Đánh giá khả năng sinh trưởng, sinh sản và sản lượng sữa của các nhóm bò sữa nuôi tại xí nghiệp chăn nuôi bò sữa Cầu diễn

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I ------------------ nguyÔn quang minh §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, sinh s¶n vµ s¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß s÷a nu«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: ch¨n nu«i M· sè: 60.62.40 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: gs.tS. ®Æng vò b×nh Hµ Néi - 2006 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 1 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a ®−îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo. T«i xin cam ®oan c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®· chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn Quang Minh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 2 Lêi c¶m ¬n Hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy tr−íc tiªn t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS. TS §Æng Vò B×nh, ng−êi ®· h−íng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh cho t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi Th¹c sÜ.. NguyÔn §×nh §¶ng – Tæng gi¸m ®èc C«ng ty TNHH nhµ n−íc mét thµnh viªn Gièng gia sóc Hµ Néi, cïng ban Tæng gi¸m ®èc c«ng ty, phßng Kü thuËt, XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn ®· quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, l·nh ®¹o Khoa Sau ®¹i häc, Khoa Ch¨n nu«i - Thó y, Bé m«n Di truyÒn Gièng Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®· tËn t×nh gi¶ng d¹y vµ t¹o ®iÒu kiÖn gióp t«i hoµn thµnh ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ ®Ò tµi nghiªn cøu. Ch©n thµnh c¶m ¬n ®Õn gia ®×nh, c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn Quang Minh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 3 Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c b¶ng v Danh môc c¸c ®å thÞ, biÓu ®å vi 1. Më ®Çu i 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 7 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi 8 1.3. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu 9 2. Tæng quan ®Ò tµi 10 2.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a 10 2.2. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng cña bª 26 2.3. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng bß s÷a vµ bß lai h−íng s÷a 26 2.4. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c¸c nhãm bª 28 2.6. Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng xuÊt s÷a 34 2.7. Mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ søc s¶n xuÊt s÷a 39 2.8. Kh¶ n¨ng thÝch nghi cña ®µn bß s÷a 42 3. §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 46 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu 46 3.2. Néi dung nghiªn cøu 46 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 46 3.4. Ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu vÒ chØ tiªu s¶n xuÊt s÷a 48 3.5. Xö lý sè liÖu 48 4. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 49 4.1. T×nh h×nh chung cña XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn 49 4.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 49 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 4 4.1.2. Chøc n¨ng nhiÖm vô 49 4.1.3. C¬ cÊu ®µn bß s÷a tõ n¨m 1996 ®Õn 2006 50 4.1.4. Ph−¬ng thøc ch¨n nu«i 52 4.2. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña bª F2, F3, F4 vµ HF 55 4.3. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF 63 4.3.1. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu 63 4.3.2. Tuæi phèi gièng cã chöa 65 4.3.3. Tuæi ®Î løa ®Çu 67 4.3.4. Kho¶ng c¸ch løa ®Î 68 4.3.5. HÖ sè phèi gièng 70 4.4. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß qua c¸c løa ®Î 72 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 78 Tµi liÖu tham kh¶o 80 Phô lôc 87 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 5 Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 2.1. NhËp khÈu c¸c s¶n phÈm s÷a cña c¸c n−íc Asean n¨m 2000 12 B¶ng 2.2. Sè l−îng bß, s¶n l−îng s÷a, tèc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m 23 B¶ng 2.3. N¨ng suÊt s÷a trªn chu kú s÷a 23 B¶ng 2.4. T×nh h×nh ph¸t triÓn ®µn bß lai h−íng s÷a 24 B¶ng 2.5. C¬ cÊu ®µn bß lai h−íng s÷a theo vïng 25 B¶ng 4.1. Sù ph¸t triÓn cña ®µn bß s÷a qua c¸c n¨m 51 B¶ng 4.2. C¬ cÊu gièng cña ®µn bß s÷a 52 B¶ng 4.3. C¸c chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt ®¹t ®−îc qua c¸c n¨m 54 B¶ng 4.4. Khèi l−îng s¬ sinh cña c¸c nhãm bª 55 B¶ng 4.5. Khèi l−îng cña c¸c nhãm bª lóc 3 th¸ng tuæi 57 B¶ng 4.6. Khèi l−îng cña c¸c nhãm bª lóc 6 th¸ng tuæi 58 B¶ng 4.7. Khèi k−îng cña c¸c nhãm bª lóc 9 th¸ng tuæi 59 B¶ng 4.8. Khèi l−îng cña c¸c nhãm bª lóc 12 th¸ng tuæi 60 B¶ng 4.9. Khèi l−îng cña c¸c nhãm bª ë lóc phèi gièng lÇn ®Çu 61 B¶ng 4.10. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu cña bß F1, F2, F3 vµ HF 63 B¶ng 4.11. Tuæi phèi gièng cã chöa cña c¸c nhãm bß 65 B¶ng 4.12. Tuæi ®Î lÇn ®Çu cña nhãm bß 67 B¶ng 4.13. Kho¶ng c¸ch løa ®Î cña c¸c nhãm bß (ngµy) 68 B¶ng 4.14. HÖ sè phèi gièng cña c¸c nhãm bß (lÇn) 70 B¶ng 4.15. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F1 (Zªbu-HF) qua c¸c løa ®Î 72 B¶ng 4.16. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F2 (kg/løa) 73 B¶ng 4.17. S¶n l−îng s÷a cña bß F3 (kg/ løa) 74 B¶ng 4.18. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß HF (kg/ løa) 74 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 6 Danh môc c¸c ®å thÞ, biÓu ®å §å thÞ 4.1. Sinh tr−ëng c¸c nhãm bª tõ s¬ sinh ®Õn lóc phèi gièng lÇn ®Çu 61 §å thÞ 4.2. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß 75 §å thÞ 4.3. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß qua c¸c løa ®Î 76 BiÓu ®å 4.1. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu 64 BiÓu ®å 4.2. Tuæi phèi gièng cã chöa cña c¸c nhãm bß 66 BiÓu ®å 4.3. Tuæi ®Î løa ®Çu 67 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 7 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi N−íc ta ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ - xg héi. §êi sèng nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn, nhu cÇu vÒ s¶n phÈm: thÞt, trøng, s÷a... phôc vô ®êi sèng ngµy cµng t¨ng. §Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng, tõng b−íc thay thÕ s÷a nhËp ngoµi, t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, Nhµ n−íc ta ®g ®Ò ra ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngµnh s÷a, víi môc tiªu ®Õn n¨m 2010 ®¹t 200.000 con bß s÷a, ®¸p øng 40% l−îng s÷a tiªu dïng trong n−íc. Ngµy 26/10/2001 Thñ t−íng ChÝnh phñ ®g ra quyÕt ®Þnh sè 167/2001/Q§-TTg vÒ "Mét sè biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2010". Cïng víi chÝnh s¸ch hç trî tÝch cùc cña nhµ n−íc, c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a nh−: Dù ¸n ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a ViÖt - BØ (giai ®o¹n 1996 - 2001) do C«ng ty gièng gia sóc Hµ Néi chñ tr×; Dù ¸n ph¸t triÓn gièng bß s÷a (giai ®o¹n 2000- 2005) do ViÖn ch¨n nu«i Quèc gia chñ tr×, ®g thóc ®Èy ch¨n nu«i bß s÷a ë n−íc ta ph¸t triÓn m¹nh, tèc ®é t¨ng ®µn nhanh. Tõ 35.000 con (n¨m 2000) lªn 107.609 con (tÝnh ®Õn hÕt 31-07-2005). §µn bß lai h−íng s÷a víi møc ®é thµnh phÇn di truyÒn cña bß Holstein Friesian (HF) kh¸c nhau, chiÕm 84,65% tæng ®µn, trong ®ã ®µn bß s÷a F1 (1/2HF) chiÕm 24,16%, F2 (3/4HF) chiÕm 26,11%, F3 (trªn 3/4HF) chiÕm 34,38%. §µn bß s÷a thuÇn chñng chiÕm 15,35% tæng ®µn, chñ yÕu lµ bß HF, chØ cã kho¶ng 1% lµ c¸c gièng kh¸c. Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ bß s÷a ®Òu kh¼ng ®Þnh r»ng bß s÷a thuÇn HF nu«i thÝch hîp nhÊt ë nh÷ng vïng cã nhiÖt ®é trung b×nh n¨m d−íi 210C nh− ë S¬n La, L©m §ång. Tuy nhiªn, mét sè t¸c gi¶ l¹i cho r»ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 8 c¸c vïng kh¸c còng cã thÓ nu«i ®−îc bß HF thuÇn chñng trªn c¬ së c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng. C«ng ty Gièng gia sóc Hµ Néi, Trung t©m Gièng bß s÷a Phï §æng thuéc Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n thµnh phè Hµ Néi trong nh÷ng n¨m qua ®g ®ãng gãp tÝch cùc trong c«ng t¸c lai t¹o vµ nh©n gièng bß s÷a, chuyÓn giao qui tr×nh kü thuËt ch¨n nu«i bß s÷a tíi c¸c hé ch¨n nu«i bß s÷a ë Hµ Néi. Tõ ®ã lµm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a cña nh÷ng n¨m tiÕp theo (giai ®o¹n 2006 - 2010), thóc ®Èy nhanh ngµnh s÷a ph¸t triÓn ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña ng−êi tiªu dïng. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn, viÖc nghiªn cøu ®Ó lùa chän c¸c nhãm bß s÷a cã n¨ng suÊt cao, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt. §−îc sù ®ång ý cña Bé m«n Di truyÒn gièng - Khoa Ch¨n nu«i thó y - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I vµ sù cho phÐp cña lgnh ®¹o C«ng ty Gièng gia sóc Hµ Néi, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: "§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, sinh s¶n vµ s¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß s÷a nu«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn". 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña ®µn bª c¸i F2, F3, F4 vµ HF tõ s¬ sinh ®Õn lóc phèi gièng lÇn ®Çu. - §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c nhãm bß c¸i F1, F2, F3 vµ HF nu«i t¹i XÝ nghiªp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn. - §¸nh gi¸ s¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß c¸i v¾t s÷a F1, F2, F3 vµ HF qua tõng løa ®Î. 1.2.2. Yªu cÇu - §iÒu tra, theo dâi khèi l−îng cña c¸c nhãm bª F2, F3, F4 vµ HF tõ s¬ sinh ®Õn lóc phèi gièng lÇn ®Çu nu«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 9 DiÔn. - §iÒu tra, theo dâi sè liÖu qua sæ s¸ch ghi chÐp qu¶n lý ®µn bß s÷a nu«i t¹i XÝ nghiÖp ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn tõ n¨m 1999 - 2006. - Sè liÖu ®¶m b¶o chÝnh x¸c, trung thùc, kh¸ch quan ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng ch¨n nu«i bß s÷a ë vïng nghiªn cøu. 1.3. §èi t−îng, ph¹m vi nghiªn cøu 1.3.1. §èi t−îng - C¸c nhãm bª c¸i F2, F3, F4 vµ HF tõ s¬ sinh ®Õn lóc phèi gièng lÇn ®Çu - C¸c nhãm bß c¸i F1, F2, F3, F4 vµ HF nu«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn. 1.3.2. §Þa ®iÓm nghiªn cøu XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn thuéc C«ng ty Gièng gia sóc Hµ Néi. 1.3.3. Thêi gian nghiªn cøu Tõ th¸ng 12/2005 ®Õn th¸ng 6/2006. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 10 2. Tæng quan ®Ò tµi 2.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a 2.1.1. T×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a trªn thÕ giíi Ch¨n nu«i bß s÷a cña thÕ giíi ®−îc ph©n bè réng kh¾p c¸c ch©u lôc. Tuy nhiªn trung t©m s¶n xuÊt s÷a lµ vïng khÝ hËu «n ®íi, ®Æc biÖt ë T©y B¾c ¢u, §«ng ¢u, Nga, B¾c Mü vµ Ch©u óc. Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - xg héi cña mçi quèc gia kh¸c nhau, nªn sù ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a còng kh¸c nhau. Nh÷ng n−íc cã sè l−îng bß s÷a lín nh−: Ên §é: 35.900.000 con, Brazin: 16.045.000 con… nh−ng n¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n kh«ng cao: Ên §é lµ 1.014 kg/con/chu kú, Brazin lµ 1.047 kg/con/chu kú. Mét sè n−íc hoÆc vïng lgnh thæ cã sè l−îng bß s÷a kh«ng nhiÒu nh− NhËt B¶n cã 971.000 con, §µi Loan cã 110.000 con, nh−ng n¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n ®¹t cao. NhËt B¶n ®¹t 8.548 kg/con/chu kú, §µi Loan ®¹t 7.000 kg/con/chu kú. Mü lµ n−íc võa cã sè l−îng bß s÷a lín 9.125.000 con, võa cã n¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n cao ®¹t 8.227 kg/con/chu kú. VÒ s¶n l−îng s÷a, Mü lµ n−íc cao nhÊt thÕ giíi: 71.000.000 tÊn n¨m. Toµn thÕ giíi cã kho¶ng 1.400.000.000 bß s÷a. ë Ch©u ¸, sè bß chiÕm 32% nh−ng s¶n xuÊt chØ ®−îc 21,4% tæng s¶n l−îng s÷a thÕ giíi (117.000.000 tÊn/526.000.000 tÊn); Trong khi ®ã nhu cÇu vÒ s÷a l¹i rÊt lín, tiªu thô gÇn mét nöa s÷a bét kh«ng kem vµ 30% s÷a bét nguyªn kem cña thÕ giíi. Do vËy, c¸c n−íc ch©u ¸ rÊt quan t©m ®Õn ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt s÷a. Cã mét sè lo¹i h×nh chñ yÕu vÒ s¶n xuÊt s÷a: Mét sè n−íc s¶n xuÊt s÷a cã truyÒn thèng vµ ph¸t triÓn réng rgi, nh−ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 11 ®Çu t− vµ kü thuËt ch¨n nu«i kh«ng cao nh− Ên §é, Pakistan, Nepal, Bangladesh, Srilanka. ViÖc s¶n xuÊt s÷a chñ yÕu dùa vµo tr©u s«ng vµ bß U. Mét sè n−íc hoÆc vïng lgnh thæ cã ngµnh s¶n xuÊt s÷a kh«ng ph¶i lµ truyÒn thèng, nh−ng do tiÒm lùc kinh tÕ vµ nhu cÇu sö dông s÷a cao nªn nghÒ nµy kh¸ ph¸t triÓn: NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan. Mét sè n−íc gÇn ®©y ®g chó träng ®Çu t− vµ ¸p dông kü thuËt ch¨n nu«i cao ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß lÊy s÷a nh»m ®¸p øng nhu cÇu tiªu thô trong n−íc gåm: Th¸i Lan, Trung Quèc, Indonesia, Myanma, ViÖt Nam… ViÖc s¶n xuÊt s÷a chØ h¹n chÕ ë mét sè vïng vµ chñ yÕu dùa trªn c¸c bß cã nguån gèc tõ Ch©u ¢u vµ B¾c Mü (NguyÔn V¨n ThiÖn) [32]. Mét sè n−íc nh− Th¸i Lan, Trung Quèc, Indonesia vµ Philipin, mÆc dï cã ®−îc nh÷ng thµnh c«ng Ên t−îng vÒ s¶n xuÊt s÷a trong n−íc, gióp gi¶m m¹nh sù phô thuéc vµo hµng nhËp khÈu, nh−ng c¸c ph©n tÝch cho thÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ còng ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò thu nhËp thÊp trong ho¹t ®éng ch¨n nu«i bß s÷a t¹i c¸c trang tr¹i. C¸c n−íc Asean cã ®Æc ®iÓm chung lµ Ýt sö dông s¶n phÈm s÷a h¬n so víi c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, møc tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®ang ph¸t triÓn ®Òu ®Æn cïng víi sù t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt trong n−íc. Trong 10 n¨m 1994 - 2004, c¸c n−íc Asean cã møc t¨ng tr−ëng ®µn bß trung b×nh hµng n¨m lµ 3,2% vµ tæng s¶n l−îng s÷a bß t¨ng trung b×nh lµ 6% mçi n¨m. ChØ cã ViÖt Nam, Th¸i Lan cã møc t¨ng tr−ëng hµng n¨m kh¸ Ên t−îng; ViÖt Nam cã ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n giai ®o¹n 2001 - 2005 cña ®µn bß s÷a hµng n¨m lµ 26,7%, cña s¶n l−îng s÷a lµ 33%; Th¸i Lan giai ®o¹n 1999 - 2004 cã møc t¨ng tr−ëng ®µn bß s÷a hµng n¨m lµ 13%, møc t¨ng tr−ëng s¶n l−îng s÷a ®¹t 15,5% mçi n¨m. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 12 B¶ng 2.1. NhËp khÈu c¸c s¶n phÈm s÷a cña c¸c n−íc Asean n¨m 2000 (tÊn) N−íc S÷a bét kh«ng kem S÷a bét nguyªn kem Indonesia 80.000 9.300 Malaysia 100.000 95.700 Philipin 130.000 57.400 Singapore 35.000 19.000 Th¸i Lan 65.000 58.000 ViÖt Nam 35.000 3.500 (ACI & VSF - CIDA, 5/2005) [1] 2.1.2. Thµnh c«ng ch¨n nu«i bß s÷a cña mét sè n−íc nhiÖt ®íi §Ó ®¸p øng nhu cÇu s÷a cña c¸c n−íc nhiÖt ®íi thuéc ch©u ¸, óc, Mü La Tinh, Phi, c¸c nhµ ch¨n nu«i ®g t×m c¸ch ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a cho c¸c vïng nµy. Ban ®Çu hä ®Òu ®−a c¸c gièng bß «n ®íi ®Ó nu«i thÝch nghi vµ ph¸t triÓn, nh−ng nãi chung c¸c gièng bß s÷a «n ®íi ®Òu kh«ng thÝch nghi ®−îc víi khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng, Èm. Tõ ®ã, viÖc nghiªn cøu lai t¹o gièng bß s÷a nhiÖt ®íi b»ng c¸ch lai gi÷a bß «n ®íi vµ bß ®Þa ph−¬ng ®−îc thùc hiÖn. Sau ®©y lµ kinh nghiÖm cña mét sè n−íc ®g thµnh c«ng trong viÖc t¹o ra gièng bß s÷a thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn cña m×nh, ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a. 2.1.2.1. Ch¨n nu«i bß s÷a ë Th¸i Lan Th¸i Lan lµ mét n−íc cã ®µn bß s÷a ®øng thø 3 ë §«ng Nam ¸ sau Myanma vµ Indonesia, nh−ng cã tèc ®é t¨ng ®µn vµ s¶n l−îng s÷a cao nhÊt. Do ChÝnh phñ Th¸i Lan cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ch¨n nu«i bß s÷a trong n−íc, gi¶m nhËp khÈu s÷a tõ n−íc ngoµi, chó träng c«ng t¸c g©y t¹o, chän läc vµ nh©n gièng, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ch¨n nu«i bß s÷a trong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 13 n−íc, gi¶m nhËp khÈu s÷a tõ n−íc ngoµi, chó träng c«ng t¸c g©y t¹o, chän läc vµ nh©n gièng, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt s÷a trong n−íc nhê ®ã mµ ch¨n nu«i bß s÷a ë Th¸i Lan kh¸ ph¸t triÓn. Theo Siriporn (2005) [24], n¨m 2004 sè l−îng bß s÷a ë Th¸i Lan lµ 408.350 con, trong ®ã cã 164.449 con (40%) bß v¾t s÷a, 45.851 con (11%) bß c¹n s÷a, 79.963 con (20%) bß hËu bÞ vµ bª lµ 118.042 con (29%). Th¸i Lan ®g ¸p dông mét sè kinh nghiÖm trong ch¨n nu«i bß s÷a nh− sau: * H−íng khuyÕn khÝch ch¨n nu«i bß s÷a: - Th¸i Lan x¸c ®Þnh h−íng s¶n xuÊt s÷a theo qui m« nhá t¹i c¸c gia ®×nh ë n«ng th«n. ChÝnh phñ khuyÕn khÝch t− nh©n, tæ chøc ®Çu t− vµo ngµnh s¶n xuÊt s÷a. - ChÝnh phñ giao cho Côc ph¸t triÓn ch¨n nu«i trùc tiÕp cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô thô tinh nh©n t¹o vµ kiÓm so¸t dÞch bÖnh miÔn phÝ. ChÝnh phñ hç trî vÒ tµi chÝnh cho c¸c trang tr¹i bß s÷a t− nh©n quy m« lín ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a. - ChÝnh phñ tæ chøc tèt vµ cã hiÖu qu¶ c¸c c¬ së ch¨n nu«i, thu gom, chÕ biÕn vµ tiªu thô s÷a. Hç trî ho¹t ®éng kinh doanh tËp thÓ, khuyÕn khÝch ch¨n nu«i bß s÷a theo h×nh thøc hîp t¸c xg ®Ó tù chñ liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a s¶n xuÊt s÷a t−¬i víi chÕ biÕn vµ tiªu thô s÷a, chñ ®éng cung cÊp c¸c dÞch vô nh− cung cÊp thøc ¨n tæng hîp, cung cÊp vèn vay, cung cÊp m¸y mãc vµ dông cô ch¨n nu«i, phôc vô ch÷a bÖnh vµ thô tinh nh©n t¹o, h−íng dÉn kü thuËt nu«i d−ìng vµ qu¶n lý… - H×nh thµnh c¸c vïng ch¨n nu«i bß s÷a, tiªu chuÈn lùa chän: + Cã hÖ thèng cung cÊp n−íc ®Çy ®ñ quanh n¨m. + Cã ®ång cá ch¨n nu«i bß vµo kho¶ng 1,6ha. + GÇn khu trung t©m thu gom s÷a, kho¶ng c¸ch kh«ng nªn qu¸ 20km, ®Ó b¶o ®¶m chÊt l−îng s÷a th× viÖc vËn chuyÓn s÷a vÒ trung t©m chØ nªn trong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 14 vßng 30 phót. + Cã trung t©m thu gom s÷a, phï hîp víi quy m« ch¨n nu«i. + Kh«ng qu¸ xa n¬i kiÓm so¸t dÞch bÖnh vµ dÞch vô thô tinh nh©n t¹o. + CÇn cã ®ñ sè hé ch¨n nu«i ®Ó lËp nªn c¸c hîp t¸c xg hay c¸c tæ chøc kh¸c v× viÖc kinh doanh ch¨n nu«i bß s÷a lµ ho¹t ®éng mang tÝnh tËp thÓ. * C«ng t¸c gièng bß s÷a: - Nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 60 cña thÕ kû XX, Th¸i Lan dïng bß ®ùc Brown Swiss, Jersey vµ Red Dane ®Ó c¶i t¹o kh¶ n¨ng cho s÷a cña bß c¸i ®Þa ph−¬ng, sau ®ã dïng bß HF ®Ó c¶i tiÕn kh¶ n¨ng cho s÷a cña bß. ë Th¸i Lan, ng−êi ta nhËn thÊy bß lai HF cã tû lÖ "m¸u" HF trªn 75% cã tiÒm n¨ng s¶n xuÊt s÷a cao, nh−ng kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i tr−êng nãng Èm kÐm, kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt kh«ng cao vµ th−êng cã c¸c vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n (kh«ng ®éng dôc, ®éng dôc chËm, sinh ®Î khã, hay sãt nhau…); bß s÷a thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i cña Th¸i Lan lµ lo¹i bß lai HF cã tû lÖ "m¸u" HF b»ng hoÆc thÊp h¬n 75%. Tuy nhiªn, c¸c nhµ ch¨n nu«i Th¸i Lan l¹i cho r»ng viÖc c¶i tiÕn di truyÒn ®µn bß s÷a chñ yÕu ph¶i dùa vµo gi¸ trÞ gièng vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña c¸c c¸ thÓ bß ®ùc vµ bß c¸i, cßn tû lÖ "m¸u" c¸c lo¹i chØ lµ vÊn ®Ò tham kh¶o. ChÝnh v× vËy, Th¸i Lan gi÷ l¹i lµm gièng tÊt c¶ nh÷ng con bß s÷a cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cao vµ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn nãng, Èm bÊt kÓ tû lÖ "m¸u" HF lµ bao nhiªu. - Tõ n¨m 1994 ®Õn nay, Th¸i Lan ®g g©y t¹o ®µn bß s÷a theo 2 h−íng: + T¹o ®µn bß s÷a cã tû lÖ "m¸u" HF cao (trªn 75%) b»ng c¸ch phèi bß ®ùc gièng HF Canada víi bß c¸i gièng HF Canada trong 3 ®êi (nhãm 1), phèi gièng bß ®ùc gièng HF Canada víi bß c¸i lai HF cã tû lÖ "m¸u" HF b»ng hoÆc trªn 75% (s¶n l−îng s÷a trªn 3.500 kg) trong 3 ®êi (nhãm 2). Sau ®ã dïng bß ®ùc gièng HF thuÇn t¹o ra trong n−íc (nhãm 1) phèi víi bß c¸i lai HF ë nhãm 2. §µn bß s÷a nµy cã s¶n l−îng gi÷a kho¶ng 4.500 kg/chu kú tiÕt s÷a. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 15 + T¹o ®µn bß s÷a cã tû lÖ “m¸u” HF 75% b»ng c¸ch: phèi gièng bß ®ùc gièng HF víi bß c¸i Zªbu, bß c¸i ®Þa ph−¬ng. Sau ®ã cè ®Þnh ®µn bß lai HF cã tû lÖ “m¸u” 75%. §µn bß s÷a nµy cã s¶n l−îng s÷a kho¶ng 3.500 kg/chu kú tiÕt s÷a. - HiÖn nay phÇn lín ®µn bß s÷a ®ang nu«i ë Th¸i Lan lµ bß lai HF (89,52%) víi c¸c tû lÖ “m¸u” kh¸c nhau: 50% HF cã tû lÖ 1,8%; 62,5% HF cã tû lÖ 6,10%; 75% HF cã tû lÖ 30,99%; 87,5% HF cã tû lÖ 42,12%; 93,75% HF cã tû lÖ 16,08% vµ 100% HF cã tû lÖ 1,43%. Th¸i Lan cã thÓ ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a víi tèc ®é nhanh nh− vËy cßn ph¶i kÓ ®Õn chÝnh s¸ch b¶o hé m¹nh mÏ cña ChÝnh phñ vµ ch−¬ng tr×nh s÷a häc ®−êng ®−îc triÓn khai réng kh¾p c¶ n−íc. L−îng s÷a cung cÊp cho c¸c tr−êng häc hiÖn nay chiÕm h¬n 50% l−îng s÷a tiªu thô trong c¶ n−íc. 2.1.2.2. Ch¨n nu«i bß s÷a ë §µi Loan §µi Loan n»m vÒ h−íng T©y cña Th¸i B×nh D−¬ng, thuéc vïng giã mïa nhiÖt ®íi Ch©u ¸, cã thêi tiÕt "nhiÖt cao, Èm cao". D©n sè §µi Loan chØ cã 23 triÖu d©n, diÖn tÝch ®¶o 36.000 km2, nh−ng ch¨n nu«i bß s÷a rÊt ph¸t triÓn. Tõ n¨m 1955 §µi Loan b¾t ®Çu më réng ch¨n nu«i bß lÊy s÷a, qua nhËp khÈu bß s÷a ngo¹i quèc, mçi hé b¾t ®Çu nu«i 2 con, kinh qua qu¸ tr×nh c¶i tiÕn kü thuËt ch¨n nu«i, c¶i t¹o gièng, ®Õn nay ®g ®¹t qui m« kinh tÕ cao. HiÖn nay §µi Loan cã kho¶ng 110.000 con bß s÷a, s¶n l−îng s÷a n¨m kho¶ng 350.000 tÊn, kho¶ng 700 hé ch¨n nu«i bß s÷a, b×nh qu©n mçi hé nu«i 157 con, s¶n l−îng s÷a b×nh qu©n ®¹t 7.165 kg/chu kú, s¶n l−îng s÷a cña bß cao h¬n 9.000 kg/chu kú chiÕm 5%. Tæng kÕt h¬n 50 n¨m ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a ë §µi Loan thÊy: * C«ng t¸c gièng: §µi Loan rÊt quan t©m ®Õn chän gièng bß s÷a vµ nguån ®Õn cña bß. Ban ®Çu tõ 1968 – 1975, hä tiÕn hµnh nhËp khÈu bß gièng thuÇn HF, bß Jersey, bß Brown Swiss, bß Ayshire víi bß giao t¹p cña chóng lµm "thÝ nghiÖm so s¸nh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 16 tÝnh n¨ng"; kÕt qu¶ bß s÷a HF cã s¶n l−îng s÷a cao, mì s÷a trung b×nh, s÷a thÝch hîp víi gia c«ng s÷a t−¬i vµ cho r»ng bß HF lµ gièng bß s÷a thÝch hîp nhÊt. Nh÷ng n¨m 1970 nhËp khÈu bß s÷a tõ New Zealand, óc. Nh÷ng n¨m 1980 nhËp khÈu bß s÷a HF tõ New Zealand, óc, NhËt B¶n, Mü. Sau n¨m 1990 nhËp khÈu bß s÷a HF tõ B¾c Mü (Mü vµ Canada), so víi nhËp khÈu tõ New Zealand, óc, NhËt B¶n nhiÒu h¬n. Bß nhËp khÈu ®Òu lµ bß c¸i hËu bÞ mang thai 3 - 5 th¸ng. Sau n¨m 1996 §µi Loan kh«ng nhËp khÈu bß s÷a. §µi Loan cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, ®é Èm cao vµ cã nhiÒu lo¹i c«n trïng, ký sinh trïng nguy hiÓm cho bß s÷a cho nªn sau khi nhËp khÈu vÒ n¨m ®Çu cã kho¶ng 20 - 25% bß bÞ ®µo th¶i v× kh«ng thÝch nghi víi m«i tr−êng, kho¶ng 20% bÞ ®µo th¶i ë thêi gian v¾t s÷a løa 1, kho¶ng 25% bÞ ®µo th¶i trong thêi gian v¾t s÷a løa thø 2, chØ kho¶ng 30 - 35% sè bß v¾t s÷a ®−îc 3 - 4 løa vµ cã kho¶ng 5% sè bß sèng ®−îc vµ cho s÷a ®Õn 10 n¨m tuæi. Bß s÷a sèng sãt ë ®êi sau do kinh nghiÖm tuyÓn chän"gen kh¸ng nhiÖt". Ch−¬ng tr×nh c¶i t¹o gièng (DHI) cña §µi Loan: NhËp tinh ®«ng l¹nh bß ®ùc thuÇn chñng HF cao s¶n, tuyÓn chän bß ®ùc gièng thuÇn gièng HF cña §µi Loan ®Ó s¶n xuÊt tinh trïng ®«ng l¹nh trong n−íc, sö dông thô tinh nh©n t¹o cho trªn 90% tæng sè bß s÷a ®Ó c¶i tiÕn l−îng s÷a. Ch−¬ng tr×nh DHI ®Ò ra c¸c chØ tiªu chän läc sau: + S¶n l−îng s÷a/chu kú trªn 7.000 lÝt. + Tû lÖ protein ph¶i ®¹t tõ 3,2 - 3,3% + Tû lÖ mì s÷a ®¹t tõ 3,75 - 3,9% + ChØ tiªu vi sinh vËt cña s÷a d−íi 300.000 tÕ bµo/ml + Tû lÖ lo¹i th¶i ®µn hµng n¨m lµ 10 - 15%. §Æc ®iÓm cña gièng bß HF cña §µi Loan lµ chÞu ®−îc nãng, Èm, sinh s¶n mïa nãng, ®iÒu tiÕt phèi gièng sinh s¶n vµo ®Çu mïa hÌ vµ s¶n sinh s÷a vµo mïa hÌ. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 17 * Tr¹i kinh doanh bß s÷a: H−íng s¶n xuÊt s÷a cña §µi Loan tËp trung chÝnh vµo c¸c trang tr¹i víi quy m« lín. Cã kÕ ho¹ch "b×nh chän tr¹i nu«i" ®¹t 4 gi¶i "hoa mai" trë lªn, l−îng s÷a DHI b×nh qu©n cao vµ t− liÖu hÖ phæ hoµn chØnh. Chän lÊy 40 hé ch¨n nu«i lÊy s÷a ®Ó trë thµnh ®iÓn h×nh "kinh doanh tr¹i bß gièng". Môc tiªu ®Ó n©ng cao chÊt vµ l−îng cña bß s÷a. Ph¸t triÓn bß s÷a ë §µi Loan lu«n ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc cña thÕ giíi, ¸p dông c¸c c«ng nghÖ míi trong nu«i d−ìng, qu¶n lý vµ c¸c c«ng nghÖ sinh s¶n (ViÖn Ch¨n nu«i, 2005) [40]. 2.1.2.3. Ch¨n nu«i bß s÷a ë Ixraen Bß HF lµ gièng bß chuyªn s÷a næi tiÕng thÕ giíi cã nguån gèc lµ cña Hµ Lan. Nh÷ng n¬i cã khÝ hËu l¹nh vµ «n ®íi (nhiÖt ®é d−íi 210C) nu«i bß HF lµ thÝch hîp nhÊt. Nh÷ng n−íc nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi th−êng ®−îc khuyÕn c¸o nu«i bß lai cã tû lÖ “m¸u” HF kh«ng qu¸ 3/4. ThÕ nh−ng ë Ixraen, mét n−íc b¸n sa m¹c, mïa hÌ rÊt nãng (tíi gÇn 400C) ®g nu«i thµnh c«ng bß HF thuÇn. C«ng cuéc c¶i t¹o ®µn bß cña Ixraen b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1920 - 1930, khi ®ã hä ®g nhËp bß HF tõ Hµ Lan vµ §øc vÒ cho phèi víi bß ®Þa ph−¬ng. N¨m 1947 nhËp tõ Canada cïng víi bß ®ùc con cña chóng ®−îc sö dông ®Ó phèi tinh nh©n t¹o. Tõ n¨m 1950 - 1962 nhËp c¶ bß ®ùc vµ bß c¸i HF tõ Mü. Tõ n¨m 1963 hÇu nh− toµn bé bß c¸i ®−îc phèi tinh víi bß ®ùc HF ®−îc sinh ra t¹i Ixraen. Tõ n¨m 1955 n−íc nµy ®g b¾t ®Çu ®¸nh gi¸ søc s¶n xuÊt s÷a cña bß ®ùc gièng qua ®êi sau. Ixraen ®g thµnh c«ng trong viÖc t¹o gièng bß HF thuÇn cña m×nh phï hîp víi khÝ hËu nãng. Ngµy nay, dÊu vÕt cña bß ®Þa ph−¬ng kh«ng cßn n÷a. Theo Lior Yaron (2004) [16] n¨ng suÊt s÷a cña bß HF Ixraen hiÖn nay cao nhÊt thÕ giíi 10.500 kg/305 ngµy. T¹i mét hîp t¸c xg gÇn BiÓn ChÕt, n¬i Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 18 nhiÖt ®é mïa hÌ ®¹t tíi 45 - 470C, mét tr¹i bß 276 con ®g cho n¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n 11.326 kg/chu kú (n¨m 1998) Trong kho¶ng 10 n¨m gÇn ®©y Ixraen ®g xuÊt khÈu tinh bß ®ùc ®g ®−îc kiÓm tra ®êi sau ®Õn 25 n−íc trªn thÕ giíi, chñ yÕu sang T©y ¢u (T©y Ban Nha, Hµ Lan, Ph¸p…), sang §«ng ¢u (Hungari, Bungari, Nga,…), sang Ch©u Phi (Nam Phi, Zambia, Kenya…), ë ch©u ¸ (Philippin, Th¸i Lan vµ Ên §é) còng ®g nhËp tinh bß ®ùc gièng HF cña Ixraen. 2.1.2.4. Ch¨n nu«i bß s÷a ë Trung Quèc Theo truyÒn thèng th× ®¹i ®a sè nh©n d©n Trung Quèc lµ kh«ng hoÆc Ýt tiªu thô s÷a, cho nªn n¨m 1949 Trung Quèc chØ cã 120.000 con bß s÷a. Nh−ng ®Õn cuèi n¨m 1970 s¶n l−îng s÷a ®g t¨ng nhanh ë vïng quanh thµnh thÞ víi c¸c gièng bß cã s¶n l−îng s÷a cao nh− bß tr¾ng ®en (cã “m¸u” bß HF), ®Õn n¨m 1978 ®µn bß s÷a ®g t¨ng lªn 500.000 con. §Ó tháa mgn nhu cÇu s÷a; trong c¸c n¨m 1980 - 1985, Qu¶ng §«ng ®g nhËp 3.318 bß HF tõ New Zealand, §an M¹ch, Hoa Kú, Canada, óc vÒ nu«i th©m canh, víi biÖn ph¸p kü thuËt chän läc, nu«i d−ìng, chuång tr¹i, v¾t s÷a vµ qu¶n lý cao; trong n¨m 2002 ®g nhËp 10.000 con bß s÷a HF tõ Zealand, Canada, óc vÒ nu«i ë c¸c tØnh phÝa B¾c Trung Quèc. Cuèi n¨m 2002 Trung Quèc ®g cã 5,66 triÖu bß s÷a, tæng s¶n l−îng s÷a s¶n xuÊt trong n−íc ®¹t 11,23 triÖu tÊn, b×nh qu©n ®¹t 8,8 kg/ng−êi, ®g ®¸p øng ®−îc 78 - 80% nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc. Do nhu cÇu tiªu thô s÷a ngµy cµng t¨ng, n¨m 2002 lµ 12 kg/ng−êi/n¨m, dù kiÕn ®Õn n¨m 2010 sÏ t¨ng lªn 20 kg/ng−êi/n¨m. ChÝnh phñ Trung Quèc ®g ban hµnh nhiÒu c¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt s÷a, nhê ®ã ®µn bß s÷a t¨ng nhanh chãng, b×nh qu©n trong 10 n¨m trë l¹i ®©y tèc ®é t¨ng ®µn bß s÷a cña Trung Quèc ®¹t 12 %/n¨m. H¬n 90% bß s÷a nu«i t¹i c¸c trang tr¹i t− nh©n, b×nh qu©n mçi tr¹i nu«i tõ 40 - 50 con, nhiÒu tr¹i gia ®×nh ®g nu«i tíi 200, 300, 400 con bß s÷a (Hoµng Kim Giao, 2003[13]). Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 19 2.1.3. T×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a ë ViÖt Nam Nu«i bß s÷a ë ViÖt Nam b¾t ®Çu vµo nh÷ng n¨m 1920 trong thêi kú thuéc ®Þa, khi th−¬ng nh©n Pakistan vµ Ên §é ®−a gièng bß s÷a Zªbu Ên §é (Red Sind, Ongle, Sahiwal vµ Thaparkar) vµo ViÖt Nam. Kho¶ng n¨m 1920 - 1923, bß s÷a Red Sind ®−îc ®−a vµo ViÖt Nam nu«i ë tr¹i bß Lß §óc, tr¹i Mursen ë huyÖn Ba V× (Hµ T©y) vµ mét sè ®ån ®iÒn ë miÒn §«ng Nam Bé. Thêi ®ã s¶n xuÊt s÷a chØ ®Ó phôc vô cho ng−êi Ph¸p ë mét sè Ýt n¬i lµ Hµ Néi, Sµi Gßn vµ §µ L¹t. Bß ®ùc gièng Ên §é Red Sind phèi víi bß lai vµng ViÖt Nam t¹o ra bß Lai Sind, tõ ®ã lan réng ra kh¾p c¸c tØnh, më ®Çu cho viÖc c¶i t¹o ®µn bß ë ViÖt Nam, cã ý nghÜa quan träng cho sù lai t¹o vµ ph¸t triÓn ®µn bß s÷a sau nµy (ACI & VSF - CIDA, 2005) [1]. N¨m 1958, bß Jersey ®−îc nhËp vµo miÒn Nam, ®−a vÒ nu«i ë huyÖn BÕn C¸t (B×nh D−¬ng), th«ng qua mét sè dù ¸n do óc tµi trî; nhiÒu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò dïng bß Zªbu (Red Sind, Ongle, Sahiwal…) lai víi bß vµng ®Þa ph−¬ng ®Ó c¶i t¹o tÇm vãc, sau ®ã lai víi bß «n ®íi ®Ó c¶i thiÖn n¨ng suÊt s÷a bß ®g ®−îc thùc hiÖn; N¨m 1959 bß Lang tr¾ng ®en B¾c Kinh nhËp vµo miÒn B¾c ®−îc nu«i ë n«ng tr−êng Ba V×, ë ®©y ®µn bß biÓu hiÖn thÝch nghi kÐm, khèi l−îng s¬ sinh lµ 31kg, s¶n l−îng s÷a chu kú 1.947 kg, tû lÖ mì 3,36%. N¨m 1962, mét sè con ®−îc ®−a vÒ nu«i ë n«ng tr−êng Méc Ch©u (S¬n La), t¹i ®©y ®µn bß biÓu hiÖn thÝch nghi tèt h¬n, khèi l−îng s¬ sinh ®¹t 35,9 kg, s¶n l−îng s÷a chu kú ®¹t 2.877 kg, bÖnh ký sinh trong ®−êng “m¸u” m¾c Ýt vµ nhÑ h¬n. N¨m 1963 ë miÒn B¾c ®g dïng bß Lang ®en tr¾ng B¾c Kinh cho lai víi bß Lai Sind ®êi con sinh ra th−êng gäi lµ bß lai Hµ - Ên, dïng bß Lang ®en tr¾ng B¾c Kinh lai víi bß vµng ViÖt Nam ®êi con sinh ra ®−îc gäi lµ bß lai Hµ - ViÖt; bß lai F1 Hµ - Ên cã khèi l−îng s¬ sinh 21kg, s¶n l−îng s÷a chu kú 1.800kg, tû lÖ mì 4%; bß lai F1 Hµ - ViÖt cã khèi l−îng s¬ sinh 20kg, s¶n l−îng s÷a chu kú 1.200 kg, tû lÖ mì 4,2% (Vò Ngäc Tý, NguyÔn V¨n ThiÖn, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 20 T« Du, 1978) [39]. Gi÷a nh÷ng n¨m 1963 vµ 1968, mét sè nhµ ch¨n nu«i ë miÒn Nam ®g nhËp bß HF tõ NhËt B¶n vÒ lai t¹o víi ®µn bß s÷a hiÖn cã ®Ó gia t¨ng s¶n l−îng s÷a; NguyÔn TrÝ Thøc (1974), Phan V¨n X−¬ng (1972), Qu¶ng Träng Hïng (1974) cho thÊy bß s÷a lai HF cã sè l−îng ®Çu con vµ s¶n l−îng s÷a cao h¬n c¸c nhãm gièng bß s÷a lai «n ®íi kh¸c (dÉn theo [11]). Nh− vËy c«ng cuéc t¹o ®µn bß s÷a ViÖt Nam b»ng t¹p giao gi÷a bß vµng ViÖt Nam, bß Lai Zªbu víi bß «n ®íi ®−îc b¾t ®Çu tõ cuèi thËp kû 60. N¨m 1970, Cu Ba tÆng 1.000 con bß HF ®Ó nu«i t¹i Méc Ch©u vµ gióp x©y dùng Trung t©m tinh ®«ng viªn M«ncada ë Ba V×. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu b−íc khëi ®Çu cña mét "ch−¬ng tr×nh" s¶n xuÊt s÷a vµ më réng c¸c ho¹t ®éng cña ngµnh s÷a ra c¸c tØnh kh¸c ngoµi vïng s¶n xuÊt s÷a truyÒn thèng. N¨m 1976, khi chuyÓn 255 con bß s÷a tõ Méc Ch©u vµo §øc Träng (L©m §ång) ®Ó nu«i nh©n ®µn, lµ n¨m ®¸nh dÊu sù më ®Çu c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt s÷a vµo miÒn Trung (ACI & VSF - CIDA, 2005) [1]. §µn bß HF thuÇn chñng Cu Ba nu«i ë Méc Ch©u nhê ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt ch¨n nu«i bß s÷a, cã chuyªn gia Cu Ba h−íng dÉn gióp ®ì kü thuËt nªn s¶n l−îng s÷a chu kú ®¹t tíi 3.900 - 4.215 kg, cßn ë §øc Träng s¶n l−îng s÷a chu kú ®¹t 3.318 kg. Tõ kÕt qu¶ trªn cho thÊy n−íc ta cã thÓ nu«i bß s÷a cao s¶n «n ®íi ë c¸c vïng cao nguyªn cã khÝ hËu m¸t mÎ, nhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m thÊp d−íi 210C. Sau khi miÒn Nam gi¶i phãng n¨m 1975, ®µn bß s÷a ë miÒn Nam gi¶m sót nhanh chãng, quanh Sµi Gßn chØ cßn 298 bß s÷a, trong ®ã bß v¾t s÷a 198 con víi s¶n l−îng rÊt thÊp (Lª §¨ng §¶nh, Vò V¨n Néi, 1977) [9]; Tr−íc t×nh h×nh ®ã, Bé N«ng nghiÖp ®Ò ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn nhanh ®µn bß s÷a ë miÒn §«ng Nam Bé, dùa trªn ®µn bß Lai Sind cã tÇm vãc lín, ®Ó lai t¹o víi c¸c gièng bß s÷a cao s¶n «n ®íi (HF, Jersey, Brown Swiss…) (NguyÔn Quèc §¹t, 1998) [11] nh»m ®Èy m¹nh c«ng cuéc c¶i t¹o gièng bß s÷a ë miÒn Nam. Gi÷a nh÷ng n¨m 1970 vµ 1980 ch¨n nu«i bß s÷a ViÖt Nam tËp trung vµo mét sè Ýt c¸c n«ng tr−êng quèc doanh lín t¹i Méc Ch©u (S¬n La), Ba V× Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc s._.ỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 21 (Hµ T©y), Phï §æng (Hµ Néi), CÇu DiÔn (Hµ Néi), Phông Th−îng (Ninh B×nh), §øc Träng (L©m §ång); bªn c¹nh ®ã lµ Hîp t¸c xg ch¨n nu«i bß s÷a ë ngo¹i thµnh Hµ Néi lµ Long Biªn, Phï §æng (ACI & VSF - CIDA, 2005) [1]. Tõ n¨m 1980 ®Õn 2000, nhê cã phong trµo ch¨n nu«i bß s÷a ë n«ng hé vµ ¸p dông kü thuËt thô tinh nh©n t¹o mµ ®µn bß s÷a trong giai ®o¹n nµy t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Tæng sè ®Çu con n¨m 1993 lµ 11.150 con, so víi n¨m 1978 t¨ng 14 lÇn. §Æc biÖt, ®µn bß s÷a ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ph¸t triÓn rÊt nhanh, tèc ®é t¨ng ®µn nhanh tõ 1978 ®Õn 1993, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 60%. Tõ sè liÖu trªn cho thÊy vai trß cña con ng−êi, khoa häc kü thuËt, c«ng t¸c thô tinh nh©n t¹o vµ c¸c yÕu tè kü thuËt kh¸c; ®Æc biÖt lµ ch¨n nu«i bß s÷a trong gia ®×nh ®g trë thµnh mét ®éng lùc m¹nh nhÊt thóc ®Èy ngµnh bß s÷a ph¸t triÓn (TrÇn Träng Thªm, 2000) [30]. MÆc dï thêi gian nµy ®µn bß s÷a t¨ng, nh−ng sù ph©n bè chØ tËp trung ë mét sè Ýt vïng; ®µn bß s÷a thuÇn chñ yÕu nu«i ë Méc Ch©u vµ §øc Träng; ®µn bß s÷a lai ®−îc nu«i trong c¸c hé gia ®×nh tËp trung chñ yÕu ë phô cËn Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi, Hµ T©y; s¶n l−îng s÷a t¨ng nhanh song cßn xa míi ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tiªu thô (Phïng Quèc Qu¶ng vµ céng sù, 2000) [22]. Tõ n¨m 1986 do chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý tõ tËp trung bao cÊp sang h¹ch to¸n kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng xg héi chñ nghÜa, c¸c n«ng tr−êng ch¨n nu«i bß s÷a gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®µn bß s÷a mÊt dÇn vÞ trÝ vµ gi¶m sè l−îng ®¸ng kÓ, ®µn bß thuÇn HF liªn tôc gi¶m tõ kho¶ng 3.500 con n¨m 1985, ®Õn n¨m 1990 cßn 2.000 con. Tr−íc thùc tÕ trªn ®ßi hái c¸c n«ng tr−êng, trung t©m ph¶i chuyÓn ®æi h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt trong ch¨n nu«i, c¬ cÊu vµ môc tiªu s¶n xuÊt kinh doanh; h×nh thøc ch¨n nu«i tËp trung ®−îc chuyÓn sang ch¨n nu«i theo c¬ chÕ hé gia ®×nh. Trong 2 n¨m (1995 - 1997) t×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a ë Hµ Néi vµ c¶ ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®g ch÷ng l¹i vµ cã Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 22 chiÒu h−íng gi¶m sót do chÊt l−îng ®µn bß xÊu, s¶n phÈm s÷a lµm ra khã tiªu thô, ®Çu vµo cao h¬n ®Çu ra, gi¸ c¶ thøc ¨n kh«ng æn ®Þnh (NguyÔn V¨n Th−ëng, 2000) [36]; nh−ng nguyªn nh©n quan träng vµ c¬ b¶n lµ do nã ch−a cã vµ kh«ng ®−îc ph¸t triÓn trªn mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c, nªn ngay c¶ khi ®−îc phôc håi th× trong ch¨n nu«i bß s÷a vÉn tiÒm Èn nguy c¬ khñng ho¶ng (Paul Pozy, Phïng Quèc Qu¶ng, 2000) [21]. QuyÕt ®Þnh sè 167/2001/Q§-TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ ®g dÊy lªn phong trµo ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a rÊt rÇm ré trong c¶ n−íc. QuyÕt ®Þnh ®g thóc ®Èy ch−¬ng tr×nh chän vµ nh©n gièng bß s÷a, s¶n xuÊt bß lai HF (HF x Lai Zªbu) ®−îc coi lµ x−¬ng sèng cña ch−¬ng tr×nh, ®ång thêi nhËp nguån gen bß s÷a chÊt l−îng cao tõ c¸c n−íc nhiÖt ®íi ®Ó tháa mgn nhu cÇu vÒ gièng bß s÷a trong n−íc; bªn c¹nh viÖc n©ng cao sè l−îng vµ chÊt l−îng ®µn bß gièng, còng cã kÕ ho¹ch t¨ng c−êng c¸c dÞch vô (thô tinh nh©n t¹o, khuyÕn n«ng, thó y) vµ c¶i thiÖn c«ng nghiÖp chÕ biÕn s÷a, s¶n xuÊt thøc ¨n tinh, s¶n xuÊt thøc ¨n xanh, t¨ng c−êng hÖ thèng thu mua s÷a; hç trî kinh phÝ mua gièng, −u ®gi trong vay vèn ®Ó n«ng d©n ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a. Nhê ®ã tèc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m t¨ng nhanh (B¶ng 2.2). Tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n giai ®o¹n 2001 - 2005 cña ®µn bß s÷a lµ 26,7%, s¶n l−îng s÷a lµ 33%, tèc ®é t¨ng s¶n l−îng s÷a cao h¬n tèc ®é t¨ng cña ®µn bß do n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña ®µn bß s÷a ®−îc n©ng lªn râ rÖt (B¶ng 2.3). Theo ®¸nh gi¸ cña Akey (2004) møc t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt s÷a ViÖt Nam cao nhÊt thÕ giíi kho¶ng 10% n¨m 2004. Tuy nhiªn, møc s¶n xuÊt s÷a so víi thÕ giíi cßn rÊt khiªm tèn. N¨m 2003 tæng s¶n l−îng chiÕm 0,03% tæng s¶n l−îng s÷a thÕ giíi (AIC & VSF - CICDA, 2005) [1] vµ sau mét thêi gian ph¸t triÓn m¹nh, xu h−íng ph¸t triÓn ®ang cã dÊu hiÖu ch÷ng l¹i. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 23 B¶ng 2.2. Sè l−îng bß, s¶n l−îng s÷a, tèc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m N¨m 2001 2002 2003 2004 2005 Sè l−îng ®µn bß (con) 41.200 55.800 80.000 95.800 104.120 Tèc ®é t¨ng ®µn (%) 17,71 35,44 43,37 19,75 8,68 Tæng s¶n l−îng s÷a (tÊn) 64.706 78.453 126.000 151.314 197.679 Tèc ®é t¨ng s¶n l−îng s÷a (%) 25,74 21,25 60,60 20,09 30,64 Nguån: Côc ch¨n nu«i, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n (2006) [4]. B¶ng 2.3. N¨ng suÊt s÷a trªn chu kú s÷a (kg) N¨m 2001 2002 2003 2004 2005 Bß lai HF 3.100 3.200 3.300 3.350 3.500 Bß HF thuÇn 3.900 4.200 4.400 4.500 4.600 Nguån: Côc ch¨n nu«i, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n (2006) [4]. 2.1.4. Sù ph¸t triÓn cña ®µn bß s÷a ë ViÖt Nam Nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 60 cña thÕ kû XX, ViÖt Nam ®g b¾t ®Çu t¹o ®µn bß lai h−íng s÷a b»ng t¹p giao gi÷a bß vµng ViÖt Nam, bß lai Zªbu víi bß s÷a «n ®íi. Tõ ®ã ®Õn n¨m 1980 do chiÕn tranh, do c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp nªn ®µn bß h−íng s÷a kh«ng ®−îc ph¸t triÓn. Sau n¨m 1980 nhê c¬ chÕ kho¸n hé, ®µn bß lai h−íng s÷a b¾t ®Çu ®−îc ph¸t triÓn ë vïng phô cËn Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Tõ n¨m 1986 do chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý s¶n xuÊt tõ tËp trung bao cÊp sang h¹ch to¸n kinh doanh, ®µn bß lai h−íng s÷a ®−îc ph¸t triÓn nhanh ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ vïng phô cËn, nh−ng ë Hµ Néi vµ vïng phô cËn ph¶i sau "kho¸n 10" (1989) ®Õn n¨m 1991 míi ph¸t triÓn. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 24 B¶ng 2.4. T×nh h×nh ph¸t triÓn ®µn bß lai h−íng s÷a N¨m Sè l−îng (con) S¶n l−îng s÷a b×nh qu©n/chu kú (kg) 1990 9.000 2.100 1991 9.300 2.200 1992 11.500 2.200 1993 13.600 2.250 1994 15.000 2.300 1995 17.200 2.330 1996 20.500 2.500 1997 23.050 2.700 1998 25.650 2.880 1999 27.800 3.000 2000 33.000 3.300 2001 38.000 3.100 2002 40.500 3.200 2003 72.000 3.350 2004 79.950 3.350 2005 90.600 3.500 Nguån: Côc N«ng nghiÖp (2004), Côc Ch¨n nu«i (2006) [3], [4]. Tõ khi cã quyÕt ®Þnh 167/2001/Q§ Thñ t−íng ChÝnh phñ ngµy 26/10/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ th× ®µn bß lai h−íng s÷a míi ph¸t triÓn m¹nh kh¾p c¸c vïng sinh th¸i cña c¶ n−íc. TÝnh ®Õn ngµy 31/7/2005, c¶ n−íc cã tæng ®µn bß s÷a 107.045 con trong ®ã: - Bß lai 1/2 HF : 25.862 con (24,16%). Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 25 - Bß lai 3/4 HF : 27.948 con (26,11%). - Bß lai 7/8 HF : 21.907 con (20,46%). - Bß lai trªn 7/8 HF : 14.891 con (13,92%). - Bß Jersey: 274 con (0,25%). - Bß HF thuÇn : 16.163 con (15,10%). §µn bß lai h−íng s÷a víi tû lÖ HF kh¸c nhau cã 90.608 con chiÕm 84,65%, ®µn bß s÷a thuÇn cã 16.473 con chiÕm 15,35%. B¶ng 2.5. C¬ cÊu ®µn bß lai h−íng s÷a theo vïng (con) MiÒn, vïng 1/2 HF 3/4 HF > 3/4 HF MiÒn B¾c 10.231 6.061 2.963 - §ång b»ng s«ng Hång 4.833 5.110 2.798 - §«ng B¾c 328 588 58 - T©y B¾c 3.471 83 16 - B¾c Trung Bé 1.599 280 91 MiÒn Nam 15.631 21.887 33.835 - Duyªn h¶i miÒn Trung 2.880 456 211 - T©y Nguyªn 96 56 23 - §«ng Nam Bé 10.732 19.016 31.509 - §ång b»ng s«ng cöu Long 1.923 2.359 2.092 C¶ n−íc 25.862 27.948 36.798 Nguån : ViÖn Ch¨n nu«i (2005) [40] T×nh h×nh ch¨n nu«i lai h−íng s÷a ë c¸c ®Þa ph−¬ng ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 2.5. §µn bß ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c tØnh phÝa Nam chiÕm 78,75% tæng ®µn bß lai h−íng s÷a cña c¶ n−íc. Cßn ë c¸c tØnh phÝa B¾c chØ chiÕm tû lÖ lµ 21,25%. C¸c tØnh miÒn B¾c nu«i tËp trung ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 26 chiÕm 66,17% ®µn bß lai h−íng s÷a cña miÒn B¾c. C¸c tØnh miÒn Nam nu«i tËp trung ë vïng §«ng Nam Bé chiÕm 85,85% ®µn bß lai h−íng s÷a cña miÒn Nam. C¬ cÊu ®µn bß lai h−íng s÷a, ®µn bß s÷a 1/2 HF chiÕm tû lÖ 28,54%, ®µn bß s÷a 3/4 HF chiÕm tû lÖ 30,85%; ®µn bß s÷a 7/8 HF trë lªn chiÕm tû lÖ cao nhÊt 40,61%. 2.2. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng cña bª Sinh tr−ëng lµ mét qu¸ tr×nh tÝch luü chÊt h÷u c¬ do qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸, lµ sù t¨ng khèi l−îng cña c¸c c¬ quan, bé phËn vµ toµn bé c¬ thÓ con vËt trªn c¬ së vËt chÊt di truyÒn cña ®êi tr−íc. Sinh tr−ëng gåm 2 qu¸ tr×nh: sinh tr−ëng vµ ph¸t dôc. Sinh tr−ëng vµ ph¸t dôc kh«ng t¸ch rêi nhau mµ ¶nh h−ëng lÉn nhau, hç trî nhau lµm cho c¬ thÓ con vËt ngµy cµng hoµn chØnh, sinh tr−ëng cã thÓ ph¸t sinh tõ ph¸t dôc vµ ng−îc l¹i sinh tr−ëng t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t dôc tiÕp tôc hoµn chØnh. VÒ mÆt sinh häc, sinh tr−ëng ®−îc xem nh− lµ mét sù tæng hîp protein, chÝnh v× vËy ng−êi ta lÊy chØ tiªu t¨ng khèi l−îng lµm chØ tiªu sinh tr−ëng. 2.3. §Æc ®iÓm cña mét sè gièng bß s÷a vµ bß lai h−íng s÷a 2.3.1. Bß HF Bß HF thuÇn ®−îc t¹o ra tõ thÕ kû thø XIV t¹i tØnh Friesian ë Hµ Lan, ®©y lµ mét gièng bß chuyªn s÷a næi tiÕng thÕ giíi. HiÖn bß HF thuÇn ®−îc nu«i réng rgi ë kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi víi môc ®Ých c¶i t¹o gièng bß s÷a ®Þa ph−¬ng vµ t¹o ra c¸c gièng bß s÷a thÝch hîp. Bß HF th−êng cã ba d¹ng mµu l«ng chÝnh: lang tr¾ng ®en, lang tr¾ng ®á, toµn th©n mµu ®en nh−ng tr¸n vµ chãp ®u«i cã mµu tr¾ng, trong ®ã mµu lang tr¾ng ®en chiÕm −u thÕ . §Æc ®iÓm chÝnh cña bß HF lang tr¾ng ®en thuÇn lµ cã mét ®iÓm tr¾ng ë tr¸n, cã vÖt tr¾ng kÐo tõ vai xuèng buéng, bèn ch©n vµ chãp ®u«i mµu tr¾ng. Toµn th©n cã d¹ng h×nh nªm, ®Çu con c¸i nhá, ®Çu con ®ùc to th«, sõng nhá, ng¾n chÜa vÒ phÝa tr−íc. Tr¸n ph¼ng hoÆc h¬i lâm, cæ thanh dµi võa ph¶i, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 27 kh«ng cã yÕm. Vai, l−ng, h«ng, m«ng th¼ng hµng, hai ch©n sau dogng, bÇu vó rÊt ph¸t triÓn, tÜnh m¹ch tuyÕn s÷a ngo»n nghÌo næi râ. Bß HF cã tÇm vãc lín, khèi l−îng s¬ sinh kho¶ng 35 - 45kg. Bß c¸i tr−ëng thµnh nÆng kho¶ng 450 - 750 kg, bß ®ùc nÆng kho¶ng 750 - 1100 kg. Bß HF cã −u ®iÓm næi tréi vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ søc s¶n xuÊt s÷a. Bß thµnh thôc vÒ tÝnh sím, phèi gièng lÇn ®Çu kho¶ng 15 - 18 th¸ng tuæi; kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î 13 - 14 th¸ng. S¶n l−îng s÷a trung b×nh ®¹t kho¶ng tõ 5.000 - 8.000 lÝt/chu kú 305 ngµy víi tû lÖ mì s÷a thÊp 3,3 - 3,6%. Bß HF thÝch nghi tèt víi khÝ hËu «n ®íi vµ cao nguyªn cã nhiÖt ®é thÊp, khÝ hËu m¸t mÎ 10 - 200C, thøc ¨n phong phó giµu chÊt dinh d−ìng. Do vËy, bß HF thuÇn chØ cã thÓ nu«i ®−îc ë mét sè vïng m¸t mÎ nh− S¬n La, L©m §ång… Bß HF thuÇn cã søc s¶n xuÊt cao nh−ng kh¶ n¨ng chÞu nãng, Èm kÐm, dÔ m¾c bÖnh tËt nhÊt lµ c¸c bÖnh ký sinh trïng ®−êng “m¸u”, bÖnh s¶n khoa vµ bÖnh s−ng khíp ch©n, khíp gèi. 2.3.2. Bß lai h−íng s÷a F1 (1/2 HF) Bß lai F1 ®−îc t¹o thµnh b»ng c¸ch lai gi÷a bß ®ùc HF thuÇn víi bß c¸i Lai Sind. HÇu hÕt bß lai F1 cã mµu l«ng ®en h¬i vµng, cã con cã vÕt lang tr¾ng ë d−íi bông, bèn ch©n, khÊu ®u«i vµ trªn tr¸n. Bª s¬ sinh cã khèi l−îng 25 - 30 kg, bß c¸i tr−ëng thµnh cã khèi l−îng 350 - 500kg. S¶n l−îng s÷a ®¹t 2.500 - 3.000 kg/chu kú víi tû lÖ mì s÷a t−¬ng ®èi cao tõ 3,6 - 4,2%. Bß F1 ®éng dôc lÇn ®Çu kho¶ng 17 th¸ng tuæi, tuæi ®Î løa ®Çu kho¶ng 27 - 28 th¸ng. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î kho¶ng 12 - 14 th¸ng. Bß F1 chÞu ®ùng t−¬ng ®èi tèt víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nãng 30 - 350C, kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt tèt. 2.3.3. Bß lai h−íng s÷a F2 (3/4 HF) Khi ng−êi ta cho lai gi÷a con bß ®ùc HF vµ bß c¸i lai h−íng s÷a F1 th× t¹o ra bß F2. VÒ ngo¹i h×nh bß F2 gÇn gièng víi bß HF thuÇn, mµu l«ng lang Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 28 tr¾ng ®en nh−ng kh«ng cã vßng tr¾ng quanh ngùc vµ tû lÖ ®èm tr¾ng Ýt h¬n (h×nh 2.3). Bª con s¬ sinh cã khèi l−îng kho¶ng 30 - 35 kg, bß c¸i tr−ëng thµnh nÆng 400 - 500 kg. Bß F2 cho s¶n l−îng s÷a cao h¬n bß F1, cã thÓ ®¹t 3.500 - 4.500 lÝt/chu kú. Tû lÖ mì ®¹t 3,2 - 3,8%. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn nãng Èm cña ViÖt Nam, bß lai F2 cã kh¶ n¨ng chèng chÞu bÖnh tËt vµ chÞu nhiÖt kÐm h¬n bß lai F1. §Ó khai th¸c tèt tiÒm n¨ng cña bß F2 th× ng−êi ch¨n nu«i cÇn ph¶i t¹o ra m«i tr−êng tiÓu khÝ hËu chuång nu«i phï hîp vµ cã chÕ ®é ch¨m sãc tèt. 2.3.4. Bß lai h−íng s÷a F3 (7/8 HF) Bß s÷a F3 ®−îc t¹o ra b»ng c¸ch cho bß ®ùc HF thuÇn phèi víi bß lai F2. VÒ ngo¹i h×nh bß F3 rÊt gièng víi bß HF thuÇn, mµu l«ng lang tr¾ng ®en. Bª s¬ sinh F3 cã khèi l−îng kho¶ng 35 - 40kg, bß c¸i tr−ëng thµnh c©n nÆng trung b×nh tõ 400 - 550kg. Trong ®iÒu kiÖn ch¨m sãc tèt, nhiÒu t¸c gi¶ cho biÕt n¨ng suÊt s÷a cña F3 cao h¬n F1, F2, trung b×nh chu kú v¾t s÷a ®¹t 3.500 - 4.000 lÝt/chu kú. Tû lÖ mì s÷a 3,2 - 3,6%, tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn nãng Èm cña ViÖt Nam bß F3 rÊt khã nu«i, dÔ bÞ bÖnh tËt nªn lo¹i bß nµy Ýt ®−îc ng−êi ch¨n nu«i −a chuéng. 2.4. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña c¸c nhãm bª TÊt c¶ c¸c nhãm bª nãi chung tõ s¬ sinh ®Õn tuæi tr−ëng thµnh ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ t¨ng khèi l−îng rÊt nhanh, ®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n míi sinh sau ®ã gi¶m dÇn theo tõng th¸ng tuæi, tÝnh giai ®o¹n trong sinh tr−ëng chÝnh lµ quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu.Trong th¬× kú bó s÷a con vËt phô thuéc hoµn toµn vµo nguån s÷a mÑ, ë thêi kú sau cai s÷a phô thuéc vµo tÝnh di truyÒn nhiÒu h¬n; ngoµi ra ë giai ®o¹n nµy cÇn ph¶i cã chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d−ìng hîp lý ®Ó ®¶m b¶o tèc ®é sinh tr−ëng, ph¸t dôc theo løa tuæi. Sinh tr−ëng theo giai ®o¹n kh«ng chØ ®Æc tr−ng ë c¬ thÓ mµ cßn lµ ë tõng bé phËn, tõng hÖ thèng trong c¬ thÓ. NhiÒu nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 29 n−íc khi nghiªn cøu kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña bª ë c¸c løa tuæi ®Òu cho thÊy: Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña bª lµ rÊt lín. Tuy nhiªn, phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè: gièng, chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d−ìng, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu… NhiÒu nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh t¹i §«ng Nam ¸, Trung Mü, §«ng Phi cho biÕt c¸c gia sóc lai gi÷a gièng ®Þa ph−¬ng vµ gièng bß chuyªn dïng s÷a HF, cã khèi l−îng s¬ sinh, kh¶ n¨ng t¨ng träng, khèi l−îng c¬ thÓ tr−ëng thµnh vµ s¶n l−îng s÷a h¬n h¼n bß ®Þa ph−¬ng, ®«i khi ®¹t t−¬ng ®−¬ng bß cao s¶n gèc. Pareder, Capriles vµ céng sù (1987) [51] nghiªn cøu trªn 145 bß Zªbu lai víi bß HF cho kÕt qu¶ khèi l−îng bª lai ë 6 th¸ng tuæi con ®ùc 142 kg, con cai 122 kg. Vaccaro. L, Combellas vµ céng sù (1987) [55] dïng bß HF lai víi bß Brahman cho kÕt qu¶ nh− sau: Bª lai cã khèi l−îng s¬ sinh cã khèi l−îng 39,6 kg; 6 th¸ng tuæi 177,21 kg; 12 th¸ng tuæi 306,21 kg vµ 18 th¸ng tuæi 423,38 kg. Trong khi ®ã bª HF cã khèi l−îng t−¬ng øng: 36,7; 177,32; 289,42 vµ 372,4 kg Muhammad Zaman Chaudhry vµ céng sù 1985 [49] cho biÕt khèi l−îng cña bª F2 sinh tr−ëng 50% HF x Sahiwal. ë c¸c giai ®o¹n: Cai s÷a, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, 15 th¸ng lÇn l−ît lµ: 56,82 ± 1,92; 84,45 ± 2,47; 116,3 ± 3,78; 151,9 ± 5,43 vµ 193,45 ± 4,96 kg. C¸c t¸c gi¶ Talbott, C.W; Chaudhury vµ céng sù 1999 [53] khi nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña chÊt phô gia ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña con lai HF x Sahiwal vµ Sahiwal thuÇn ë ®é tuæi t¬ lì, cã nhËn xÐt: C¸c con lai cã khèi l−îng lín h¬n c¸c con thuÇn ë 6 th¸ng tuæi vµ muén h¬n, cã ®é tuæi thµnh thôc vÒ sinh lý vµ tuæi ®Î løa ®Çu thÊp h¬n con Sahiwal thuÇn vµ nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña bß Bostaurus ®èi víi viÖc c¶i tiÕn t¨ng tr−ëng kÝch th−íc vµ tuæi ®Î sím h¬n cña con lai. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 30 C¸c t¸c gi¶ Wiraphon, Chacm sawat, Phaibun Makchan (1991) [56] nghiªn cøu bæ sung c¸c møc protein kh¸c nhau cho 3 nhãm bß lai HF x Sahiwal cã ®é tuæi tõ 12 ®Õn 18 th¸ng tuæi nhËn thÊy sù t¨ng träng kh«ng kh¸c biÖt ë møc thÊp nhÊt 0,69 vµ cao nhÊt lµ 0,72 kg/ngµy. 2.5. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß s÷a Sinh s¶n lµ hiÖn t−îng ®Çu tiªn cña sù sèng, qu¸ tr×nh sinh s¶n lµ mét hiÖn t−îng mang tÝnh chÊt tù nhiªn, nh−ng còng lµ qu¸ tr×nh sinh häc hÕt søc phøc t¹p vµ chÞu ¶nh h−ëng bëi rÊt nhiÒu yÕu tè. Sinh vËt muèn duy tr×, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nßi gièng cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh sinh s¶n. Trong ch¨n nu«i, sinh s¶n kh«ng nh÷ng ®Ó duy tr× nßi gièng, mµ cßn ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. Con ng−êi ®g lîi dông qu¸ tr×nh sinh s¶n cña vËt nu«i ®Ó khai th¸c c¸c s¶n phÈm (s÷a, trøng, con gièng…) phôc vô nhu cÇu cuéc sèng. V× vËy, sinh s¶n lµ mét trong nh÷ng tÝnh tr¹ng ®−îc chó ý c¶i t¹o, nã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i. Mét sè chØ tiªu chÝnh ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß s÷a: 2.5.1. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu Thµnh thôc vÒ tÝnh th−êng ®Õn sím h¬n thµnh thôc vÒ thÓ vãc, bß s÷a cã thÓ thµnh thôc vÒ tÝnh khi khèi l−îng c¬ thÓ ®¹t 30 - 34% khèi l−îng tr−ëng thµnh. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu qu¸ sím sÏ ¶nh h−ëng ®Õn khèi l−îng bª sinh ra, k×m hgm sù ph¸t triÓn vÒ thÓ vãc nãi chung vµ tuyÕn vó nãi riªng, v× vËy ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a vµ s¶n l−îng s÷a cña c¶ ®êi bß, thËm chÝ ¶nh h−ëng tíi c¶ tuæi sö dông cña bß c¸i. ChØ phèi gièng cho bß hËu bÞ khi chóng ®¹t 65 - 70% khèi l−îng c¬ thÓ lóc tr−ëng thµnh, chØ tiªu nµy do ng−êi ch¨n nu«i quyÕt ®Þnh. Theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m (2004) [38], tuæi phèi gièng lÇn ®Çu cña bß vµng ViÖt Nam vµo kho¶ng 20 - 24 th¸ng. Nghiªn cøu cña T¨ng Xu©n L−u (1999) [17] trªn ®µn bß lai h−íng s÷a ë Ba V× cho thÊy, tuæi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 31 phèi gièng lÇn ®Çu kh¸ cao cña F1 lµ 26,4 th¸ng, F2 lµ 27,4 th¸ng. Nghiªn cøu cña Vò V¨n Néi vµ céng sù (2001) trªn ®µn bª lai h−íng s÷a F2, F3 nu«i trong hé gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i kh¸ ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Ba V× cho kÕt qu¶: ë Ba V× tuæi phèi gièng lÇn ®Çu tõ 16,6 ®Õn 18,6 th¸ng, ë thµnh phè Hå ChÝ Minh tõ 14,8 ®Õn 15,8 th¸ng (dÉn theo [23]). Nh− vËy ®iÒu kiÖn m«i tr−êng, ch¨m sãc nu«i d−ìng cã ¶nh h−ëng ®Õn tuæi phèi gièng lÇn ®Çu. 2.5.2. Tuæi phèi gièng cã chöa Tuæi phèi gièng cã chöa lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i ë lÇn chöa ®Çu tiªn. Tuæi phèi gièng cã chöa phô thuéc vµo kÕt qu¶ cña viÖc phèi gièng lÇn ®Çu cã ®Ëu thai hay kh«ng. Tuæi phèi gièng cã chöa ®−îc tÝnh tõ khi con vËt ®−îc phèi gièng lÇn ®Çu tiªn ®Õn khi kh¸m thai cã chöa, nh− vËy, tuæi phèi gièng cã chöa tû lÖ thuËn víi tuæi phèi gièng lÇn ®Çu. Tuæi phèi gièng cã chöa ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tuæi ®Î løa ®Çu cña gia sóc c¸i. 2.5.3. Tuæi ®Î løa ®Çu Tuæi ®Î løa ®Çu lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i, lµ th−íc ®o søc t¸i s¶n xuÊt cña tõng c¸ thÓ. Tuæi ®Î løa ®Çu cµng ng¾n, vËt nu«i cµng sím t¹o ra s¶n phÈm cho xg héi, tuæi ®Î løa ®Çu qu¸ muén sÏ cã nhiÒu tr−êng hîp ®Î khã g©y thiÖt h¹i cho ngµnh ch¨n nu«i. Tuæi ®Î løa ®Çu phô thuéc vµo yÕu tè di truyÒn, ngo¹i c¶nh: chÕ ®é ch¨m sãc, nu«i d−ìng bª, khÝ hËu vµ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ ph¸t dôc cña gièng… V× vËy nã lµ tÝnh tr¹ng ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm sinh lý sinh s¶n cña tõng gièng, còng nh− ®Æc ®iÓm cña m«i tr−êng sèng vµ qu¸ tr×nh chän läc. V× thêi gian mang thai cña bß Ýt biÕn ®æi nªn tuæi ®Î løa ®Çu phô thuéc vµo tuæi phèi gièng lÇn ®Çu cã chöa. Tuæi ®Î løa ®Çu cña gièng bß lai cã khuynh h−íng t¨ng dÇn theo sù gia t¨ng tû lÖ “m¸u” bß «n ®íi. C¸c t¸c gi¶ nh− TrÇn Dogn Hèi, NguyÔn V¨n ThiÖn (1979) [14], TrÇn Träng Thªm (1986) [28] cho r»ng tuæi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 32 ®Î løa ®Çu cña c¸c thÕ hÖ bß lai gi÷a HF víi bß Lai Sind ë ViÖt Nam tõ 32,7 - 45,8 th¸ng. T¨ng Xu©n L−u (1999) [17] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai h−íng s÷a ë Ba V× th«ng b¸o tuæi ®Î løa ®Çu cña bß F1 lµ 38,47; F2 lµ 38,87 th¸ng. Theo NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m (2004) [38], tuæi ®Î løa ®Çu cña bß lai F1, F2, F3 Hµ - Ên vµo kho¶ng 27 - 28 th¸ng. Trong khi ®ã NguyÔn Quèc §¹t (1998) [11] nghiªn cøu trªn ®µn bß s÷a lai (HF x Lai Sind) nu«i ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt tuæi ®Î lÇn ®Çu cña F1 lµ 26,8 th¸ng, F2 lµ 27,17 th¸ng vµ F3 lµ 26,88 th¸ng. Mai ThÞ Th¬m (2004) [33] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai (Lai Sind x HF) ë xg VÜnh ThÞnh huyÖn VÜnh T−êng, tØnh VÜnh Phóc cho kÕt qu¶ tuæi ®Î løa ®Çu cña F1 lµ 31,60 th¸ng vµ F2 lµ 30,30 th¸ng. Nh− vËy tû lÖ “m¸u” HF trong con lai kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tuæi ®Î løa ®Çu, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ cho thÊy: Tuæi ®Î løa ®Çu cña con lai (HF x Lai Sind) muén h¬n so víi bè, mÑ chóng vµ cã kho¶ng biÕn thiªn kh¸ réng. 2.5.4. Kho¶ng c¸ch løa ®Î Kho¶ng c¸ch løa ®Î lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu chÝnh ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n. Thêi gian mang thai lµ mét h»ng sè sinh lý vµ kh«ng thÓ rót ng¾n ®−îc. Cho nªn kho¶ng c¸ch løa ®Î chñ yÕu do thêi gian cã chöa l¹i sau khi ®Î quyÕt ®Þnh. Bß thêi gian mang thai th−êng æn ®Þnh trong kho¶ng 270 - 285 ngµy, th«ng th−êng chu kú khai th¸c s÷a lµ 10 th¸ng, thêi gian c¹n s÷a lµ 2 th¸ng, do vËy kho¶ng c¸ch løa ®Î lý t−ëng lµ 12 th¸ng. Tuy nhiªn trong thùc tÕ do nhiÒu nguyªn nh©n nh− chÕ ®é ch¨m sãc, nu«i d−ìng, ®Æc ®iÓm phÈm gièng, thêi gian ®éng dôc trë l¹i sau khi ®Î, kü thuËt phèi gièng, v¾t s÷a, c¹n s÷a… lµm cho kho¶ng c¸ch løa ®Î th−êng kÐo dµi 390 - 420 ngµy hoÆc h¬n (NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m, 2004) [38]. Kho¶ng c¸ch løa ®Î kÐo dµi ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé thêi gian cho s¶n phÈm, tíi tæng s¶n l−îng s÷a vµ sè bª con sinh ra trong mét ®êi gia sóc. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 33 Sadar vµ céng t¸c viªn (CTV) (1967) ®−a ra chØ tiªu ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt bß c¸i b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î: bß cã kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î d−íi 410 ngµy lµ rÊt tèt, kho¶ng c¸ch løa ®Î 410 - 460 ngµy lµ tèt, vµ kho¶ng c¸ch løa ®Î trªn > 461 lµ kh«ng tèt (dÉn theo [28]). TrÇn Träng Thªm (1986) [28] nghiªn cøu trªn ®µn bß s÷a lai Hµ - Ên ë n«ng tr−êng Phï §æng tõ 1978 - 1986, cho biÕt kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î cña bß F1 (1/2 HF) lµ 503 ± 33,77 ngµy, bß F2 (3/4 HF) lµ 539 ± 41,14 ngµy vµ bß 11/16 HF lµ 593 ± 37,14 ngµy. Trong khi ®ã, cïng ®µn bß nµy (bß Hµ - Ên ë N«ng tr−êng Phï §æng) vµo nh÷ng n¨m 1974 - 1978 do ®iÒu kiÖn thøc ¨n tèt h¬n, kho¶ng c¸ch løa ®Î cña chóng lµ 411 - 475 ngµy. NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [37] cho biÕt, kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î cña ®µn bß s÷a lai HF nu«i t¹i Phï §æng ng¾n nhÊt ë bß F1 lµ 475,6 ngµy, sau ®Õn bß F2 lµ 480,3 ngµy vµ dµi nhÊt ë bß F1 lµ 475,6 ngµy, sau ®Õn bß F2 lµ 480,3 ngµy vµ dµi nhÊt ë bß F3 lµ 497,8 ngµy. Mai ThÞ Th¬m (2004) [33] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai (HF x Lain Sind) ë VÜnh ThÞnh cho biÕt kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î ë bß F1 lµ 466,27 ngµy, ë bß F2 lµ 492,23 ngµy; kho¶ng c¸ch løa ®Î ë bß F1 ng¾n h¬n ë bß F2 vµ sù kh¸c nhau gi÷a chóng cã ý nghÜa thèng kª (P < 0,05). Nh− vËy khi lai cÊp tiÕn gi÷a bß s÷a «n ®íi víi bß nhiÖt ®íi th× kho¶ng c¸ch løa ®Î gia t¨ng theo tû lÖ “m¸u” bß «n ®íi trong con lai. Cïng mét phÈm gièng lai, ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng kÐm lµm kÐo dµi kho¶ng c¸ch løa ®Î. Theo NguyÔn V¨n ThiÖn (1995) [31] hÖ sè di truyÒn kho¶ng c¸ch løa ®Î h2 = 0,10, TrÇn Träng Thªm (1979) [27] h2 = 0,089. HÖ sè di truyÒn vÒ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î rÊt thÊp. Do ®ã cã thÓ rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î th«ng qua viÖc ch¨m sãc, nu«i d−ìng. 2.5.5. HÖ sè phèi gièng HÖ sè phèi gièng lµ mét chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt kh¸ quan träng trong ch¨n nu«i bß s÷a, phô thuéc vµo chÊt l−îng cña tõng phÈm gièng, ®iÒu kiÖn khÝ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 34 hËu, kü thuËt, nu«i d−ìng, kü thuËt thô tinh nh©n t¹o, phÈm chÊt tinh dÞch… KÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn Quèc §¹t (1998) [11] trªn ®µn bß lai (HF x Lai Sind) ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt hÖ sè phèi gièng cña con lai cã khuynh h−íng t¨ng dÇn theo tû lÖ gia t¨ng “m¸u” bß «n ®íi. HÖ sè phèi gièng thÊp nhÊt ë bß F1 (1/2 HF) lµ 1,68; sau ®ã ®Òn bß F2 (3/4 HF) lµ 1,94 vµ cao nhÊt ë F3 (7/8 HF) lµ 2,07. Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c phÈm gièng lµ râ rÖt. HÖ sè phèi gièng trung b×nh cña c¸c phÈm gièng lµ 1,81. NguyÔn ThÞ Th¬m (2004) [33] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai h−íng s÷a ë VÜnh ThÞnh cho kÕt qu¶ phï hîp víi khuynh h−íng trªn nh−ng cao h¬n, hÖ sè phèi gièng cña F1 lµ 2,13 vµ F2 lµ 2,37; gi÷a chóng cã sù sai kh¸c (P < 0,05). Balain vµ Raheja (1999) [43] nghiªn cøu trªn bß s÷a lai gi÷a bß s÷a «n ®íi víi bß Zªbu ë Ên §é nhËn thÊy hÖ sè phèi gièng t¨ng dÇn theo s¶n l−îng s÷a chu kú (tõ 2,32 ± 0,14 ®Õn 2,63 ± 0,19), gi¶m dÇn theo løa s÷a (tõ 2,74 ± 0,11 ë løa 1 xuèng 2,27 ± 0,13 ë løa 5). HÖ sè phèi gièng ë con lai ba gièng (2,04 ± 1,19 - 2,39 ± 0,18) cao h¬n con lai hai gièng (2,11 ± 0,14 - 2,19 ± 0,13), ë bª t¬ (1,4 ± 0,16 - 1,57 ± 0,13) thÊp h¬n ë bß s÷a (2,11 ± 0,14 - 2,4 ± 0,12). 2.6. Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng xuÊt s÷a Trong ch¨n nu«i bß s÷a s¶n phÈm chÝnh thu ®−îc lµ s÷a vµ bª. S÷a t¹o ra lîi nhuËn tøc th×, thu nhËp tõ s÷a chiÕm phÇn lín tæng thu b¸n s¶n phÈm, cßn lîi nhuËn thu ®−îc tõ bª hoÆc bß thÞt lµ ho¹t ®éng dµi 2 - 3 n¨m. Do vËy s¶n phÈm chÝnh mµ ng−êi ch¨n nu«i bß s÷a quan t©m lµ s÷a. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña bß ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c chØ tiªu: 2.6.1. Thêi gian cho s÷a Thêi gian cho s÷a trong chu kú tiÕt s÷a lµ chØ tiªu thÓ hiÖn søc s¶n xuÊt dÎo dai cña gia sóc h−íng s÷a. Thêi gian cho s÷a thùc tÕ cïng víi n¨ng suÊt s÷a/ngµy quyÕt ®Þnh s¶n l−îng s÷a. B×nh th−êng thêi gian cho s÷a cña bß s÷a ®−îc qui ®Þnh 300 - 305 ngµy, nh−ng biÕn ®éng trong kho¶ng rÊt lín 100 - 1.000 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 35 ngµy, bëi v× chØ tiªu nµy phô thuéc vµo gièng, m«i tr−êng trong ®ã c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng trùc tiÕp nhÊt lµ ®Æc ®iÓm sinh vËt cña c¸ thÓ, thøc ¨n, thêi gian cã chöa l¹i sau khi ®Î… Rege J.E.O (1997) [50] khi tæng hîp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn thÕ giíi nhËn thÊy ë c¸c vïng nhiÖt ®íi, thêi gian cho s÷a cña bß lai cÊp tiÕn gi÷a bß s÷a «n ®íi víi bß nhiÖt ®íi víi c¸c tû lÖ “m¸u” «n ®íi kh¸c nhau t¨ng dÇn tõ bß F1 lµ 309 ± 3,6 ngµy, lªn 317 ± 5,7 ngµy ë bß F2, sau ®ã gi¶m dÇn tõ 313 ± 12,4 ngµy ë bß F3 cßn 312 ± 33,5 ngµy ë bß F4. NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [37] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF ë Hµ Néi còng cho kÕt qu¶ t−¬ng tù, thêi gian cho s÷a dµi nhÊt ë bß F2 lµ 326,8 ngµy, sau ®ã bß F3 lµ 320,9 ngµy, ng¾n nhÊt ë bß F1 lµ 303,7 ngµy. NguyÔn Quèc §¹t (1998) [11] nghiªn cøu ®µn bß lai h−íng s÷a (HF x Lai Sind) nu«i ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh cho r»ng thêi gian cho s÷a dµi nhÊt ë bß F2 lµ 307,54 ngµy, sau ®ã ®Õn bß F1 lµ 306,02 ngµy, cßn ng¾n nhÊt lµ bß F3 lµ 302,40 ngµy. Madalena F.E (1990) [47] nghiªn cøu bß lai HF cho thÊy, ®èi víi cïng mét phÈm gièng nÕu ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng vµ tr×nh ®é qu¶n lý tèt, thêi gian cho s÷a kÐo dµi tõ 283 ngµy lªn 309 ngµy. Khan U.N (1986) [46] nghiªn cøu ®µn bß lai HF vµ Jersey víi bß Sahiwal vµ Red Sind ë Pakistan cho biÕt hÖ sè di truyÒn vÒ thêi gian cho s÷a tõ 0,2 ®Õn 0,76. Tajane K.R vµ Rai A.V (1989) [54] khi nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF víi Sahiwal ë Ên §é l¹i cho r»ng hÖ sè di truyÒn vÒ thêi gian cho s÷a chØ b»ng 0,01 - 0,16 tïy thuéc vµo tû lÖ “m¸u” HF trong con lai. Nh− vËy thêi gian cho s÷a cña bß s÷a cã hÖ sè di truyÒn biÕn ®éng lín, c¸c nh©n tè bªn ngoµi, ch¨m sãc, dinh d−ìng, khÝ hËu, qu¶n lý…) ¶nh h−ëng lín ®Õn thêi gian cho s÷a. 2.6.2. S¶n l−îng s÷a S¶n l−îng s÷a lµ chØ tiªu quan träng nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña bß s÷a v× nã quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i bß s÷a. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 36 S¶n l−îng s÷a cßn lµ chØ tiªu quan träng cho phÐp ®¸nh gi¸ phÈm gièng con vËt. Do ®ã s¶n l−îng s÷a lµ tÝnh tr¹ng ®−îc c¸c nhµ ch¨n nu«i rÊt quan t©m. TÝnh tr¹ng nµy phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè (di truyÒn, ®iÒu kiÖn m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng, chÕ ®é qu¶n lý…), cho nªn s¶n l−îng s÷a cña tõng gièng, tõng c¸ thÓ, tõng chu kú vµ ë m«i tr−êng sèng kh¸c nhau ®Òu kh¸c nhau. Bß HF nu«i ë Cu Ba cã s¶n l−îng s÷a b×nh qu©n ®¹t 4099 kg, ë Méc Ch©u ®¹t 3.766 kg, cßn ë L©m §ång lµ 3.315 kg (TrÞnh C«ng Thµnh, 2000) [25]. Madalena F.E (1990) [47] cho biÕt, s¶n l−îng s÷a cña bß lai cÊp tiÕn HF víi bß ®Þa ph−¬ng ë c¸c vïng nhiÖt ®íi Ch©u Mü La tinh trong ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng vµ qu¶n lý tèt, s¶n l−îng s÷a cã khuynh h−íng t¨ng dÇn theo tû lÖ gia t¨ng “m¸u” HF tõ 3.000kg ®Õn 3.500 kg; tr−êng hîp ng−îc l¹i, ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ qu¶n lý kÐm, s¶n l−îng s÷a cã xu h−íng gi¶m dÇn theo tû lÖ gia t¨ng “m¸u” HF tõ 2.700 kg xuèng 2.000 kg. NguyÔn Quèc §¹t (1998) [11] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cho kÕt qu¶: s¶n l−îng s÷a thùc tÕ cña bß F1 lµ 3.671 kg, cña bß F2 lµ 3.858,5 kg, cßn bß F3 lµ 3.457,2 kg. NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [37] theo dâi trªn ®µn bß lai HF nu«i ë Phï §æng cho biÕt s¶n l−îng s÷a cña bß F1 lµ 3.615 kg, cßn bß F2 lµ 3.757 kg, cña bß F3 lµ 3.610 kg (s¶n l−îng s÷a 305 ngµy). Nh− vËy, c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF ®Òu cho r»ng sù gia t¨ng s¶n l−îng s÷a theo sù gia t¨ng “m¸u” HF trong con lai. Tuy nhiªn vÊn ®Ò nªu nu«i bß s÷a lai HF ®Õn tû lÖ “m¸u” bao nhiªu vÉn lµ vÊn ®Ò ®ang cßn nhiÒu tranh cgi. Benya E.G, Chakriyarat vµ Wilcox (1972) [44] cho biÕt trong ®iÒu kiÖn Th¸i Lan bß cã 1/2 “m¸u” «nd díi cã s¶n l−îng s÷a cao h¬n vµ thÝch nghi tèt h¬n bß cã 3/4 “m¸u” «n ®íi. ë ViÖt Nam, theo NguyÔn V¨n Th−ëng (2000) [35], c«ng thøc thÝch Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp -------------------------- 37 hîp nhÊt lµ bß lai F1 (1/2 “m¸u” HF), sau ®ã lµ bß lai F2 (3/4 “m¸u” HF). Lª Xu©n C−¬ng (2000) [6] th«ng b¸o, kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc lµ dïng bß F1 vµ F2 ®Ó s¶n xuÊt s÷a lµ tèt nhÊt, kh«ng nªn tiÕp tôc lai thªm “m¸u” bß HF qu¸ cao v× bß lai F3, F4 rÊt khã nu«i trong ®iÒu kiÖn gia ®×nh hiÖn nay. Tuy nhiªn, Lª ViÖt Anh (1995) [2] l¹i cho r»ng trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi, bß 1/2 HF cã s¶n l−îng s÷a cao nhÊt trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i thÊp vµ nÕu ®iÒu kiÖn c._. CÇu DiÔn cao h¬n so víi c¸c nghiªn cøu kh¸c. Cao nhÊt lµ nhãm bß F1 (Zªbu-HF): 35,5 th¸ng; sau ®Õn nhãm bß HF: 29,3 th¸ng vµ F2: 27,9 th¸ng. ThÊp nhÊt lµ nhãm bß F3: 25,5 th¸ng. Sù sai kh¸c vÒ chØ tiªu nµy gi÷a c¸c nhãm bß lµ râ nÐt (P<0,05). Vò ChÝ C−¬ng vµ céng sù (2006) [7] nghiªn cøu trªn ®µn bß F2 vµ F3 nu«i ë Phï §æng (Hµ Néi); Ba V× (Hµ T©y); L©m §ång, Thµnh phè HCM vµ phô cËn cho biÕt tuæi ®Î løa ®Çu toµn ®µn F2 lµ 26,65 th¸ng; F3 lµ 27,71 th¸ng, ®µn h¹t nh©n F2 lµ 26,41 th¸ng; F3 lµ 27,54 th¸ng. Ng« Thµnh Vinh vµ céng sù (2005) [41] nghiªn cøu trªn ®µn bß HF nu«i t¹i Ba V× (Hµ T©y) cho biÕt tuæi ®Î løa ®Çu lµ 25,77 th¸ng. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ vÒ chØ tiªu nµy thÊp h¬n kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i. Nh− vËy, tuæi ®Î løa ®Çu cña c¸c nhãm bß nu«i ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn lµ muén h¬n so víi c¸c vïng kh¸c. 4.3.4. Kho¶ng c¸ch løa ®Î Kho¶ng c¸ch løa ®Î lµ chØ tiªu quan träng ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß s÷a. ChØ tiªu nµy quyÕt ®Þnh ®Õn tæng s¶n phÈm cña mét ®êi bß mÑ. KÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.13. B¶ng 4.13. Kho¶ng c¸ch løa ®Î cña c¸c nhãm bß (ngµy) Tham sè thèng kª F1 (Zªbu-HF) F2 F3 HF Chung Sè l−îng 40 90 41 11 182 Trung b×nh 410,13 451,83 466,02 463,82 446,59 Sai sè trung b×nh 8,48 11,57 14,25 36,32 7,26 Nhá nhÊt 316 329 315 331 315 Lín nhÊt 543 977 736 680 977 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 13,08 42,30 19,58 25,97 21,94 69 KÕt qu¶ b¶ng 4.13 cho thÊy kho¶ng c¸ch løa ®Î cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF nu«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn lÇn l−ît lµ: 410, 13 ± 8,48 ngµy (F1); 451,83 ± 11,57 ngµy (F2); 466,02 ± 14,25 ngµy (F3); 463,82 ± 36,32 ngµy (HF). Kho¶ng c¸ch løa ®Î cña c¸c nhãm bß cã xu h−íng t¨ng dÇn theo sù gia t¨ng cña tû lÖ “m¸u” HF. Trong 3 nhãm bß lai F1, F2, F3, thÊp nhÊt lµ ë bß F1: 410,13 ± 8,84 ngµy, sau ®ã ®Õn F2: 451,83 ± 11,57 ngµy, cao nhÊt lµ F3: 466,02 ± 14,25 ngµy. Bß HF cã kho¶ng c¸ch løa ®Î t−¬ng ®èi cao: 463,82 ± 36,32 ngµy. So víi 3 nhãm bß lai th× kho¶ng c¸ch løa ®Î cña bß HF cao h¬n nhãm bß F1, F2 vµ thÊp h¬n nhãm bß F3. Nh− vËy ë chØ tiªu nµy sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm bß lµ kh¸ râ rÖt (P<0,05). HÖ sè biÕn ®éng vÒ kho¶ng c¸ch løa ®Î cña c¸c nhãm bß kh¸ cao tõ 13,08% ®Õn 42,30%. TrÞ sè nµy cho thÊy nhãm bß F1 cã kho¶ng c¸ch løa ®Î ®Òu vµ æn ®Þnh nhÊt so víi 3 nhãm bß F2, F3 vµ HF. Vò ChÝ C−¬ng vµ céng sù (2006) [7] c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn ®µn bß F2 vµ F3 nu«i ë Phï §æng (Hµ Néi), Ba V× (Hµ T©y), L©m §ång, Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ vïng phô cËn kho¶ng c¸ch løa ®Î b×nh qu©n toµn ®µn: 434,4 ngµy (F2) vµ 44,67 ngµy (F3), b×nh qu©n ®µn h¹t nh©n: 432,9 ngµy (F2) vµ 436,8 ngµy (F3). NguyÔn Quèc §¹t vµ céng sù (1999) [12] c«ng bè kho¶ng c¸ch løa ®Î cña ®µn bß lai F1, F2, F3 nu«i t¹i TP. Hå ChÝ Minh lÇn l−ît lµ: 440,7; 457,4; 460,9 ngµy. T¨ng Xu©n L−u (1999) [17] cho biÕt kho¶ng c¸ch løa ®Î cña ®µn bß lai h−íng s÷a nu«i t¹i Ba V× (Hµ T©y) cña F1 lµ 423,88 ngµy; F2 lµ 438,55. Mai ThÞ Th¬m (2004) [33] th«ng b¸o kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î cña bß lai h−íng s÷a ë VÜnh ThÞnh (VÜnh Phóc) F1 lµ 466,27 ngµy; F2 lµ 492,23 ngµy. So víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i ë chØ tiªu nµy ®èi víi nhãm bß lai F1, F2, F3 nu«i ë CÇu DiÔn lµ t−¬ng ®−¬ng, ®èi víi bß F3 vµ HF th× cao h¬n so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶. So víi nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ trªn thÕ giíi th× kÕt qu¶ nghiªn 70 cøu cña chóng t«i trªn ®µn bß lai F1, F2, F3 vµ HF lµ t−¬ng ®−¬ng. Tasiorowski (1988) cho biÕt kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î trªn ®µn bß Red Sindhi, 1/2 HF vµ HF thuÇn ë Malaysia lÇn l−ît lµ 522; 412; 388 ngµy; trªn ®µn bß s÷a 1/2 vµ 3/4 m¸u HF ë Pakistan lµ 479 ngµy. Paywe (1990) cho biÕt kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î cña bß lai 1/2; 3/4 vµ 7/8 HF lÇn l−ît lµ 414; 441; vµ 430 ngµy, kh«ng cã sù kh¸c nhau trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi (dÉn theo [11]). Theo Pong Pia Chan P, Rotian P, Ota K. (2003) [52] kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î cña bß 50% vµ 75% HF lµ 419,7 vµ 401,2 ngµy. Kh«ng cã sù sai kh¸c lín gi÷a kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ c¸c chØ tiªu sinh s¶n trong ®iÒu kiÖn nu«i nhèt 100% víi mét sè nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong n−íc vµ mét vµi n−íc kh¸c. §iÒu nµy chøng tá trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i th©m canh ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn nÕu cã sù ®Çu t− tèt, ch¨m sãc nu«i d−- ìng tèt, kü thuËt tèt th× vÉn cho kÕt qu¶ cao. 4.3.5. HÖ sè phèi gièng HÖ sè phèi gièng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña bß mÑ, ®ång thêi ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh qu¶n lý, ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña bß s÷a. HÖ sè phèi gièng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tû lÖ thô thai cña bß c¸i sinh s¶n. KÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ hÖ sè phèi gièng ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.14. B¶ng 4.14. HÖ sè phèi gièng cña c¸c nhãm bß (lÇn) Tham sè thèng kª F1 (Zªbu-HF) F2 F3 HF Chung Sè l−îng 51 149 101 22 323 Trung b×nh 1,57 1,75 1,66 2,00 1,71 Sai sè trung b×nh 0,11 0,10 0,11 0,31 0,06 Nhá nhÊt 1 1 1 1 1 Lín nhÊt 4 9 6 5 9 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 51,40 69,57 66,01 72,37 66,73 71 KÕt qu¶ ë b¶ng 4.14. cho thÊy hÖ sè phèi gièng cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3, HF nu«i ë CÇu DiÔn ®¹t t−¬ng ®èi tèt. HÖ sè phèi gièng thÊp nhÊt lµ bß F1: 1,57 ± 0,11; sau ®Õn bß F3: 1,66 ± 0,11, sau n÷a lµ bß F2: 1,75 ± 0,10 vµ cao nhÊt lµ ë nhãm bß HF: 2,00 ± 0,31. ChØ tiªu nµy gi÷a c¸c nhãm kh«ng cã sù kh¸c biÖt (P>0,05). Nhãm bß HF lµ nhãm bß kÐm thÝch nghi, yªu cÇu vÒ dinh d−ìng cao v× vËy nÕu kh«ng ®¸p øng ®ñ sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña bß mÑ, do vËy hÖ sè phèi gièng cña nhãm bß nµy cao nhÊt. HÖ sè phèi gièng trung b×nh cña c¸c nhãm bß nu«i ë CÇu DiÔn lµ 1,71 ± 0,06. Víi kÕt qu¶ nµy chøng tá viÖc qu¶n lý, ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ kü thuËt phèi gièng ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn lµ t−¬ng ®èi tèt. NguyÔn Quèc §¹t vµ céng sù (1999) [12] cho biÕt: hÖ sè phèi gièng bß lai F1, F2, F3 t¹i TP. Hå ChÝ Minh lÇn l−ît lµ: 1,68; 1,93; 2,07 (lÇn). Vò ChÝ C−¬ng vµ céng sù (2006) [7] nghiªn cøu trªn ®µn bß F2 vµ F3 ë Phï §æng (Hµ Néi), Ba V× (Hµ T©y), L©m §ång, TP. Hå ChÝ Minh vµ vïng phô cËn c«ng bè: hÖ sè phèi gièng cña toµn ®µn lµ 1,8 lÇn (F2) vµ 1,87 lÇn (F3). KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trªn t−¬ng ®−¬ng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i ë CÇu DiÔn. Mai ThÞ Th¬m (2004) [33] cho biÕt: hÖ sè phèi gièng cña ®µn bß lai h−íng s÷a ë xg VÜnh ThÞnh (VÜnh Phóc) lµ 2,13 lÇn (F1) vµ 2,37 lÇn (F2) cao h¬n so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i ë CÇu DiÔn. Chøng tá viÖc qu¶n lý, ch¨m sãc nu«i d−ìng ®µn bß còng nh− kü thuËt b¶o qu¶n tinh dÞch, kü thuËt thô tinh nh©n t¹o cho bß ë ®©y cã kh¶ n¨ng cßn yÕu kÐm. Lª Träng L¹p (2001) c«ng bè: hÖ sè phèi gièng cña ®µn F2 lµ: 1,62 vµ cña ®µn ®¹i trµ lµ 1,76. Lª Xu©n C−¬ng vµ céng sù (2006) c«ng bè: hÖ sè phèi gièng cña ®µn bß s÷a nu«i ë miÒn Nam lµ 1,78, NguyÔn Kim Ninh (1994) ë n«ng tr−êng Ba V× lµ 1,67. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ t−¬ng ®−¬ng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i. 72 4.4. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß qua c¸c løa ®Î §¸nh gi¸ s¶n l−îng s÷a cña bß s÷a lµ mét chØ tiªu quan träng v× môc ®Ých cuèi cïng cña viÖc ch¨n nu«i bß s÷a lµ ®Ó lÊy s÷a. V× vËy ng−êi ta ph¶i khai th¸c tèi ®a tiÒm n¨ng di truyÒn vÒ søc s¶n xuÊt s÷a cña gièng bß ®ã ®Ó mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. §Ó ®¸nh gi¸ chØ tiªu nµy chóng t«i tiÕn hµnh theo dâi 266 bß khai th¸c s÷a cña 4 nhãm bß tõ løa 1 ®Õn løa 6. KÕt qu¶ s¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß qua c¸c løa ®Î ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 4.15. B¶ng 4.15. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F1 (Zªbu-HF) qua c¸c løa ®Î Tham sè thèng kª Løa 1 Løa 2 Løa 3 Løa 4 Løa 5 Tæng Sè l−îng 10 10 10 9 10 49 Trung b×nh 3862,10 4110,50 4487,50 4233,56 4134,10 4164,16 Sai sè trung b×nh 137,28 136,48 135,11 167,04 313,94 87,32 Nhá nhÊt 3413 3030 3693 3292 2952 2952 Lín nhÊt 4967 4543 5034 4931 5986 5986 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 11,24 10,50 9,52 11,84 24,01 14,68 KÕt qu¶ b¶ng 4.15 cho thÊy s¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F1 qua c¸c løa lÇn l−ît lµ: 3862,10 ± 137,28 kg (løa 1); 4110,50 ± 136,48 kg (løa 2); 4487,50 ± 135,11 kg (løa 3); 4233,56 ± 167,04 kg (løa 4); 4134,10 ± 313,94 kg (løa 5). S¶n l−îng s÷a trung b×nh cña bß F1 qua 5 løa ®Î lµ 4164,16 ± 87,32 kg. HÖ sè biÕn ®éng vÒ s¶n l−îng s÷a gi÷a c¸c løa cña bß F1 ë møc trung b×nh (tõ 9,52% ®Õn 24,01%). Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy nhãm bß s÷a F1 cña XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn cã s¶n l−îng s÷a t−¬ng ®èi cao vµ æn ®Þnh thÓ hiÖn theo ®óng quy luËt chung: s¶n l−îng s÷a t¨ng dÇn tõ løa 1 ®Õn løa 3, gi÷ æn ®Þnh ë løa 4, 5 sau ®ã cã xu h−íng gi¶m dÉn. Tuy nhiªn, gi÷a c¸c c¸ thÓ trong cïng mét nhãm, cïng mét løa cã sù sai kh¸c râ rÖt: cïng ë løa 5, cã c¸ thÓ ®¹t 5986 kg nh−ng ng−îc l¹i cã c¸ thÓ chØ ®¹t 2952 kg, sù sai kh¸c nµy cã 73 ý nghÜa thèng kª. Gi¶i thÝch lý do nµy, chóng t«i cho r»ng nh÷ng c¸ thÓ cã s¶n l−îng s÷a thÊp lµ do trong thêi kú v¾t s÷a ®g bÞ èm, hoÆc viªm vó kÐo dµi v× vËy ¶nh h−íng ®Õn s¶n l−îng s÷a. B¶ng 4.16. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F2 (kg/løa) Tham sè thèng kª Løa 1 Løa 2 Løa 3 Løa 4 Løa 5 Løa 6 Tæng Sè l−îng 37 33 23 14 13 7 127 Trung b×nh 2906,41 3557,18 3817,39 3973,64 3984,77 3605,14 3507,03 Sai sè TB 101,94 100,63 219,59 183,28 287,85 588,69 80,72 Nhá nhÊt 1604 2358 1011 2875 1108 530 530 Lín nhÊt 5295 4880 6467 4878 5224 5625 6467 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 21,33 16,25 27,59 17,26 26,05 43,20 25,94 S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F2 qua c¸c løa ®Î lÇn l−ît lµ : 2906,41 ± 101,94 kg (løa 1), 3557,18 ± 100, 63 kg (løa 2); 3817,39 ± 219,59 kg (løa 3); 3973,64 ± 183,28 kg (løa 4); 3984,77 ± 287,85 kg (løa 5); 3605,14 ± 588,69 kg (løa 6). S¶n l−îng s÷a trung b×nh cña bß F2 qua 6 løa ®Î lµ: 3507,03 ± 80,72 kg. KÕt qu¶ nµy cho thÊy nhãm bß F2 nu«i ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn cã s¶n l−îng s÷a t−¬ng ®èi thÊp, hÖ sè biÕn ®éng cao (tõ 16,25% ®Õn 43,20 %). S¶n l−îng s÷a gi÷a c¸c c¸ thÓ trong cïng mét løa cã sù chªnh lÖch qu¸ lín, thÊp nhÊt lµ 530 kg, cao nhÊt lµ 5625 kg. Sù sai kh¸c vÒ chØ tiªu nµy gi÷a c¸c c¸ thÓ bß víi nhau trong cïng mét løa còng cã ý nghÜa thèng kª. KÕt qu¶ nµy còng cho thÊy s¶n l−îng s÷a cña nhãm bß F2 cã quy luËt chung rÊt râ rÖt t¨ng tõ løa 1 ®Õn løa 3, gi÷ æn ®Þnh ë løa 4,6 sau ®ã gi¶m dÇn. 74 B¶ng 4.17. S¶n l−îng s÷a cña bß F3 (kg/ løa) Tham sè thèng kª Løa 1 Løa 2 Løa 3 Løa 4 Tæng Sè l−îng 32 23 14 5 74 Trung b×nh 3324.75 3700,17 3450,00 3819,40 3498,55 Sai sè trung b×nh 100.32 198,58 164,21 177,86 83,79 Nhá nhÊt 1986 2144 2544 3303 1986 Lín nhÊt 4434 6760 4634 4320 6760 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 17,07 25,74 17,81 10,41 20,60 KÕt qu¶ b¶ng 4.17 cho thÊy: Bß s÷a F3 nu«i ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn cã s¶n l−îng s÷a qua c¸c løa ®Î lµ thÊp nhÊt so víi 2 nhãm trªn: 3224,75 ± 100,32 kg (løa 1); 3700,17 ± 198,58 kg (løa 2); 3450,00 ± 164,21kg (løa 3); 3819,40 ± 177,86 kg (løa 4). S¶n l−îng s÷a trung b×nh cña bß F3 qua 4 løa lµ : 3498,55 ± 83,79 kg. Nh×n chung nhãm bß nµy cã s¶n l−îng s÷a thÊp h¬n 2 nhãm bß trªn, sè løa ®Î Ýt, quy luËt tiÕt s÷a còng kh«ng æn ®Þnh, kho¶ng biÕn ®éng t−¬ng ®èi lín (tõ 10,41% ®Õn 25,74 %). Sù kh¸c biÖt nµy b−íc ®Çu cho thÊy cã sù ph©n ly kh«ng ®ång ®Òu vÒ s¶n l−îng s÷a, vÒ sè løa ®Î cña c¸c nhãm bß lai nu«i trong cïng ®iÒu kiÖn. Sù sai kh¸c nµy cã ý nghÜa thèng kª (P<0,05). B¶ng 4.18. S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß HF (kg/ løa) Tham sè thèng kª Løa 1 Løa 2 Løa 3 Tæng Sè l−îng 7 5 4 16 Trung b×nh 3500.57 4506,00 2909,50 3667 Sai sè trung b×nh 241.62 350,87 1060,74 319,01 Nhá nhÊt 2656 3342 293 293 Lín nhÊt 4571 5335 5029 5335 HÖ sè biÕn ®éng (Cv%) 18,26 17,41 72,92 34,80 75 S¶n l−îng s÷a cña nhãm bß HF qua c¸c løa ®Î lÇn l−ît lµ : 3500,57 ± 241,62 kg (løa 1); 4506,00 ± 350,87 kg (løa 2); 2909,50 ± 1060,74 kg (løa 3). S¶n l−îng s÷a trung b×nh cña bß HF qua 3 løa lµ 3667 ± 319,01 kg. Víi kÕt qu¶ nµy th× nhãm bß HF nu«i ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn cã s¶n l−îng s÷a cao h¬n nhãm bß F2 vµ F3, thÊp h¬n nhãm bß F1, sè løa ®Î còng Ýt diÔn biÕn s¶n l−îng s÷a qua c¸c løa kh«ng æn ®Þnh, hÖ sè biÕn ®éng lín (tõ 17,41 % ®Õn 72,92%). Sù kh¸c biÖt nµy cã ý nghÜa thèng kª (P<0,05). Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra chóng t«i thÊy r»ng nhãm bß nµy cã nguån gèc tõ ch−¬ng tr×nh cÊy truyÒn ph«i hîp t¸c ViÖn Ch¨n nu«i víi C«ng ty Gièng gia sóc Hµ Néi (1999 – 2000) cho ra ®−îc 18 con bß HF (12 con c¸i vµ 6 con ®ùc). Qua thêi gian ch¨m sãc, nu«i d−ìng thÊy nhãm bß nµy kÐm thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt khÝ hËu ë XÝ nghiÖp CÇu DiÔn, ®µn bß dÔ bÞ m¾c bÖnh ®Æc biÑt lµ nh÷ng bÖnh vÒ khíp ch©n, bÖnh vÒ sinh s¶n (chËm sinh, v« sinh) v× vËy tû lÖ lo¹i th¶i cao. §Õn nay nhãm bß nµy chØ cßn l¹i sè l−îng r©t Ýt. Tõ kÕt qu¶ nµy cho thÊy nhãm bß nµy khã nu«i d−ìng vµ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp. 4164.16 3507.03 3498.55 3667.00 3000 3500 4000 4500 F1 F2 F3 HF Nhóm bò Sả n lư ợ ng (kg /lứ a) Sản lượng sữa §å thÞ 4.2. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß 76 4134.10 4233.56 4487.50 4110.503862.10 3605.10 3984.77 3973.64 3817.39 3557.18 2906.41 3324.75 3700.17 3819.40 3450.00 2909.50 3500.57 4506.00 2500.00 3000.00 3500.00 4000.00 4500.00 5000.00 1 2 3 4 5 6 Lứa ñẻ Sả n lư ợ n g (kg /lứ a) F1 (Zêbu x HF) F2 F3 HF §å thÞ 4.3. S¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß qua c¸c løa ®Î S¶n l−îng s÷a qua c¸c løa ®Î ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn cao nhÊt lµ bß F1, ®¹t 4164,16 ± 87,32 kg/ løa; sau ®ã lµ bß F2 ®¹t 3507,03 ± 80,72 kg/ løa; thÊp nhÊt lµ bß F3 ®¹t 3498,55 ± 83,79 kg/løa. Nhãm bß HF cã s¶n l−îng s÷a ë møc trung b×nh : 3667 ± 319,81 kg/løa. So víi 3 nhãm bß lai trªn th× nhãm bß HF thÊp h¬n nhãm bß F1 vµ cao h¬n hai nhãm bß F2 vµ F3. Sù sai kh¸c vÒ chØ tiªu nµy gi÷a c¸c nhãm bß lµ râ rÖt (P<0,05). Trong 3 nhãm bß lai, nhãm bß F1 cã s¶n l−îng s÷a cao nhÊt theo chóng t«i ®©y lµ nhãm bß F1 (Zªbu x HF) ®−îc sinh ra tõ mÑ Zªbu víi bè HF v× vËy kh¶ n¨ng cho s÷a cña chóng cao h¬n so víi c¸c nhãm bß F1 Hµ - Ên. HiÖn nay ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn, nhãm bß nµy ®−îc coi nh− lµ ®µn bß h¹t nh©n cña XÝ nghiÖp vÒ chØ tiªu s¶n xuÊt s÷a vµ s¶n xuÊt con gièng. NguyÔn Quèc §¹t (1998) [11] nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF ë TP. Hå ChÝ Minh cho kÕt qu¶ s¶n l−îng s÷a thùc tÕ cña bß F1 lµ 3671kg, cña bß F2 lµ 3858,5 kg, bß F3 lµ 3457,2 kg. NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003) [37] theo dâi trªn ®µn bß lai HF nu«i ë Phï 77 §æng (Hµ Néi) cho biÕt s¶n l−îng s÷a cña bß F1 lµ 3615 kg, bß F2 lµ 3757 kg, bß F3 lµ 3610kg. Bß HF nu«i ë Cu Ba cã s¶n l−îng s÷a b×nh qu©n ®¹t 4099kg, ë Méc Ch©u ®¹t 3766 kg, cßn ë L©m §ång ®¹t 3315kg (TrÞnh C«ng Thµnh, 2000) [25] NguyÔn V¨n Th−ëng (2003) nghiªn cøu trªn ®µn bß lai HF ë VÜnh ThÞnh (VÜnh Phóc) cho biÕt : s¶n l−îng s÷a cña bß F1 lµ 2987 kg; F2 lµ 3354 kg (dÉn theo [15]) Nh− vËy, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ s¶n l−îng s÷a cña c¸c nhãm bß lai n«i t¹i XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ th× thÊy r»ng nhãm bß F1 (Zªbu x HF) cã s¶n l−îng s÷a cao h¬n bß F1 nu«i ë mét sè ®Þa ph−¬ng kh¸c, thËm chÝ nhãm bß F1 cã s¶n l−îng cao h¬n c¶ F2, F3 cña c¸c nghiªn cøu trªn. Bß F2 vµ F3 trong nghiªn cøu cña chóng t«i cã s¶n l−îng s÷a t−¬ng ®−¬ng víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i nhãm bß HF cã s¶n l−îng s÷a thÊp: 3667 ± 319,01 kg/ løa, hÖ sè biÕn ®éng lín (tõ 17,41% ®Õn 72,92 %). So víi ë mét sè nghiªn cøu kh¸c nhãm bß nµy cßn thÊp h¬n c¶ nhãm bß F2 vµ F3, ®Æc biÖt lµ F2, F3 ®µn h¹t nh©n. Vò ChÝ C−¬ng vµ céng sù (2006) [7] c«ng bè: n¨ng suÊt s÷a trung b×nh toµn ®µn F2: 4164 vµ F3 3840 kg/con/chu kú 305 ngµy; n¨ng suÊt s÷a trung b×nh cña ®µn h¹t nh©n F2 : 4592 vµ F3 : 4694 kg/ con/ chu kú 305 ngµy. 78 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 5.1. KÕt luËn Qua theo dâi, ph©n tÝch c¸c sè liÖu thu ®−îc, chóng t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau ®©y: - XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn, trong nh÷ng n¨m qua ®g cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho ch¨n nu«i bß s÷a cña c¸c tØnh phÝa B¾c nãi chung vµ cña Hµ Néi nãi riªng. XÝ nghiÖp cã ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, kü thuËt vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ, cã nhiÒu kinh nghiÖm trong ch¨n nu«i bß s÷a. Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi, XÝ nghiÖp cßn cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh nh− ®Êt ®ai chËt hÑp, ch¨n nu«i theo ph−¬ng thøc nu«i nhèt, nguån thøc ¨n th« xanh phô thuéc bªn ngoµi, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, m«i tr−êng kh«ng thuËn lîi. - Kü thuËt ch¨m sãc nu«i d−ìng ®µn bª ë c¸c giai ®o¹n lµ t−¬ng ®èi tèt, khèi l−îng trung b×nh c¸c nhãm bª c¸i ë c¸c th¸ng tuæi lÇn l−ît lµ: S¬ sinh 30,45 kg, 3 th¸ng tuæi: 97,41 kg; 6 th¸ng tuæi: 143,13 kg; 9 th¸ng tuæi: 179,10 kg; 12 th¸ng tuæi: 254,45 kg vµ lóc phèi gièng lÇn ®Çu ®¹t 292,90 kg. - Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu trung b×nh cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF lµ : 547,11 ngµy (18,53 th¸ng). - Tuæi ®Î løa ®Çu trung b×nh cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF lµ : 841,55 ngµy (28,05 th¸ng). - Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î trung b×nh cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF lµ: 446,59 ngµy (14,8 th¸ng): bß F1 cã kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î thÊp nhÊt: 410,13 ngµy (13,67 th¸ng), cao nhÊt lµ nhãm bß F3 466,02 ngµy (15,53 th¸ng), nhãm bß F2 vµ HF ë møc trung b×nh F2 451,83 ngµy (15,06 th¸ng) vµ HF 463,82 ngµy (15,46 th¸ng). - HÖ sè phèi gièng trung b×nh cña c¸c nhãm bß F1, F2, F3 vµ HF qua tõng løa ®Î lµ 1,71 ± 0,06 lÇn. ThÊp nhÊt lµ nhãm bß F1 : 1,57 ± 0,11 lÇn. Cao 79 nhÊt lµ nhãm bß HF : 2,00 ± 0,31 lÇn; nhãm bß F2 vµ F3 cã hÖ sè phèi gièng ë møc trung b×nh gi÷a F1 vµ HF : 1,75 ± 0,10 lÇn (F2) vµ 1,66 ± 0,11 lÇn (F3). - N¨ng suÊt s÷a trung b×nh cña c¸c nhãm bß lµ 4164,16 kg/ løa (F1 Zªbu x HF), 3507,03 kg/ løa (F2), 3498,55 kg/ løa (F3), 3667 kg/ løa (HF) cao nhÊt lµ nhãm bß F1 sau ®Õn nhãm bß F2 vµ thÊp nhÊt lµ nhãm bß F3. Bß HF cã n¨ng suÊt s÷a cao h¬n bß F2 vµ F3, nh−ng thÊp h¬n bß F1 (Zªbu x HF). 5.2 §Ò nghÞ - T¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lý, chän läc gièng bß s÷a nh»m n©ng cao chÊt l−îng ®µn bß s÷a nu«i ë XÝ nghiÖp Ch¨n nu«i bß s÷a CÇu DiÔn. - TiÕp tôc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®µn bß lai HF, ®µn bß HF thuÇn nu«i ë c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c ®Ó ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p ch¨n nu«i bß s÷a ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, tr¸nh nh÷ng rñi ro vµ thÊt b¹i trong ch¨n nu«i bß s÷a ®ang x¶y ra ë mét sè ®Þa ph−¬ng kh¸c. - T¨ng c−êng chän läc bß c¸i nÒn ®Ó t¹o bß lai F1 cã phÈm gièng tèt ®Ó nh©n nhanh ®µn bß c¸i lai F2 vµ F3, kh«ng nªn n©ng tû lÖ “m¸u” bß HF qu¸ cao (trªn 87,5% HF). - Víi bß HF nªn nu«i ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai réng rgi, dåi dµo thøc ¨n th« xanh, khÝ hËu thêi tiÕt m¸t mÎ nh−: Méc Ch©u, L©m §ång. Kh«ng nªn nu«i bß HF ë nh÷ng vïng chËt hÑp, khÝ hËu nãng Èm, giã rÐt hoÆc thiÕu nguån thøc ¨n th« xanh. 80 Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng ViÖt 1. ACI & VSF-CICD (2005), B¸o c¸o dù th¶o ®¸nh gi¸ vÒ ngµnh s÷a ë ViÖt Nam, Hµ Néi, 5/2005. 2. Lª ViÖt Anh (1995), "X¸c ®Þnh c«ng thøc lai vµ x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i d−ìng c¸c cÆp lai ®g cã vµ c«ng thøc lai míi, ®−a vµo x©y dùng m« h×nh ch¨n nu«i bß s÷a ë TP Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh phÝa Nam", B¸o c¸o khoa häc ®Ò tµi KN (02-05), Bé N«ng nghiÖp vµ C«ng nghÖ thùc phÈm. 3. Côc Ch¨n nu«i (2006), T×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a giai ®o¹n 1995-2005 vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn giai ®o¹n 2006-2010 vµ 2015, Côc Ch¨n nu«i, Hµ Néi. 4. Côc N«ng nghiÖp (2004), B¸o c¸o kÕt qu¶ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn bß s÷a theo QuyÕt ®Þnh 167/2001/Q§ – TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, Côc Ch¨n nu«i, Hµ Néi. 5. Lª Xu©n C−¬ng vµ Devendra (1993), §¸nh gi¸ nguån thøc ¨n, ph−¬ng thøc nu«i d−ìng vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ch¨n nu«i bß s÷a vµ s¶n xuÊt s÷a ë c¸c hé ch¨n nu«i gia ®×nh ë TP Hå ChÝ Minh, ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp miÒn Nam. 6. Lª Xu©n C−¬ng (2000), "Khai th¸c mäi tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn ®µnn bß s÷a ë TP Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh miÒn Nam", Chuyªn san ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2000. 7. Vò ChÝ C−¬ng, T¨ng Xu©n L−u, NguyÔn Quèc §¹t, Ph¹m ThÕ HuÖ, NguyÔn Xu©n Tr¹ch, NguyÔn Xu©n Hoµ (2006), "KÕt qu¶ chän läc bß c¸i 3/4 vµ 7/8 HF ®Ó t¹o ®µn bß h¹t nh©n lai h−íng s÷a ®¹t trªn 4.000 lÝt s÷a/chu kú", B¸o c¸o khoa häc n¨m 2005, ViÖn Ch¨n nu«i, 8/2006. 81 8. §Æng ThÞ Dung, NguyÔn ThÞ C«ng, TrÇn Träng Thªm vµ Lª Minh S¾t (2003), "B−íc ®Çu ®¸nh gi¸ chÊt l−îng s÷a vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng s÷a ë c¸c nhãm bß lai h−íng s÷a ë ViÖt Nam", T¹p chÝ Ch¨n nu«i, sè 2. 9. Lª §¨ng §¶nh, Vò V¨n Néi (1977), "B¸o c¸o ®iÒu tra gièng bß t¹i TP Hå ChÝ Minh, T©n ThuËn, Biªn Hoµ", B¸o c¸o khoa häc, §H N«ng nghiÖp I vµ ViÖn Ch¨n nu«i, Hµ Néi. 10. Lª §¨ng §¶nh (1996), Nghiªn cøu tÝnh n¨ng s¶n xuÊt s÷a bß lai 1/2, 3/4 vµ 7/8 m¸u HF vµ ¶nh h−ëng cña mét sè biÖn ph¸p ch¨m sãc, nu«i d−ìng ®Õn n¨ng suÊt cña chóng, LuËn v¨n Phã TiÕn sÜ Khoa häc N«ng nghiÖp, §H N«ng l©m TP Hå ChÝ Minh. 11. NguyÔn Quèc §¹t (1998), Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ gièng cña ®µn bß lai (Holstein Friesian x Lai Sind) h−íng s÷a nu«i t¹i TP Hå ChÝ Minh, LuËn ¸n TiÕn sÜ N«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc Kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi. 12. NguyÔn Quèc §¹t, Vò V¨n Néi, Bïi ThÕ §øc, NguyÔn Thanh B×nh (1999), "Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña ®µn bß lai h−íng s÷a trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i trang tr¹i ë TP Hå ChÝ Minh", B¸o c¸o Khoa häc giai ®o¹n 1996-1999, Thµnh phè HuÕ. 13. Hoµng Kim Giao (2003), KÕt qu¶ kh¶o s¸t t×nh h×nh ch¨n nu«i bß s÷a t¹i Trung Quèc, ViÖn Ch¨n nu«i. 14. TrÇn Dogn Hèi, NguyÔn V¨n ThiÖn vµ CTV (1979), "KÕt qu¶ t¹p giao ®êi mét gi÷a bß lang tr¾ng ®en B¾c Kinh vµ Lai Sind", B¸o c¸o khoa häc, ViÖn Ch¨n nu«i. 15. Lª Träng L¹p, T¨ng Xu©n L−u, Ng« §×nh T©n, V−¬ng TuÊn Thùc, NguyÔn Quèc To¶n, Vò ChÝ C−¬ng, NguyÔn V¨n Niªn (2003), "Nghiªn cøu chän ®µn bß lai 3/4 vµ 7/8 Holstein Frissian h¹t nh©n ®Ó t¹o ®µn bß ®¹t s¶n l−îng s÷a trªn 4.000 lÝt/chu kú t¹i Trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá Ba V×", B¸o c¸o khoa häc 2003, ViÖn Ch¨n nu«i. 82 16. Lior Yaron (2004), Tæng quan vÒ ch¨n nu«i bß s÷a ë Ixaraen, 17. T¨ng Xu©n L−u (1999), §¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm cña bß lai h−íng s÷a t¹i Ba V× – Hµ T©y vµ biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña chóng, LuËn v¨n Th¹c sÜ N«ng nghiÖp, §H N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 18. NguyÔn Kim Ninh, NguyÔn V¨n Th−ëng, TrÇn Träng Thªm, Lª Träng L¹p, NguyÔn H÷u L−¬ng, Lª V¨n Ngäc vµ ctv (1995), "KÕt qu¶ nghiªn cøu bß lai h−íng s÷a vµ x©y dùng m« h×nh bß s÷a trong d©n", TuyÓn tËp c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc kü thuËt ch¨n nu«i (1969-1995), trang 238-245. 19. Vò V¨n Néi vµ ctv (2001), "Nghiªn cøu n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l−îng gièng bß h−íng s÷a, h−íng thÞt trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi nãng Èm cña ViÖt Nam", C¸c b¸o c¸o khoa häc (§Ò tµi KHCN 08-05). 20. Vò V¨n Néi, NguyÔn Quèc §¹t, NguyÔn Kim Ninh, NguyÔn Thanh B×nh, Lª Träng L¹p, Bïi ThÕ §øc, Lª V¨n Ngäc, NguyÔn Quèc To¶n, Lª Ngäc T©n (2001), "¶nh h−ëng cña møc dinh d−ìng kh¸c nhau ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña ®µn bª c¸i lai h−íng s÷a (HF x laisind) nu«i trong ®iÒu kiÖn hé gia ®×nh", B¸o c¸o khoa häc CNTY 1999 - 2000- phÇn thøc ¨n vµ dinh d−ìng vËt nu«i, TP. Hå ChÝ Minh, trang 3 - 12. 21. Pauk Pozy, Phïng Quèc Qu¶ng (2000), "§Ó ch¨n nu«i bß s÷a gia ®×nh vïng Hµ Néi ph¸t triÓn bÒn v÷ng", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2000. 22. Phïng Quèc Qu¶ng vµ céng sù (2000), "§Þnh h−íng ph¸t triÓn bß s÷a vµ s÷a ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2000. 23. §Æng Hång Quyªn (2004), §Æc ®iÓm sinh s¶n vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña ®µn bß lai h−íng s÷a nu«i t¹i Trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá Ba V× – Hµ T©y, B¸o c¸o thùc tËp tèt nghiÖp, §H N«ng nghiÖp I Hµ Néi. 83 24. Siriporn (2005), "Nh÷ng th«ng tin chung vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s÷a cña Th¸i Lan", Kû yÕu Héi th¶o quèc tÕ vÒ ch¨n nu«i bß s÷a ë c¸c n−íc Ch©u ¸, Hµ Néi, 14-15/9/2005. 25. TrÞnh C«ng Thµnh (2000), "Kh¶ n¨ng sinh s¶n, søc s¶n xuÊt s÷a cña bß Holstein Friesian nu«i t¹i N«ng tr−êng §øc Träng – L©m §ång", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam. 26. NguyÔn Quèc Th¾ng (2001), X¸c ®Þnh khÈu phÇn thøc ¨n thÝch hîp cho bª lai h−íng s÷a tõ 7 – 12 th¸ng nu«i t¹i trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá Ba V×, LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp, Tr−êng §HNNI, Hµ Néi. 27. TrÇn Träng Thªm (1979), Mét sè ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh, tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña bß F1 (Hµ Lan x Zªbu) ë N«ng tr−êng Phï §æng, B¸o c¸o khoa häc, ViÖn Ch¨n nu«i. 28. TrÇn Träng Thªm (1986), Mét sè ®Æc ®iÓm vµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña c¸c nhãm bß lai gi÷a bß Lai Sind víi bß s÷a gèc Hµ Lan, LuËn ¸n Phã TiÕn sÜ khoa häc N«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc Kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi. 29. TrÇn Träng Thªm (1986), "NhËn xÐt vÒ n¨ng suÊt s÷a cña c¸c nhãm bß lai Sind cã pha m¸u bß Hµ Lan", Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp (5/1986), trang 144-1. 30. TrÇn Träng Thªm (2000), "Ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt s÷a vµ nh÷ng gi¶i ph¸p cÇn thiÕt", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam. 31. NguyÔn V¨n ThiÖn (1995), Di truyÒn häc sè l−îng øng dông trong ch¨n nu«i, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 32. NguyÔn V¨n ThiÖn (2000), "S¶n xuÊt s÷a ë Ch©u ¸", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2000. 33. Mai ThÞ Th¬m (2004), "Kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ mét sè bÖnh th−êng gÆp cña 84 ®µn bß lai h−íng s÷a (Lai Sind x HF) ë xg VÜnh ThÞnh – VÜnh T−êng – VÜnh Phóc", T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp, tËp 2, sè 5/24. 34. V−¬ng TuÊn Thùc (2005), Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña streess nhiÖt ®Õn mét sè chØ tiªu sinh lý, l−îng thøc ¨n thu nhËn, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s÷a cña bß lai F1, F2 nu«i t¹i Ba V× trong mïa hÌ, LuËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, §H n«ng nghiÖp I Hµ Néi. 35. NguyÔn V¨n Th−ëng (2000), "Nh÷ng ®iÓm cÇn chó ý trong ch¨n nu«i bß s÷a gia ®×nh", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam. 36. NguyÔn V¨n Th−ëng (2000), "§Þnh h−íng ph¸p triÓn bß s÷a vµ s÷a ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi", Chuyªn san Ch¨n nu«i gia sóc ¨n cá, Héi Ch¨n nu«i ViÖt Nam, 2000. 37. NguyÔn Xu©n Tr¹ch (2003), Kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ s¶n xuÊt s÷a cña c¸c lo¹i bß lai h−íng s÷a nu«i ë Méc Ch©u vµ Hµ Néi, 38. NguyÔn Xu©n Tr¹ch, Mai ThÞ Th¬m (2004), Gi¸o tr×nh ch¨n nu«i tr©u bß (dïng cho häc viªn cao häc ngµnh ch¨n nu«i), NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 39. Vò V¨n Tý, NguyÔn V¨n ThiÖn, T« Du (1978), Sæ tay ch¨n nu«i tr©u bß, tËp 2, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 40. ViÖn Ch¨n nu«i (2005), B¸o c¸o Dù ¸n ph¸t triÓn gièng bß s÷a giai ®o¹n 2000-2005, Hµ Néi, 16/9/2005. 41. Ng« Thµnh Vinh. Lª Träng L¹p, NguyÔn ThÞ C«ng, Ng« §×nh T©n, §oµn H÷u Thµnh (2005), "Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, sinh s¶n, s¶n xuÊt s÷a cña ®µn bß HF vµ Jersey nhËp néi nu«i t¹i Trung t©m nghiªn cøu bß vµ ®ång cá Ba V×", Th«ng tin Khoa häc Kü thuËt Ch¨n nu«i, 6/2005. Tµi liÖu tiÕng Anh 42. Allen C and Dan H (2005). “Heat stress and cooling cows” Vigortone Ag production. 85 43. Balain D.S and Raheja K.L (1999). Heifer and cow fertility performance amony temperate x Zªbu (Hariana) crossbred Cattle, Production and health paper, FAO. 44. Benya E.G, Chankriyarat S and Wilcox C.S (1972). "Dairy in Kingdom of Thailand: History, perspectives and triends", Dairy science research report. 45. Frank Wiersma (1990). Heat stress in dairy cattle, Department of Agricultural Engineering, University of Arizone, Tascon. 46. Khan U.N (1986), The adaptability of crossbred dairy cattle to environmental condition in Pakistan, Dissertation abstracts international, 46. 47. Madlalena F.E (1990), Considering lactation length in tropical cattle breeding, Production an health paper, FAO. 48. Mc. Dowell.R.R, Hooven N.W, Camoens J.K (1976), Effects of climate on performance of Holstein in first lactation, J.Dairysci.59. 49. Muhammad Zaman Chaudhry, Ghulam Rasool and Man Zoor Ahmed. Sixth annual report 1984 – 1985. Comparative study on productive and reproductive performance of 50%, 6,2% and 75% H.Friesian x Sahiwal crossbereds and Pure Sahiwal – Livestock production research institute Bahadurnagar okara (Pakistan) P 8 – 13. 50. Rege J.E.O (1997), Utilization of extic germplasm for milk production in the tropics, Production and health. 51. Paredes L, Capriles M, Rojas D. Canelones C, Rivero A, 1987. Performance of the dual – purprose at san Nicolas Venezuela. 52. Pong Piachan P., Rotian P., Ota K. (2003), Reproduction of cross and Purebred Friesian cattle in North Thailand with special reference to their milk production, Asian-Aust.T Animal Sci 8 1093-1101. 86 53. Talbott, C.W; Chaudhury, M.Z., Mc Dowell, R.E. Mc Daniel, B.T, 1999. Aditive effects in bovine growth potenial for growth size, and age at first calving with Bostaurus additive merit in crosses with Sahiwal (Pakistan). Journal - of - animal - anf - plant - sciences (pakistan). V.9(1 - 2) P.32 - 33. 54. Tajane K.R, Rai A.V (1989), “Relative importance of various factors affecting milk production traits in Holstein-Friesian x Sahiwal crossbreds”, Indian Journal of Dairy science, 42. 55. Vaccaro L, Combellas, Matine ZN, Vaccaro, 1987. Performance of Brahman – Holstein Friesian crossbreds in the herd at the institude of animal production, Venezuela. 56. Wiraphon – Chaemsewat; Phaibun Makchan,(Jul - Sep 1991). Response in meat production of Holstein Friesian and Sahiwal. – Bang Pra – Center – Iournal (Thailand) Sunbangphra.V.28 (4) P 9 – 15. 87 Phô lôc MéT Sè H×NH ¶NH NHãM bª vµ Bß s÷a NU¤I T¹I xÝ nghiÖp Bß s÷a CÇU DIÔN ¶nh 1. Bª s¬ sinh F3 vµ F4 ¶nh 2. Bª s¬ sinh F3 vµ F4 88 ¶nh 3. Bª F2 vµ F3 (3 th¸ng tuæi) ¶nh 4: Nhãm bª (3 th¸ng tuæi) 89 ¶nh 5: Nhãm bª (9 th¸ng tuæi) ¶nh 6. Nhãm bª (12 th¸ng tuæi) 90 ¶nh 7. Nhãm bª lóc phèi gièng lÇn ®Çu ¶nh 8. Bß c¸i F1 (Zªbu x HF) 91 ¶nh 9. Bß c¸i F1 (Zªbu x HF) ¶nh 10. Bß c¸i F3 92 ¶nh 11. Bß c¸i F3 ¶nh 12. Bß c¸i HF i ._.