Sản xuất Trichoderma spp. Làm thuốc trừ nấm bệnh cây trồng

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KYÕ THUAÄT COÂNG NGHEÄ TP.HCM KHOA MOÂI TRÖÔØNG VAØ COÂNG NGHEÄ SINH HOÏC – & — KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP CÖÛ NHAÂN KHOA HOÏC NGAØNH : COÂNG NGHEÄ SINH HOÏC MAÕ NGAØNH : C73 GVHD : TS. NGUYỄN HOAØI HÖÔNG CN. ÑOà THÒ TUYEÁN SVTH : HỨA VOÕ THAØNH LONG LỚP : 07CSH1 MSSV : 207111025 TP.HCM naêm 2010 LÔØI CAÛM ÔN Ñeå hoaøn thaønh luaän vaên toát nghieäp naøy, em xin göûi lôøi caûm ôn ñeán caùc thaày coâ khoa moâi tröôøng vaø Coâng ngheä sinh hoïc ñaõ giaûng daïy vaø truyeàn ñaït kieán thöùc cho em trong suoát nhöõng naêm vöøa qua ñeå em laøm toát baøi luaän vaên naøy. Em xin chaân thaønh caûm ôn vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi ñaõ giuùp vaø taïo ñieàu kieän cho em ñöôïc hoïc hoûi, trao ñoài caùc kyõ naêng, thao taùc vaø tích luõy nhieàu kinh nghieäm quyù baùu cho coâng vieäc sau naøy cuûa em. Ñaëc bieät xinh chaân thaønh caûm ôn coâ Ñoã Thò Tuyeán vaø coâ Nguyeãn Hoaøi Höông ñaõ heát loøng quan taâm, chæ baûo vaø höôùng daãn taän tình ñeå em hoaøn thaønh toát luaän vaên. Xin caûm ôn caùc anh chò vaø caùc baïn trong vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi ñaõ giuùp ñôõ trong suoát quaù trình laøm luaän. Cuoái cuøng xin caûm ôn gia ñình ñaõ ñoäng vieân, quan taâm, hoã trôï trong quaù trình laøm luaän vaên toát nghieäp. Trong suoát quaù trình laøm luaän vaên, em ñaõ ñöôïc tieáp caän vôùi moâi tröôøng laøm vieäc môùi, coù theâm ñöôïc nhieàu kieán thöùc, ñöôïc aùp duïng thöïc teá nhöõng gì em ñaõ hoïc, reøn luyeän theâm veà thao taùc, kyõ thuaät vaø kyõ naêng laøm vieäc ñeå em coù theå thöïc hieän toát hôn trong coâng vieäc sau naøy. Em xin chaân thaønh caûm ôn. MUÏC LUÏC TRANG LÔØI CAÛM ÔN 2 CHÖÔNG I : GIÔÙI THIEÄU 9 1.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ 10 1.2 MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI 11 1.3 NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU 11 1.4 PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU CUÛA ÑEÀ TAØI 11 CHÖÔNG II : TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 12 KHAÙI NIEÄM KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 13 THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT 13 THUOÁC TRÖØ SAÂU 13 THUOÁC TRÖØ NAÁM 13 CÔ CHEÁ DIEÄT NAÁM 14 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ NAÁM 14 THUOÁC TRÖØ COÛ HOÙA HOÏC 14 SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA THUOÁC VAØO COÛ 15 CÔ CHEÁ DIEÄT COÛ 15 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ COÛ 16 KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 16 ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 14 PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC 31 VIRUS 31 TRIEÄU CHÖÙNG NHIEÃM VIRUS 32 CÔ CHEÁ DIEÄT SAÂU 32 VI KHUAÅN BACILLUS THURINGIENSIS (BT) 33 GIÔÙI THIEÄU 33 CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG 34 VI NAÁM 34 HIEÄU LÖÏC TRUØ SAÂU CUÛA BEAUVERIA & METARHIZIUM 34 HOAÏT TÍNH DIEÄT SAÂU 34 SINH VAÄT KHAÙC 35 ONG MAÉT ÑOÛ 35 ONG VAØNG 36 2.1.4.5 NGUYEÂN TAÉC CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 37 TRÖØ NAÁM BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC 38 CAÙC BEÄNH CAÂY THÖÔØNG GAËP DO NAÁM GAÂY RA 38 TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT TRÖØ NAÁM SINH HOÏC 43 2.3 TOÅNG QUAN VEÀ TRICHODERMA SPP. LAØM CHAÁT TRÖØ NAÁM SINH HOÏC 45 2.3.1 PHAÂN LOAÏI 45 2.3.2 ÑAËC ÑIEÅM GIOÁNG NAÁM TRICHODERMA SPP. 46 2.3.2.1 ÑAËC ÑIEÅM HÌNH THAÙI, SINH TRÖÔÛNG CUÛA TRICHODERMA SPP. 46 2.3.2.2 SINH THAÙI HOÏC 48 2.3.3 CÔ CHEÁ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TRICHODERMA SPP. 50 2.3.3.1 HIEÄN TÖÔÏNG GIAO THOA 51 2.3.3.2 HOAÏT ÑOÄNG TIEÁT ENZYME 53 1 HEÄ ENZYME THUÛY PHAÂN CHITIN 53 2 HEÄ ENZYME THUÛY PHAÂN CELLULOSE 54 3 CAÙC HÔÏP CHAÁT KHAÙNG NAÁM 55 2.3.4 ÑIEÀU KIEÄN NUOÂI CAÁY CUÛA TRICHODERMA SPP. 56 2.3.4.1 NHIEÄT ÑOÄ 56 2.3.4.2 AÙNH SAÙNG 56 2.3.5 CAÙC NÔI SAÛN XUAÁT CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP. 56 CHÖÔNG III : THÖÏC NGHIEÄM 61 3.1 MUÏC ÑÍCH 3.2 VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP 62 3.2.1 VAÄT LIEÄU 62 3.2.1.1 CAÙC CHUÛNG VI SINH VAÄT DUØNG TRONG NGHIEÂN CÖÙU 62 3.2.1.2 DUÏNG CUÏ, THIEÁT BÒ 62 3.2.1.3 MOÂI TRÖÔØNG NUOÂI CAÁY 62 3.2.1.3.1 MOÂI TRÖÔØNG PGA 63 3.2.1.3.2 MT KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP.VAØ NAÁM BEÄNH 63 3.2.1.3.3 KHOAÙNG CRAPEK 64 3.2.1.3.4 MOÂI TRÖÔØNG LEÂN MEN XOÁP 64 3.2.1.3.5 MOÂI TRÖÔØNG NHAÂN GIOÁNG 64 3.2.2 PHÖÔNG PHAÙP 65 3.2.2.1 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA NAÁM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 65 3.2.2.2 PHÖÔNG PHAÙP LEÂN MEN XOÁP 66 3.2.2.3 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 67 3.3 KEÁT QUAÛ VAØ BIEÄN LUAÄN 68 3.3.1 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA NAÁM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 68 3.3.2 KHAÛO SAÙT KHAÛ NAÊNG ÑOÁI KHAÙNG GIÖÕA CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA SPP. VÔÙI NAÁM BEÄNH 76 3.3.3 PHÖÔNG PHAÙP LEÂN MEN XOÁP 83 3.4 KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ 85 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 86 DANH MUÏC CAÙC HÌNH Hình 2.1 : sô ñoà kieåm soaùt sinh hoïc 17 Hình 2.2 : vi khuaån Bacillus thuringiensis 33 Hình 2.3 : chu trình phaùt trieån cuûa ong maét ñoû 35 Hình 2.4 : chu trình phaùt trieån cuûa ong vaøng 36 Hình 2.5 : naám T. harzianum 45 Hình 2.6 : baøo töû cuûa T. reesei 47 Hình 2.7 : naám T.viridae 48 Hình 2.8 : naám T.reesei 49 Hình 2.9 : söï öùc cheá cuûa Trichoderma ñoái vôùi naám beänh Pythium 50 Hình 2.10 : T,harzianum quaán quanh Rhizoctonia solani 51 Hình 2.11 : Rhizoctonia aolani döôùi KHV sau khi T. mycoparasitic ñöôïc gôõ boû 52 Hình 3.1 : phöông phaùp leân men xoáp 67 Hình 3.2 : söï öùc cheá cuûa T.harzianum ñoái vôùi naám beänh Fusarium 69 Hình 3.3 : söï öùc cheá cuûa T.harzianum ñoái vôùi naám beänh Phytophthora 70 Hình 3.4 : söï öùc cheá cuûa T.reesei ñoái vôùi naám beänh Phytophthora 72 Hình 3.5 : söï öùc cheá cuûa T. reesei ñoái vôùi naám beänh Fusarium 73 Hình 3.6 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T.harzianum ñoái vôùi Fusarium 77 Hình 3.7 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T.harzianum ñoái vôùi naám beänh Phytophthora 78 Hình 3.8 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi naám beänh Fusarium 80 Hình 3.9 : söï öùc cheá cuûa cheá phaåm T. reesei ñoái vôùi naám beänh Phytophthora 81 Hình 4.0 : cheá phaåm naám T.reesei 84 Hình 4.1 : cheá phaåm naám T.harzianum 84 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 2.1 : Caùc taùc nhaân gaây haïi cuûa caây troàng 18 Baûng 2.2 : caùc beänh caây thöôøng gaëp do naám gaây ra 38 Baûng 2.3 : Hieäu löïc cuûa Saccharomyces vaø Zygosaccharomyces öùc cheá caùc naám gaây beänh haïi caây troàng 44 Baûng 2.4 : caùc nôi saûn xuaát cheá phaåm Trichoderma spp. tröø naám beänh haïi caây troàng 57 Baûng boá trí thí nghieäm 66 Baûng 3.1 : Ñöôøng kính khuaån laïc khi coù Trichoderma spp. 74 Baûng 3.2 : Ñöôøng kính khuaån laïc Fusarium sau khi raéc cheá phaåm Trichoderma harzianum vaø Trichoderma reesei 82 Danh muïc caùc sô ñoà sô ñoà 3.1 : tieán haønh thí nghieäm ñoái khaùng tröïc tieáp 65 Sô ñoà quy trình thöïc hieän phöông phaùp leân men xoáp 66 Sô ñoà 3.2 : tieán haønh khaûo saùt söï öùc cheá cuûa cheá phaåm vôùi naám beänh 68 CHÖÔNG I GIÔÙI THIEÄU 1.1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ Söï taêng tröôûng cuûa hoùa hoïc hoùa noâng nghieäp vaø thaâm canh saûn xuaát ñang thay ñoåi raát nhieàu hoaøn caûnh sinh thaùi vaø moâi tröôøng chuùng ta ñang soáng. noù ñang chuyeån dòch veà phía tieâu cöïc. Soá löôïng thuoác hoùa hoïc tröø saâu coù ñoä ñoäc cao ngaøy caøng lôùn, nhöng hieäu quaû laïi thaáp. Phaàn lôùn thuoác toûa roäng ra khoâng muïc ñích gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng. trong baát cöù quaàn laïc noâng nghieäp naøo. Chính vì theá, chieán löôïc môùi phoøng tröø caùc loaøi gaây haïi cho heä sinh thaùi noâng nghieäp ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû toång hôïp, phoái hôïp caùc hoaït ñoäng cuûa caùc quaàn theå kí sinh vaø caùc loaøi coù ích cho noâng nghieäp, thuoác baûo veä thöïc vaät hieäu quaû cao vaø thuoác tröø saâu sinh hoïc treân neàn moùng thaâm canh cao. Moät trong nhöõng höôùng cô baûn cuûa phöông phaùp sinh hoïc laø taêng cöôøng saûn xuaát caùc cheá phaåm sinh hoïc. Treân cô sôû sinh hoïc vaø di truyeàn hoïc, seõ laøm cho caùc cheá phaåm sinh hoïc coù phoå taùc ñoäng roäng hôn baèng con ñöôøng ñöa vaøo vi sinh vaät nhöõng gen boå sung, toå hôïp chuùng, khueách ñaïi vaø taïo caùc doøng voâ tính ñoäc toá cao. Hieän nay, phoøng tröø dòch haïi caây troàng baèng bieän phaùp sinh hoïc ñöôïc ñaåy maïnh nghieân cöùu ôû nhieàu nöôùc, ñöôïc coi nhö laø moät lónh vöïc quan troïng. Phoøng tröø baèng sinh hoïc ñoái vôùi beänh haïi chuû yeáu laø khai thaùc vaø söû duïng khaû naêng ñoái khaùng cuûa moät soá loaïi naám ñoái vôùi caùc loaïi naám gaây haïi caây troàng. Nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà naám Trichoderma vaø saûn xuaát cheá phaåm ñeå haïn cheá nhöõng naám gaây haïi cho caây troàng nhö naám Rhizoctonia, Sclerotium, Fusarium, Pythium, Verticillium vaø Botrytis gaây beänh treân luùa, ngoâ, vaø moät soá caây troàng khaùc ñaõ thu ñöôïc nhöõng keát quaû raát khaû quan. Tuy nhieân, naám ñoái khaùng laø moät taùc nhaân sinh hoïc, noù coù nhöõng ñieàu kieän soáng nhaát ñònh vaø chæ phaùt huy ñöôïc hieäu quaû phoøng tröø beänh ôû nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. Trong khi ñoù, thöôøng do khaû naêng thích nghi vôùi moâi tröôøng soáng, caùc taùc nhaân gaây beänh phaùt trieån maïnh meõ, soá löôïng caù theå taêng nhanh, khaû naêng choáng chòu toát, laán löôùt caùc taùc nhaân ñoái khaùng laøm cho tính ñoái khaùng maát caân baèng vaø keát quaû laø beänh boäc phaùt treân caây troàng. Ñeå khaéc phuïc ñieàu naøy, vieäc choïn loïc, nhaân nhanh soá löôïng, taêng cöôøng söùc soáng cho taùc nhaân ñoái khaùng vaø ñöa laïi trong moâi tröôøng töï nhieân laø heát söùc caàn thieát. Ñeå goùp phaàn vaøo vieäc ña daïng hoùa caùc cheá phaåm sinh hoïc, caûi thieän vaø öùng duïng cheá phaåm naâm Trichoderma spp. vaøo lónh vöïc noâng nghieäp, toâi ñaõ tieán haønh nghieân cöùu ñeà taøi : “ saûn xuaát baøo töû naám Trichoderma spp. laøm thuoác tröø naám beänh caây troàng”. muïc ñích cuûa ñeà taøi Tìm hieåu vieäc öùng duïng baøo töû Trichoderma tröø naám haïi caây troàng vaø phöông phaùp saûn xuaát baøo töû baèng leân men theå raén. Noäi dung nghieân cöùu Toång quan veà kieåm soaùt sinh hoïc vaø söû duïng baøo töû Trichoderma tröø naám beänh caây troàng Thöïc nghieäm veà quy trình leân men theå raén saûn xuaát baøo töû Trichoderma Khaûo saùt hoaït tính tröø naám beänh cuûa baøo töû Trichoderma invitro Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Caùc chuûng naám ñoái khaùng Trichoderma spp. Caùc chuûng naám beänh gaây haïi caây troàng. CHÖÔNG II TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 2.1 KHAÙI NIEÄM KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC 2.1.1 THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT 2.1.1.1 THUOÁC TRÖØ SAÂU Thuoác tröø saâu laø 1 loaïi thuoác tröø dòch haïi ñöôïc söû duïng choáng laïi coân truøng ôû taát caû caùc giai ñoaïn bieán thaùi. Noù ñöôïc duøng ôû caû giai ñoaïn bieán thaùi tröùng vaø aáu truøng. Thuoác tröø saâu ñöôïc duïng roäng raõi nhaát trong noâng nghieäp tieáp ñoù laø hoä gia ñình, thaäm chí caû trong y khoa. Söû duïng thuoác tröø saâu laø 1 nhaân laøm gia taêng saûn phaåm noâng nghieäp trong theá kyû 20. Thoáng keâ cho thaáy coù hôn nghìn loaøi coân truøng trong soá hôn 1 trieäu loaøi ñöôïc bieát laø taùc nhaân gaây haïi caây troàng, vaät nuoâi vaø truyeàn beänh cho ngöôøi. Phaù hoaïi moâi tröôøng soáng xung quanh. Chuùng laøm giaûm naêng suaát, phaåm chaát noâng saûn. Thuoác tröø saâu hoùa hoïc laø caùc loaïi hôïp chaát hoùa hoïc ñöôïc duøng ñeå tieâu dieät caùc loaïi saâu beänh, coân truøng gaây haïi cho caây troàng. Thuoác tröø saâu sinh hoïc laø loaïi thuoác tröû saâu döïa treân cô sôû vi khuaån, virus hay vi naám ñeå dieät tröø saâu beänh, coân truøng gaây haïi cho caây troàng. CÔ CHEÁ DIEÄT SAÂU HAÏI CUÛA THUOÁC Thuoác tröø saâu hoùa hoïc hay sinh hoïc ñeàu coù chung côù cheá tröø daâu, ñoù chính duøng chaát ñoäc dieät saâu. Thuoác tröø saâu hoaù hoïc söû duïng hôïp chaát hoùa hoïc vaø chaát ñoäc chieát xuaát töø caùc loaïi caây ñoäc, khi saâu tieáp xuùc vôùi chaát ñoäc, ñoäc toá seõ ngaám vaøo cô theå saâu ,coân truøng haïi vaø gieát cheát chuùng. Thuoác tröø saâu sinh hoïc söû duïng caùc taùc nhaân sinh hoïc laø caùc vi sinh vaät ( vi khuaån, virus hay vi naám ). Khi ñoäc toá do vi sinh vaät tieát ra cuøng vôùi thöùc aên vaøo trong cô theå coân truøng gaây haïi, chaát ñoäc taùc ñoäng vaøo moâ cuûa cô theå phaù vôõ caáu truùc da vaø cô theå gieát cheát saâu. THUOÁC TRÖØ NAÁM Thuoác tröø naám laø 1 trong 3 phöông phaùp chính ñeå kieåm soaùt dòch haïi – trong tröôøng hôïp naøy laø kieåm soaùt naám trong noâng nghieäp. Noù coù theå laø thuoác tröø naám sinh hoïc treân cô sôû duøng vi naám dieät naám beänh, hay noù coù theå laø caùc loïai hôïp chaát hoùa hoïc ñöôïc söû duïng ñeå ngaên chaën söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi naám beänh. Thuoác dieät naám cuõng ñöôïc duøng ñeå choáng laïi caùc tröôøng hôïp nhieãm naám. Thuoác dieät naám coù 2 loaïi laø tieáp xuùc vaø haáp thuï. Thuoác dieät naám tieáp xuùc gieát cheát naám khi ñöôïc phun treân beà maët bò nhieãm naám. Loaïi haáp thuï phìa ñöôïc naám haáp thuï tröôùc khi coù taùc ñoäng laøm cheát naám. 2.1.1.2.1 CÔ CHEÁ DIEÄT NAÁM BEÄNH Thuoác dieät naám khi tieáp xuùc vôùi naám gaây beänh, noù phaù vôõ teá baøo naám beänh, gieát cheát chuùng. Thuoác dieät naám ñöôïc naám beänh haáp thuï thì khi vaøo trong cô theå, caùc ñoäc toá, khaùng sinh do vi sinh vaät trong thuoác tieát ra hay hoãn hôïp chaát ñoäc vaø chaát hoùa hoïc coù saün trong thuoác dieät naám taùc ñoäng gaây ñoäc cho naám beänh laøm chuùng cheát. 2.1.1.2.2 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC TRÖØ NAÁM Thuoác dieät naám coù theå giaùn tieáp gaây haïi cho söùc khoûe con ngöôøi do caùc loaïi löông thöïc, rau quaû thu ñöôïc töø caùc loaïi caây troàng ñöôïc con ngöôøi söû duïng vaø noù coù theå gaây ra dò öùng cuõng nhö nhieàu trieäu chöùng khaùc nhö ñau ñaàu, tieâu chaûy, caùc toån haïi cho caùc cô quan cuõng nhö gaây ra caùc roái loaïn nghieâm troïng vaø caùc loaïi beänh taät lieân quan ñeán heä thaàn kinh. Noù cuõng coù theå laø nguy hieåm cho caùc heä sinh thaùi do noù coù theå thoaùt ñi, gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc vaø ñaát cuõng nhö tích luõy sinh hoïc vaø laøm gia taêng ñoäv tính ñoái vôùi caùc cô theå soáng trong heä sinh thaùi. THUOÁC TRÖØ COÛ HOÙA HOÏC Thuoác tröø coû coù vai troø quan troïng do coù nhieàu öu ñieåm noåi baät. Ñoù laø 1 loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät ñöôïc söû duïng ñeå dieät tröø taát caû caùc loaïi coû maø khoâng laøm haïi ñeán caây troàng. Thuoác tröø coû goùp phaàn giaûm chi phí vaø nhaân coâng lao ñoäng, aùp duïng treân dieän tích lôùn trong thôøi gian ngaén. Ñieån hình nhö treân caùc ruoäng luùa, thuoác tröø coû coù hieäu quaû cao, töông ñoái trieät ñeå, an toaøn cho luùa. 2.1.1.3.1 Söï xaâm nhaäp cuûa thuoác vaøo caây coû Haàu heát caùc loaïi thuoác tröø coû cho luùa ñeàu coù theà xaâm nhaäp vaøo caây coû qua reã, maàm vaø laù. Ñoái vôùi thuoác tieàn naûy maàm ñöôïc phun leân ruoäng khi haït coû chöa naûy maàm, thuoác xaâm nhaäp chuû yeáu qua reã hay maàm khi haït naûy maàm tieáp xuùc vôùi lôùp thuoác treân maët ñaát. Caùc thuoác haäu naûy maàm phun thuoác khi haït coû ñaõ moïc thaûnh caây coù laø thì thuoác chuû yeáu xaâm nhaäp qua laù, 1 soá thuoác cuõng ñöôïc reã huùt vaøo, thuoác coù theå thaám tröïc tieáp qua lôùp saùp cuûa laù vaøo beân trong gaây haïi caây coû. 2.1.1.3.2 cô cheá taùc ñoäng cuûa thuoác Sau khi vaøo trong caây coû thuoác coù theå taùc ñoäng theo nhieàu caùch ñeå dieät coû. Ñoái vôùi caùc loaïi thuoác dieät coû cho ruoäng luùa thì coù 1 soá caùch sau : Kích thích söï phaùt trieån quaù möùc cuûa teá baøo, laùm bieán ñoåi caùc phaûn öùng sinh hoïc trog caây coû, gaây ra hieän töôïng bieán daïng caây vaø huûy dieät caùc ñieåm sinh tröôûng, caây coû seõ cheát. Öùc cheá quaù trình toång hôïp chaát dieäp luïc : chaát dieäp luïc taïo maøu xanh cho caây, laø nôi haáp thuï aùnh saùng maët trôøi ñeå taïo naêng löôïng cho caùc phaûn öùng toång hôïp vaät chaát trong caây. Do ñoù khoâng coù chaát dieäp luïc caây coû seõ cheát. Öùc cheá toãng hôïp lipid : khoâng coù lipid seõ khoâng taïo thaønh teá baøo, caây coû seõ cheát. Öc cheá toång hôïp amino acid : caùc acid amin laø thaønh phaàn caáu taïo neân protid, trong ñoù coù 1 soá acid amin khoâng theå thieáu trong caây hay khoâng theå thay theá ñöôïc. Ngoaøi ra coøn coù 1 soá tuoác dieät coû khaùc taùc ñoäng baèng caùch öùc cheá quang hôïp, toång hôïp vitamin vaø nhieàu cô cheá khaùc. 2.1.1.3.3 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC DIEÄT COÛ Haàu heát caùc loaïi thuoác dieät coû daønh rieâng cho luùa hieän nay ñeàu coù ñoä ñoäc thaáp ñoái vôùi moïi loaøi keå caû con ngöôøi. Lyù do chính laø do ñoái töôïng cuûa thuoác laø thöïc vaät, coù chaát dieäp luïc, coù quang hôïp maø ñoäng vaät khaùc vaø con ngöôøi khoâng coù neân ít chòu aûnh höôûng. Do thuoác coù thôøi gian löu toàn trong ñaát vaø moâi tröôøng töông ñoái ngaén. (Nguyeãn Maïnh Chính ). KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC ( KSSH ) Kieåm soaùt sinh hoïc laø vieäc söû duïng caùc sinh vaät höõu ích ñeå kieåm soaùt caùc loaøi sinh vaät gaây haïi cho caây troàng thay vì söû duïng caùc loaïi thuoác tröø saâu hoùa hoïc laøm aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng. KSSH được trình bày tóm tắt theo sơ đồ trên hình 2.1 Thuoác BVTV Thuoác thuoác thuoác thuoác tröø saâu tröø naám tröø coû tröø dòch haïi khaùc Thaûo sinh sinh sinh thaûo sinh moäc hoïc hoïc hoïc moäc hoïc chaát vi virus vi vi vi vi naám chaát vi ñoäc khuaån naám khuaån naám ñoäc khuaån haït Bt NPV, GV xaï naám naám haït cuû ñaäu… Isachenko cuû Metarhizium khuaån men moác Fusarium ñaäu… Streptomyces Candida sp. Trichoderma spp. S. cerevisiae Hình 2.1 : Sơ đồ kiểm soát sinh học ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA KIEÅM SOAÙT SINH HOÏC Ñoái töôïng cuûa kieåm soaùt sinh hoïc laø caùc loaïi naám beänh, saâu haïi vaø caùc loaïi coû daïi gaây haïi cho caây troàng. Chuùng laøm giaûm naêng suaát caây troàng bôûi vieäc gaây ra caùc beänh naám haïi caây, huùt chaát dinh döôõng cuûa caây laøm caây cheát khoâ. Caùc taùc nhaân gaây haïi naøy ñöôïc trình baøy ôû baûng 2.2. Baûng naøy moâ taû chi tieát ñaëc ñieåm hình thaùi, trieäu chöùng, ñieàu kieän phaùt sinh vaø taùc ñoäng cuûa chuùng. Baûng 2.1 : Caùc taùc nhaân gaây haïi cuûa caây troàng Chuûng loaïi Teân Ñaëc ñieåm Beänh caây N aá m b eä n h Phytophthora sp. Giôùi : Chromista Ngaønh : Eumycota Lôùp : Oomycetes Boä : Peronosporales Hoï : Pythiaceae Gioáng:Phytophthorasp. naám hình thaønh phaân sinh baøo töû. Phaân sinh baøo töû ñôn baøo khoâng maøu hình tröùng, coù 1 nuùm nhoû ôû ñaàu. Trong nöôùc phaân sinh baøo töû taïo thaønh caùc du ñoäng baøo töû hoaëc naûy maàm tröïc tieáp xaâm nhieãm gaây beänh Lôùp : baøo töû xoang, boä : baøo töû caàu. Voû baøo töû hình caàu ñænh coù mieäng, ñöôøng kính 70-130 µm, maøu naâu ñeán ñen. Cuoáng baøo töû ngaén, baøo töû hình sôïi khoâng maøu coù 4-9 vaùch ngaên. Sôïi naám vaø baøo töû qua ñoâng treân xaùc caây beänh, muøa xuaân naêm sau voû baøo töû môû mieäng, caùc baøo töû bay ra ngoaøi, laây lan nhôø gioù. Thoái goác chaûy muû Khoâ heùo Septoria chrysanthemella Cercospora brunkii Cuoáng baøo töû moïc chuøm maøu naâu nhaït, khoâng phaân nhaùnh, baøo töû daïng ñuoâi, khoâng mang nhieàu vaùch ngaên. Naám beänh qua ñoâng trong moâ beänh baèng sôïi naám, naêm sau baøo töû laây lan vaø xaâm nhieãm Ñoám naâu Beänh thöôøng phaùt sinh vaøo thaùng 5-10. Actinonema rosae Ñóa baøo töû moïc döôùi bieåu bì laù, baøo töû hình baàu duïc hay tröùng, khoâng maøu. Sôïi naám qua ñoâng trong beï laù, caønh khoâ, laù ruïng naêm sau laây lan xaâm nhieãm. ñoám ñen Nhieät ñoä cao laù ruïng nhieàu,beänh quanh naêm , naëng nhaát vaøo thaùng 9-11. Cercosporarhododendri Ferraris cuoáng baøo töø moï treân ñoám beänh, treân cuoáng laø baøo töû. Baøo töû hình ñuoâi khoâng maøu coù 1-4 vaùch ngaên. Naám qau ñoâng trong laù beänh, xaùc caây beänh baèng sôïi naám. Baøo töû naûy maàm nhôø gioù, nöôùc möa, xuyeân moâ laù, ñoám naâu Taùc haïi chuû yeáu laøm ruïng laù. beänh naëng vaøo thaùng 4-7 haøng naêm. Oidium chrysanthemi Naám kí sinh treân laø duøng voøi huùt chaát dinh döôõng trong teá baøo laø, sau ñoù moïc cuoáng baøo töû vaø baøo töû. Baøo töû hình baàu duïc, hình tröùng, khoâng maøu. phaán traéng Fusarium oxysporum Giôùi : naám Lôùp : naám baát toaøn Boä : moniliales Hoï : Tuberculariaceae Loaøi Fusarium oxysporum Laø naám sôïi ña baøo, maøu traéng, sinh saûn voâ tính, taïo ra 2 loaïi baøo töû : lôùn vaø nhoû. Baøo töû lôùn hình thaønh töø caønh baøo töû phaân nhieàu nhaùnh xeáp thaønh taàng. Baøo töû nhoû hình tröùng, baàu duïc, daøi hay hình quaû thaän, hình thaønh trong boïc giaû treân caønh baøo töû khoâng phaân haùnh treân sôïi naám. Naám phaùt trieån ôû nhieät ñoä 25-300C, laø loaïi naám soáng trong ñaát. Loaøi naám naøy goàm treân 100 chuûng chuyeân hoùa khaùc nhau. Thoái reã vaøng laù Rhizoctonia solani Giôùi : naám Ngaønh : ascomycota Lôùp : deuterromycetes Boä : naám trôn Gioáng : Rhizoctonia Loaøi : Rhizoctonia solani Sôïi naám khoâng maøu, khi tröôûng thaønh coù maøu naâu vaøng. Sôïi naám ñöôïc chia thaønh nhöõng teá baøo rieâng reõ bôûi 1 vaùch ngaên, treân vaùch coù loã daïng haïch cho pheùp teá baøo chaát, ti theå vaø nhaân ñi qua. Sôïi naám phaân haùnh thaúng goùc. Moãi teá baøo coù hôn 3 nhaân, 8-13 µm. R. solani laø naám baùn hoaïi sinh, coù tính ña thöïc, phaùt trieån toát trong ñieàu kieän aåm öôùt. chaùy laù cheát ñoït Pythium sp. Giôùi : Chromista Ngaønh : Eumycota Lôùp : Oomycetes Boä : Peronosporales Hoï : Pythiaceae Gioáng : Pithium sp. Sôïi naám maøu traéng sinh saûn voâ tính, sinh ra boïc baøo töû naøy maàm tröïc tieáp thaønh oáng maàm. Naám sinh saûn höûu tính thì sinh baøo töû tröøng hình caàu vaø baøo töû ñöïc ôø döôùi bao tröùng. Baøo töû naûy maàm gaây beänh cho caây, hay xaâm nhaäp tröïc tieáp vaøo caây. thoái goác, heùo vaøng Sclerotium rolfsii Giôùi : naám Lôùp : naám trôn Gioáng : Sclerotium Loaøi Sclerotium rolfsii Sôïi naám maøu traéng, ña baøo, phaân nhaùnh nhieàu, phaùt trieån theo kieåu ñaâm tia. Naám xaâm nhaäp vaøo goác caây con, caây tröôûng thaønh, söû duïng chaát höõu cô laøm nguoàn dinh döôõng, saûn sinh acid oxalic vaø men laøm phaân huûy moâ caây chuû. heùo ruõ traéng goác Thôøi tieát noùng aåm beänh phaùt trieån. Beänh thöôøng xuaát hieän vaøo thaùng 4, 5, 8, 9, 10. S aâ u b eä n h Xeùn toùc ( Phytoecia rufiventris Gautier). Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh cöùng hoï :xeùn toùc Xeùn toùc thaân hình oáng, ñen, coù loâng thöa, ñaàu roäng, ngöïc coù ñoám troøn maøu ñoû vaøng, buïng ch6n ñoû da cam. Tröùng daøi, maøu vaøng söõa, saâu non vaøng nhaït, cuoái buïng coù nhieàu loâng tô, nhoäng naâu vaøng. Xeùn toùc sinh 1 löùa/ naêm, ñeû tröùng gaàn ngoïn caây, saâu non ñuïc vaøo thaân, thaùng 9-10 hoùa nhoäng. coân truøng gaây haïi treân caây cuùc, ñuïc loã troøn treân caây cuùc, huùt nhöïa caây. Boï tró ñaàu nhoû ( Microcephalo thrips abdominalis ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùng loâng hoï : raày Con caùi daøi hôn con ñöïc 1 chuùt. Toaøn thaân maøu naâu, raâu 7 ñoát, ñaàu nhoû. Hoaït ñoäng trong hoa cuùc, thôøi tieát khoâ haïn phaùt sinh nhieàu, thöôøng gaëp vaøo thaùng 5-6. gaây haïi treân caây cuùc, laøm caây khoâ heùo. Boï tró ngöïc vaøng ( Thrips hawaiiensis ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh loâng hoï : raày Saâu caùi ngöïc naâu vaøng da cam, buïng naâu ñen, saâu ñöïc thaân vaøng, caùnh trong suoát. Loaøi naøy chuû yeáu huùt nhöïa hoa. gaây thieät haïi cho nhieàu loaøi caây trong ñoù coù caây hoa hoàng. Boï hung xanh chaân ñoû ( Anomala cupripes ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh cöùng hoï : boï hung. Con tröôûng thaønh coù maøu xanh ñoàng, buïng ñoàng tím, boùng. Thaân daøi, caùnh coù nhieàu chaám. Saâu non traéng söõa, ñaàu naâu vaøng. Nhoäng traàn, hình baàu duïc.Moãi naêm 1 löùa, ñeû tröùng trong ñaát, qua ñoâng trong ñaát, muøa xuaân hoùa nhoäng chui leân khoûi maët ñaát. … Saâu non aên haïi reã caây, saâu tröôûng thaønh aên haïi laù, ngoaøi caây hoa hoàng chuùng coøn gaây haïi caû caây noâng laâm nghieäp khaùc nhö keo, cam, quyùt, xoaøi… Saâu xanh aên laù ( Papilio sp. ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh vaåy hoï : böôùm phöôïng Tröùng saâu nhoû, maøu vaøng nhaït, saâu non coù maøu naâu troâng nhö phaân chim, ít di chuyeån, khi lôùn leân saâu coù maøu xanh luïc vieàn vaøng nhaït, sau 1 thôøi gian thì hoùa nhoäng, nhoäng maøu xanh. Giai ñoïn tröôûng thaønh cuûa loaøi saâu naøy laø 1 loøai böôùm raát ñeïp. Khi vaøo muøa sinh saûn, böôùm caùi ñeû tröùng khaép caây. Saâu aên laù laøm caây coøi coïc phaùt trieån keùm, roài cheát.ngoaøi quyùt ñöôøng chuùng coøn gaây haïi treân nhieàu loaïi caây coù muùi khaùc nhö cam, chanh, böôûi, taéc…. Ruoài ñuïc traùi ( Bactrocera dorsalis ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : 2 caùnh hoï : ruoài ñuïc traùi Loaøi naøy nhoû hôn ruoài nhaø, maøu vaøng, buïng troøn, nhieàu ñoát hung ñoû, con caùi coù oáng ñeû tröùng khaù daøi. Loaøi naøy sinh saûn khaù nhieàu moãi naêm Ruoài caùi ñeû tröùng trong traùi, saâu non soáng baèng dòch quaû laøm quaû thoái. Khi lôùn saâu chui ra ngoaøi chui xuoáng ñaát hoùa nhoäng. coù maët trong vöôøn caây ra traùi quanh naêm, gaây haïi nhieàu cho vöôøn, laøm giaûm naêng suaát vaø chaát löôïng quaû. Boï xít xanh (Rhynchocoris humeralis) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng Boä : caùnh nöûa Hoï : boï xít Con nhoû maøu vaøng naâu, coù chaám ñen ñoû, con tröôøng thaønh maøu xanh luïc Loaøi naøy gaây haïi treân caây cam, quyùt. Chuùng chich huùt dòch quaø laøm quaø thoái vaø ruïng, giaûm naêng suaát vaø chaát löôïng quaû… Saâu veõ buøa ( Liriomyza spp. ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : 2 caùnh, hoï : Agromyzidae. Con tröôûng thaønh laø 1 loaïi ruoåi raát nhoû maøu naâu ñen, con caùi ñeû haøng traêm tröùng vaøo trong nhu moâ laù. Saâu non aên nhö moâ laù taïo thaønh ñöôøng ngoaèn ngoeøo döôùi bieàu bì maët treân laù. Ngoaøi nhöõng caây thuoäc hoï baàu bí, chuùng coøn gaây haïi treân nhöõng caây thuoäc hoï ñaäu ñoã. Caùc loaïi caø chua, caù phaùo, khoai taây… Con tröôûng thaønh laø 1 loaïi ruoåi raát nhoû maøu naâu ñen, con caùi ñeû haøng traêm tröùng vaøo trong nhu moâ laù. Saâu non aên nhö moâ laù taïo thaønh ñöôøng ngoaèn ngoeøo döôùi bieàu bì maët treân laù. Saâu xanh da laùng ( Spodoptera exigua ) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh vaåy hoï : ngaøi ñeâm Con caùi ñeû thaønh töøng oà treân coïng haønh, saâu non sau khi nôû chui vaøo vaø aên phaàn xanh cuûa laù ñeå laïi maøng traéng beân ngoaøi. loaøi naøy khaùng thuoác raát nhanh. haønh, hoï ñaäu ñoã, baàu bí, thaäp töï cho ñeán hoï caø, boâng vaûi, baép, nho…, Chuùng caén phaù raát maïnh, laøm coïng haønh bò khoâ heùo, cheát gaãy raïp, xô xaùc, vaøng uùa, coøi coïc, traéng xoùa, taøn luïi. Reäp Rệp muội đen Rệp bông Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng Boä : caùnh ñeàu Hoï : reäp muoäi Reäp gaây haïi treân ñaäu roàng laø ñoái töôïng nguy hieåm nhaát. Reäp hình tröùng, raát nhoû, Reäp sinh nhieàu löùa trong naêm. Chuùng xuaát hieän treân töôïc non, hoa, traùi non, chích huùt nhöïa, laøm traùi khoâng phaùt trieån ñöôïc, khoâ heùo, ruïng sôùm . Ngoaøi ñaäu roàng loaøi reäp naøy coøn gaây haïi treân caùc loaïi rau ñaäu, rau caûi khaùc. Boï haø ( Cylas spp.) Giôùi : ñoäng vaät Ngaønh : chaân ñoát Lôùp : coân truøng boä : caùnh cöùng hoï : Curculionidae Chuùng laøm cuû khoai lang bò suøng, ñaéng, muøi khoù chòu. Ñoù laø do ñoäc toá ( terpenes ) maø khoaøi lang saûn sinh ra ñeå choáng laïi söï gaây haïi cuûa boï haø. Boï haø aên bieåu bì thaân, laù C Oû D Aï I Coû loàng vöïc laø coû haøng nieân ( chu kì soáng 1 naêm) moïc thaønh buïi. Thaân hôi deïp, laù vaø beï khoâng loâng, hoa tím nhaït hay xanh luïc, sinh saûn baèng haït, thích hôïp nöôùc noâng, ñuû aåm Caïnh tranh chaát dinh döôõng, aùnh saùng vôùi caây troàng. Coû ñuoâi phuïng Coû haøng nieân, moïc thaønh buïi, thaân cöùng, hoa xanh nhaït, sinh saûn baèng haït, thích hôïp ruoäng ñaát aåm, moâ ñaát cao trong ruoäng, ven bôø. Coû baéc ña nieân ( chu kì soáng treân 1 naêm). Thaân boø, laù heïp, nhoïn, sinh saûn baèng haït vaø ñoát thaân.thích hôïp ruoäng coù möùc nöôùc noâng, ven bôø ruoäng. Coû tuùc coû haøng nieân thaân naèm, phaân nhaùnh nhieàu vaø moïc reã ôû caùc ñoát döôùi, beï laù coù loâng, neùp laù nhaùm. Sinh saûn baèng haït, thích hôïp ruoäng nöôùc noâng. Coû chaùo coû haøng nieân thaân coù 3 caïnh, ñöùng, laùng, chuøm hoa hình caàu, sinh saûn baèng haït, thich hôïp ruoäng nöôùc noâng. Coû bôï coû ña nieân. Thaân boø ngaàm trong nöôùc, laù coù cuoáng daøi, phieán laù nhaün, moûng, xanh nhaït, ngaøy xoøe, ñeâm cuïp. Thích hôïp ruoäng ngaäp nöôùc. Coû ñoàng tieàn coû haøng nieân. Thaân boø vaø ñaâm nhaùnh nhieàu trong nöôùc, laù troøn nhaün, noåi treân maët nöôùc. Sinh saûn baèng haït, thích hôïp ruoäng ngaäp nöôùc saâu, vuøng pheøn maën ven bieån. Coû möïc coû haøng nieân. Thaân cöùng coù loâng traèng hôi nhaùm tay. Laù khoâng cuoáng moïc ñoái. Sinh saûn baèng haït. Thích hôïp ruoäng nöôùc noâng. Luùa coû ( luùa hoang) Luùa coû phaùt sinh töø luùa troàng, coù theå laø toå tieân cuûa luùa troàng, mang nhieàu tính chaát hoang daïi. Luùa coû toàn taïi vaø phaùt trieån chuû yeáu baèng haït. khi moïc laãn trong ruoäng luùa laøm giaûm naêng suaát vaø chaát löôïng luùa. Luùa coû phoøng tröø töông ñoái khoù khaên. ( Nguyeãn Danh Vaøn ) PHÖÔNG PHAÙP SINH HOÏC VIRUS ( virus coù ích NPV ) Cuûng nhö ñoái vôùi con ngöôøi vaø caùc ñoäng vaät khaùc trong thieân nhieân coù taát nhieàu loaøi vi sinh vaät gaây beänh cho coân truøng. Söû duïng nguoàn virus gaây beänh cho coân truøng ñeà haïn cheá saâu haïi ñaõ ñöôïc nhieàu nöôùc treân theá giôùi chuù yù töø thaäp kyû 60. Lôùi duïng vaø boå sung nguoàn beänh virus dieät coân truøng saün coù trong töï nhieân trong vieäc phoøng tröø saâu haïi, haïn cheá vieäc söû duïng thuoác hoùa hoïc, giaûm ñoä ñoäc cho ngöôøi vaø moâi tröôøng. Trieäu chöùng nhieãm virus cuûa saâu haïi Saâu nhieãm virus thì toaøn thaân bò tröông phuø, caùc ñoát thaân giaõn ra da raát moûng, deã vôõ khi taùc ñoäng cô giôùi. Khi da vôõ coù dòch traéng thoái chaûy ra, chöùa caùc theå virus. Caø saâu non vaø nhoäng ñeàu coù theå nhieãm virus. Virus NPV chæ gaây ñoäc cho saâu haïi, an toaøn cho ngöôøi vaø ñoäng vaät. cô chế diệt saâu gồm caùc böôùc sau Sâaâu bò beänh virus cheát treân caây Cơ thể saâu bị vỡ tan, haøng tyû theå vuøi virus tung ra baùm treân caùc taùn laù caây vaø moâi tröôøng Sâaâu ăn laù vaø nuoát thöùc aên cuøng vôùi caùc theå vuøi virus Caùc theå vuøi bò moâi tröôøng kieàm ôû khuùc ruoät giöõa hoa tan vaø giaûi phoùng caùc tieåu theå virus gaây beänh. caùc tieåu theå virus xaâm nhaäp vaøo ._.