ với các bộ phận ca dao khác như ca dao cổ truyền, ca dao hiện đại để giúp đánh giá đầy đủ giá trị và ý nghĩa của bộ phận ca dao về Bác. Những đặc điểm chung của thể loại chi phối bộ phận ca dao này rất nhiều về mặt nghệ thuật. Từ những đặc điểm nghệ thuật của thể loại ca dao mà nhận ra được những đặc điểm nghệ thuật phổ biến nhất của bộ phận ca dao về Bác (chẳng hạn về dung lượng, đề tài, thủ pháp nghệ thuật). Đồng thời bộ phận ca dao này chắc chắn có những đặc điểm riêng về mặt nghệ thuật. Từ những điểm chung và điểm riêng đó mà xác định vị trí của nó trong một hệ thống và đánh giá được ý nghĩa của nó trong hệ thống đó. Ca dao về Bác không tồn tại biệt lập trong nền văn học dân gian nên không thể thiếu phương pháo so sánh khi nghiên cứu. Người viết sẽ tiếp cận đa diện để hiểu rõ bản chất và vị trí của bộ phận ca dao này trong mối tương quan đa chiều với các bộ phận ca dao khác. Nhìn từ nhiều góc độ sẽ giúp đánh giá chính xác và toàn diện về đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác. Trước hết người viết so sánh đặc điểm nghệ thuật giữa các bài ca dao về Bác với nhau để tìm ra nét chung tiêu biểu. Sau đó, còn so sánh với ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại về mặt kết cấu, thể loại và ngôn ngữ. Phương pháp liên ngành (phương pháp ứng dụng khoa học liên ngành) là một phương pháp đặc biệt quan trọng. Nhìn chung phương pháp này được diễn ra theo hai hướng song song. Một là người viết tiếp cận ca dao về Bác bằng những kiến thức ngữ văn học, cụ thể là những lý luận về phương diện nghệ thuật. Đối với hướng tiếp cận này, người viết sử dụng các phương pháp phân tích văn học, vận dụng một cách tổng hợp các tri thức và kĩ năng cần thiết của văn (gồm lý luận văn học, lịch sử văn học, ngôn ngữ học). Đặc biệt, ca dao về Bác là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ nên phải được tiếp nhận, cảm thụ và “giải mã” thông qua ngôn ngữ học. Đồng thời tiếp cận tác phẩm trong đời sống dân gian của nó. Hai là người viết tiến hành lí giải, cắt nghĩa đặc điểm nghệ thuật ca dao về Bác bằng kết quả nghiên cứu của các ngành khoa học tương cận là dân tộc học, xã hội học, tâm lý học, lịch sử học, địa lý học, văn hóa học…Những dữ kiện đó là truyền thống, phong tục, tập quán, những đặc điểm tự nhiên, những sử kiện lịch sử, …nhất là lịch sử dân tộc trong giai đoạn 1945 – 1975. Từ những đặc điểm tự nhiên, lịch sử, văn hóa có liên quan đến ca dao về Bác để truy tìm, lí giải căn nguyên, cách thức và ý nghĩa của thể loại, kết cấu, ngôn ngữ, nêu lên những chức năng tư tưởng và chức năng nghệ thuật của chúng. Nhưng cuối cùng tất cả sẽ được xử lí theo góc độ tiếp cận của ngành ngữ văn học, cụ thể là bộ môn Văn học dân gian. Người viết còn sử dụng phương pháp thống kê để thống kê tần số xuất hiện của các thể thơ, kết cấu, hình ảnh, từ ngữ. Dựa vào kết quả và những số liệu thống kê đó, người viết có thể khái quát thành những đặc điểm nghệ thuật cụ thể. Các phương pháp trên được kết hợp đan xen chứ không phải sắp xếp chúng kế cận nhau, để giúp khảo sát đặc điểm nghệ thuật ca dao về Bác theo một trình tự khoa học hợp lý và có thể nhận ra thuộc tính của đối tượng. Bởi vì, ca dao về Bác không phải là một đối tượng biệt lập mà luôn nằm trong hệ thống ca dao nói chung và có mối quan hệ tương tác với các bộ phận ca dao khác. Mặt khác, nghệ thuật ca dao về Bác luôn có nhiều khía cạnh, đặc điểm khác nhau mà một phương pháp không bao quát hết được. Các phương pháp trên sẽ hỗ trợ, bổ sung cho nhau. 6. Đóng góp mới của luận văn Luận văn góp phần đem lại một cái nhìn gần về phương diện nghệ thuật của ca dao về Bác. Luận văn chỉ ra đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Người ở ba phương diện: đặc điểm thể loại, kết cấu và ngôn ngữ. Người đọc có thể thấy được những nét đặc sắc, độc đáo về nghệ thuật cũng như những đóng góp không kém phần quan trọng của bộ phận ca dao này cho thể loại ca dao, đặc biệt là ca dao hiện đại. Lí giải vì sao bộ phận văn học này lại có sức sống mạnh mẽ trong lòng quần chúng nhân dân hơn 70 năm qua. Đến nay, bộ phận ca dao này vẫn còn sống động và giúp chúng ta hiểu thêm, yêu thêm đời sống tâm tư, cách nghĩ, lối sáng tác tài hoa của nhân dân trong việc ca ngợi người anh hùng. 7. Cấu trúc của luận văn Ngòai phần Mở đầu, Kết luận, Nội dung luận văn có 3 chương: Chương 1 : Khái quát về ca dao và ca dao về Bác Hồ. Trong chương này, chúng tôi giới thiệu một cách chung nhất về khái niệm ca dao; giá trị nội dung cũng như nghệ thuật của ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại; khái niệm ca dao về Bác Hồ, nội dung, đối tượng sáng tác, hoàn cảnh sáng tác, số lượng tác phẩm của ca dao về Bác Hồ. Chương 2 : Thể thơ và kết cấu của ca dao về Bác Hồ. Đặc điểm thể thơ được triển khai với 3 nội dung: thể lục bát, thể song thất lục bát và thể hỗn hợp. Đặc điểm kết cấu gồm 3 nội dung: kết cấu đối thoại và kết cấu trần thuật; kết cấu đối lập và kết cấu song hành tâm lý; kết cấu thu hẹp dần hình tượng và kết cấu miêu tả trực tiếp. Chương 3 : Ngôn ngữ của ca dao về Bác Hồ Chúng tôi tiếp tục đề cập đến một số đặc điểm về ngôn ngữ: sự kết hợp giữa ngôn ngữ toàn dân và ngôn ngữ địa phương; sự kết hợp giữa ngôn ngữ văn chương và ngôn ngữ đời thường; cách sử dụng tên riêng chỉ địa điểm; cách sử dụng ngôn ngữ trùng lặp và cách sử dụng các biện pháp tu từ. Cuối luận văn có Phụ lục gồm: giới thiệu đầy đủ các văn bản ca dao khảo sát và các bảng thống kê số liệu có liên quan đến đề tài: - Phụ lục 1 thống kê tổng số những bài ca dao về Bác Hồ, kết quả tổng số bài ca dao không trùng lặp là 521 bài. - Phụ lục 2 là bảng thống kê các số liệu về thể thơ của ca dao về Bác và ca dao hiện đại - Phụ lục 3 là bảng thống kê tần số xuất hiện của ngôn ngữ trùng lặp trong ca dao về Bác - Phụ lục 4 là bảng thống kê tần số xuất hiện các hình ảnh: tự nhiên, thực vật và nhân tạo trong ca dao về Bác. Chương 1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CA DAO VÀ CA DAO VỀ BÁC HỒ 1.1. Ca dao 1.1.1. Khái niệm Trong sinh hoạt văn học dân gian, có một bộ phận quan trọng là sinh hoạt ca hát, trong đó tiêu biểu nhất là việc diễn xướng ca dao, dân ca. Để chỉ lĩnh vực ca hát dân gian, nhân dân sử dụng các từ: ca, hò, ví, lý, hát giao duyên, hát đối đáp, hát huê tình… Ca dao có nguồn gốc từ dân ca và có mối quan hệ chặt chẽ với dân ca. Thế nên trước khi nêu khái niệm về ca dao, chúng ta cần hiểu dân ca là gì? “Dân ca là những bài hát và câu hát dân gian trong đó có cả phần lời và phần giai điệu” [ 29, 411]. Khi nói đến dân ca Việt Nam, không phải là nói đến những bài, những câu hát nhất định, mà còn là nói đến những hình thức sinh hoạt dân ca nhất định nữa. Hay nói cách khác, đời sống tồn tại của dân ca rất đa dạng và phong phú. Trước hết, dân ca gắn với các sinh hoạt của người bình dân như: nghi lễ, lao động và sinh hoạt gia đình, xã hội. Ngoài ra, dân ca còn gắn với nhiều môi trường diễn xướng như: trên cạn, dưới nước. dân ca gắn với nhiều thời điểm trong năm như: cúng tế, lễ hội, ngày thường; gắn với mọi giai đoạn của đời người như: sinh ra, trưởng thành, cưới hỏi, tang ma… Và dĩ nhiên, dân ca tồn tại khắp các vùng miền: Bắc, Trung, Nam, khắp các dân tộc trên đất nước. Bàn về khái niệm ca dao, nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra ý kiến của mình. Tuy nhiên, ở đây chúng tôi chọn những ý kiến tâm đắc nhất. Chu Xuân Diên nhận định: “Ca dao vốn là một thuật ngữ Hán -Việt. Theo cách hiểu thông thường thì ca dao là lời của các bài hát dân ca đã tước bỏ đi những tiếng đệm, tiếng láy…hoặc ngược lại, là những câu thơ có thể “bẻ” thành những làn điệu dân ca”[29, 436]. Nguyễn Xuân Kính cho rằng: “Ca dao là những sáng tác văn chương được phổ biến rộng rãi, được lưu truyền qua nhiều thế hệ mang những đặc điểm nhất định và bền vững về mặt phong cách. Và ca dao đã trở thành một thuật ngữ dùng để chỉ một thể thơ dân gian”[32, 79]. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi trong Từ điển thuật ngữ văn học thì nhận định: "dùng danh từ ca dao để chỉ riêng thành phần nghệ thuật ngôn từ (phần lời thơ) của dân ca (không kể những tiếng đệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi).” [24,26]. Ở mỗi tác giả, tuy cách diễn đạt có khác nhau nhưng cùng thống nhất nhau về quan điểm: ca dao là tiếng hát tâm tình về cuộc sống của nhân dân lao động, là những sáng tác có vần điệu được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Như vậy, giữa ca dao và dân ca không có ranh giới rõ rệt. Sự phân biệt giữa ca dao và dân ca chỉ là ở chỗ khi nói đến ca dao, người ta thường nghĩ đến những lời thơ dân gian, còn khi nói đến dân ca người ta nghĩ đến cả những làn điệu, những thể thức hát nhất định nữa. Dựa vào thời điểm xuất hiện, có thể chia ca dao làm hai bộ phận chính: ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại. Bàn về khái niệm ca dao cổ truyền, Chu Xuân Diên cho rằng: “…đó là bộ phận những câu hát đã trở thành cổ truyền của nhân dân. Gọi là cổ truyền bởi vì những câu hát này được phổ biến rộng rãi và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Gọi là cổ truyền, bởi vì những câu hát này mang những đặc điểm nhất định và bền vững về phong cách…trở thành khuôn mẫu cho việc sáng tác thơ ca của nhân dân ở các thế hệ sau”[29, 437] Nguyễn Hằng Phương nhận định: “ ca dao cổ (hay ca dao cổ truyền) là khái niệm chỉ riêng thành phần nghệ thuật ngôn từ của dân ca (không kể tiếng đệm, tiếng láy, tiếng đưa hơi) được sáng tác từ cách mạng tháng Tám trở về trước”[71]. Tóm lại có thể nói: ca dao cổ truyền (hay còn gọi là ca dao cổ, ca dao truyền thống, ca dao cũ, ca dao xưa) là những bài ca dao sáng tác trước cách mạng tháng Tám, mang những đặc điểm nhất định trở thành khuôn mẫu cho việc sáng tác ca dao của nhân dân ở các giai đoạn sau. Về khái niệm ca dao hiện đại, trong Vấn đề nghiên cứu văn học dân gian hiện đại, Chu Xuân Diên cho rằng “Chúng tôi dùng khái niệm văn học dân gian hiện đại hay văn học dân gian mới để chỉ văn học dân gian thời kỳ từ sau cách mạng tháng 8 năm 1945 trở lại đây.”[10,34]. Ca dao hiện đại (hay ca dao mới) là một bộ phận của văn học dân gian hiện đại. Cho nên ca dao hiện đại là loại ca dao xuất hiện từ sau cách mạng tháng 8 năm 1945. Bên cạnh đó, chúng tôi xin nhắc lại ba tiêu chí nhận diện ca dao hiện đại của Nguyễn Hằng Phương trong “ Một cách nhận diện ca dao hiện đại” để từ đó xác định khái niệm ca dao hiện đại: Thứ nhất: ca dao hiện đại là những tác phẩm ca dao mang đặc điểm nghệ thuật dân gian truyền thống, phù hợp với quan niệm nghệ thuật mới và hiện thực đời sống của nhân dân trong thời kỳ hiện đại. Thứ hai: ca dao hiện đại là những tác phẩm ca dao mang tâm lý sáng tác tập thể. Nói cách khác, đối tượng được phản ánh trong tác phẩm là những hiện tượng đời sống gây tác động vào một tập thể nhất định chứ không chỉ gây tác động vào từng cá nhân. Thứ ba: ca dao hiện đại có thể ra đời từ nhiều nguồn: từ những sáng tác mô phỏng của các tác giả chuyên nghiệp, từ những sáng tác của phong trào văn nghệ nghiệp dư, từ trong sinh hoạt văn hóa dân gian. Điều quan trọng là, những tác phẩm ca dao hiện đại ấy phải được lưu truyền rộng rãi trong dân gian bằng phương thức truyền miệng, mang ý nghĩa thẩm mỹ của tính truyền miệng. [74,4] Dựa vào tiêu chí nhận diện ca dao hiện đại như trên của tác giả Nguyễn Hằng Phương và quan điểm của Chu Xuân Diên trong vấn đề nghiên cứu văn học dân gian hiện đại, chúng tôi mạnh dạn đưa ra cách hiểu khái niệm ca dao hiện đại. Ca dao hiện đại là những tác phẩm ca dao ra đời từ sau cách mạng tháng Tám, mang đặc điểm nghệ thuật ca dao truyền thống, phù hợp với quan niệm nghệ thuật mới và hiện thực đời sống của nhân dân trong thời kỳ hiện đại. Hay nói cách khác đó là những tác phẩm ca dao mang những đặc điểm nghệ thuật truyền thống của ca dao cổ truyền được cải biên và những truyền thống nghệ thuật mới được định hình trên cơ sở tiếp thu những truyền thống nghệ thuật cổ truyền. Tại sao lại chọn mốc cách mạng tháng Tám để chia ra hai bộ phận ca dao như trên? Theo người viết, cách mạng tháng Tám thành công đánh dấu một bước phát triển mới của dân tộc. Đất nước được giải phóng, nhân dân thoát khỏi chế độ phong kiến hơn nghìn năm, giành lại chính quyền, thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Đó cũng là khoảng thời gian nhân dân được học hành, được tự do học tiếng mẹ đẻ mà không sợ bị đàn áp. Từ sau cách mạng tháng tám lực lượng và hình thức sáng tác của ca dao có sự thay đổi. Sau cách mạng, công tác diệt giặc dốt, bình dân học vụ phát triển làm cho hành chục triệu người dân biết đọc, biết viết trong thời gian ngắn sau cách mạng cùng với truyền thống yêu thích thi ca vốn có lâu đời của dân tộc, đã tạo khả năng và điều kiện sáng tác cho nhiều người trong mọi tầng lớp nhân dân. Phần lớn người sáng tác ca dao sau thời kì này là nông dân, bộ đội. Bên cạnh đó là công nhân, trí thức, các tầng lớp khác kể cả các em thiếu nhi, các cụ phụ lão, các bà mẹ chiến sĩ, các chị dân quân du kích, tự vệ… Sáng tác ca dao được truyền miệng hoặc viết thành văn, có hoặc không có tên tác giả viết trên báo liếp, báo tường, báo tay của bộ đội, của các đoàn thể nhân dân hoặc in trên báo chí của Trung ương hoặc địa phương trong cả nước. Như vậy, hình thức sáng tác khác biệt nhất của ca dao hiện đại và ca dao cổ truyền chính là có một số bài ca dao được sáng tác dưới hình thức là chép lại rồi sau đó mới truyền miệng. 1.1.2. Giá trị nội dung Ca dao cổ truyền là những sáng tác ca dao ra đời từ cách mạng tháng Tám trở về trước. Trước cách mạng, đất nước ta chịu sự đô hộ nặng nề của chế độ phong kiến. Trong giai đoạn đó, ca dao chủ yếu phản ánh tình yêu nam nữ, lên án tố cáo những mặt trái của xã hội cũ, không có những bài ca ngợi lãnh tụ, người anh hùng. Còn ca dao hiện đại là những sáng tác ra đời sau cách mạng tháng Tám. Thời kì này, dân tộc ta đã thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến phương Bắc nhưng lại chịu sự đàn áp của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Cho nên, ca dao giai đoạn này chủ yếu phản ánh cuộc kháng chiến chốnh Pháp, Mỹ của dân tộc và bước đầu tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Tóm lại, vai trò của ca dao cổ truyền là nhằm giải tỏa nỗi lòng của người bình dân. Từ đó, những con người lao động hiểu nhau hơn, xích lại gần nhau hơn. Đồng thời, qua ca dao, người bình dân cũng muốn lên án cái xấu, cái ác, đề cao cái tốt, cái thiện. Phải nói rằng, đến giai đoạn ngày nay, mảng ca dao cổ truyền vẫn còn nguyên giá trị của nó. Ca dao hiện đại tiếp tục kế thừa và phát huy ca dao cổ truyền nhưng lồng vào đó những nội dung mới phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh mới. Ca dao cổ truyền phản ánh những sinh hoạt hằng ngày, những tâm tư, tình cảm của nhân dân lao động bị áp bức bóc lột. Đó là tâm trạng đau khổ, uất ức, thái độ phản kháng của nhân dân lao động bị đè nặng dưới ách thống trị nặng nề của giai cấp địa chủ và chính quyền phong kiến: Gánh cực mà đổ lên non / Còng lưng mà chạy cực còn theo sau; Trời sao trời ở không cân / Kẻ ăn chẳng hết người lần chẳng ra;… Ca ngợi cảnh đẹp, sản vật của quê hương, đất nước: Đường vô xứ Nghệ quanh quanh / Non xanh nước biếc như tranh họa đồ; Đồng Đăng có phố Kì lừa / Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh; Muốn ăn mật rú vọ Trèn / Muốn xơi ốc đực thì lên Thác Đài; Lụa này thật lụa Cổ Đô / Chính tông lụa cống các cô hay dùng;… Tình yêu nam nữ là bộ phận phong phú nhất trong ca dao cổ truyền. Ở đây, ca dao đã phản ánh mọi biểu hiện của tình yêu trong tất cả những chặng đường của nó: giai đoạn gặp gỡ ướm hỏi nhau: Đến đây mận mới hỏi đào / Vườn hồng đã có ai vào hay chưa? / Mận hỏi thì đào xin thưa / Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào; Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng / Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?…giai đoạn gắn bó trao đổi những lời thề nguyền, những tặng vật cho nhau: Yêu nhau cởi áo cho nhau / Về nhà mẹ hỏi, qua cầu đánh rơi;…giai đoạn hạnh phúc với những niềm ước mơ, những nỗi nhớ nhung: Ngó em không dám ngó lâu / Ngó qua một chút đỡ sầu mà thôi;… hoặc sự thất bại, đau khổ với những lời than thở oán trách: Đôi ta là bạn thong dong / Như đôi đũa ngọc nằm trong mâm vàng / Bởi chưng thầy mẹ nói ngang / Cho nên đũa ngọc mâm vàng xa nhau;… Ca dao cổ truyền còn phản ánh những mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình: ông bà với con cháu: Ngó lên nuộc lạt mái nhà / Bao nhiêu nuộc lạt nhớ ông bà bấy nhiêu;…cha mẹ và con cái: Ân cha nặng lắm con ơi / Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang; Công cha như núi Thái Sơn / Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra / Một lòng thờ mẹ kính cha / Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con;…vợ chồng: ; Áo vá vai vợ ai không biết / Áo vá quàng chí quyết vợ anh; Chồng em áo rách em thương / Chồng người áo gấm xông hương mặc người;...anh em, chị em, họ hàng: Anh em như chân với tay / Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần …Đó là tình cảm gia đình thiêng liêng cao quí: sự mẫu mực của cha mẹ đối với con cái, lòng hiếu thảo của con cái dành cho ông bà, cha mẹ, anh em yêu thương, hòa thuận giúp đỡ nhau, tình cảm thủy chung, son sắt của vợ chồng. Dĩ nhiên ca dao cổ truyền còn nhiều nội dung khác nhưng người viết chỉ nêu vài nội dung tiêu biểu như trên để làm nền cho việc khảo sát đối tượng chính của luận văn. Ca dao hiện đại lên án, tố cáo tội ác của giặc Pháp, Mỹ. Những hành động đốt nhà, cướp của phá hoại mùa màng, giết người, móc mật, ăn gan, được ca dao kể lại với lòng căm thù, uất hận: Con ơi, mẹ dặn điều này / Mỹ Diệm một bầy giết hại bà con; Chén cơm thuốc độc hãy còn / Mối thù Phú Lợi núi mòn không phai… Toàn dân ta không phân biệt già, trẻ, trai, gái; dân tộc ít người hay nhiều người; miền xuôi hay miền ngược; thành thị hay nông thôn; ở tiền tuyến hay hậu phương,… ai ai cũng thể hiện lòng nồng nàn yêu nước, căm thù giặc sâu sắc: Thù nhà, thù nước, thù chung / Chung vai đấu cật một lòng giết Tây; Bao giờ hết cỏ Tháp Mười / Thì dân Nam mới hết người đánh Tây; Cho dù Mỹ Ngụy trăm tay / Quyết không chia được nước này làm hai; Cho dù cạn nước Đồng Nai / Nát chùa Thiên Mụ không phai lòng vàng… Cùng với phong trào chống giặc ngoại xâm, toàn dân ta còn chống giặc đói và giặc dốt. Ca dao về tăng gia sản xuất cũng như ca dao ._.về Bình dân học vụ trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp rất nhiều. “Thống kê chưa đầy đủ, tỉ lệ ca dao về tăng gia sản xuất, tiết kiệm chiếm 10,35% và về bình dân học vụ, học hành, diệt giặc dốt chiếm 10,15 % tổng số ca dao chống Pháp” [9, 28]: Thu về ngọn cỏ đơm hoa / Người ra mặt trận thì ta ra đồng / Người ra trận đổ máu hồng / Ta ra cánh đồng ta đổ mồ hôi / Rằng Hồ Chủ tịch bảo ta / Tăng gia sản xuất cũng là đánh Tây; Chữ không có phấn có hồ / Mà sao khéo điểm khéo tô mặt người… Sẽ là thiếu sót nếu không nói đến ca dao về thuế nông nghiệp, giảm tô, cải cách ruộng đất và những hoạt động khác ở hậu phương. Mảng ca dao này có số lượng khá nhiều: Nông dân đã nói là làm / Đã đi phải đến, đã bàn phải thông / Đã quyết là quyết một lòng / Đã phát là động, đã vùng là lên / Đã lật, lật dưới lên trên / Đã chuyển là chuyển bốn bên chân trời; Bà con trong xóm đổi công / Đêm đêm tát nước ngoài đồng vui ghê; Vì ai nên vợ xa chồng / Dân cày xa ruộng đòn dông xa kèo;… Một nội dung nữa khá nổi bật của ca dao hiện đại là tình cảm sâu sắc của nhân dân đối với Đảng và nhất là đối với Bác Hồ. Đây là mảng cao dao chiếm số lượng lớn nhất trong ca dao hiện đại: Nhớ ngày mồng ba tháng ba / Chính là ngày của Đảng ta ra đời / Đảng ra đời sáng ngời mọi chỗ / Đảng ra đời lúa trổ nhiều bông; Bác, Đảng lập thành tên nước / Con cháu ta tiến bước dưới cờ / Ta là con cháu Bác Hồ / Đánh tan Mỹ Ngụy cơ đồ về ta; Cụ Hồ ở giữa lòng dân / Tuy xa, xa lắm, nhưng gần gần ghê… Có lẽ bộ đội là người làm nhiều ca dao nhất trong hai cuộc kháng chiến. Họ viết về mình và trước hết cho mình. Cho nên ca dao là tự tình, tự thuật, tự truyện của họ: Thằng Tây chớ cậy xác dài / Chúng tao người nhỏ nhưng dai hơn mày; Con đi độc lập con về / Mẹ yên tâm nhé, con về mẹ vui; Em về lo liệu việc nhà / Để anh yên dạ xông pha trận tiền; Ta đi trăng cũng đi theo / Đường ta dốc núi đỉnh đèo trăng soi / Bây giờ trăng đã ngủ rồi / Ta đi lòng vẫn sáng ngời ánh trăng;… Ca dao hiện đại cũng nói nhiều đến người phụ nữ. Chiến tranh bao giờ cũng là thách thức đối với con người, nhưng có lẽ đối với phụ nữ, thách thức đó gần như toàn diện và nặng nề nhất, đặc biệt về mặt tình cảm riêng tư. Tuy nhiên, họ đã vượt qua những thách thức đó bằng tinh thần làm chủ bản thân mình. Họ không than vãn như ca dao xưa: Con ơi nhớ lấy câu này / Đầu quân cứu nước sáng ngời chí trai / Hoa thơm nhất có hoa nhài / Người thơm danh nhất là trai chiến trường; Kề vai gánh vác sơn hà / Sao cho nổi tiếng đàn bà Việt Nam; Em về lo việc hậu phương / Anh lo giết giặc chiến trường lập công; Anh đi gìn giữ nước non / Tóc xanh em đợi, lòng son em chờ;… Nội dung của ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại có những nét tương đồng nhưng cũng có những nét khác biệt. Tương đồng ở điểm cả hai bộ phận ca dao đều thể hiện tâm tư, tình cảm của người bình dân: tình cảm gia đình, tình yêu quê hương đất nước, tình yêu nam nữ, đồng thời lên án những thế lực tàn bạo chà đạp lên con người. Điểm khác biệt, ca dao hiện đại thể hiện một số nội dung mới phù hợp với hoàn cảnh xã hội hiện đại như tăng gia sản xuất, bình dân học vụ, thuế nông nghiệp, giảm tô, cải cách ruộng đất, đặc biệt là tình cảm đối với Đảng và Bác Hồ. Như vậy, về nội dung, ca dao hiện đại là sự nối kết, phát triển của ca dao cổ truyền chứ không phải là một bộ phận hoàn toàn tách biệt. 1.1.3. Giá trị nghệ thuật Ca dao cổ truyền sử dụng nhiều thể thơ khác nhau, phổ biến vẫn là thể lục bát: Thân em như tấm lụa đào / Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai;…và song thất lục bát: Lụa làng Trúc vừa thanh vừa bóng / May áo chàng cùng sóng áo em / Chữ tình cùng với chữ duyên / Xin đừng thay áo mà quên lời nguyền;… Thể vãn (vãn bốn, vãn năm…) rất đắc dụng trong đồng dao: Chi chi chành chành / Cái đanh thổi lửa / Con ngựa đứt cương / Ba vương ngũ đế… Ngoài ra, các dạng biến thể của thể lục bát và song thất lục bát: Yêu em tam tứ núi cũng trèo / Thất bát sông cũng lội, tứ cửu tam thập lục đèo cũng qua; Nghĩ rằng em đã có chồng rồi / Sao em chưa có đứng ngồi vân vi / Ới thầy mẹ ơi ! cấm đoán em chi ! / Mười lăm, mười tám sao chả cho đi lấy chồng;…cũng hay được dùng trong ca dao cổ truyền. Mỗi một thể loại đều có những tác dụng nhất định. Nhưng nhìn chung, tất cả các thể thơ nói trên đều nhằm làm nổi bật nội dung của văn bản ca dao. Kết cấu chủ yếu trong ca dao cổ truyền là kết cấu theo lối đối thoại. Hầu hết ca dao về tình yêu nam nữ là hình thức trao đổi tình cảm giữa nam và nữ. Trai gái ở nông thôn thường gặp gỡ, tìm hiểu nhau, thổ lộ tình cảm với nhau trong những khi cùng nhau lao động, trong những ngày hội hè, vui xuân. Hình thức thể hiện tập trung của sự giao duyên đó là những cuộc hát đối đáp nam nữ. Ví dụ: Đối đáp hai vế : - Vào vườn hái quả cau non Anh thấy em giòn muốn kết nhân duyên. Hai má có hai đồng tiền Càng nom càng đẹp, càng nhìn càng ưa. - Anh đà có vợ con chưa Mà anh ăn nói gió đưa ngọt ngào. Mẹ già anh để nơi nao Để em tìm vào hầu hạ thay anh. Đối đáp một vế : - Hỡi cô cắt cỏ một mình Cho anh cắt với chung tình làm đôi. Cô còn cắt nữa hay thôi Cho anh cắt với làm đôi vợ chồng. Song song đó là kết cấu trần thuật: Đói lòng ăn hột chà là / Để cơm nuôi mẹ mẹ già yếu răng;…Bên cạnh đó, ca dao cổ truyền cũng hay sử dụng kết cấu đối lập: Tưởng rằng chị ngã em nâng / Ai ngờ chị ngã, em bưng miệng cười;… và kết cấu đối ngẫu tâm lý: Lên non mới biết non cao / Nuôi con mới biết công lao mẹ thầy;… kết cấu thu hẹp dần hình tượng: Anh đi anh nhớ quê nhà / Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương / Nhớ ai dãi nắng dầm sương / Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao;… Ca dao không chỉ bắt gặp những cách nói trau chuốt, mượt mà, ý nhị, đầy chất thơ: Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng / Tre non đủ lá đan sàn nên chăng? / Đan sàng thiếp cũng xin vâng / Tre vừa đủ lá non chăng hỡi chàng?; Nước chảy liu riu, lục bình trôi líu ríu / Anh thấy em nhỏ xíu, anh thương…mà còn gặp những lời nói bình dân, đầy tính khẩu ngữ: Gánh cực mà đổ lên non / Còng lưng mà chạy, cực còn chạy theo; Chồng con là cái nợ nần / Chẳng thà ở vậy nuôi thân béo mầm; Giàu thì thịt cá cơm canh / Khó thì lưng rau đĩa muối, cúng anh tôi đi lấy chồng;… Một số hình ảnh trong ca dao cổ truyền đã trở thành biểu tượng. Các nhà nghiên cứu đã kết luận “ trong ca dao, người dân lao động Việt Nam đã mượn đời sống con cò để biểu hiện đời sống của mình” [ 32, 339]. Các hình ảnh thuyền biển, trúc mai, mận đào,…tượng trưng cho đôi lứa yêu nhau… Ca dao hiện đại sử dụng nhiều thể thơ khác nhau: lục bát: Bao giờ hết cỏ Tháp Mười / Thì dân Nam mới hết người đánh Tây…, song thất lục bát: Chiếc khăn xanh viền quanh chỉ đỏ / Bàn tay nhỏ thêu họ thêu tên / Anh vào nhập ngũ Tây Nguyên / Trao khăn em tặng tình yêu kết tình… và thể hỗn hợp: Gió đánh cành tre / Gió đập cành tre / Chị ra mặt trận em về tải thương / Nhiễu điều phủ lấy giá gương / Xót tình cá nước thì thương nhau cùng / Gió đánh cành hồng / Gió đập cành hồng / Chị về gặt lúa nuôi chồng thương binh / Chồng em vì nước hi sinh / Cánh tay mất nửa, mối tình còn nguyên... Ca dao hiện đại kế thừa phổ biến các dạng kết cấu của ca dao cổ truyền: kết cấu đối thoại và trần thuật, kết cấu đối lập và đối ngẫu tâm lý, kết cấu thu hẹp dần hình tượng và miêu tả trực tiếp. Kết cấu đối thoại chủ yếu là kết cấu một vế: Con ơi con ngủ cho say, Mẹ đi phục kích canh hai mẹ về. Kết cấu trần thuật chủ yếu thuật lại tội ác của kẻ thù: Cắc bụp, cắc bụp, xòa, Ba thằng giặc Pháp bắt gà bắt heo. Cắc bụp, cắc bụp, xèo, Ba thằng giặc Pháp bắt heo, bắt gà. Kết cấu đối lập: Ban ngày em học trường này, Ban đêm đến lượt mẹ thầy của em. Ban ngày nắng rực khăn em, Ban đêm mát dịu ánh đèn sáng soi. Đảng đem ánh sánh ban ngày, Soi lên cuộc sống cả hai: trẻ già. Kết cấu thu hẹp dần hình tượng: Cái cò cái vạc cái nông, Nhặt cỏ ruộng đồng tát nước dùm tao. Mồ hôi càng đổ tạt rào, Khoai lúa thu vào càng trội hơn lên. Tất cả cho Tổng động viên, Phản công thắng lợi mau yên nước nhà. Kết cấu đối ngẫu tâm lý: Bể đông có lúc vơi đầy, Mối thù đế quốc có ngày nào quên. Ca dao hiện đại sử dụng nhiều hình ảnh: tự nhiên, thực vật, động vật và nhân tạo. Đặc biệt, một số hình ảnh nhân tạo trong đời sống sinh hoạt thường nhật như: súng, cờ, thuyền…xuất hiện với tần số cao. Tuy nhiên phổ biến nhất vẫn là hình ảnh tự nhiên. Ngôn ngữ ca dao hiện đại có sự kết hợp hài hòa giữa ngôn ngữ toàn dân và ngôn ngữ địa phương, ngôn ngữ văn chương và ngôn ngữ đời thường. Cách kết hợp ấy tạo ra nhiều bài hay, đẹp, thi vị: Đêm nay bóng núi nghiêng che / Anh canh, em gặt có ông trăng hiền sáng soi; Phá Tam Giang nối đàng ra Bắc / Đèo Hải Vân hướng mặt vào trong; Trị Thiên đò dệt sang ngang / Dệt thương, dệt nhớ, dệt đàng núi sông;… Ca dao cổ truyền và ca dao hiện đại không chỉ bấy nhiêu giá trị nghệ thuật. Do phạm vi đề tài, chúng tôi chỉ điểm xuyết vài giá trị cơ bản có liên quan trực tiếp đến đề tài, làm nền cho việc nghiên cứu đặc điểm nghệ thuật của ca dao về Bác Hồ. 1.2. Ca dao về Bác Hồ 1.2.1. Khái niệm Ca dao về Bác Hồ là những bài ca dao do nhân dân khắp mọi miền đất nước sáng tác về Bác từ sau cách mạng tháng Tám. Đây là một bộ phận của ca dao hiện đại. Ở đây, người viết quan niệm ca dao về Bác là mảng ca dao bao gồm những bài ca trực tiếp bộc lộ tình cảm của nhân dân đối với Bác: Có ai về chốn quê nhà / Gửi lời chúc thọ Cha già mến yêu; Đếm sao cho hết vì sao / Kể sao hết được công lao Bác Hồ;… và cả những bài ca gián tiếp nói đến Bác, tức nói về sự việc khác nhưng có liên hệ tới Bác: Hôm qua anh đến chơi nhà / Thấy mẹ dệt vải thấy cha đi bừa / Thấy em mải miết xe tơ / Thấy cháu i-tờ ngồi học bi bô / Thì ra vâng lệnh Cụ Hồ / Cả nhà yêu nước thi đua phen này;… Qua bộ phận ca dao về Bác, người thưởng thức có thể cảm nhận được lòng kính yêu, lòng biết ơn, nỗi mong chờ, tình cảm thủy chung, niềm tin son sắt của nhân dân đối với Bác. Bên cạnh đó, người đọc cũng bắt gặp một số nội dung khác tuy không trực tiếp hướng về Bác nhưng cũng có liên hệ đến Bác. Tình cảm của nhân dân ta đối với Bác Hồ - người lãnh tụ kiệt xuất của Đảng và của dân tộc, trước hết bắt nguồn từ lòng kính yêu, tự hào và biết ơn sâu sắc về những công lao vô cùng to lớn của Bác. Công ơn to lớn ấy được nhân dân ta so sánh với những gì thiêng liêng nhất, kỳ vĩ nhất trong thiên nhiên nhiên vũ trụ: Núi cao là núi Thái Sơn / Ơn cao nghĩa cả là ơn Cụ Hồ; Đếm sao cho hết vì sao / Kể sao cho hết công lao Bác Hồ; Cụ Hồ ơn đức biết bao / Ơn dày sánh đất, đức cao sánh trời;… Nhân dân biết ơn Bác bởi tấm lòng yêu thương mênh mông của Bác dành cho đồng bào. Bác đã từng nói:“ Tôi có một ham muốn, ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân tộc ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành” [ 17, 20]. Cùng với lòng biết ơn sâu sắc, nhân dân ta cũng yêu thương Bác vô vàn, xem Bác như người Cha trong đại gia đình, tự hào vì dân tộc ta có Bác: Tháp Mười đẹp nhất bông sen / Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ; Cụ Hồ là đuốc sáng soi / Nhắc đến tên Cụ muôn người yêu thương; Cây quế Thiên Thai mọc trên núi đá / Trầm nơi Vạn Giã hương tỏa sơn lâm / Tên Bác Hồ thơm hơn hương quế, hương trầm / Nhìn ra phương Bắc mà thương Bác Hồ; Dù ai đi đông đi tây / Mỗi năm tháng chín nhớ ngày mồng ba / Dù ai đi gần đi xa / Chớ quên ngày giỗ Cha già kính yêu;… Lòng biết ơn lãnh tụ và mối quan hệ gắn bó với lãnh tụ tất nhiên dẫn đến một niềm tin mãnh liệt vào lãnh tụ. Nhân dân tin tưởng vào sự dẫn dắt, sụ lãnh đạo sáng suốt của Người: Cụ Hồ yêu nước thương dân / Dắt dìu dân tộc thắng ba kẻ thù / Giặc Tây, giặc đói, giặc mù / Cả ba thứ giặc Bác Hồ vượt qua; Sóng thần thì mặc sóng thần / Có Cha bẻ lái, có dân chống chèo; Dân cày mà có Bác Hồ / Như thuyền có lái, như cờ gió bay;… Sức khỏe của Bác là mối quan tâm sâu sắc của toàn dân ta. Đó là một lẽ tự nhiên như chúng ta quan tâm , chăm sóc đến sức khỏe của ông bà, cha mẹ mình. Song, Bác là linh hồn của dân tộc, là người cầm lái con thuyền dân tộc nên mối quan tâm đến sức khỏe của Bác còn thể hiện lòng yêu nước của chúng ta. Vì thế, mối quan tâm ấy còn tăng gấp bội: Đường ra Việt Bắc / Xa lắc, xa lơ / Ai đi tôi gửi bức thư mấy hàng / Chúc Hồ Chủ tịch anh khang / Lãnh đạo dân tộc trên đường đấu tranh; Chúc Cụ Hồ mạnh khỏe, vui tươi / Dắt dìu kháng chiến, giành độc lập cho người Việt Nam; Chúng con ở bốn phương trời / Quay về hướng Cụ muôn lời chúc mong / Dài lâu như suối như sông / Cụ Hồ sống mãi trong lòng chúng con;… Kính yêu Bác, mong Bác mạnh khỏe sống lâu, hi vọng có một ngày nào sẽ được gặp Bác… Đó là tình cảm, nguyện vọng chung của toàn dân ta. Nhưng có lẽ niềm mong mỏi ấy tha thiết nhất ở đồng bào miền Nam. Nhân dân miền Nam khao khát được gặp Bác trong ngày thống nhất đất nước: Đêm nằm con thấy chiêm bao / Thấy Hồ Chủ tịch đã vào nơi đây; Ngày mai giải phóng quê mình / Miền Nam đón Bác thỏa tình ước mong; Mong ngày độc lập Cụ vô / Thỏa lòng mong đợi, ước mơ đêm ngày; Miền Nam nhớ Bác vô cùng / Mong ngày đón Bác vào trong Khánh Hòa;… Như đã nêu trên, ca dao về Bác có những bài trực tiếp nói lên tình cảm của nhân dân đối với Bác nhưng cũng có những bài nói về sự việc khác, qua đó gián tiếp nói về Bác. Ca dao về Bác cũng nói nhiều đến anh bộ đội Cụ Hồ. Nhân dân ca ngợi anh bộ đội Cụ Hồ cũng là ca ngợi Bác: Đồng bào trông thấy hoan hô / Hoan hô anh lính Cụ Hồ ngoan ghê / …Cụ Hồ dân kính, dân yêu / Nên anh bộ đội dân chiều dân thương; Ai về yên Dưỡng, Hoành Mô / mà xem quân lính Cụ Hồ sang sông / Đêm ngày mê mải chiến công / Thoáng trông như có cả chồng em kia; Hôm qua sinh nhật Cụ Hồ / Bộ đội đánh thắng ăn to hai đồn;… Tình yêu nam nữ, tình nghĩa vợ chồng cũng được đề cập đến trong bộ phận ca dao này. Tuy nhiên, tình yêu ấy trong ca dao về Bác không thấy có sự cấm đoán của giai cấp thống trị, không có những quan niệm “nam nữ thụ thụ bất thân” “ cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” …gây nên những đau khổ bất hạnh cho đôi lứa mà tình cảm ấy vừa trong sáng, thủy chung, đậm đà vừa gắn liền với tình yêu lãnh tụ, tình yêu nhân dân: Ai ơi chớ lấy chồng non / Chờ ngày độc lập lấy “con Cụ Hồ”; Anh đi gìn giữ nước non / Tóc xanh em đợi lòng son em chờ / Anh đi làm lính Cụ Hồ / Đò xưa, bến cũ đợi chờ đón anh; Cắt tấm lục đào em đề ba chữ/ Chữ trung với Bác, chữ hiếu với mẹ, chữ nghĩa với anh / Dù xa xôi em vẫn giữ lòng thành / Có Bác chỉ đường dẫn lối thì hai đứa mình sẽ gặp nhau;… Cũng như ca dao hiện đại, ca dao về Người cũng thấy xuất hiện nội dung tăng gia sản xuất. Trong những ngày đầu độc lập, dân tộc ta gặp vô vàn khó khăn. Khó khăn lớn nhất chính là nạn đói. Vấn đề cấp bách nhất của Chính phủ lâm thời là cứu đói. Ngoài giải pháp nhường cơm sẻ áo thì tăng gia sản xuất là giải pháp giải quyết vấn đề từ gốc. Bác đã kêu gọi: “Tăng gia sản xuất! Tăng gia sản xuất ngay! Tăng gia sản xuất nữa! Đó là khẩu hiệu của ta ngày nay. Đó là cách thiết thực của chúng ta để giữ vững quyền tự do độc lập” (Hồ Chí Minh toàn tập). Cho nên, ca dao về Bác không thể không đề cập đến vấn đề này: Chúng con quyết chí thi đua / Sản xuất, tiết kiệm cho vừa lòng Cha; Cụ Hồ đã dạy dân ta / Thi đua sản xuất cũng là đánh Tây;Cụ dạy chúng ta thi đua để mà đoàn kết / Có đoàn kết rồi mới thiệt thi đua / Anh em nông dân mình chăm bón làm mùa / Công nhân đúc nhiều súng đạn / Bộ đội đánh mạnh giặc thua chạy dài; … Khó khăn thứ hai là nạn dốt. Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã phát động phong trào bình dân học vụ nhằm xóa nạn mù chữ trong toàn dân. Trong suốt thời Pháp thuộc, hơn 90% dân Việt Nam mù chữ, đây là một trong các quốc nạn. Chính vì thế, Bác đã kêu gọi nhân dân "chống nạn mù chữ", “diệt giặc dốt” vì "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Ca dao về Bác xuất hiện hàng loạt các bài cổ động cho phong trào này: Hôm qua anh đến chơi nhà / Thấy mẹ dệt vải thấy cha đi bừa / Thấy nàng mải miết xe tơ / Thấy cháu "i - tờ" ngồi học bi bô / Thì ra vâng lệnh Cụ Hồ / Cả nhà yêu nước "thi đua” học hành; Giỏi như đến mức Cụ Hồ / Người còn phải học huống hồ chúng ta; Không đèn thì lấy ánh trăng / Mực bằng đậu cút, giấy bằng lồ ô / Quyết tâm học chữ Bác Hồ / Nước nhà độc lập, tự do có ngày;… Tóm lại, qua ca dao về Bác, người đọc có thể cảm nhận được một bức tranh tình cảm muôn màu muôn vẻ của toàn dân đối với Bác, đồng thời có thể hình dung ra bức tranh cuộc sống sinh động của nhân dân trong giai đoạn từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945. 1.2.2. Lực lượng sáng tác Trong lịch sử văn học nước ta, hiếm thấy một hiện tượng độc đáo nào như thơ ca viết về Bác. Độc đáo là bởi một dòng sông thơ đã ra đời và chảy mãi từ Một – con – Người – Đẹp. Bởi vì, “Con người đó đã hóa thân vào dân tộc và thời đại; hơn thế nữa, con người đó đã hòa làm một với từng người dân Việt Nam, đã sống sâu sắc trong trái tim họ…Con người đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh” [ 35,11]. Vâng, Bác Hồ mãi mãi là nguồn cảm hứng, là đối tượng mà nhân dân hướng đến để bày tỏ tình cảm của mình. Ở đây, chúng tôi muốn đề cập đến một dòng chảy nhỏ, khiêm tốn nhưng dạt dào tình cảm hòa vào dòng sông lớn của thơ ca viết về Bác Hồ, đó là dòng ca dao về Bác. 1.2.2.1. Theo vùng miền Từ Cao-Bắc-Lạng đến mũi Cà Mau, từ Tây Nguyên đến Bình Trị Thiên, đâu cũng có những câu ca dao về Bác, đâu cũng có lời hát nhắc nhở đến công ơn Người. Từ đỉnh núi cao của rừng Việt Bắc, chúng ta nghe hát: Em về giã gạo ba giăng / Anh lên múc nước Cao Bằng về ngâm / Đến ngày mười chín tháng năm / Gói thành đôi bánh đem dâng Bác Hồ. Giữa lòng Thủ đô Hà Nội, tiếng hát về Bác lại cất lên Một chiều nắng ấm Thủ đô / Vui sao được thấy Bác Hồ trồng cây. Đồng bào Quảng Bình, Vĩnh Linh, Đông Anh lúc nào cũng đinh ninh lời dạy của Bác: Ca rằng: dân tuyến Vĩnh Linh / Ghi sâu lời Bác đinh ninh đời này; Bạc màu là đất Đông Anh / Làm theo lời Bác vẫn xanh ruộng đồng. Người Tây Nguyên muôn đời nhớ ơn Bác: Rừng Tây Nguyên muôn đời nhớ Bác / Đã khắc tên lên bạc đeo tay; Hòa Bình dốc thẳm non cao / Có đi tiếp vận mới biết công lao Cụ Hồ; Trường Sơn dậy tiếng Bác Hồ / Đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào; Dù cho biển cạn non mòn / Lòng dân Thuận Hóa vẫn còn trơ trơ / Vẫn là dân của cụ Hồ / Trọn đời theo mãi ngọn cờ vàng sao.Bình Trị Thiên : Đất Trị Thiên là đất của Cụ Hồ / Đất cha ông chi thằng Bảo Đại mà kéo Tây qua đóng đồn. Trong kho tàng ca dao-dân ca Đà Nẵng, hình ảnh Bác Hồ chiếm một tỉ lệ không nhỏ. Điều đó có được là do tư tưởng cách mạng của Bác đã gắn với cuộc sống và chiến đấu của người dân Đà Nẵng, gắn với những biến đổi to lớn diễn ra trên quê hương "Trung dũng kiên cường" và đồng thời gắn với những biến cố trọng đại, hào hùng của lịch sử dân tộc nói chung và Đà Nẵng nói riêng. Người Đà Nẵng với Bác trước hết là lòng kính yêu, ngưỡng mộ: Những đêm đại hội quê hương/ Cháu ngồi nhớ Bác tình thương ngọt ngào / Cháu nhìn vầng trán cao cao / Nhìn đôi mắt Bác như sao sáng ngời / Bác nhìn cháu nhỏ khắp nơi / Soi gương bóng tối cho đời thắm tươi; Bác Hồ trong trái tim dân / Tuy xa nghìn dặm nhưng gần gần ghê…và sau đó là niềm tự hào, tin tưởng: Giặc kia khủng bố lu bù / Lòng dân vẫn một mùa thu Bác Hồ / Tình quân dân, nghĩa đồng bào / Ngàn câu cổ vũ ghi vào trong tim; Ngày nay được thống nhất sơn hà / Nhìn xem cờ đỏ thật là vinh quang / Đồng bào ơi, nhớ lời Bác dặn đinh ninh / Quân dân đoàn kết, độc lập, hòa bình muôn năm;… Bình Định: Nước sông Trà in hình núi Ấn / Dừa Trung Lương soi bóng Lại Giang / Nhìn lên cờ đỏ sao vàng / Lòng dân ơn Bác muôn vàn Bác ơi. Phú Yên: Từ Vạn Ninh đến Can Lâm / Lòng dân đồng điệu đồng tâm với Cụ Hồ. Khánh hòa: Gió nào bằng gió Tu Bông / Sức nào bằng sức nhân dân Cụ Hồ;… Ca dao miền Nam về Bác là một bộ phận không nhỏ trong dòng chảy của ca dao Bác Hồ. Công ơn của Đảng, Bác Hồ luôn luôn canh cánh trong lòng mỗi người: Việt Nam chỉ một cơ đồ / Miền Nam treo ảnh Bác Hồ trong tim; Miền Nam muôn thuở một lòng / Ngày đêm luôn nhớ công ơn Bác Hồ. Sống dưới nanh vuốt của kẻ thù, đồng bào càng thấm công ơn này. Đồng bào miền Nam cũng như đồng bào trên khắp mọi miền đất nước đều bày tỏ nỗi nhớ thương và lòng biết ơn vô hạn về Người. Nhân dân khắp các tỉnh thành miền Nam đều có ca dao về Người: Bao giờ thống nhất non sông / Cần Thơ gửi vú sữa kính dâng lên Bác Hồ; Ta là con cháu Bác Hồ / Nghe tin đồng khởi reo hò đi ngay (Bến Tre), Ai xây, ai đắp, ai bồi / công ơn của Bác chói ngời Bạc Liêu; Đêm qua nằm ngủ con mơ / Thấy tàu của Bác cập bờ Cà Mau. Đồng Tháp có một vinh dự lớn là được cụ Nguyễn Sinh Sắc – thân sinh của Bác Hồ kính yêu chọn làm nơi hoạt động yêu nước trong những năm tháng cuối đời và yên nghỉ tại đó. Nhân dân ở đây đã thay mặt cho đồng bào cả nước đưa tiễn Người và hết sức bảo vệ ngôi mộ, chống mọi âm mưu xảo quyệt của kẻ thù. Phải chăng, trong nỗi niềm khao khát chờ trông ngày thống nhất, người dân Đồng Tháp Mười còn có mong đợi riêng: Ngày ấy được đón Bác về viếng thăm nơi yên nghỉ cuối cùng của người cha thân yêu. Và niềm tin ấy bật lên thành lời, thành nỗi trông ngóng: Trông trời, trông đất, trông mây, Trông ngày đón Cụ vui vầy Bắc Nam. Không chỉ nhân dân trong nước mà cả kiều bào ở nước ngoài cũng có ca dao về Bác. Dù ở xa nhưng lúc nào họ cũng hướng về quê hương, đất tổ, nơi có Cụ Hồ đang dắt dìu kháng chiến với nhân dân Chúng con ở bốn phương trời / Quay về hướng Cụ muôn đời chúc mong; Cụ Hồ yêu nước thương nhà / Dắt dìu dân tộc thắng ba kẻ thù;…Em Nguyễn Ở, một em bé ở Xa-côn bên Thái Lan đã viết nhân kỉ niệm ngày sinh của Bác: Hôm nay mười chín tháng năm / Chúng em sung sướng hơn rằm Trung Thu;… Như vậy, trên đất nước ta đâu đâu cũng có ca dao về Bác Hồ. Nhân dân ở khắp các tỉnh thành, từng khu vực, miền, vùng đất đều có nhu cầu thổ lộ tình cảm của mình đến Bác. Mỗi địa phương có một cách biểu hiện tình cảm khác nhau đối với lãnh tụ. Tất cả những khía cạnh tình cảm ấy đã hòa vào, góp vào làm phong phú hơn cho nội dung mảng ca dao về Bác Hồ nói chung. Đó là sự kế thừa và tiếp nối truyền thống của ca dao - dân ca trong việc ca ngợi lãnh tụ, những nhân vật lịch sử vĩ đại mà Bác Hồ là một người như thế. 1.2.2.2. Theo tầng lớp Tác giả những bài ca dao về Bác không phân biệt tầng lớp, địa vị, ngành nghề. Họ là bộ đội, dân công, thiếu snh quân, công nhân, nông dân, thầy giáo, học sinh,… Có lẽ đối tượng làm ca dao về Bác nhiều nhất chính là các anh bộ đội, mà ngày ấy nhân dân ưu ái, tin yêu gọi là anh bộ đội Cụ Hồ. Các anh sáng tác ca dao về Bác trong mọi hoàn cảnh: lúc hành quân ra mặt trận, mặc dù “đường xa, súng nặng oằn vai”, “gian nan cơm vắt muối vừng”, mặc dù phải đi “trăm núi ngàn khe”, “qua mấy dốc mấy đèo”, nhưng vẫn luôn nghe “lời Bác vang vọng non sông”, luôn “thấy Bác mãi còn dõi theo”, tâm hồn luôn rực sáng lý tuởng cách mạng cao cả mà Bác và Đảng đã truyền thụ, lại thương “Bác vì đất nước, vì niềm vui chung” mà “tóc xanh bạc trắng đôi miền” nên anh đã hạ quyết tâm: Dù cho giọt máu cuối cùng / Con tin vào Bác vững lòng tiến lên / Con thề: diệt sạch xâm lăng / Hai miền Nam Bắc cùng xanh đất trời; Bác ơi cháu quyết cắm cờ / Lên trên đồn giặc như thơ Bác mừng. Cũng vậy anh bộ đội ở xa, giữa bốn bề mênh mông sông nước, thiếu thốn mọi thứ, vẫn tâm niệm những lời giáo huấn của Bác, vững vàng cầm chắc tay súng canh giữ biển trời cho Tổ quốc: Đảo xa sóng dội bốn bề / Lắng nghe lời Bác vọng về biển khơi. Tinh thần đó được thể hiện ở người dân công tiếp vận: Ta là con cháu Bác Hồ / Nghe tin tiếp vận đan bồ đi ngay; Ngày nay vâng lệnh Bác Hồ / dân công “dô hò” bạt núi ta đi / mấy năm kháng chiến trường kì / Vai gánh càng dẻo, chân đi càng bền . Em thiếu sinh quân nói riêng với Bác rằng: Cháu là em bé phương xa / Theo anh vệ quốc xa nhà đã lâu / Qua bao vực thẳm truông dài / Giúp anh vệ quốc diệt loài thực dân. Người công nhân cầu đường thấy rõ trách nhiệm của mình: Cầu này ta bắc chóng xong / Cho xe chóng chạy, cho lòng Bác vui; Bạt rừng xẻ núi mở đường / Chở hàng vào tận chiến trường, Bác vui; Cầu đường mạch máu chúng ta / Giặc mà phá đứt thì ta nối liền… / Tuân theo lời dạy Cha già / Cầu đường giữ vững, dân ta thắng thù;… Thấm nhuần lời dạy của Bác “thi đua sản xuất cũng là đánh Tây”, vừa ích nước, vừa lợi nhà, người nông dân ngày đêm lăn lộn trên đồng ruộng không quản mưa nắng nhọc nhằn, quyết tâm làm ra nhiều thóc gạo chi viện cho tiền tuyến để bộ đội ăn no đánh thắng: Qua nương xuống ruộng lên đồi / Ta cuốc, ta xới, ta cười, ta ca / Rằng: Hồ Chủ tịch dạy ta / Tăng gia sản xuất cũng là đánh Tây;… Với nhiệm vụ cao cả và thiêng liêng “trăm năm trồng người”, người thầy giáo vẫn thấm nhuần lời khuyên của Bác trong từng trang giáo án: Chúng con khuya sớm chuyên cần / Nguyện vì lợi ích trăm năm trồng người / Trống trường báo một ngày vui / Từng trang giáo án thấm lời Bác khuyên. Noi gương thầy, cảm thụ những lời truyền dạy của thầy, các bạn học sinh cũng làm ca dao bày tỏ tình cảm của mình đến với Bác: Mái trường ngói đỏ hây hây / Cây cao bóng cả tình này Bác che;... Tóm lại, dù là người nông dân hay công nhân, bộ đội hay dân công, học sinh hay thầy giáo, nhưng ở họ đều có một điểm chung đó là tình yêu thương chân thành dành cho Bác. Họ đã thổ lộ điều đó bằng ca dao với tất cả tấm lòng của mình. 1.2.2.3.Tuổi tác Nhân dân ta, ai ai cũng có thể làm ca dao về Bác. Họ không phân biệt tuổi tác, từ cụ già tóc bạc đến các em nhỏ đều cất lên tiếng nói tình cảm của mình về Bác bằng ca dao. Đây là ước mơ có ngày được gặp Bác của một cụ già cao tuổi: Ước gì đời sống thêm năm / Ước gì mắt sáng để trông Bác Hồ / Đêm khuya chợp mắt tôi mơ: / Lúa vàng thêm mát Cụ Hồ đứng bên. Qua cuộc đối đáp với anh dân công, một ông lão đã cho biết vì sao tuổi đã cao mà lão vẫn tham gia vào đội dân công. Lão cho rằng con trai đã đi dân công, rồi dâu, cháu cũng đi nên lão cũng đan vội đôi bồ để đi vận tải coi như đó là chút nghĩa đền đáp với Cụ Hồ: Lão đan vồi vội đôi bồ / Sắm sanh cái gậy lão dô hò lão đi. Dù chưa một lần được gặp Bác nhưng những bà mẹ miền Nam vẫn khẳng định một lòng một dạ đi theo con đường cách mạng mà Bác đã vạch ra: Con ra thưa với Bác Hồ / Đất này chỉ một lá cờ vàng sao. Ngày giải phóng Sài Gòn, Bác đã đi xa, đồng bào miền Nam không còn được đón Bác vào thăm cho thỏa lòng âm thầm mong đợi bấy lâu. Nhưng được tự do ngắm nghía ảnh Bác từ lâu phải cất giấu, nay đột nhiên xuất hiện, đồng bào cũng cảm thấy sung sướng lắm, tưởng như Bác vẫn còn đó với non sông, đất nước. Một bà má miền Nam đã thay mặt nhân dân nói lên điều đó: Giữa ngày giải phóng thành đô / Bỗng đâu tấm ảnh Bác Hồ hiện ra / Lần đầu được gặp Cha già / Muôn ngàn con mắt trẻ già nhìn no / Má rằng: thương tiếc Cụ Hồ / Hôm nay thấy Cụ, hết lo, hết sầu / Cụ Hồ tài lớn, đức cao / Nghìn năm vẫn sáng như sao trên trời Chúng ta hãy nghe mấy lời tâm huyết của người vợ nông thôn nhắn gửi chồng qua bài ca dao Nghe lời Bác dạy thi đua / Thử xem ai được, ai thua phen này / Chàng đi ra trận đánh Tây / Ruộng để em cày, thóc lúa em gieo / Nghèo thì em biết phận nghèo / Nắng sớm mưa chiều, em chẳng quản công / Sao cho lúa tốt đầy đồng / Bộ đội no lòng yên chí xông pha / Con thơ cùng với mẹ già / Chàng cứ tin chắc ở nhà có em… Một anh lính coi kho đã sáng tác ca dao hứa với Bác rằng: Tôi là anh lính coi kho / Quanh năm chỉ việc cân, đo, giữ hàng / Nhà kho lại ở trong hang / Bốn bề núi thẳm rừng hoang mịt mù / Chẳng tu mà cũng là tu / Tu sao cho vẹn Bác Hồ khuyên răn: / Nếu không lo kiệm, lo cần / Khó mà liêm chính, khó mà vô tư / Một mình hang tối âm u / Mà lòng dạ vẫn sáng như ban ngày… Và đây là lời của cô gái khi tiễn chàng trai ra trận. Cô không quên khẳng định tấm lòng son sắt, thủy chung của mình đồng thời đó cũng là tình cảm chân thành đối với Bác Hồ kính yêu Anh đi gìn giữ nước non / Tóc xanh em đợi, lòng son em chờ / Anh đi ra lính Cụ Hồ / Khúc sông, đỉnh núi, con đò tiễn anh. “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn chúng em nhi đồng”. Đúng vậy! Thiếu nhi Việt Nam ngoài tình cảm đối với ông bà cha mẹ, anh em, bạn bè cón có thêm một tình cảm rất thiêng liêng: tình cảm đối với Bác Hồ. Vì sao có tấm lòng yêu mến tha thiết như vậy ở các em? Thông qua những người xung quanh như ông bà, cha mẹ, anh em, bạn bè, chú bộ đội, anhcán bộ…các em đã thấy Bác là người đã mang lại cơm no áo ấm cho gia đình, đem lại cuộc sống vui tươi, hạnh phúc cho các em. Nhưng nếu chỉ vậy thôi thì chưa đủ, tình cảm của các em còn gần gũi và sâu sắc hơn nhiều. Các em không chỉ thấy Bác là một lãnh tụ mà còn thấy Bác là một người ông, người cha. Các em yêu Bác bởi Bác luôn luôn có một tình cảm tha thiết đối với các em như Bác đã viết: Ai yêu các nhi đồng Bằng Bác Hồ Chí Minh Trước tấm lòng yêu mến của Bác đối với các em như vậy, chúng ta không ngạc nhiên chút nào khi thấy các em rất yêu mến Bác. Ca dao về Bác không thể không kể đến đối tượng thiếu nhi này. Trong những bài ca dao các em sáng tác về Bác, nội dung thường xoay quanh niềm kính yêu, mong nhớ Bác, mong muốn được gặp Bác. Đây là lời của em Nguyễn Ở, một em bé ở Xa-côn bên Thái Lan đã sáng tác ca dao về Bác nhân kỉ niệm ngày sinh nhật Bác: Hôm nay mười chín tháng năm / Chúng em sung sướng hơn rằm Trung thu. Hay đây là lời hứa riêng của em thiếu sinh quân với Bác: Cháu là em bé phương xa / Theo anh vệ quốc xa nhà đã lâu / Qua bao vực thẳm truông dài / Giúp anh vệ quốc diệt loài thực dân. Bài ca dao này nối tiếp bài ca dao khác ra đời để giãi bày, thổ lộ tình cảm của nhân dân khắp nơi với Bác. “Cuộc đời của Bác đã hòa vào núi sông đất nước. Vì vậy, mỗi hình ảnh của đất nước, từ sắc nước sông Trà đến hình núi Ấn, từ vẻ ngọt vú sữa Cần Thơ đến hương tràm U Minh…đều gợi nỗi nhớ thương Người.” [61, 3] Tóm lại, chính lực lượng sáng tác ca dao về Bác phong phú như thế đã tạo nên những giọng điệu, sắc thái tình cảm khác nhau của mảng ca dao về Bác. Mỗi cá nhân, địa phương, ._.Nước dâng chậm chạp, nước tiêu ngập ngừng Nắn sông bắt nước thẳng dòng Cho buồm thuận nẻo, cho đồng lúa xanh Thi đua đào khỏe, chuyển nhanh Làm theo lời Bác, chúng mình vươn lên. 438. Sông Nha Trang cát vàng nước đục Thảnh thơi con cá đục Lội dọc lội ngang Miền Nam giữ dạ đá vàng Công ơn Đảng Bác chẳng phụ phàng nỡ quên. Hò ơ giã gạo chày ba Ta nhịp cho hòa, điệu hát thêm hay Bác cho ta có đất cày Ngát đồng hương lúa, vườn say trái lành. 439. Sông sâu còn lấy thước dò Lòng dân ơn Bác biết đo sao cùng. 440. Sông Thao nhắn với sông Trà Hai dòng một nước dân ta một nòi. Lòng ta ơn Bác đời đời Như rừng không đếm được lá, như trời không đếm được sao. 441. Sông Trường chảy ra sông Tranh Sông Tranh đổ lại Thu Bồn Thu Bồn xuôi ra cửa Đợi Nhớ Bác Hồ, cháu gọi Bác Hồ ơi! 442. Sớm mai ra đứng bờ sông Ngó về miền Bắc mà lòng ước mơ Lòng em sáng đợi chiều chờ Trông cho năm tháng ngày giờ trôi mau Trông cho thống nhất nước nhà Để mừng đón tiếp Cha già vào đây Trông trời trông nước trông mây Trông cho mau tổng tuyển cử để Mỹ Tây mau chuồn. 443. Ta là con cháu Cụ Hồ Nghe tin tiếp vận đan bồ đi ngay. Ta là con cháu Cụ Hồ Nghe tin tiếp vận lên đường đi ngay. Ta là con cháu Cụ Hồ Nghe tin đồng khởi reo hò đi ngay. 444. Ta mau về với Bác Hồ Kìa hai lăm triệu điểm tô nước nhà Cướp súng đạn duổi giặc ra Bao nhiêu vũ khí mang về lập công Hồ Chủ Tịch rất khoan hồng Trăm năm tạc dạ chữ đồng đừng phai. 445. Ta tin Đảng, tin Bác Hồ Ta căm thù giặc từng giờ khôn khuây. Chiến khu đói khổ kéo dài Đời còn đói khổ khôn khuây căm thù. Trăm năm ngột ngạt ngục tù Cái xiềng khóa cẳng, cái đầu lìa thân. Đứng lên chịu cực một lần Còn hơn muối xát, kim châm cả đời. Hướng về Việt Bắc xa xôi Rừng thêm một ánh sao trời tỏa xa. 446. Ta về thăm lại Tháp Mười Sen hồng ta hái viếng Người – Tháng Năm. Nông dân thiếu đói Người chăm Để nay đồng lúa liền năm được mùa. Dân cày có ruộng vẫn lo Gắng công ta rửa phèn chua đất này. Mai sau lúa vựa thêm đầy Cá ngon, gạo trắng dân cày sống no. Thương dân vụ thuế Người cho Đi xa còn nhớ dặn dò người sau. Tình này thắm mãi về lâu Bao nhiêu hạt gạo- hạt châu trên đời. Ta về thăm lại Tháp Mười Sen hồng ta hái viếng Người – Tháng Năm. Tiếc Người không dịp vào Nam Để đàn con cháu tay cầm lấy tay Đồng ta thẳng cánh cò bay Năm xưa vẫn đợi, ngày này vẫn mong. Tháng Giêng thảm lúa vàng đồng Mùa vui càng nhớ Cha già Đồng xanh con cháu hướng ra Ba Đình. Dâng lên một tấm lòng thành Chảy hoài không cạn – kinh xanh Tháp Mười. 447. Tang chung ảm đạm đất trời Một lời Di chúc, ngàn đời để thương. Hẹn lòng giải phóng quê hương Hai miền Tổ Quôc sống chung một nhà. Đàn con nhớ mãi lời Cha Quyết tâm thống nhất sơn hà Việt Nam. Nhà Rồng một sớm về thăm Bến xưa còn đó dấu chân Bác Hồ. Mỹ - Ngô là bọn côn đồ Huyệt này đào sẵn đang chờ chúng bay. 448. Tàu đi qua đảo Cô Tô Đẹp sao thấy tượng Bác Hồ trên cao. Nghe rừng dương hát rì rào Ấm như tiếng Bác hôm nào về đây. Hình như in giữa trời mây Ngàn cây mọc thẳng đứng xây quanh người. Bác ơi trời rộng biển khơi Con đi mắt Bác vẫn ngời dõi theo. 449. Tầm vông vạt nhọn dao găm Việt Nam độc lập muôn năm Cụ Hồ. 450. Tết nào Bác gọi trồng cây Nẻo đường ngang dọc giờ đây xanh rờn Xanh đường, xanh ruộng, xanh non Trải cùng đất nước xanh rờn chân mây. Tết này Bác gọi trồng cây Xóm thôn trống mở cờ bay rộn đường. 451. Tháng năm nắng trải nơi nơi Bác là ánh sáng mặt trời mênh mông. Tỏa ra sưởi ấm non sông Cỏ cây hoa lá ruộng đồng xanh tươi Tự hào biết mấy Bác ơi Bác cho con cả cuộc đời tự do. 452. Tháp Mười còn đó bông sen Ngàn năm mây trắng còn trên núi Hồng Niềm tin giục giã tấm lòng Nguyện cùng đi tận ước mong của Người. 453. Tháp Mười đẹp nhứt bông sen Nước Nam đẹp nhứt có tên Cụ Hồ. Tháp Mười đẹp nhất bông sen Việt Nam đẹp nhất có tên Cụ Hồ. Tháp Mười đẹp nhất bông sen Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ. 454. Tháp Mười đồng ruộng bao la Giặc vô Đồng Tháp làm ma không đầu Gian nan khổ cực mặc dầu Lòng tin Đảng, Bác càng sâu càng nồng. 455. Tháp Mười sen vẫn nở bông Bưng biền vẫn một tấm lòng xưa nay Trông trời, trông đất, trông mây Trông ngày đón Bác, sum vầy Bắc Nam. Tháp Mười vẫn nở bông sen Bưng biền vẫn một tấm lòng xưa nay Trông trời, trông đất, trông mây Trông ngày đón Cụ sum vầy Bắc Nam. Tháp Mười vẫn nở bông sen Sắt son vẫn một bưng biền xưa nay. Trông trời, trông đất, trông mây Trông ngày đón Cụ sum vầy Bắc Nam. 456. Tháng tám một chín bốn lăm (8-1945) Cách mạng bùng nổ ầm ầm khắp nơi Cờ sao vàng đỏ rực trời Đưa đời nô lệ sang đời tự do Nhờ ơn công đức Bác Hồ Ơn Đảng Cộng sản cứu cho dân mình. 457. Tháng Tư mùa đã sang hè Ra quân quyết thắng kịp về tháng Năm. Mùa sen nở khắp trời Nam Nhớ đêm xa bến nỗi thầm ai hay. Sen này thơm mãi vì ai Ngày sinh dâng Bác nhớ ngày Bác đi. Mùa sen muôn thưở Bác về Bến xưa gặp Bác, nắng hè chói chang. 458. Thành Sài Gòn sang ngải tên Bác Người Sài Gòn vẫn hát lời ca Bao giờ thống nhất nước nhà Ta mừng tuổi Bác chan hòa niềm vui Mùa bông diệp nở đỏ trời Sài Gòn vui sướng đón Người vô thăm. 459. Thấp thỏm cành đề Thấp thoáng cành đa Ngày xưa nghe núi nhiều ma Chưa vô cửa rú, lòng đà thấy run Chân tay bủn rủn bùn rùn Bạt vía xiêu hồn, nên ốm ngẩn ngơ Ngày nay vâng lệnh Bác Hồ Dân công “dô hò” bạt núi ta đi Mấy năm kháng chiến trường kì Vai gánh càng dẻo, chân đi càng bền. 460. Thằng Tây có trăm máy bay Không bằng một cái móng tay Cụ Hồ. Thằng Tây có trăm máy bay Chẳng bằng một cái móng tay cụ Hồ Cụ Hồ kêu gọi thi đua Tòan quốc reo hò giết giặc lập công Miền Tây phối hợp miền Đông Khu Ba, khu Bốn, đàng trong, đàng ngoài Đánh cho giặc Pháp tơi bời Thống nhất độc lập cuộc đời ấm no. 461. Thấy dừa thì nhớ Bến Tre Thấy bông lúa đẹp thương về Cần Thơ. Miền Nam mong nhớ Bác Hồ Dừa Bến Tre ngọt nước, lúa Cần Thơ trĩu vàng. 462. Theo cụ Ngô gông đeo đầy cổ Theo Cụ Hồ cực khổ tiêu tan. 463. Thi đua bền bỉ ai ơi Đừng như nước lũ tràn rồi lại khô. Có yêu có nhớ Bác Hồ Đừng ngồi mà đợi Bác vô lâu ngày. Thi đua cho giỏi cho hay Rồi ra Việt Bắc cầm tay Bác Hồ Trong này mình đợi Bác vô Ngoài kia Bác cũng đang chờ mình ra. 464. Thi đua làm một ra mười Cụ Hồ có dặn người người thi đua. 465. Thù giặc như núi như non Lòng dân với Bác keo sơn chẳng dời Đố ai cắt được làm đôi Vầng trăng xẻ nửa, mặt trời chia đôi. 466. Thuyền ai xuôi chợ Vực Thuyền ai ngược Đô Lương Thuyền anh chở khách chở phường Thuyền em chỉ chở công lương cho Cụ Hồ. 467. Thuyền xuôi chợ Vực Thuyền ngược Đô Lương Thuyền em chở lúa Xuân Trường Giá khác thị trường, rẻ lắm anh ơi! Có tiền đong lấy mươi cân Gửi ra cho Cụ khao quân sĩ mình. 468. Thương cha biết mấy cho vừa Ơn Cha tới chết cũng chưa đủ đền Con lùi Cha dắt con lên Con sai Cha sửa, con nên Cha mừng Đố ai quét sạch lá rừng Đố ai khuyên được con đừng theo Cha. 469. Thương con thì gả chồng hiền Đừng thách gạo tiền mà bán con đi Cụ Hồ đã dạy những gì? Sản xuất, tiết kiệm, trường kì đánh Tây. 470. Tiếng cồng vang tận núi cao Ấm no càng nhớ công lao Cụ Hồ. Ơn Cụ Hồ dạy cho đoàn kết Đồng bào ta càng biết thương nhau Không ai cưỡi cổ đè đầu Nên rẫy ta tốt, nên trâu ta nhiều. 471. Tiếng Người bay đến quê con Mừng vui ngô lúa, xanh rờn đồi nương Tiếng Người dào dạt yêu thương Niềm tin sức mạnh trên đường con đi Khó khăn gian khổ sá gì Dưới cờ của Bác con đi vững vàng Thóc ra tiền tuyến nặng mang nghĩa tình Tiền phương chiến thắng càng nhanh Lời thơ của Bác đã thành chiến công Lời thơ giục giã muôn lòng Vang lên khắp núi khắp rừng quê con Núi rừng nguyện với nước non Suốt đời theo Bác, lòng son chẳng sờn. 472. Tiễn anh đi một đoạn đường Tuy rằng có nhớ, có thương, em vẫn cười Anh đi thì nhớ, anh ơi! Cụ Hồ bốn chục năm trời gian nan Anh đi cứu lấy giang san Dẫu rằng vất vả gian nan, anh chớ nề. 473. Tình thương của Bác mênh mông Luôn luôn sưởi ấm triệu lòng chúng con Còn trời còn nước còn non Ngàn năm công đức Bác còn sáng soi. 474. Toàn dân dốc một lòng thành Làm tròn nhiệm vụ, đáp tấm tình của Cụ thương dân. 475. Toàn dân chung sức góp tay Cụ Hồ chỉ lối đánh bay quân thù 476. Tôi là anh lính coi kho Quanh năm chỉ việc cân, đo, giữ hàng Nhà kho lại ở trong hàng Bốn bề núi thẳm, rừng hoang mịt mù Chẳng tu mà cũng là tu Tu sao cho vẹn Bác Hồ khuyên răn : Nếu không lo kiệm, lo cần Khó mà liêm chính, khó mà vô tư Một mình hàng tối âm u Mà lòng dạ vẫn sáng như ban ngày. 477. Tôi là vận tải nhân dân Tôi đi tải gạo nuôi quân Cụ Hồ. Quân Cụ Hồ ăn no đánh thắng Giết giặc nhiều giải phóng quê hương. Tôi đi ngày nắng đêm sương Quyết tâm gìn giữ quân lương vẹn toàn. 478. Tội ác Mỹ Diệm tày trời Kể sao cho hết được Miền Nam nguyền sau trước Cùng đoàn kết một lòng Theo Đảng Bác tiến bước Giành thống nhất non sông Dù cho gian khổ hy sinh Thù quân Mỹ Diệm đấu tranh đến cùng. 479. Trăm năm bia đá thì mòn Ngàn năm ơn Bác vẫn còn ghi sâu. 480. Trăm khe đổ lại một dòng Bà con Kinh Thổ như sông một nguồn Rừng xanh lắm cội lắm cơn Bản nghèo biết lắm công ơn Bác Hồ. 481. Trăm người chỉ một tấm lòng Theo lời Bác dạy, cấy trồng say sưa Chăm cho đồng lúa rãnh dưa Xanh tốt bốn mùa cho Bác Hồ khen. 482. Trăm năm dầu lỗi hẹn hò Giúp anh Vệ quốc, con đò vẫn đưa Đưa anh bộ đội Cụ Hồ Vô trong Đồng Tháp đào mồ chôn Tây. 483. Trăm năm trăm tuổi vì đời Người còn sống mãi cho người hôm nay Gian nan đường hãy còn dài Vẫn nuôi lý tưởng từng giây, từng giờ. Hiếu, trung, con cháu Bác Hồ Nguyện đưa tới đích ngọn cờ Bác trao. Đêm nay tỉnh giấc đêm nào Mơ màng nghe tiếng còi tàu bến xưa. Một bài học lớn Người cho : Quyết đi thì tới, sóng to sá gì. 484. Trăng kia trăng chớ vội vàng Chờ ta tát nước đừng tàn trăng ơi. Nước này nước nhé đừng vơi Để ta tưới ruộng kẻo trời nắng to. Bác Hồ đem lại ấm no, Ta vui với nước, ta hò với trăng. Trăng kia trăng chớ vội vàng Cho ta tát nước, đừng tàn, trăng ơi! Nước này, nước nhé, đừng vơi Để ta tưới ruộng, kẻo trời nắng to Bác Hồ đem lại ấm no Ta vui với nước, ta hò với trăng. 485. Trăng trên trời khi tròn khi khuyết Nước dưới sông tiết đục tiết trong Miền Nam muôn thuở một lòng Nhớ ơn cách mạng nhớ công Bác Hồ . Trăng trên trời khi tròn khi khuyết Nước dưới sông tiết đục nước trong Miền Nam muôn thuở một lòng Nhớ ơn Cách Mạng, nhớ ơn Cụ Hồ. Trăng trên trời khi tròn khi khuyết Nước dưới sông tiết đục tiết trong Miền Nam muôn thuở một lòng Ngày đêm luôn nhớ công ơn Bác Hồ. 486. Trăng trên trời khi tròn khi khuyết Nước dưới sông có khúc cạn khúc sâu Ai ơi, ra miền Bắc nhắn với Cụ Hồ Lòng miền Nam vẫn tròn vành vạnh như chiếc nón bài thơ đội đầu. 487. Trăng trong Sài Gòn chiếu lại Gió ngoài Hà Nội thổi vô Ai ra miền Bắc thưa với Bác Hồ Dù có lâm nguy gian khổ cũng đấu tranh cho Nam Bộ với Thủ đô nối liền. 488. Trắng đen đã rõ đôi đường Lòng dân càng nhớ, càng thương Bác Hồ. Dẫu rằng biển cạn, non khô Nghìn năm công đức Cụ Hồ còn ghi. Trắng đen đã rõ đôi đường Lòng dân càng nhớ càng thương Bác Hồ. Dẫu rằng biển cạn sông khô, Nghìn năm công đức Cụ Hồ còn ghi. 489. Trâu bò đừng cột ngoài sân Bác vô Bác thấy Bác rằng “ở dơ”. Lúa thóc thì vựa đầy bồ Bác vô nhìn được trúng mùa Bác vui. Cụ Hồ của chúng con ơi Bao giờ Cụ mới thảnh thơi bằng người Chúng con ở bốn phương trời Quay về hướng Cụ dâng lời chúc mong Dài lâu như núi như sông Cụ Hồ sống mãi trong lòng chúng con. 490. Treo ảnh tổng Ngô lên tường lòng căm hờn nóng bỏng Kẻ khẩu hiệu tố cộng dạ nát lòng đau Thiệt lòng em đây không phụ khó tham giàu Ơn Cụ Hồ nghĩa Đảng gắn bó trước sau một niềm . 491. Trèo truông mới biết truông cao Việt Nam kháng chiến mới biết công lao Cụ Hồ. 492. Trên đường ra trận hôm nay Ba lô, cây súng xanh dày ngụy trang Hành quân tới phía chiến trường Vẫn đi dưới bóng những hàng cây xanh Bác trồng cây thuở cháu sinh Bây giờ tỏa bóng cháu hành quân xa. 493. Trên đường ra trận hôm nay Chúng con đi dưới hàng cây Bác trồng Con đường dài suốt non sông Hàng cây Bác tỏa xanh vòng ngụy trang Những khi lội suối băng ngàn Vẫn như có Bác dẫn đàn con đi. 494. Trên trời có ông sao Rua Việt Nam ta có Cụ Hồ em ơi. Ánh sao Rua sáng ngời một góc Gương Cụ Hồ tỏa khắp năm châu. Trên trời có ông sao rua Việt Nam ta có Bác Hồ em ơi Ánh sao rua sáng ngời một góc Gương cụ Hồ tỏa khắp năm châu 495. Trên vách treo ảnh Bác Hồ Trông ra trứơc mặt nhấp nhô chiến hào Ngoài sân súng thép vươn cao Gió đồng bốn hướng khi vào khi ra Từ hôm bắn cháy “con ma” Tham quan học tập đoàn ra đoàn vào. 496. Trông Cha biết mấy năm trời Cha về là cả cuộc đời nở hoa Cha về trời đất sáng lòa Cha về non nước vui ca đón mừng Cha về là hết gió giông Cha về trăm họ sống trong hòa bình. 497. Trồng cây bóng mát cho đời Cho đất thêm đẹp, cho người thêm xinh Bác đi để lại tâm tình Thương dân thương nước đinh ninh trọn đời Trồng cây cho đẹp ý Người Nghìn năm bóng mát ru lời nước non. Trường Sơn cao ngất mấy tầng Công ơn của Bác mấy lần cao hơn Mênh mông như Thái-bình-dương Sánh sao cho bằng với công ơn Bác Hồ Bác đi để lại cơ đồ Quí hơn châu báu chia cho muôn đời Ngàn năm tên tuổi của Người Quyện cùng cơm áo đất trời núi sông. 498. Trông lên trời thấy trời cao Trông về Bác lòng nao nao nhớ Người Bác như một ánh sao trời Soi đường ra trận sáng ngời đêm nay Hứa cùng Bác, súng chắc tay Càng thương tiếc Bác, càng say diệt thù. 499. Trơ trơ như cụm núi Sầm Thản nhiên như mặt nước đầm Ô Loan. Cho dù giặc Mỹ gian ngoan Cũng không chia được lòng dân Cụ Hồ 500. Trời cao biển rộng mênh mênh Bác Hồ trọn nghĩa trọn tình với nước với non. Trời cao biển rộng minh minh Bác Hồ trọn nghĩa, trọn tình với nước, với dân . 501. Trời cao đất rộng Miền Nam vọng lời nguyền Đất trời còn đó nguyện giữ tuyền thủy chung. 502. Trời cao hơn trán Sao sáng hơn đèn Kèn kêu hơn quyển Biển rộng hơn sông Tình thương của Bác mênh mông biển trời. 503. Trời còn khi nắng khi mưa Miền Nam thương nhớ Bác Hồ không nguôi. Dù cho vật đổi sao dời Bác Hồ như ánh mặt trời mùa xuân Đất Dương Hòa còn vang câu ca chiến thắng Núi Hòa Mỹ còn nhớ khi gánh đạn khiêng bom Ơn Cụ Hồ gắn bó tám chín năm tròn Nay không vì gian nguy mà lùi bước Sóng dập dồn mà nghỉ chân. Trời còn khi nắng khi mưa Miền Nam thương nhớ Bác Hồ không nguôi. Dù cho vật đổi sao dời Bác Hồ như ánh mặt trời mùa xuân Hôm nay mười chín tháng năm Vung tay hô lớn: Muôn năm Bác Hồ! Trời còn khi nắng khi mưa Miền Nam thương nhớ Bác Hồ không nguôi Dù cho vật đổi sao dời Bác Hồ như ánh mặt trời mùa xuân Hôm nay mười chín tháng năm Dang tay hô lớn : Muôn năm Bác Hồ. 504. Từ khi bông lúa về nhà Phơi khô, quạt sạch, chia ra hai phần Một phần giấu để nhà ăn Một phần góp thuế nuôi quân Cụ Hồ Thằng Tây đừng có vẩn vơ Hết lối lần mò cướp thóc nhà tao. 505. Từ ngày có lệnh Cụ Hồ Đất hoang thành ruộng, bãi bờ đầu xanh. Từ ngày ta có Cụ Hồ Đất hoang thành ruộng, bãi bờ nên xanh. 506. Từ ngày đất nước về ta Bác Hồ cho chữ, đó là chữ nhân Chữ nhân ta hiểu cho phân Con người độc lập làm dân Cụ Hồ. Thương dân lòng Cụ vô bờ Đó là nhân nghĩa tôn thờ nước non. 507. Từ ngày giải phóng quê tôi Mít tinh lại họp rợp trời cờ bay Trẻ em đi học ban ngày Nhân dân đi cấy đi cầy mừng vui. Thuyền bè xuôi ngược ngược xuôi, Có chè Phú Thọ, có sồi Bắc Ninh. Cây đa bóng mát đầu đình Bờ tre trong xóm, lúa xanh ngoài đồng. Từ nay mặc sức vun trồng Nước giàu dân mạnh vợ chồng ấm no. Hòa bình độc lập tự do Ngàn năm ơn đức Cụ Hồ không quên. Từ ngày giải phóng quê tôi Mít tinh lại họp rợp trời cờ bay Trẻ em đi học đêm ngày Nhân dân đi cấy đi cầy mừng vui. Thuyền bè xuôi ngược ngược xuôi, Có chè Phú Thọ, có sồi Bắc Ninh. Cây đa bóng mát đầu đình Bờ tre trong xóm, lúa xanh ngoài đồng. Từ nay mặc sức vun trồng Nước giàu dân mạnh vợ chồng ấm no. Hòa bình độc lập tự do Ngàn năm ơn đức Cụ Hồ không quên. 508. Từ trong bùn, nước – hoa sen Như bàn tay nhỏ vươn lên bầu trời Mỗi hoa, một đốm lửa tươi Nghìn đèn giăng khắp sáng ngời quê ta Ngọt ngào hương tỏa gần xa Hoa hương thơm nhất là hoa Bác Hồ. 509. Tự hào thành phố anh hùng Mùa xuân chiến dịch vang lừng khắp nơi. Đẹp thay là tấm lòng người Khó khăn gặp phải không lùi tấc gang. Cho nhau việc nghĩa sẵn sàng Ích dân, lợi nước hàng hàng xông ra. Hăng say trẻ cũng như già Vang vang khắp ngỏ bài ca quật cường. Bác Hồ gương lớn: tình thương Ấm từ làng mạc, phố phường ấm ra! 510. U Minh thơm ngát hương tràm Lòng dân ơn Bác muôn vàn Bác ơi. 511. Uống nước ta nhớ đến nguồn Cơm no áo ấm nhớ ơn Cụ Hồ Ơn Bác Hồ sâu hơn Nam Hải Công Bác Hồ dài hơn dãi Trương Sơn Uống nước ta nhớ đến nguồn Cơm no áo ấm nhớ ơn Cụ Hồ Ơn Bác Hồ sâu hơn Nam Hải Ơn Bác Hồ hơn dãy Trường Sơn Nam Hải sâu ta còn đo được Trường Sơn dài ta vượt cũng qua Công ơn của Bác bao la Dân ta kể đến bao giờ cho xong . Chèo lái tây đông vẫn trông về chòm sao Bánh- lái Bắc Nam xa ngải đâu cũng ơn ngãi Cụ Hồ . Mưa lành nơi mát nơi khô Ơn đức Cụ Hồ cả nước mát chung. Uống nước là nhớ đến nguồn Cơm no áo ấm nhớ ơn Bác Hồ. Ơn Bác Hồ sâu hơn Nam Hải Công Bác Hồ bằng dải Trường Sơn. Nam Hải sâu ta đo cũng được Trường Sơn dài ta vượt cũng qua. Công ơn Bác Hồ bao la Nhân dân ta kể đến bao giờ cho xong. Đường lên chiến thắng vinh quang Toàn dân theo Bác vượt ngàn khó khăn. 512. Ước gì đời sống thêm năm Ước gì mắt sáng để trông Bác Hồ Đêm khuya chợp mắt tôi mơ Lúa vàng thơm mát, Cụ Hồ đứng bên. 513. > Tuy chưa gặp Bác, lòng mình đã thương. 514. Việt Nam chỉ một cơ đồ Miền Nam treo ảnh Bác Hồ trong tim. 515. Việt nam có Hồ Chí Minh Ai ơi Bác đã hy sinh trọn đời. Công đức ví tận biển trời Năm châu bốn biển ngàn đời lưu danh. 516. Việt Nam có Bác Hồ Như ruộng khô có nước Miền Bắc đi trước Miền Nam đi sau Ngày nay gian khổ thương đau Ngày mai rực rỡ một màu cờ son. Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn Miền Nam mãi mãi sắt son một lòng. Việt Nam có Bác Hồ Như ruộng khô có nước Miền Bắc đi trước Miền Nam theo sau Ngày nay gian khổ thương đau Ngày mai rực rỡ một màu cờ sao. 517. Vĩnh Linh ta làm theo lời Bác Mặc cho máy bay đại bác chúng bắn suốt ngày Cùng nhau chiến đấu hăng say Thi đua sản xuất, đôi tay vững vàng. 518. Vú sữa Cần Thơ vỏ hồng như cà tím Bắc Nam xa cách đã chín năm ròng Bao giờ thống nhất non sông Cần Thơ gởi vú sữa kính dâng Bác Hồ. Vú sữa Cần Thơ vỏ màu cà tím Bắc Nam xa nhau đã chín năm ròng. Bao giờ thống nhất non sông Cần Thơ gửi vú sữa kính dâng Bác Hồ. 519. Vụ mùa thắng lợi đến nơi Dân thời sung túc, quân thời đủ no Quyết là đánh giặc thắng to Quân dân phấn khởi, Cụ Hồ cùng vui. 520. Vùng Tây Nguyên rừng thiêng nước độc Tám chín năm ở với Bác Hồ lúa mọc đầy nương Mấy năm ở với “quốc gia” khổ sở trăm đường Nay bắt phu bắt lính Mai nói gạt nói lường hại dân. 521. Xa xa pháo nổ giao thừa Nước non nghe tiếng Bác Hồ mừng xuân Giữa rừng mưa lạnh hành quân Đọc câu thơ Bác ấm ran cả người. Ca dao về Bác của dân tộc ít người 1. Rẫy ngô tốt nhờ đất Trai làng đẹp nhờ vợ Rừng nơ-ngo xanh nhờ chim Mật ong ngọt nhờ ong Hoa bíp-bìm thơm nhờ gió Đắp chăn suôi nhờ mẹ Thả diều cao nhờ cha Mỹ Diệm bắt làng ta Thành cái lưng con ngựa Thành cái mũi con trâu Cụ Hồ muốn làng ta Thành cái cánh con chim Thành cái lưng con sáo Lưng con ngựa bị người ta cưỡi Cánh con chim lượn trên trời cao Con gái đẹp nhờ sữa mẹ nhờ cơm cha Dân Tây nguyên sống nên người Nhờ Bok Hồ, nhờ Đảng Bok Hồ là ngôi sao sáng Trên đầu dân tộc Tây nguyên Đảng là mây đẹp Chò-rò Bay trên trời cao nhất. 2. Hỡi chim pôn-mơ-ngâm màu xinh đẹp lắm Nhưng đẹp sao bằng mắt Bác Hồ Mắt Bác Hồ nhìn sáng bốn ông sao Dắt dẫn nhân dân khắp làng đánh Pháp . 3. Người Kinh, người Ba-na Người Ê-đê, Mơ-nông Đắc Lắc Có cụ Hồ Mắt sáng bốn ông sao . 4. Cụ Hồ cho cái đầu nở hoa sung Cái đầu ấy bày dân làng trồng khoai Thì củ khoai mau lớn Bày phụ nữ nuôi gà Thì gà lợn mau to Cái đầu ấy bày dân làng cầm giáo đánh Tây Thì thằng Tây chạy trốn . 5. Người Tây Nguyên Đã giữ rừng Đốn cây to phải ngã Tát suối sâu phải cạn Nhổ cỏ không còn rễ dưới chân Người Tây Nguyên Đã giữ rừng Phải làm cho hổ kêu sau núi Lợn trong chuồng không giật mình Sấu trườn dưới nước Người đang tắm không chạy lên bờ Diều hâu lượn trên trời Gà không sợ mất con Người Tây Nguyên Đã giữ lấy rừng Không sợ bầy chó sói Chẳng sợ lũ voi đàn Không ghê con hổ ác 6. Hổ muốn phá rừng già Lùng rừng mắc mang cung Lên đồi gặp tên thuốc Xuống nước trúng giáo mác Vào buôn gặp dân làng Người Ka-dong không theo con cú vọ Người M’nông không theo con diều hâu Chúng ta theo hoa đỏ Chúng ta theo Cụ Hồ Người Tây nguyên theo ông sao miền Bắc Sao miền Bắc sáng trên núi Tây nguyên . 7. Bác Hồ, Bác Hồ ơi ! Người Ka-dong nhớ lời Bác dạy Cố bắt con vắt cho sạch Cố đuổi con cú cho bay Mong Bác về rừng núi Tây nguyên Để dân làng còn mang chiêng cồng đi đón . 8. Tên Bác Hồ đẹp hơn ngọc, hơn vàng Mắt Bác Hồ sáng như chim pơ-tú-sing-klam Trán Bác như Chư-pông che mát Người mù Gia-rai cũng thấy hình của Bác Người điếc Gia-rai cũng nghe rõ tiếng Bác Dù ai nhà rộng bếp nhiều Dù có chiêng tơ-na-khơ-nong treo trật nhà Cũng không quí bằng nhà có Bác Hồ . 9. Anh ơi ! anh đi xa lắc Hơn mấy nghìn cái núi Đi mấy tháng không hết Em ở lại giữ rừng cây Để anh về dựng cột Em giữ rừng nứa Để anh về làm cây sáo ru con Anh đi với Bác Hồ Em vẫn đợi anh về. 10. Vùng Tây nguyên rừng thiêng nước độc Tám chín năm ở với Bác Hồ lúa mọc đầy nương Ba năm ở với quốc gia khổ sở trăm đường Nay bắt phu, bắt lính, mai nói gạt nói lường hại dân . 11. Hỡi cái rừng cái nước Hỡi cái sóc, cái buôn Hãy thức mắt mà xem Đời dân mình đổi mới Nhờ Đảng, Bác dẫn đường Người M’nông, Xê-điêng Như rừng đêm có đuốc Hỡi cái rừng, cái nước Hỡi cái sóc, cái buôn… 12. Người cứu dân tộc mình Cho suối đánh đàn, cho hoa gơ-ma nở Cho nương đầy lúa, rẫy đầy khoai Cho núi sông đầy cá nước hoa ngàn Cho con gái cườm đeo quanh cổ Là Bác Hồ Chí Minh 13. Con cá nen dưới sông Hinh còn lội Con chim pôn-mơ-ngâm trên núi Tía còn bay Người Ê-đê chưa gặp mặt Bác Hồ Mà trong bụng thương hơn cha, hơn mẹ . 14. Con chim Prắc kêu to Con chim Siên kêu nhỏ Nước nhiều nguồn đã họp thành sông Người khác nhau đã thành một chi Ở mỗi ngã nhưng cũng một Bok Hồ Nước chảy mãi về sông 15. Hỡi hoa ê-pang soi mình bến nước Mày đẹp nhất rừng, mày đẹp nhất buôn Nhưng bụng Bác Hồ còn đẹp hơn nhiều . 16. Bụng Bác Hồ đẹp hơn hoa ê-pang Bác Hồ dạy khắp nơi đoàn kết Bụng Bác Hồ còn đẹp quý hơn chiêng Bác Hồ bảo là cơm no áo tốt. Chim pôn-nơ-ngân, cánh hoa ê-pang Không sao đẹp bằng mắt, bằng bụng Bác Hồ 17. Anh giận vì anh không có lửa Anh giận vì anh không có sức để phá đồn Cứu em Nhưng bộ đội Bok Hồ về Có người Kinh, người Thượng Anh dắt họ đi Qua rừng Qua suối Leo núi Đến đồn Ơ, em ơi Ra thôi! Bộ đội Bok Hồ về rồi Giặc đóng cửa đồn Không cho anh vào Giặc đóng cửa đồn Không cho em ra Anh ướt nước mắt Vì thương em Vì giận Pháp … Đồn cháy rồi! Đồn cháy rồi! Ô! Cái lửa Nó cháy từ trong bụng súng bộ độ ra Làm cháy cái đồn Pháp rồi! … 18. Tiếng chim kô-nơ-lon thanh thanh hay nhất Cũng không quý bằng miệng Bác Hồ. 19. Cụ Hồ cái bụng tốt thay Đưa đến chòm này người cán bộ giỏi giang Chòm tôi thắng tám lượt càn Dụ được lính về hàng, tránh được tàu bay Thêm thân người Xá người Tày Trai gái nên tài, làm cán bộ như anh Cụ Hồ đưa giấy đòi anh Chòm xóm phải đành trả lại đứa con Người Mường nay đã giỏi hơn Tranh đấu vững vàng giữ địch hậu Sơn La Anh về thưa lại cùng Cha: Người Mường sông Đà đang thắng lợi đi lên. 20. Dân làng nghe hai cụ già ngồi nói: “Ơ….không phải ai đánh Pha-lang đuổi Nhật đâu Chính là Việt Minh, là cộng sản đó thôi Họ là người Kinh, người Bana Người Êđê, Mơ-nông, Đắc-lắc Thêm có Cụ Hồ Mắt sáng, bốn ông sao…” … “Người cộng sản cũng như ta Có mẹ cha, vợ con, nương rẫy Nhưng họ được Cụ Hồ cho cái đầu nở hoa sung Cái đầu ấy bày cho dân làng trồng khoai Thì củ khoai mau lớn Bày phụ nữ nuôi gà lợn Thì gà lợn mau to Cái đầu ấy chỉ dân làng cầm giáo đánh Tây Là thằng Tây chạy trốn”. 21. Đất nước ta có Cụ Hồ Cụ Hồ thương dân đất mường ta, sông bể không bằng Qua nghìn hoạn nạn, mới được ngày nay. … Con trai đi cứu đất đầy hết ngọn sông cái Con gái đi cứu mường đầy hết đồi núi … Đường dốc Làng cheo leo Người cán bộ Hơ-rê Mang gùi cơm, mắm muối Đi theo đường Bok Hồ xuống trang châu. … Bok Hồ kêu đi học Vợ mong, con nhớ Hay về Nương rẫy cười Người vui mừng nhộn nhịp Rừng lại ca hát Cho cây hoa “hông” ra lá Cho cây “ma ía” nở hoa. … Nước nhiều nguồn nhưng chỉ có một sông Người khác nhau nhưng cùng một cõi Cùng một kẻ thù Chúng róc thịt xương ta Năm người Hơ-rê đem đó Treo cờ Đảng giữa nhà Họp lại nhau thành một Theo lời dạy Bok Hồ Lấy tấm lòng mến thương Kết tình đồng chí. 22. Đốt lửa rước ảnh Bác Hồ Họ nói: “Đó, Ma Trang Lơng về đấy!” Mãi về sau dân Mơ-Nông mới hiểu Người cứu dân tộc mình Đánh đuổi bọn Tây trắng Cho suối đánh đàn, hoa gơ-nu nở Cho nương đầy lúa, rẫy đầy khoai Cho núi sông đầy cá nước hoa ngàn Cho con gái cườm đeo quanh cổ Là Bác Hồ Chí Minh. 23. Ngày xưa người Tây Nguyên khổ quá! Đêm nằm cứ mơ thấy hoa sung Hoa sung nở, người Tây Nguyên vẫn cực …. Khổ lắm! Sống mãi thế này làm sao được? “Mày muốn ta vùng dậy phải không chim?” Nhưng làm sao có cánh? 24. Người Ê-đê chưa gặp mặt Bác Hồ Mà trong bụng thương hơn cha hơn mẹ Người Gia-rai chưa được ra miền Bắc Mà trong bụng thương hơn mẹ hơn cha. Người Ka-dong không theo con cú vọ Người M’Nông không theo con diều hâu Chúng ta theo hoa đỏ Chúng ta theo Cụ Hồ. Người Tây Nguyên theo ông sao miền Bắc Sao miền Bắc sáng trên núi Tây Nguyên. 25. Vào các nhà bé nhất ở cuối bản hỏi thăm Hỏi cách nuôi gà, hỏi cách làm nương Như một người đi thăm pí-nọong Quần xắn cao, chân đi đôi dép Chiếc áo chàm vá hai miến ở vai Trán cao lắm, mặt sáng, râu thư, hơi dài Khi nói chuyện hay ví câu hát lượn Khi nào Bác lại đến? Thân như người nhà, mong Bác chớ ốm dân lo. 26. Bác Hồ, Bác Hồ ơi! Người ka-dong nhớ lời Bác dạy Cố bắt con vắt cho sạch Cố đuổi con cú cho bay Mong Bác về rừng núi Tây Nguyên Để dân làng mang chiêng còng đi đón. 27. Hai vợ chồng lên rẫy Chồng cầm ná bắn tên Mũi tên bay vun vút Không biết châm mây nào Anh quay, cười bảo vợ: “Chẳng cao nào cao hơn!” Vợ nghiêng mình hỏi chồng: “Thế Bác Hồ và Đảng Bay trên đầu chúng ta Cho dân lành lúa khoai Cho dân nghèo rựa, muối Cho rừng hát, suối đàn Ơn nào cao hơn được?” Phụ lục 2: THỐNG KÊ CÁC SỐ LIỆU VỀ THỂ THƠ Ở phụ lục này, người viết liệt kê 4 bảng số liệu. Thứ nhất là bảng thống kê tần số xuất hiện các thể thơ trong ca dao về Bác. Thứ hai là bảng thống kê tỉ lệ các dòng trong bài lục bát của mảng ca dao về Bác. Thứ ba là bảng thống kê tỉ lệ các dòng của thể lục bát trong ca dao cổ truyền. Và thứ tư là bảng so sánh, đối chiếu tỉ lệ các dòng giữa ca dao về Bác và ca dao hiện đại. Thống kê tỉ lệ các thể thơ trong ca dao về Bác STT Các thể thơ Số lần xuất hiện Tỉ lệ Chính thể 386 74.1% 1 Lục bát Biến thể 41 7.9% 2 Song thất lục Chính thể 14 2.7% bát Biến thể 21 4.0 % 3 Hỗn hợp 49 9.4% 4 Tự do 10 1.9% TC 521 100% Bảng thống kê tỉ lệ các dòng thơ trong ca dao về Bác Số bài Số lượng Tỉ lệ Hai dòng 79 20.5% Bốn dòng 113 29.3 % Sáu dòng 76 19.7 % Tám dòng 40 10.3 % Mười dòng 35 9.1 % Mười hai dòng trở lên 43 11.1 % TC 386 100% Thống kê tỉ lệ các dòng thơ của thể lục bát trong ca dao cổ truyền Số bài Số lượng Tỉ lệ Hai dòng 620 63 % Bống dòng 242 24 % Sáu dòng 70 7 % Tám dòng 21 2 % Mười dòng 12 1 % Mười hai dòng trở lên 8 ~ 1% Tổng cộng 973 100 % So sánh tỉ lệ dòng thơ trong ca dao về Bác và ca dao hiện đại Ca dao về Bác Ca dao hiện đại Số bài Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ Hai dòng 79 20.5 % 169 27.2 % Bốn dòng 113 29.3 % 206 33.2 % Sáu dòng 76 19.7 % 115 18.5 % Tám dòng 40 10.3 % 70 11.3 % Mười dòng 35 9.1 % 20 3.2 % Mười hai dòng trở lên 43 11.1 % 41 6.6 % Tổng cộng 386 100% 621 100 % Phụ lục 3: THỐNG KÊ SỐ LIỆU VỀ NGÔN NGỮ Ở phụ lục này, chúng tôi cũng thống kê một số từ ngữ được lặp lại nhiều lần trong ca dao về Bác và bảng thống kê một số từ ngữ địa phương được sử dụng trong mảng ca dao này : Bảng thống kê tần số xuất hiện các từ ngữ trùng lặp Số thứ tự Từ được lặp lại Số lần xuất hiện 1 Ơn, nhớ ơn, công ơn, công lao 115 2 thương, yêu thương, nhớ thương 42 3 Mong, chờ, trông 33 Phụ lục 4: THỐNG KÊ SỐ LIỆU VỀ HÌNH ẢNH Phụ lục 4, chúng tôi có 3 bảng thống kê về hình ảnh. Đó là bảng thống kê về hình ảnh tự nhiên, hình ảnh thực vật và hình ảnh nhân tạo. Các hình ảnh này được sắp xếp theo thứ tự giảm dần Bảng thống kê hình ảnh tự nhiên STT Hình ảnh Tần số xuất hiện 1 Núi/non 19 2 Biển Sông 11 3 Ánh dương/mặt trời 9 4 Trời 9 5 Ánh sao / vì sao 5 6 Nước 4 7 Sông 3 8 Đất 2 TC 8 62 Bảng thống kê hình ảnh thực vật STT Hình ảnh Tần số xuất hiện 1 Sen 5 2 Vú sữa 1 3 Quế 1 4 Trầm 1 5 Phi lao 1 6 Bạch đàn 1 7 Đa 1 8 Dừa 1 TC 8 12 Bảng thống kê hình ảnh nhân tạo STT Hình ảnh Tần số xuất hiện 1 Dép 4 2 Kiếng/gương 2 3 Đò 2 4 Chuông 2 5 Cột trụ đồng 1 6 Chày 1 7 Cối 1 8 Đuốc 1 TC 8 14 ._.