Giá trị thặng dư

Lêi giíi thiÖu ViÖc øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ë nh÷ng n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn, nhê ®ã kh«ng nh÷ng c¸c tËp ®oµn t­ b¶n ®éc quyÒn thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch cao mµ ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng t¹i nghiÖp còng ®­îc c¶i thiÖn vµ h×nh thµnh tÇng líp trung l­u trong x· héi. Tr­íc thùc tÕ ®ã, céng thªm sù sôp ®æ cña m« h×nh chñ nghÜa x· héi tËp trung quan liªu ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, nhiÒu ng­êi nghi ngê tÝnh ®óng ®¾n cña khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ “hßn ®¸ t¶ng” trong c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c. Nh÷ng ng­êi ph¶n b¸c häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ tÊn c«ng vµo “hßn ®¸ t¶ng” nµy b»ng nhiÒu luËn ®iÓm kh¸c nhau. Phª ph¸n nh÷ng luËn ®iÓm ®ã, chóng ta tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu m¸y mãc vµ lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ®Ó gi¶i thÝch quan niÖm trªn. pHẦN I: Néi dung gÝa trÞ thÆng d­ 1) Lao ®éng thÆng d­: M¸c nãi: “NÕu kh«ng cã mét n¨ng suÊt nµo ®ã cña lao ®éng th× sÏ kh«ng cã mét thêi gian rçi nh­ thÕ cho ng­¬× lao ®éng, nÕu kh«ng cã mét thêi gian rçi nh­ thÕ th× còng kh«ng cã lao ®éng thÆng d­. Vµ do ®ã còng kh«ng cã nhµ t­ b¶n, vµ l¹i cµng kh«ng cã chñ n«. Nãi tãm l¹i lµ kh«ng cã giai cÊp ®¹i së h÷u”. ChØ khi nµo nhê lao ®éng cña m×nh mµ con ng­êi tho¸t ®­îc c¸i tr¹ng th¸i sóc vËt lóc ban ®Çu cña m×nh, do ®ã chØ khi nµo b¶n th©n lao ®éng cña con ng­êi ®· ®­îc x· héi ho¸ ®Õn mét møc nµo ®ã th× khi ®ã míi xuÊt hiÖn nh÷ng mèi quan hÖ trong ®ã lao ®éng thÆng d­ cña ng­êi nµy trë thµnh ®iÒu kiÖn sinh tån cña ng­êi kh¸c. VËy lao ®éng ph¶i cã mét møc ®é n¨ng suÊt nµo ®ã, tr­íc khi nã cã thÓ bÞ kÐo dµi ra qu¸ thêi gian tÊt yÕu cÇn cho ng­êi s¶n xuÊt ®Ó nu«i sèng m×nh. Nh­ng dï møc ®é cña n¨ng suÊt cao thÊp thÕ nµo ch¨ng n÷a, n¨ng suÊt ®ã còng kh«ng bao giê l¹i lµ nguyªn nh©n sinh ra gi¸ trÞ thÆng d­ c¶. Nguyªn nh©n ®ã bao giê còng lµ lao ®éng thÆng d­, v« luËn ph­¬ng thøc bãp nÆn lao ®éng thÆng d­ lµ nh­ thÕ nµo ch¨ng n÷a. 1) Gi¸ trÞ thÆng d­: NÕu viÖc coi gi¸ trÞ chØ lµ thêi gian lao ®éng ®· c« ®äng l¹i, chØ lµ lao ®éng ®· vËt ho¸ lµ rÊt quan träng ®Ó nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ nãi chung th× viÖc coi gi¸ trÞ thÆng d­ chØ lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­ ®· c« ®äng l¹i. ChØ lµ lao ®éng thÆng d­ ®· vËt ho¸, còng quan träng nh­ ®Ó nhËn thøc gi¸ trÞ thÆng d­. V× gi¸ trÞ cña t­ b¶n kh¶ biÕn b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ t­ b¶n ®· mua, v× gi¸ trÞ søc lao ®éng Êy l¹i quyÕt ®Þnh phÇn cÇn thiÕt cña ngµy lao ®éng. Cßn gi¸ trÞ thÆng d­ th× l¹i do phÇn thÆng ra trong ngµy lao ®éng quyÕt ®Þnh cho nªn gi¸ trÞ thÆng d­ so víi t­ b¶n kh¶ biÕn còng b»ng lao ®éng thÆng d­ so víi lao ®éng cÇn thiÕt hay tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­. m lao ®éng thÆng d­ v lao ®éng cÇn thiÕt C¶ hai vÕ cña tû sè nµy biÓu thÞ cïng mét tû lÖ d­íi nh÷ng h×nh th¸i kh¸c nhau, trong mét tr­êng hîp th× d­íi h×nh th¸i lao ®éng ®· vËt ho¸, trong tr­êng hîp kh¸c th× d­íi h×nh th¸i lao ®éng ®ang vËn ®éng. B©y giê nÕu chóng ta so s¸nh qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ víi qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× chóng ta sÏ thÊy r»ng qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ ch¼ng qua còng chØ lµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ ®­îc keã dµi qu¸ mét ®iÓm nµo ®ã. NÕu qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ chØ kÐo dµi ®Õn c¸i ®IÓm mµ ë ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng do t­ b¶n tr¶ ®­îc hoµn l¹i b»ng mét vËt ngang gi¸ míi th× ®ã lµ qu¸ tr×nh gi¶n ®¬n t¹o ra gi¸ trÞ mµ th«i. Cßn nÕu nh­ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ v©n ®­îc tiÕp diÔn qu¸ ®iÓm ®ã th× nã trë thµnh mét qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ. Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸. Víi t­ c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t­ b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. PHẦN II: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­: cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p vµ h×nh thøc ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­. C.M¸c kh¸i qu¸t thµnh hai ph­¬ng ph¸p chñ yÕu lµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi vµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi: lµ c¸i gi¸ trÞ thÆng d­ do chØ ®¬n thuÇn kÐo dµi ngµy lao ®éng ra mµ cã ®­îc. KÐo dµi ngµy lao ®éng ra qu¸ thêi gian tÊt yÕu mµ ng­êi c«ng nh©n dïng ®Ó cung cÊp mét vËt ngang gi¸ cÇn cho ng­êi ®ã sèng vµ ®em lao ®éng thÆng d­ ®ã cho t­ b¶n, nh­ thÕ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi. Sù s¶n xuÊt ®ã lµ c¬ së chung cho chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa vµ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Trong viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi ®ã, ngµy lao ®éng chia thµnh hai phÇn: lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­. §Ó kÐo dµi lao ®éng thÆng d­ ra, lao ®éng tÊt yÕu tÊt sÏ bÞ rót ng¾n l¹i b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p khiÕn ng­êi ta s¶n xuÊt mét vËt ngang gi¸ víi tiÒn c«ng mµ l¹i mÊt Ýt thêi gian h¬n. ViÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi chØ ¶nh h­ëng ®Õn thêi gian lao ®éng mµ th«i, cßn viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi th× l¹i lµm biÕn ®æi hoµn toµn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµ c¸c kÕt hîp x· héi cña lao ®éng. Nh­ vËy lµ nã ph¸t triÓn cïng víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt thùc sù t­ b¶n chñ nghÜa. Ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi: lµ c¸i gi¸ trÞ thÆng d­ mµ tr¸i l¹i cã ®­îc lµ do rót ng¾n thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ do sù thay ®æi t­¬ng xøng trong l­îng t­¬ng ®èi cña hai phÇn hîp thµnh ngµy lao ®éng. VÝ dô cã mét ngµy lao ®éng mµ chóng ta ®· biÕt giíi h¹n vµ ngµy lao ®éng ®ã chia thµnh lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­. §­êng th¼ng ac a b c ®¹i biÓu ch¼ng h¹n cho mét ngµy lao ®éng 12 giê, phÇn ab lµ 10 giê lao ®éng tÊt yÕu vµ phÇn bc lµ 2 giê lao ®éng thÆng d­. NÕu kh«ng kÐo dµi ac ra th× lµm thÕ nµo mµ cã thÓ t¨ng viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lªn ®­îc. Dï l­îng ac lµ cè ®Þnh nh­ng bc h×nh nh­ cã thÓ kÐo dµi ra ®­îc, nÕu kh«ng ph¶i b»ng c¸ch kÐo dµi bc ra ngoµi ®iÓm cè ®Þnh c - ®iÓm nµy ®ång thêi còng lµ ®iÓm tËn cïng cña ngµy lao ®éng th× Ýt ra còng ph¶i b»ng c¸ch lïi ®iÓm xuÊt ph¸t b vÒ phÝa a. b b' c a Gi¶ dô trong ®­êng th¼ng bb’ b»ng mét nöa bc nghÜa lµ b»ng mét giê lao ®éng. NÕu b©y giê trong ac, ®iÓm b bÞ ®Èy lïi vÒ phÝa b’ th× lao ®éng thÆng d­ trë thµnh b’c, t¨ng lªn mét nöa, t¨ng tõ 2 giê lªn 3 giê dï toµn bé ngµy lao ®éng vÉn lu«n chØ tÝnh lµ 12 giê. Tuy nhiªn, viÖc kÐo dµi lao ®éng thÆng d­ ra nh­ thÕ tõ bc thµnh b’c, tõ 2 giê lªn ®Õn 3 giê còng kh«ng sao thùc hiÖn ®­îc, nÕu kh«ng rót ab thµnh ab’, rót lao ®éng tÊt yÕu tõ 10 giê xuèng 9 giê. Nh­ vËy lµ viÖc rót ng¾n lao ®éng tÊt yÕu t­¬ng xøng víi viÖc kÐo dµI lao ®éng thÆng d­ hay lµ mét phÇn thêi gian lao ®éng mµ t­ tr­íc ®Õn nay ng­êi c«ng nh©n vÉn dïng trong thùc tÕ cho b¶n th©n m×nh, sÏ biÕn thµnh thêi gian lao ®éng cho nhµ t­ b¶n. ThÕ lµ giíi h¹n cña nhµ t­ b¶n sÏ kh«ng thay ®æi, nh­ng sù ph©n chia lao ®éng thµnh lao ®éng tÊt yÕu vµ lao ®éng thÆng d­ sÏ thay ®æi. Sù t¨ng lªn cña søc s¶n xuÊt hay n¨ng suÊt cña lao ®éng chóng ta hiÓu nãi chung lµ sù thay ®æi trong c¸ch thøc lao ®éng. Mét sù thay ®èi lµm rót ng¾n thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ sao cho mét sè l­îng lao ®éng Ýt h¬n mµ l¹i cßn ®­îc mét søc s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ sö dông h¬n. Khi chóng ta nghiªn cøu gi¸ trÞ thÆng d­ do kÐo dµi lao ®éng ra mµ cã, th× chóng ta gi¶ ®Þnh lµ ®· biÕt ph­¬ng thøc s¶n xuÊt råi. Nh­ng nÕu muèn kiÕm gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch biÕn lao ®éng tÊt yÕu thµnh lao ®éng thÆng d­ mµ t­ b¶n vÉn cø gi÷ y nguyªn nh÷ng c¸ch thøc lao ®éng cæ truyÒn vµ chØ biÕt cã ®¬n thuÇn kÐo dµi thêi gian lao ®éng ra th«i th× kh«ng ®ñ n÷a. Muèn thÕ th× tr¸i l¹i t­ b¶n ph¶i c¶i biÕn nh÷ng ®iÒu kiÖn kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn x· héi, nghÜa lµ ph¶i c¶i biÕn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. ChØ cã thÕ th× t­ b¶n míi t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lªn ®­îc, do ®ã mµ h¹ gi¸ thÊp gi¸ trÞ cña søc lao ®éng xuèng vµ còng do ®ã mµ rót ng¾n thêi gian cÇn thiÕt ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ søc lao ®éng ®ã. Muèn cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lªn lµm cho gi¸ trÞ søc lao ®éng h¹ thÊp xuèng, th× viÖc ®ã ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña søc lao ®éng ®ã. NghÜa lµ, nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp cung cÊp hoÆc nh÷ng hµng ho¸ cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña c«ng nh©n, hoÆc nh÷ng t­ liÖu ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã. ViÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, trong khi lµm cho gi¸ c¶ nh÷ng hµng ho¸ ®ã h¹ xuèng, th× ®ång thêi còng lµm cho gi¸ trÞ cña søc lao ®éng h¹ xuèng. Ng­îc l¹i, trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cung cÊp nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t, còng kh«ng cung cÊp nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t ®ã, th× n¨ng suÊt t¨ng lªn còng kh«ng lµm ¶nh h­ëng g× ®Õn gi¸ trÞ cña søc lao ®éng c¶. Mét hµng ho¸ mµ gi¸ rÎ ®i, th× chØ lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng theo tû lÖ nhiÒu Ýt mµ hµng ho¸ ®ã ®­îc dïng ®Ó t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ®ã. ¸o s¬ mi ch¼ng h¹n lµ mét vËt cÇn thiÕt bËc nhÊt, nh­ng còng cßn nhiÒu vËt cÇn thiÕt bËc nhÊt kh¸c n÷a. Gi¸ ¸o s¬ mi h¹ xuèng th× chØ gi¶m bít chi tiªu cña ng­êi c«ng nh©n ®Ó mua c¸i vËt c¸ biÖt ®ã th«i. Tæng sè nh÷ng vËt cÇn thiÕt cho ®êi sèng chØ gåm cã nh÷ng hµng ho¸ nh­ thÕ do c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau s¶n xuÊt ra. Gi¸ trÞ cña tõng hµng ho¸ thuéc lo¹i ®ã lµ mét phÇn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, toµn bé phÇn gi¶m ®i cña gi¸ trÞ søc lao ®éng ®ã th× ®­îc ®o b»ng tæng sè thêi gian mµ lao ®éng tÊt yÕu ®· ®­îc rót ng¾n ®i trong tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®Æc biÖt. KÕt qu¶ cuèi cïng ë ®ã, chóng ta coi nh­ lµ kÕt qu¶ trùc tiÕp vµ môc ®Ých trùc tiÕp. Khi mét nhµ t­ b¶n h¹ thÊp gi¸ ¸o s¬ mi xuèng, ch¼ng h¹n b»ng c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng lªn th× kh«ng nhÊt thiÕt nhµ t­ b¶n cã ý ®Þnh lµm gi¶m bít gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ do ®ã rót ng¾n ngµy lao ®éng mµ ng­êi c«ng nh©n dïng ®Ó lµm viÖc cho b¶n th©n. Nh­ng rót côc l¹i chØ cã gãp phÇn lµm cho ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®ã, nhµ t­ b¶n míi gióp cho viÖc n©ng tû suÊt chung cña gi¸ trÞ thÆng d­ lªn ®­îc. Ph¶i ph©n biÖt nh÷ng xu h­íng chung vµ tÊt yÕu cña t­ b¶n víi nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña nh÷ng xu h­íng ®ã. ViÖc quy ®Þnh gi¸ trÞ theo thêi gian lao ®éng lµ mét quy luËt b¾t buéc ®èi víi nhµ t­ b¶n dïng nh÷ng ph­¬ng ph¸p c¶i tiÕn v× quy luËt ®ã buéc anh ta ph¶i b¸n hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ ®ã. §ã lµ quy luËt c­ìng bøc cña c¹nh tranh, nã b¾t buéc nh÷ng kÎ c¹nh tranh víi nhµ t­ b¶n ph¶i dïng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi. VËy lµ tû suÊt chung cña gi¸ trÞ thÆng d­ rót côc chØ bÞ ¶nh h­ëng, khi viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng lµm h¹ thÊp gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng ho¸ n»m trong ph¹m vi nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÊu thµnh nh÷ng yÕu tè cña gi¸ trÞ søc lao ®éng. Do ch¹y theo gi¸ trÞ thÆng d­ vµ c¹nh tranh còng nh­ do sù t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ, c¸c nhµ t­ b¶n lu«n lu«n t×m c¸ch thay ®æi ®IÒu kiÖn s¶n xuÊt theo h­íng ngµy mét tèi ­u ®Ó h¹ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xuèng thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi. Nhµ t­ b¶n nµo lµm ®­îc ®iÒu ®ã sÏ thu ®­îc phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ tréi h¬n gi¸ trÞ thÆng d­ b×nh th­êng cña x· héi gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­ siªu ng¹ch. PHẦN III : TỶ SUẤT VÀ KHỐI LƯỢNG GIÁ TRỊ THẶNG DƯ S¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ quy luËt biÓu hiÖn b¶n chÊt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh môc ®Ých vµ ph­¬ng h­íng cña nÒn s¶n xuÊt. Gi¸ trÞ thÆng d­ xÐt vÒ mÆt b¶n chÊt chø kh«ng xÐt vÒ mÆt l­îng s¶n phÈm thÆng d­ lµ mét ph¹m trï riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n. Trong mäi x· héi nh÷ng s¶n phÈm thÆng d­ b¸n trªn thÞ tr­êng ®Òu cã gi¸ trÞ, nh­ng ë chñ nghÜa t­ b¶n th× gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d­ míi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Do ®ã, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n. Néi dung cña quy luËt lµ t¹o ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n b»ng c¸ch t¨ng c­êng c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt vµ qu¶n lý ®Ó bãc lét ngµy cµng nhiÒu lao ®éng lµm thuª. Lµ nhµ t­ b¶n , h¾n ta chØ lµ t­ b¶n ®· ®­îc nh©n c¸h ho¸, linh hån h¾n ta vµ linh hån cña t­ b¶n chØ lµ mét. Mµ t­ b¶n th× chØ cã mét xu h­íng tù nhiªn, mét ®éng c¬ duy nhÊt, nã cè t¨ng lªn, cè t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­, cè dïng phÇn bÊt biÕn cña nã tøc lµ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó thu hót cho ®­îc mét khèi l­îng lao ®éng thÆng d­ nhiÒu nhÊt. Khi x· héi ë vµo h×nh th¸i mµ vÒ mÆt kinh tÕ kh«ng ph¶i gi¸ trÞ trao ®æi mµ lµ gi¸ trÞ sö dông chiÕm ­u thÕ, th× lao ®éng thÆng d­ Ýt nhiÒu bÞ h¹n chÕ bëi ph¹m vi nh÷ng nhu cÇu nhÊt ®Þnh. Nh­ng tÝnh c¸ch cña chÝnh ngay nÒn s¶n xuÊt th× kh«ng g©y nªn mét sù thÌm kh¸t cao ®é vÒ lao ®éng thÆng d­. Nh­ng vÊn ®Ò lµ ph¶i thu ®­îc gi¸ trÞ trao ®æi d­íi h×nh th¸i riªng biÖt cña nã b»ng c¸ch s¶n xuÊt ra vµng vµ b¹c. 3. MÆt l­îng cña gi¸ trÞ thÆng d­: NÕu nh­ mÆt chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh b¶n chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n th× mÆt l­îng cña gi¸ trÞ thÆng d­ sÏ ph¶n ¸nh møc ®é cña sù bãc lét Êy. MÆt l­îng ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua hai ph¹m trï lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­. 3.1. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­: TØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ tØ sè tÝnh theo % gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ m vµ t­ b¶n kh¶ biÕn v cÇn ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®ã, tøc lµ tØ sè theo ®ã t­ b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ. C.Marx ký hiÖu tû xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ m', c«ng thøc tÝnh: m'=(m/v) *100% Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n ®èi víi c«ng nh©n: Tr×nh ®é cao hay thÊp (hay gi¸ trÞ thÆng d­ nhµ t­ b¶n chiÕm ®­îc tõ lao ®éng cña c«ng nh©n nhiÒu hay Ýt) ®­îc biÓu hiÖn qua tû lÖ % cña m'. Nã chØ râ trong tæng thÓ gi¸ trÞ míi do søc lao ®éng t¹o ra c«ng nh©n ®­îc h­ëng bao nhiªu vµ nhµ t­ b¶n chiÕm bao nhiªu. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ còng chØ râ trong mét ngµy lao ®éng phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d­ t' mµ c«ng nh©n lµm cho nhµ T­ B¶n b»ng bao nhiªu phÇn tr¨m so víi phÇn thêi gian lao ®éng tÊt yÕu t mµ hä lµm cho m×nh. V× vËy tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ cßn ®­îc tÝnh b»ng c«ng thøc: m'=(t/t')*100% D­íi gãc ®é kinh tÕ m' nãi lªn hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng sèng. NÕu m'=100% nghÜa lµ nhµ t­ b¶n bá ra v ®ång ®Ó tr¶ l­¬ng cho c«ng nh©n th× thu ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­ m=v (®ång). Xu h­íng ph¸t triÓn lµ nhµ t­ b¶n kh«ng ngõng gia t¨ng m' hay n©ng cao tr×nh ®é bãc lét. Mét vÝ dô vÒ tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ b×nh qu©n trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp MÜ t¨ng lªn nh­ sau: N¨m Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ trung b×nh 1955 129% 1960 306,3% 1963 351% 1970 400% 1980 465% nh÷ng n¨m 80 500% Nh­ vËy, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n. Tuy nhiªn nã kh«ng biÓu hiÖn l­îng tuyÖt ®èi cña sù bãc lét Êy mµ chóng ta ph¶i nghiªn cøu mét kh¸i niÖm thø hai ®ã lµ khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­. 3.2. Khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­: Khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ lµ tÝch sè gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ tæng t­ b¶n kh¶ biÕn V ®· ®­îc sö dông, ký hiÖu lµ M. C«ng thøc tÝnh: M=m'*V Khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh quy m« cña sù bãc lét. Nã cho thÊy sè l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ mµ nhµ t­ b¶n thu ®­îc trong mét thêi gian s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong c«ng thøc tÝnh khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ th× m/v ph¶n ¸nh quy m« bãc lét theo chiÒu s©u, v lµ l­îng x¸c ®Þnh v× tiÒn c«ng cña c«ng nh©n lµ kh«ng ®æi tÝnh trong kho¶ng thêi gian ng¾n vµ c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Cßn V lµ tæng t­ b¶n kh¶ biÕn, ®¹i biÓu cho tæng sè c«ng nh©n ®­îc sö dông. Nã ph¶n ¸nh quy m« bãc lét theo chiÒu réng 3.Sù bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ trong s¶n xuÊt cña t­ b¶n th­¬ng nghiÖp §Ó hiÓu râ ®­îc sù bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ cña ng­êi lao ®éng trong s¶n xuÊt ta ph¶i ®i t×m hiÓu nguyªn nh©n cña viÖc t¹i sao nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp, hay t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chÊp nhËn lµm thay t­ b¶n c«ng nghiÖp trong ho¹t ®éng l­u th«ng. Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp. T¹i sao nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp phÇn lîi nhuËn ®ã. Cã ®iÒu nµy lµ bëi v× t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chØ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l­u th«ng, ®ã lµ mét kh©u, mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kh«ng cã giai ®o¹n ®ã th× qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt kh«ng thÓ tiÕp diÔn ®­îc liªn tôc. H¬n n÷a, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nÕu kh«ng cã lîi nhuËn th× nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp kh«ng thÓ tiÕp tôc ®¶m nhiÖm c«ng viÖc ®ã. V× vËy, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých kinh tÕ cña nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp mµ nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho hä mét phÇn lîi nhuËn. Bªn c¹nh ®ã, t­ b¶n th­¬ng nghiÖp còng gãp phÇn vµo viÖc më réng quy m« s¶n xuÊt, më réng thÞ tr­êng, t¹o ®iÒu kiÖn cho t­ b¶n c«ng nghiÖp tËp trung ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chu chuyÓn t­ b¶n vµ do vËy lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng lîi nhuËn. Sù ph©n chia lîi nhuËn cña hai t­ b¶n nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gia mua hµng ho¸. Nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã, mµ lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp mua hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã vµ khi b¸n th× anh ta b¸n ®óng gi¸ trÞ cña nã. VÝ dô: Mét nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp cã sè t­ b¶n lµ 800 trong ®ã chia thµnh (700c + 100v). Gi¶ sö tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ 100% th× gi¸ trÞ hµng ho¸ sÏ lµ: 700c + 100v + 100m= 900 Tû suÊt lîi nhuËn c«ng nghiÖp sÏ lµ: P'cn= (100/800) *100%= 12,5% Còng gi¶ sö mét nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp bá ra mét sè t­ b¶n lµ 200 ®Ó mua hµng ho¸ cña nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp . V× nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp øng t­ b¶n ®Ó kinh doanh nªn ph¶i cã lîi nhuËn vµ do ®ã tû suÊt lîi nhuËn cã sù tham gia cña t­ b¶n th­¬ng nghiÖp sÏ lµ: [100/(800+ 200)] *100% = 10% Theo tû suÊt lîi nhuËn nµy, nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chØ thu ®­îc lîi nhuËn lµ: 800*10% = 80 vµ lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp sÏ lµ: 200*10% = 20 Nh­ vËy t­ b¶n c«ng nghiÖp sÏ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã, cô thÓ lµ: 700c +100v + 80m = 880 Cßn t­ b¶n th­¬ng nghiÖp sÏ b¸n ®óng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ: 880 + 20 = 900 Nh­ vËy lµ t­ b¶n c«ng nghiÖp vµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp cã sù tho¶ hiÖp ®Ó cïng nhau bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong s¶n xuÊt. PHẦN IV : SẢN XUẤT GTTD DƯỚI CHẾ ĐỘ TBCN §Ó hiÓu râ ®­îc sù bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ cña ng­êi lao ®éng trong s¶n xuÊt ta ph¶i ®i t×m hiÓu nguyªn nh©n cña viÖc t¹i sao nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp, hay t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chÊp nhËn lµm thay t­ b¶n c«ng nghiÖp trong ho¹t ®éng l­u th«ng. Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp. T¹i sao nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i nh­êng cho nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp phÇn lîi nhuËn ®ã. Cã ®iÒu nµy lµ bëi v× t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chØ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l­u th«ng, ®ã lµ mét kh©u, mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kh«ng cã giai ®o¹n ®ã th× qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt kh«ng thÓ tiÕp diÔn ®­îc liªn tôc. H¬n n÷a, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nÕu kh«ng cã lîi nhuËn th× nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp kh«ng thÓ tiÕp tôc ®¶m nhiÖm c«ng viÖc ®ã. V× vËy, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých kinh tÕ cña nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp mµ nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp nh­êng cho hä mét phÇn lîi nhuËn. Bªn c¹nh ®ã, t­ b¶n th­¬ng nghiÖp còng gãp phÇn vµo viÖc më réng quy m« s¶n xuÊt, më réng thÞ tr­êng, t¹o ®iÒu kiÖn cho t­ b¶n c«ng nghiÖp tËp trung ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chu chuyÓn t­ b¶n vµ do vËy lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng lîi nhuËn. Sù ph©n chia lîi nhuËn cña hai t­ b¶n nµy ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gia mua hµng ho¸. Nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã, mµ lµ nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp mua hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã vµ khi b¸n th× anh ta b¸n ®óng gi¸ trÞ cña nã. VÝ dô: Mét nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp cã sè t­ b¶n lµ 800 trong ®ã chia thµnh (700c + 100v). Gi¶ sö tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ lµ 100% th× gi¸ trÞ hµng ho¸ sÏ lµ: 700c + 100v + 100m= 900 Tû suÊt lîi nhuËn c«ng nghiÖp sÏ lµ: P'cn= (100/800) *100%= 12,5% Còng gi¶ sö mét nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp bá ra mét sè t­ b¶n lµ 200 ®Ó mua hµng ho¸ cña nhµ t­ b¶n c«ng nghiÖp . V× nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp øng t­ b¶n ®Ó kinh doanh nªn ph¶i cã lîi nhuËn vµ do ®ã tû suÊt lîi nhuËn cã sù tham gia cña t­ b¶n th­¬ng nghiÖp sÏ lµ: [100/(800+ 200)] *100% = 10% Theo tû suÊt lîi nhuËn nµy, nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp chØ thu ®­îc lîi nhuËn lµ: 800*10% = 80 vµ lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp sÏ lµ: 200*10% = 20 Nh­ vËy t­ b¶n c«ng nghiÖp sÏ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã, cô thÓ lµ: 700c +100v + 80m = 880 Cßn t­ b¶n th­¬ng nghiÖp sÏ b¸n ®óng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ: 880 + 20 = 900 Nh­ vËy lµ t­ b¶n c«ng nghiÖp vµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp cã sù tho¶ hiÖp ®Ó cïng nhau bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong s¶n xuÊt. phÇn v :ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu: - VÒ mÆt lý luËn th× kh¼ng ®Þnh sù tiÕn bé cña lÞch sö, sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n. Do lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng cao. - V¹ch râ thùc chÊt sù bãc lét cho dï gi÷ nguyªn hay rót ng¾n ngµy lao ®éng - ý nghÜa thùc tiÔn, trong ®iÒu kiÖn n­íc ta ®Ó cã vèn, tÝch luü ®Ó c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× sö dông c¶ biÖn ph¸p t¨ng c­êng ®é, kÐo dµi ngµy lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Trong ®ã t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lµ biÖn ph¸p c¬ b¶n l©u dµi v× nã kh«ng vÊp ph¶i giíi h¹n PhÇn kÕt luËn Kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n g¾n liÒn víi c¸c ph¹m trï, c¸c quy luËt kinh tÕ cña nã, trong ®ã cã ph¹m trï “gi¸ trÞ thÆng d­”, v× vËy, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay th× sù tån t¹i cña ph¹m trï “gi¸ trÞ thÆng d­” lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu vÒ “gi¸ trÞ thÆng d­” lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt. Qua sù tr×nh bµy, ph©n tÝch mÆt chÊt vµ mÆt l­îng cña gi¸ trÞ thÆng d­ nh­ trªn, cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn: “gi¸ trÞ thÆng d­ lµ c¸i chung cho nh÷ng x· héi cã thêi gian lao ®éng v­ît khái thêi gian lao ®éng tÊt yÕu”, nã kh«ng ph¶i lµ ph¹m trï riªng cña CNTB, sù tån t¹i cña “gi¸ trÞ thÆng d­” lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ph¹m trï “gi¸ trÞ thÆng d­” cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, còng nh­ viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. ViÖc nghiªn cøu lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ cã ý nghÜa quan träng, gióp chóng ta cã nhËn thøc ®óng ®¾n, ph©n biÖt gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ vÊn ®Ò bãc lét, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi cÇn ph¸t triÓn kinh tÕ, nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¶i s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ ®ång thêi ph¶i ph©n phèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ Êy mét c¸ch c«ng b»ng lo¹i bá sù bãc lét trong x· héi; ¸p dông qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­: kÕt hîp søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ vµo nÒn s¶n xuÊt x· héi ë n­íc ta trong giai ®o¹n nµy, kh¼ng ®Þnh viÖc ph¸t triÓn chÊt l­îng nguån lao ®éng, ph¸t triÓn thÞ tr­êng lao ®éng, thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ®Çu t­ lµ qu¸ tr×nh ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n­íc; tõ viÖc nghiªn cøu nµy cßn gióp §¶ng vµ Nhµ n­íc x©y dùng nh÷ng chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ ®ång thêi ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Tµi liÖu tham kh¶o: Bé “T­ b¶n” quyÓn I tËp 2 NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng VII, VIII, IX Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ häc M¸c – Lªnin T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn T¹p chÝ céng s¶n T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ T¹p chÝ nghiªn cøu ph¸t triÓn T¹p chÝ lý luËn chÝnh trÞ Thêi b¸o kinh tÕ ._.