Đánh Giá Hiện Trạng Chăn Nuôi Và Nguồn Thức Ăn Cho Chăn Nuôi Bò Trên Địa Bàn Các Huyện Thoại Sơn, Tịnh Biên, Tri Tôn Tỉnh An Giang

Chöông I MÔÛ ÑAÀU An Giang laø tænh coù toång ñaøn boø töông ñoái cao so vôùi caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long . Trong ñoù 70-80% soá boø taäp trung taïi 2 huyeän Tònh Bieân vaø Tri Toân. Beân caïnh ñoù An Giang laø tænh coù dieän tích ñaát noâng nghieäp lôùn neân nguoàn phuï pheá phaåm raát doài daøo thuaän tieän cho phaùt trieån chaên nuoâi ñaëc bieät laø chaên nuoâi boø. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây Nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc ñaõ coù nhieàu chính saùch vaø chöông trình ñeå hoã trôï phaùt trieån ñaøn boø nhö chöông trình sinh hoùa ñaøn boø, chöông trình 327, chöông trình Heifer, chöông trình xoaù ñoùi giaûm ngheøo, quyõ quoác gia giaûi quyeát vieäc laøm baèng nguoàn voán öu ñaõi vôùi laõi suaát thaáp naêm 2000 tænh xaây döïng keá hoaïch phaùt trieån keøm theo nhieàu chính saùch öu ñaõi ñaàu tö phaùt trieån chaên nuoâi boø cuûa tænh. Ñeå ñaùnh giaù ñuùng hieän traïng chaên nuoâi boø trong thôøi gian qua, xaùc ñònh ñöôïc nhöõng khoù khaên thuaän lôïi trong quaù trình phaùt trieån laø thöïc söï caàn thieát, töø ñoù coù ñònh höôùng cho chieán löôïc phaùt trieån chaên nuoâi boø cuûa tænh An Giang trong nhöõng naêm tôùi. Xuaát phaùt töø yeâu caàu treân, Khoa Noâng nghieäp vaø taøi nguyeân thieân nhieân Tröôøng Ñaïi hoïc An Giang thöïc hieän ñeà taøi : “ Ñaùnh giaù hieän traïng chaên nuoâi vaø nguoàn thöùc aên cho chaên nuoâi boø treân ñòa baøn caùc huyeän Thoaïi Sôn, Tònh bieân, Tri Toân tænh An Giang.” Muïc tieâu cuûa ñeà taøi tieán haønh ñieàu tra nguoàn thöùc aên cho chaên nuoâi boø, taäp quaùn vaø kyõ thuaät chaên nuoâi cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Nhöõng khoù khaên toàn taïi trong quaù trình phaùt trieån ñaøn boø ôû ñòa phöông. Treân cô sôû ñoù ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp kinh teá kyõ thuaät ñeå ñaåy nhanh tieán trình phaùt trieån chaên nuoâi boø cuûa tænh nhaø. 1 Chöông II CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 2.1 Gioáng boø: 2.1.1 Boø ta vaøng Coù nguoàn goác töø boø Bostarus thuoäc nhaùnh boø Chaâu AÙ, gioáng nhö boø Zebu Aán Ñoä nhöng nhoû con hôn. Laø gioáng boø ñòa phöông ñaõ soáng vaø toàn taïi laâu ñôøi treân moïi mieàn ñaát nöôùc. Boø coù loâng maøu vaøng töø vaøng nhaït ñeán vaøng saäm ( ñoâi khi hôi ñen) neân chuùng ñöôïc goïi laø boø vaøng Vieät Nam, hay boø ta. Do ñieàu kieän nuoâi döôõng cuûa töøng nôi khaùc nhau neân chuùng ñöôïc phaân ra thaønh nhieàu loaïi hình khaùc nhau vaø ñöôïc goïi theo teân ñòa phöông nhö boø Thanh Hoùa, boø Ngheä An, boø Bình Ñònh, boø Phuù Yeân, boø An Giang… Gioáng boø naøy ñöôïc nuoâi chuû yeáu laáy söùc keùo, troïng löôïng boø caùi tröôûng thaønh160- 180Kg, troïng löôïng boø ñöïc tröôûng thaønh 250-300Kg, tæ leä thòt xeû 42-44%. Boø caùi 3-3,5 tuoåi môùi ñeû löùa ñaàu, troïng löôïng beâ sô sinh töø 12-15Kg. Saûn löôïng söõa cho moät chu kyø laø 300-400Kg/ moät chu kyø cho söõa, vöøa ñuû cho moät beâ buù. Boø vaøng Vieät Nam thích nghi laâu ñôøi vôùi ñieài kieän khí haäu nhieät ñôùi chòu ñöïng kham khoå, thích nghi ñöôïc vôùi thöùc aên thieáu thoán, nuoâi döôõng keùm, choáng chòu beänh taät toát thaønh thuïc sôùm maén ñeû. Boø caùi sinh saûn chaân thaáp mình ngaén, taàm voùc vaø khoái löôïng nhoû . ÔÛ thôøi ñieåm 12 thaùng tuoåi boø vaøng coù voøng ngöïc trung bình 104,65 cm daøi thaân cheùo 79,65 cm (Ñoaøn Höõu Löïc 1997). 2.1.2. Boø Red Sindhi: Laø gioáng boø thuoäc nhoùm Zebu, gioáng boø u nhieät ñôùi coù nguoàn goác töø Pakistan. Taàm voùc trung bình, ñaàu daøi, traùn doâ, tai cuïp muõi cong. Boø coù böôùu vai, yeám daäu raát phaùt trieån, loâng coù maøu saéc naâu ñoû. Boø ñöïc coù troïng löôïng tröôûng thaønh 400 - 450 kg, boø caùi 300 - 350 kg, saûn löôïng söõa töø 1400 - 2100 kg/chu kyø 305 ngaøy, tyû leä môû söõa 5%. Tuoåi ñeû löùa ñaàu 30 - 40 thaùng, khoaûng caùch 2 löùa ñeû 13 - 18 thaùng. Ñaây laø gioáng boø kieâm duïng thòt söõa caøy keùo vaø thích nghi vôùi ñieàu kieän noùng aåm cuûa nöôùc ta, ñöôïc xem laø boø chuû löïc trong vieäc saûn xuaát boø lai, ñeå naâng cao taàm voùc cuûa boø noäi ñòa. 2 2.1.3. Boø lai Sind: Töø nhöõng naêm 1920 -1924 gioáng boø Red Sind cuûa Aán Ñoä vaø Pakistan ñöôïc nhaäp vaøo nöôùc ta caû Baéc vaø Nam. Do lai giöõa boø Red Sind vaø boø caùi vaøng ôû caùc ñòa phöông qua nhieàu ñôøi ñeå taïo thaønh boø lai Sind. Boø lai sind coù nhieàu maùu boø Red Sind cho nhieàu thòt hôn, khoái löôïng cô theå cao hôn 50 - 70 kg, caøy keùo khoeû hôn gaáp 1,5 laàn, cho söõa gaáp 2,5 laàn, tyû leä thòt xeû taêng 13 % so vôùi boø vaøng Vieät Nam (Leâ Hoàng Maän 2001). Boø lai Sind coù maøu vaøng hôi caùnh giaùn, ñaàu daøi traùn doâ, tai cuùp, yeám phaùt trieån, coù u ôû vai, chaân cao mình ngaén. Khi tröôûng thaønh boø ñöïc naëng 350 - 400 kg, boø caùi naëng 270-280kg, saûn löôïng söõa töø 850-900Kg. Tæ leä môõ trong söõa 5-5.5%, tæ leä thòt xeû 49%.Tæ leä ñeû 55-57% beâ sô sinh naëng 12-18kg. Veà khaû naêng sinh saûn, boø caùi thöôøng cho giao phoái töø 24-30 thaùng tuoåi, neáu nuoâi toát coù theå cho giao phoái sôùm hôn. Khoaûng caùch giöõa 2 löùa ñeû laø 12-18 thaùng, coù theå söû duïng bình quaân 8-10 löùa cho moät ñôøi boø. Boø ñöïc nuoâi ñeán 2 naêm tuoåi môùi coù theå söû duïng phoái gioáng. 2.1.4. Boø Charolair Laøgioáng boø thòt naëng caân cuûa Phaùp. Boø to,lôùn nhanh, ngöïc saâu mình daøi,löng thaúng ñaàu ngaén, maøu loâng traéng aùnh kem söõa. Boø tröôûng thaønh con caùi 680-780kg, con ñöïc 1000-1200kg, saûn löôïng söõa cuûa moät chu kyø vaét 1700-1900kg, coù con 2500kg. Nuoâi 18 thaùng beâ ñöïc ñaït 600kg, beâ caùi 450kg, tæ leä thòt xeû 60-62%. ( Leâ Hoàng Maän, 2001) 2.1.5 Boø Ongole Coù nguoàn goác töø Aán Ñoä, coù saéc loâng maøu xaùm traéng, chaân cao, u yeám khaù phaùt trieån. Khoái löôïng boø ñöïc tröôûng thaønh 450- 550 kg, boø caùi 400kg. Naêng suaát söõa khoaûng 1700- 2000 kg/chu kyø. Khaû naêng caøy keùo keùm hôn boø lai sind. Hieän nay phoå bieán gioáng boø lai Ongole, soá löôïng boø ít do khoâng ñöôïc öa chuoäng, boø lai ongole coù saéc loâng maøu traéng pha vaøng, troïng löôïng tröôûng thaønh con ñöïc 380-430 kg, con caùi 250 kg, saûn löôïng söõa keùmhôn boø lai sind. 2.1.6. Boø Brahman Gioáng boø naøy coù 2 loaïi loâng maøu ñoû vaø loâng maøu traéng, khi tröôûng thaønh con ñöïc naëng 500kg, con caùi naëng 370kg, saûn löôïng söõa thaáp 800kg/ chu kyø 200 ngaøy. 3 2.1.7. Boø Sahiwal Boø coùloâng maøu ñoû da cam hoaëc ñoû vaøng. Khi tröôûng thaønh, con ñöïc naëng 480kg, con caùi naëng 360kg, saûn löôïng söõa 2200kg/chu kyø 300 ngaøy. 2.2. Thöùc aên cho gia suùc 2.2.1 Caùc gioáng coû 2.2.1.1.Coû Loâng taây ( Brachiaria mutica) Loaïi coû soáng laâu naêm, nhieàu reã, thaân daøi 0.6 – 2m, phaân nhaùnh boø treân maët ñaát, moïc reã ñaâm choài ôû caùc ñoát, sau ñoù vöôn thaúng leân cao khoaûng 2m. Ñoát coù loâng meàm traéng. Laù hình muõi maùc daøi, ñaàu nhoïn, gaàn hình tim ôû goác, coù ít loâng ôû maët döôùi. Beï laù deïp coù loâng traéng meàm, löôõi beï ngaén coù nhieàu loâng. Coû loâng Para coù nguoàn goác töø Nam Myõ, ngaøy nay phaân boä khaép caùc vuøng nhieät ñôùi treân theá giôùi. ÔÛ Vieät Nam coû loâng taây ñöôïc nhaäp troàng vaøo Mieàn Nam naêm 1887 taïi caùc cô sôû nuoâi boø söõa, nay trôû thaønh coû moïc töï nhieân ôû caû hai mieàn. ÔÛ Mieàn Nam coû phaân boá caû nhöõng ñòa hình coù ñoä cao 800 -900 m. Coû loâng Para öa thích khí haäu noùng aåm, coû sinh tröôûng toát ôû caùc vuøng thaáp. Nhieät ñoä toái thieåu coù theå soáng laø 80C, neáu laïnh hôn thì coû coù theå luïi daàn. Coû phaùt trieån nhanh ôû nhöõng nôi aåm öôùt taïo thaønh nhöõng thaûm coû daøy vaø cao. Coû loâng coù khaû naêng chòu ñöôïc ngaäp nöôùc ngaén ngaøy, chòu maën, chòu pheøn. Coù theå söû duïng coû loâng Para cho gia suùc daïng töôi, uû xanh hoaëc phôi khoâ ( Nguyeãn Ñaêng Khoâi, 1981). Thaønh phaàn chaát dinh döôõng trong thaân laù coû loâng Para : chaát khoâ 23%, Protein thoâ 2%, beùo thoâ 1.4%, daãn xuaát voâ ñaïm14.1%, xô thoâ 5.5%. 2.2.1.2. Coû töï nhieân Coû töï nhieân moïc treân bôø ruoäng, ven ñeâ, goø baõi laø hoãn hôïp nhieàu loaïi coû hoaø thaûo thích nghi laâu ñôøi vôùi khí haäu noùng vaø khoâ haïn. Goàm caùc loaïi coû laù tre (Setania pamifola), coû maät ( Brachiara distachia), coû may (Chysopogya aciculetus), coû chæ ta (Digitaria adscendens), coû ñuoâi choàn( Setaria vertillata), coû maàn traàu( Elesine indica), coû myõ ( Penisetum polytachyon), coû oáng (Panicum repens L.), coû gaø (Cynodon dactylon) cuõng coù ít coû hoï ñaäu. Coû bôø ruoäng thöøông ñöôïc caét cho boø aên. Coû toát xaáu tuyø theo muøa möa hay muøa khoâ, coû giaø hay non vaø thaønh phaàn caùc loaïi coû. Baõi coû toát boø coù theå gaëm 30-40kg/ngaøy, chæ cho theâm 1-2kg thöùc aên hoãn hôïp laø ñaûm baûo dinh döôõng . 4 Boø aên coû töï nhieân thöôøng cho theâm rôm ñeå phoøng beänh chöôùng hôi daï coû vaø roái loaïn tieâu hoùa. Thaønh phaàn hoaù hoïc trong moät kg coû töôi : Vaät chaát khoâ 24.10%, protein thoâ 2.6%, lipit 0.7%, xô 6.9%, daãn xuaát khoâng ñaïm 11.6%, khoaùng toång soá 2.3%. (Nguoàn Buøi Vaên Chính, 1995) 2.2.1.3. Caây keo daäu Coù teân khoa hoïc laø Leucacaena leucocephala( Bình linh, quaû deïp) thuoäc hoï ñaäu, thaân goã cao tôùi 7-10m. Troàng baèng haït 20kg/ha, tæ leä naûy maàm treân 80%, thu caét 4-5 löùa treân naêm, naêng suaát 50-75 taán/ha. Troàng ôû ñoài goø bôø möông coù taùc duïng caûi taïo ñaát, choáng xoùi moøn, laáy laù laøm thöùc aên cho gia suùc. Keo daäu thöôøng ñöôïc troàng xen vôùi coû voi, ghine, tæ leä 1:3-4 laøm thöùc aên giaøu protein vaø vitamin. Nuoâi boø söõa, boø thòt toát. Coù theå thay thöùc aên tinh cho boø thòt. Thaønh phaàn hoaù hoïc trong moät kg laù töôi: Vaät chaát khoâ 25.7%, protein thoâ 7.0%, lipit 1.2%, xô 3.6%, daãn xuaát khoâng ñaïm 12.5%, khoaùng toång soá 1.4% (Nguoàn Buøi Vaên Chính, 1995) 2.2.1.4. Coû Voi Loaïi coû soáng laâu naêm, töông töï nhö caây mía veà hình daïng cuõng nhö nhu caàu sinh thaùi. Thaân reã cöùng hoaù goã, mang nhieàu reã khoeû vaø aên saâu. Thaân cao 3-4m thaúng ñöùng roãng ruoät, goàm coù nhieàu ñoát. Caây ra hoa töø 6-8 thaùng. Coû Voi moïc hoang daïi ôû nhöõng vuøng nhieät ñôùi vôùi löôïng möa lôùn hôn 1000mm cuûa Chaâu Phi, ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1908, coû voi ñöôïc nhanh choùng lan ñi khaép caùc vuøng nhieät ñôùi vaø AÙ Nhieät ñôùi treân theá giôùi. ÔÛ Vieät Nam, coû voi ngaøy nay ñaõ trôû thaønh loaïi coû moïc töï nhieân ôû moät soá nôi. Coû voi chòu ñöôïc haïn vaø khoâ hanh ngay caû trong nhöõng thaùng khoâ, coû vaãn sinh tröôûng bình thöôøng. Thôøi gian thu hoaïch coû voi löùa ñaàu khoaûng 60-70 ngaøy sau khi troàng naêng suaát löùa ñaàu khoaûng 150-160 taán/ha. Coû Voi coù theå thu hoaïch 6-9 löùa treân naêm, naêng suaát 200-250 taán /ha/ naêm. Coû voi coù thaønh phaàn dinh döôõng cao hôn nhieàu loaïi coû khaùc. Moät kg coû töôi coù 168g chaát khoâ, protein thoâ 95-110g/kg chaát khoâ, glucid 13.5g, xô 54g, Canxi 0.6g, phospho 0.7g, naêng löôïng trao ñoåi 320 kcal.( Leâ Hoàng Maän, 2001) 2.2.1.5. Coû Saû 5 Coû saû coù teân khoa hoïc Panicum Maximun, laø gioáng coû hoaø thaûo thaân buïi nhö saû, coù hai gioáng coû saû ñoù laø saû laù lôùn vaø saû laù nhoû. Coû saû sinh tröôûng maïnh, naêng suaát cao, chòu haïn khaù, chòu noùng, chòu boùng caây, chaát löôïng toát vaø deã troàng. Coû saû phuø hôïp vôùi chaân ruoäng cao, ñaát pha caùt, khoâng chòu ñöôïc ngaäp uùng. Coù theå nhaân gioáng baèng haït hoaêïc baèng hom nhaùnh ( Ñoaøn Höõu Löïc,1999). Thu hoaïch löùa ñaàu khi ñöôïc 60 ngaøy tuoåi, caùc löùa sau caùch löùa tröôùc 30-60 ngaøy. Naêng suaát coû saû laù lôùn troàng thaâm canh töông ñöông coû voi, coù theå thu hoaïch 8- 10 löùa treân naêm, ñaït töø 250-300taán/ha/naêm. Baûng 1 :Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa coû saû Thaønh phaàn Trong moät kg coû töôi Trong moät kg coû khoâ Chaát khoâ (g) 174 1000 Protein thoâ (g) 21.90 126 Ñöôøng (g) 5.00 28.70 Xô (g) 58.30 335 Canci (g) 0.90 5.10 Phospho (g) 0.50 2.90 Naêng löôïng ( ME/Kcal) 315 1810 2.2.1.6. Coû Ruzi Coù teân khoa hoïc Brachiaria ruziziensis, laø loaïi coû hoaø thaûo, thaân boø chòu khoâ haïn toát, chuû yeáu thu hoaïch vaøo muøa möa. Troàng coû ruzi baèng haït 6-10kg/ha, naêng suaát 60-70 taán/ha. Tæ leä söû duïng treân 90%. Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa laù coû Ruzi 35 ngaøy tuoåi vaät chaát khoâ 20.31%, protein tho 2.51%, lipit 0.61% , xô thoâ 5.82%, khoaùng toång soá 1.52%, daãn xuaát khoâng ñaïm 18.10%, canxi 0.14%, photpho 0.05% Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa thaân coû Ruzi 35 ngaøy tuoåi vaät chaát khoâ 16.43%, protein tho 1.27%, lipit 0.22% , xô thoâ 6.26%, khoaùng toång soá 1.27%, daãn xuaát khoâng ñaïm 7.41%, canxi 0.12%, photpho 0.04% . (Nguoàn Buøi Vaên Chính, 1995). 2.2.1.7. Coû Stylo Thuoäc hoï moïc boø thaân buïi, khoâng chòu ñöôïc uùng vaø söông muoái. Troàng coû baèng haït 6-8kg/ha, baèng caønh 3-4 taán /ha, thu caét 4-6 löùa/ naêm, naêng suaát 30-40 taán/ha. 6 Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thaân laù coû Stylo vaät chaát khoâ 22.30%, protein thoâ 3.50%, lipit 0.50% , xô thoâ 6.10%, khoaùng toång soá 1.50%, daãn xuaát khoâng ñaïm 10.70%, canxi 0.31%, photpho 0.05%. (Nguoàn Buøi Vaên Chính, 1995) 2.2.2. Caây thöùc aên gia suùc vaø phuï phaåm noâng nghieäp 2.2.2.1. Rôm luùa: Luùa laø caây löông thöïc chính cuûa Vieät Nam cuõng nhö nhieàu nöôùc treân theá giôùi, haøng naêm rôm luùa ñöôïc saûn xuaát vôùi khoái löôïng khoång loà, rôm ñöôïc duøng ñeå laøm chaát ñoát, saûn xuaát naám rôm, ñaëc bieät laø söû duïng cho traâu boø trong nhöõng luùc thieáu coû. Tuy giaù trò dinh döôõng thaáp nhöng nhôø khoái löôïng raát lôùn vaø raát deã döï tröõ baûo quaûn neân rôm luùa hieän nay laø ñoái töôïng cho nhieàu chöông trình nghieân cöùu vieäc söû duïng moät caùch hôïp lyù laøm thöùc aên cho traâu boø. Löôïng rôm luùa thöôøng ñöôïc tính theo naêng suaát ít khi ñöôïc ño tröïc tieáp. Tính tyû leä 1:1 giöõa löôïng luùa vôùi löôïng rôm ( moät luùa, moät rôm), tuy nhieân tæ leä naøy coøn phuï thuoäc vaøo gioáng luùa vaø caùch thu hoaïch. ( Buøi xuaân An, 1997). Trong chaên nuoâi caùc hoä noâng daân thöôøng döï tröõ rôm cho nhöõng muøa hieám thöùc aên cho gia suùc, vaøo muøa khoâ thieáu coû rôm laø thöùc aên chuû yeáu cho gia suùc. Rôm coù theå cho aên tröïc tieáp hoaëc uû vôùi ure. Theo Devendra (1988), tæ leä tieâu hoùa chaát khoâ ñoái vôùi rôm neáp laø 46.9% so vôùi 48.6% ôû rôm gaïo. Tæ leä tieâu hoùa cuûa rôm töông quan nghòch vôùi löôïng lignin trong rôm. Rôm cöùng haøm löôïng lignin cao khoù tieâu hoùa hôn rôm meàm. Phaàn laù ngoïn deã tieâu hoùa hôn phaàn goác (Leâ Xuaân Cöông,1994). Traïng thaùi thu hoaïch: rôm coù maøu vaøng hay maøu vaøng töôi xanh (Leâ Xuaân Cöông,1994). Thôøi gian döï tröõ: tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän khí haäu vaø caùch baûo quaûn, döï tröõ caøng laâu chaát löôïng rôm caøng giaûm. Tæ leä giöõa thaân vaø laù: rôm coù nhieàu laù coù thaønh phaàn dinh döôõng cao hôn rôm coù ít laù (Leâ Xuaân Cöông,1994). Cheá ñoä töôùi tieâu: luùa ñöôïc töôùi nöôùc ñaày ñuû coù tæ leä tieâu hoùa cuûa rôm cao hôn rôm khoâng ñöôïc töôùi tieâu (Leâ Xuaân Cöông,1994). 7 Haøm löôïng dinh döôõng cuûa rôm : ñoái vôùi rôm luùa muøa haøm löôïng ME: 924Kcal/kg thöùc aên, vaät chaát khoâ :864g/kg, protein thoâ: 39g, xô thoâ 300g, daãn xuaát voâ ñaïm 298g, tro 214g (Leâ Xuaân Cöông,1994). 2.2.2.2. Caây baép Caây baép teân khoa hoïc laø Zea mays L. Nguoàn goác cuûa caây ôû Chaâu Myõ vaø laàn löôït phoå bieán sang Chaâu AÙ vaøo theá kyû XV vaø Chaâu Phi vaøo theá kyû XVI. Theo Rumphius vaøo cuoái theá kyû XV ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ nhaäp vaøo Indonesia, töø Indonesia baép ñöôïc mang sang Mieán Ñieän vaø vaøo Ñoâng Döông. Naêm 1985 dieän tích baép troàng ôû Vieät Nam laø 397.300 ha, trong ñoù Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long coù dieän tích laø 11.500ha. Naêm 1995 dieän tích baép ôû Vieät Nam laø 556.800 ha, trong ñoù Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø 20.200 ha. Taïi Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long, An Giang laø tænh troàng baép nhieàu nhaát ( 8.600ha,1996) dieän tích naøy ñang gia taêng trong caùc naêm gaàn ñaây nhôø öùng duïng nhanh caùc gioáng lai cho naêng suaát cao vaøo saûn xuaát. An giang daãn ñaàu veà naêng suaát baép taïi Vieät Nam (6.53t/ha naêm 1996) (Döông Minh,1999). Ñoái vôùi baép thu traùi non khoaûng 45-60 ngaøy tuoåi soá löôïng voû baép thu ñöôïc laø 3495kg/ha, tæ leä traùi töôi treân thaân chieám 14.5%, thaønh phaàn traùi töôi/voû chieám 52%, ruoät 33%, raâu chieám 15%. Haït baép laø loaïi thöùc aên cung caáp naêng löôïng cô baûn trong dinh döôõng cuûa ngöôøi vaø gia suùc gia caàm. Thaân laù baép laø thöùc aên xanh coù giaù trò dinh döôõng cao söû duïng cho gia suùc ñaëc bieät laø gia suùc aên coû. Thaân laù giaøu boät ñöôøng (8-10%), ñaïm thaáp (1-1.5%) vaø xô (4-5%) . Thaân laù töôi ñöôïc duøng uû chua ñeå laøm thöùc aên cho ñaïi gia suùc (thöôøng thu hoaïch trong giai ñoaïn chín söõa) nhieàu thí nghieäm cho thaáy khi nuoâi boø söõa, chæ caàn 5kg thaân uû töôi laø ñuû ñeå coù 1kg söõa. Thaân laù coù theå söû duïng cho aên xanh, uû chua hoaëc phôi khoâ tuy nhieân vì haøm löôïng ñaïm, canci thaáp neân ñoái vôùi boø, ñaëc bieät laø boø söõa caàn boå sung ñaïm vaø canci. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thaân laù baép töôi thöùc aên, vaät chaát khoâ 13.10%, protein thoâ 1.4%, xô thoâ 3.4%, daãn xuaát voâ ñaïm 6.7%, khoaùng toång soá 1.2%, lipid thoâ 0.4% ( Buøi Vaên Chính, 1995). Thaân laù baép uû chua coù haøøm löôïng chaát dinh döôõng haøm löôïng ME: 470Kcal/kg thöùc aên, vaät chaát khoâ 235g/kg, protein thoâ 11g, xô thoâ 69g, daãn xuaát voâ ñaïm 117g.( nguoàn Nguyeãn vaên Thöôûng, 1995.) 2.2.2.3. Khoai Mì Khoai mì teân khoa hoïc laø Manihot esculenta, theo taøi lieäu lòch söû caây khoai mì ñöôïc canh taùc ñaàu tieân taïi caùc vuøng nhieät ñôùi chaâu Myõ, Mexico, Brazin sau ñoù ñöôïc 8 ñöa sang caùc vuøng khaùc. Taïi Vieãn Ñoâng ñöôïc nhaäp vaøo töø naêm 1865, ngaøy nay ñöôïc troàng ôû khaép nôi vuøng nhieät ñôùi. Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa cuû khoai mì :nöôùc 60-65%, carbohydrate 30-35% ( chuû yeáu laø amilose vaø amilopectin), ñaïm 1-2%, beùo 2-4%, naêng löôïng 1200-1500Kcal. Cuû thöôøng ñöôïc söû duïng chung vôùi baép ñaäu naønh ñaäu phoïng, muoái khoaùng trong thöùc aên hoãn hôïp. Khoai mì ñöôïc duøng töôi, xaét laùt phôi khoâ hay uû chua. Baõ khoai mì laø phuï phaåm cuûa coâng nghieäp cheá bieán mì sau khi ñaõ laáy ñi tinh boät. Xaùc mì söû duïng toát cho thuù nhai laïi coù theå duøng ôû daïng töôi, phôi khoâ hoaëc uû chua. Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa xaùc mì trung bình nhö sau: Baûng 2 : Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa xaùc mì Thaønh phaàn dinh döôõng Trong 1kg töôi Trong 1kg chaát khoâ Chaát khoâ (gam) 180 1000 Protein thoâ (gam) 5.4 30 Xô (gam) 19 106 Tinh boät (gam) 68 380 Canci(gam) 0.4 2.4 Phot pho (gam) 0.2 1.0 Naêng löôïng (ME,kcal) 410 2300 Laù khoai mì coù raát nhieàu phaân tích cho thaáy laù khoâ thöôøng chöùa haøm löôïng ñaïm raát cao 17-20% söû duïng toát cho gia suùc. Laù khoai mì coøn non laø loaïi thöùc aên xanh nhieàu vitamin A vaø giaøu ñaïm 17-20% protein thoâ. Laù khoai mì coù theå so saùnh töông ñöông vôùi nhieàu loaïi laù hoï ñaäu. Sau khi thu hoaïch cuû laù khoai mì taän thu coù naêng suaát trung bình 2.4 taán/ha, löôïng laù naøy thu hoaïch tuyø theo gioáng khoai mì ( Buøi Xuaân An,1997). Tuy nhieân trong thaân laù khoai mì coù chöùa haøm löôïng ñoäc toá Xyanoglucozit, ñoäc toá naøy laøm cho gia suùc chaäm lôùn hoaëc coù theå gaây cheát khi haøm löôïng cao. Theo PGS Buøi Vaên Chính, vôùi moät soá bieän phaùp cheá bieán seõ laøm giaûm thieåu haøm löôïng ñoäc toá trong thaân laù khoai mì. Baûng 3 :Aûnh höôûng cuûa phöông phaùp cheá bieán ñeán haøm löôïng acid Xyanohydric trong ngoïn laù khoai mì : Phöông phaùp cheá bieán Haøm löôïng HCN (mg/kg vaät chaát khoâ) Daïng töôi 862.5 Sau uû chua 32.5 Sau phôi naéng 4 giôø 260.6 9 Ngaâm röûa 3 ngaøy 467.0 Boät laù khoai mì khoâ 90.2 2.2.2.4. Khoai lang: Khoai lang teân khoa hoïc laø Ipomeca batatas, laø moät trong nhöõng caây löông thöïc phoå bieán ôû vuøng nhieät ñôùi. Khoai lang coù nhieät löôïng hôn 1.5 laàn khoai taây. Ñaïm trong khoai lang khoâng caân ñoái thieáu caùc acid amin Thiroxin, Xistein, Xerin, Glicin, alamin, glutamid. Haøm löôïng caroten khoaûng 0.18-65mg/100kg khoâ, ngoaøi ra coøn coù caùc vitamin khaùc nhö C, A, B, PP, acid Pantolenic. ( Buøi Xuaân An, 1997) Ngöôøi ta thöôøng duøng cuû khoai lang cho gia suùc, nhaát laø naáu chung vôùi caùm hay cho aên soáng ( coù tính nhuaän tröôøng), boø aên <50% khaåu phaàn baèng khoai lang khoâ cho keát quaû toát. Daây lang laø moät phuï phaåm ñöôïc duøng nhieàu laøm thöùc aên xanh cho heo, boø, gia caàm. Daây lang cuõng ñöôïc phôi khoâ nghieàn thaønh boät ñöôïc duøng trong coâng nghieäp cheá bieán thöùc aên gia suùc. 2.2.2.5. Caây ñaäu phoïng Teân khoa hoïc laø Arachis hypogaea. Naêng suaát traùi 1-2 taán/ha trong ñoù 20-25% voû, 75-80% haït. Haït ñaäu laø thöùc aên giaøu ñaïm vaø beùo 20% ñaïm thoâ nhöng ít Lizin vaø Methionin, 47-50% beùo trong ñoù 40-45% acid Oleic vaø 30-35% acid linoleic. Haït ñaäu chöùa nhieàu vitamin nhö B2, B1, PP nhöng thieáu vitamin A, D, C. Haït ñaäu giaøu Ca, P, Fe. Baùnh daàu ñaäu phoäng coù 2 loaïi coù voû vaø khoâng voû. Loaïi khoâng voû chöùa 50% ñaïm thoâ vaø taùch laáy daàu coøn 7-10% beùo laø loaïi thöùc aên cung caáp ñaïm toát cho caùc loaïi gia suùc gia caàm. Baùnh daàu phoïng loaïi coù voû chöùa 30-35% ñaïm, 7-10% beùo vaø 25-30 % xô. Trong haït vaø baùnh daàu deã nhieãm naám moác Aspergillus flavus, sinh ra ñoäc toá Aflatoxin. Ñieàu kieän thích hôïp cho naám moác laø 30-35oC, aåm ñoä laø >15% trong baùnh daàu. Ñeå phoøng traùnh naám moác caàn phôi khoâ döï tröõ trong ñieàu kieän khoâ maùt vaø khoâng neân döï tröõ laâu. Daây ñaäu: khi ñaäu phoäng thu hoaïch, phaàn thaân laù ñöôïc duøng laøm thöùc aên cho gia suùc vaø laø thöùc aên raát toát vaø raát ngon mieäng. Ñeå thu ñöôïc naêng suaát thaân laù cao caàn phaûi thu hoaïch ngay khi quaû ñaõ chín chaéc. Naêng suaát thaân laù laø 10-20 taán/ha, tuyø theo gioáng, muøa vuï, ñaát ñai vaø phaân boùn. Giaù trò dinh döôõng cuûa daây ñaäu töông ñöông vôùi 10 nhieàu loaïi coû toát (Buøi Xuaân An 1993) . Daây ñaäu khoâ ñaïm 9-10%, xô 25-30% coù theå duøng cho traâu boø aên töôi hoaëc khoâ khaù ngon mieäng. Thaân laù ñaäu phoäng sau khi thu hoaïch 3 -4 ngaøy, neáu khoâng coù bieän phaùp cheá bieán thích hôïp seõ nhanh choùng thoái hoûng khoâng theå duøng laøm thöùc aên cho gia suùc. Theo PGS Buøi Vaên Chính,1995 söû duïng thaân laù ñaäu vôùi 7% caùm seõ baûo quaûn ñöôïc 1 naêm vaø coù theå thay theá treân 50% coû xanh trong thaønh phaàn dinh döôõng cuûa boø söõa, töông ñöông vôùi 22% naêng löôïng vaø 39% protein. Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thaân laù ñaäu uû chua vôùi 7% caùm gaïo duøng cho boø goàm: Chaát khoâ 27.1%, Protein 3.6%, Xô thoâ 7.5%, Beùo 1.6%, Tro 2.9%, naêng löôïng trao ñoåi 550Kcal/kg vaät chaát khoâ. Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thaân laù ñaäu uû chua vôùi 7% caùm gaïo duøng cho heo goàm: Chaát khoâ 26.0%, Protein 3.9%, Xô thoâ 5.8%, Beùo 1.7%, Tro 2.8%, naêng löôïng trao ñoåi 670Kcal/kg vaät chaát khoâ. 2.2.2.6. Caây ñaäu naønh Caây Ñaäu naønh teân khoa hoïc laø Glicine max. Haït ñaäu naønh laø loaïi thöïc phaåm coù giaù trò dinh döôõng cao ñaëc bieät tæ leä ñaïm khoaûng 40%, daàu 20% nhieàu khoaùng vaø vitamin. Haït ñaäu naønh cung caáp ñaïm chaát löôïng cao vaø naêng löôïng cho ngöôøi vaø gia suùc. Baùnh daàu daäu naønh laø loaïi thöùc aên cung caáp ñaïm coù giaù trò dinh döôõng cao cho chaên nuoâi. Sau khi haït ñaäu chín, laù ñaäu naønh haàu nhö ruïng gaàn heát chæ coøn laïi thaân caønh, ñaây laø phaàn coù löôïng protein thieâu hoùa thaáp, haøm löôïng xô cao, coù theå duøng cho traâu boø aên, nhöng khi cho boø söõa caàn boå sung theâm thöùc aên boå sung. Xaùc ñaäu naønh hay baõ ñaäu naønh laø phuï pheá phaåm cuûa quaù trình cheá bieán haït ñaäu naønh soáng laøm taøu huõ hoaëc cheá bieán söõa ñaäu naønh. Xaùc ñaäu naønh coù thaønh phaàn dinh döôõng nhö sau: Baûng 4 : Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa xaùc ñaäu naønh Thaønh phaàn dinh döôõng Trong 1kg töôi Trong 1 kg chaát khoâ Chaát khoâ (gam) 130 1000 Protein thoâ (gam) 33 253 Chaát beùo(gam) 17.2 132 Xô (gam) 27 207 Tinh boät (gam) 26.1 201 Canci(gam) 1 7.6 Phot pho (gam) 0.4 3.0 Naêng löôïng (ME,Kcal) 323 2480 11 2.2.2.7. Caây Mía Caây Mía teân khoa hoïc laø Saccarum offcinarum L), ñöôïc troàng roäng raõi khaép vuøng nhieät ñôùi ñeå saûn xuaát ñöôøng. Mía ñöôïc duøng cho gia suùc theo nhieàu caùch. Ngoïn mía trong quaù trình thu hoaïch ngoïn mía ñöôïc caét khoûi thaân vaø ñöôïc duøng roäng raõi cho gia suùc. Ngoïn mía ñöôïc söû duïng nhö thöùc aên xanh, ngoïn mía ñem uû chua söû duïng toát hôn vôùi soá löôïng lôùn saün coù trong muøa thu hoaïch, ngoïn mía baêm nhoû raát deã uû chua vaø chaát löôïng toá. Löôïng N thaáp coù theå khaéc phuïc baèng caùch theâm urea hay hoãn hôïp urea ræ maät ñöôøng trong quaù trình uû, tuy nhieân noù coù theå laøm giaûm khaû naêng tieâu hoùa. Phuï phaåm cuûa mía bao goàm: ngoïn (30%), laù(10%), Thaân (60%), phuï phaåm cheá bieán: baõ (15%), ræ ñöôøng(3%), caën(2%). Baûng 5 : thaønh phaàn dinh döôõng cuûa caây mía vaø phuï phaåm (%) Nguyeân lieäu Chaát khoâ Ñaïm Xô Tro Beùo Boät ñöôøng Caû caây mía 32.4 9.0 30.5 5.3 1.5 53.7 Thaân caây 15.2 6.9 31.5 8.7 0.8 52.1 Ngoïn mía 25.6 6.3 35.0 6.2 2.2 50.3 Laù mía 30.5 5.9 36.3 9.1 1.7 47.0 Baõ mía 90.3 1.9 45.0 8.0 1.0 44.1 Ræ ñöôøng 66.0 1.2 0 5.1 0 93.7 ( Nguoàn: Buøi Xuaân An, 1997) .2.2.8. Traùi thôm ( Ananas comonus) Traùi thôm coù naêng suaát laù 80taán laù/ ha/ naêm. Laù coù theå söû duïng cho gia suùc aên xanh, uû chua, phôi khoâ. Neân baêm nhoû khi cho gia suùc aên, uû chua neân boå sung ræ ñöôøng, chæ duøng treân traâu boø, coù theå boå sung 15-20kg/con /ngaøy. Phuï phaåm sau khi ñoùng hoäp chieám 50% naêng suaát traùi, khoaûng 10taán/ha/naêm. Voû khoùm khoù uû vì nhieàu nöôùc vaø coù tính aên moøn. Coù theå uû chung vôùi coû khoâ hay coû taïp. Vieäc boå sung nguoàn tinh boät laøm cho quaù trình uû toát hôn ( Buøi Xuaân An,1997). Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa laù traùi thôm goàm: chaát khoâ 20%, ñaïm 9%, xô 24%, tro 5%, beùo 2.5%. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa boät voû thôm goàm: chaát khoâ 88%, ñaïm 3.5%, xô 16%, tro 5%, beùo 0.5%. ( Buøi Xuaân An,1997). 12 2.3. Caùc yeáu toá kyõ thuaät coù lieân quan 2.3.1 Chuoàng traïi: Chuoàng traïi aûnh höôûng lôùn ñeán khaû naêng sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa boø, chuoàng traïi quyeát ñònh ñieàu kieän tieåu khí haäu vaø veä sinh moâi tröôøng xung quanh. Chuoàng nuoâi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau: - Taïo ñieàu kieän tieåu khí haäu toát cho vaät nuoâi vaø con ngöôøi - Thuaän tieän cho vieäc lao ñoäng vaø quaûn lyù cuûa ngöôøi chaên nuoâi - Chi phí xaây döïng thaáp - Söû duïng laâu daøi - Coù heä thoáng cung caáp vaø phuïc vuï ñieän nöôùc - Heä thoáng cung caáp, döï tröõ vaøphaân phoái thöùc aên - Thuaän tieän giao thoâng - Coù heä thoáng thu gom vaø xöû lyù chaát thaûi - Thuaän tieän cho vieäc môû roäng hoaëc keát hôïp vôùi caùc moâ hình saûn xuaát noâng ngieäp khaùc - Coù caûnh quan veä sinh vaø ñeïp. Ñeå ñaûm baûo caùc yeáu toá treân caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu kyõ thuaät sau : + Höôùng chuoàng: höôùng ñoâng baéc hoaëc ñoâng nam, hai höôùng naøy seõ nhaän ñöôïc aùnh naéng saùng, ñaûm baûo maùt veà muøa heø vaø aám vaøo muøa ñoâng, traùnh ñöôïc möa taït gioù luøa. + Kieåu chuoàng: trong xaây döïng chuoàng traïi coù raát nhieàu kieåu chuoàng coù theå 1 daõy, 2 daõy tuyø vaøo qui moâ ñaøn. + Maùi chuoàng: goàm maùi ñôn hoaëc maùi keùp. Moãi loaïi maùi chuoàng seõ coù taùc duïng khaùc nhau trong vieäc thoâng thoaùng, choáng noùng hay choáng laïnh. Maùi ñôn laø loaïi maùi ñôn giaûn, deã thi coâng, tieän duïng cho caùc chuoàng nuoâi qui moâ nhoû + Dieän tích tieâu chuaån Baûng 6 : Dieän tích choã ñöùng vaø dieän tích xaây döïng chuoàng boø Loaïi boø CDCÑ(m) CNCÑ (m) DTCÑ (m2) DTXD (m2) Boø ñöïc gioáng 2.0 1.8 3.6 6.0 Boø Caùi 1.6 1.0 1.6 3.0 Beâ sô sinh ñeán 6 thaùng 1.0 0.9 1.6 3.0 Boø ñeû 2.0 1.5 3.0 6.0 Beâ 7-14 thaùng 1.2 1.0 1.2 2.0 Beâ > 18 thaùng 1.5 1.0 1.5 2.4 Boø voã beùo 1.6 1.1 1.7 2.4 CDCÑ : chieàu daøi choã ñöùng 13 CNCÑ : chieàu ngang choã ñöùng DTCÑ : dieän tích choã ñöùng DTXD : dieän tích xaây döïng + Neàn chuoàng: Phaûi chaéc chaén ñaûm baûo veä sinh, deã thu gom ñöôïc phaân vaø nöôùc tieåu. Coù theå xaây gaïch ñaù vaø xi maêng hoaëc söû duïng taám ñuùc. Neàn chuoàng phaûi ñaûm baûo ñoä doác 1,2-2%, raõnh thoaùt nöôùc tieåu 2- 3%. + Töôøng : raát caàn thieát ñeå che möa traùnh gioù nhöng phaûi ñaûm baûo thoâng thoaùng vaø coù cöûa ra vaøo. Ñoái vôùi chuoàng boø ñeû töôøng caàn thieát ñeå ngaên nhöõng oâ taùch meï vôùi con. Töôøng phaûi chaéc chaén, traùnh boø coù theå nhaûy qua ñöôïc ( thöôøng cao khoaûng 1.2m). + Maùng aên, maùng uoáng: Xaây coá ñònh vaø ñaûm baûo loøng maùng trôn laùng coù loã thoaùt nöôùc ñeå thuaän tieän cho vieäc laøm veä sinh beân trong maùng. Maùng aên phaûi xaây theo chieàu daøi chuoàng, ñaùy maùng xaây cao hôn neàn 0.2m, ñieàu naøy ñeå traùnh cho gia suùc coá böôùc chaân veà phía tröôùc laøm aûnh höôûng xaáu ñeán moùng chaân. Maùng aên caàn ñöôïc giöõ khoâ raùo ngaên ngöøa söï phaùt trieån cuûa vi khuaån vaø naám moác. Maùng uoáng thieát keá sao cho thaät deã daøng cho gia suùc uoáng nöôùc baát kyø luùc naøo. Maùng uoáng coù theå boá trí phía ngoaøi ñeå gia suùc ñi laïi uoáng nöôùc hoaëc coù theå boá trí maùng töï ñoäng ngay tröôùc maët gia suùc. + Haønh lang veä sinh: laøm sao cho phuø hôïp vôùi kieåu chuoàng, ñaûm baûo thuaän tieän cho vieäc laøm veä sinh vaø chaêm soùc gia suùc. + Raõnh thoaùt phaân vaø nöôùc tieåu: thieát keá theo chieàu daøi chuoàng, coù ñoä doác phuø hôïp. Phaûi coù chieàu roäng töông ñoái ñeå thuaän tieän cho veä sinh vaø xöû lyù nöôùc thaûi. Nöôùc röûa chuoàng vaø nöôùc tieåu phaûi daãn ra ao ôû xa khu chuoàng ñeå xöû lyù vaø söû duïng. Trong nhieàu tröôøng hôïp caàn thieát phaûi xöû lyù nöôùc thaûi ñöa vaøo heä thoáng Bioga hoaëc ñöa vaøo caùc heä thoáng xöû lyù khaùc. + Leàu che maùt ngoaøi ñoàng: trong nhöõng ñoàng coû roäng khoâng coù caây che maùt chuùng ta caàn boá trí leàu che maùt cho gia su._.