Thực trạng và các giải pháp nhằm hoàn thiện chế độ hưu trí tại TP.HCM

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Cô sôû choïn ñeà taøi: Trong cuoäc soáng khoâng phaûi luùc naøo con ngöôøi cuõng chæ gaëp nhöõng thuaän lôïi, coù ñaày ñuû thu nhaäp vaø nhöõng ñieàu kieän sinh soáng bình thöôøng, traùi laïi coù nhieàu tröôøng hôïp khoù khaên, baát haïnh ruûi ro xaûy ra laøm cho con ngöôøi bò giaûm, maát thu nhaäp hoaëc caùc ñieàu kieän sinh soáng khaùc nhö oám ñau, tai naïn, maát ngöôøi nuoâi döôõng, tuoåi giaø v.v… Khi rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp bò giaûm hoaëc maát khaû naêng lao ñoäng noùi treân caùc nhu caàu cuoäc soáng khoâng vì theá maø maát ñi. Traùi laïi coù caùi coøn taêng leân thaäm chí coù theå xuaát hieän theâm nhu caàu môùi nhö khi oám ñau phaûi caàn ñöôïc chöõa trò aên uoáng ñuû chaát; hoaëc khi tuoåi giaø phaûi caàn nguoàn thu nhaäp ñeå giaûi quyeát caùc nhu caàu cô baûn cho cuoäc soáng. Bôûi vaäy muoán toàn taïi con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi luoân luoân tìm ra caùc bieän phaùp thích hôïp ñeå giaûi quyeát. Moät trong caùc bieän phaùp ñoù laø san seû ruûi ro cuûa soá ñoâng ngöôøi tham gia cho soá ít döôùi hình thöùc baûo hieåm, trong ñoù coù BHXH. Söï xuaát hieän cuûa BHXH laø moät taát yeáu khaùch quan khi maø moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñieàu caûm thaáy söï caàn thieát phaûi tham gia heä thoáng BHXH vaø söï caàn thieát phaûi tieán haønh cho ngöôøi lao ñoäng. Vì vaäy BHXH ñaõ trôû thaønh nhu caàu vaø quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø ñöôïc thöøa nhaän laø moät nhu caàu taát yeáu khaùch quan, moät trong nhöõng quyeàn lôïi cuûa con ngöôøi nhö trong Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn cuûa Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hôïp Quoác hoïp thoâng qua ngaøy 10/12/1948 ñaõ neâu: “Taát caû moïi ngöôøi vôùi tö caùch laø thaønh vieân cuûa xaõ hoäi coù quyeàn ñöôïc höôûng BHXH”. Theo coâng öùôc 102/ILO ngaøy 28/06/1952 cuûa toå chöùc Lao ñoäng quoác teá BHXH goàm caùc cheá ñoä sau ñaây: 2 - Chaêm soùc y teá. - Trôï caáp oám ñau - Trôï caáp thai saûn - Trôï caáp tai naïn lao ñoäng- beänh ngheà nghieäp - Trôï caáp taøn taät. - Trôï caáp gia ñình. - Trôï caáp thaát nghieäp. - Trôï caáp töû tuaát. - Trôï caáp tuoåi giaø (höu trí). Ngay sau khi thaønh laäp nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa (ngaøy 2/9/1945), Nhaø nöôùc ñaõ ñeà ra nhieàu chính saùch BHXH. Qua nhieàu laàn caûi caùch heä thoáng BHXH Vieät Nam coù caùc cheá ñoä sau ñaây: - Chaêm soùc y teá. - Trôï caáp oám ñau - Trôï caáp thai saûn - Trôï caáp tai naïi lao ñoäng- beänh ngheà nghieäp - Nghæ döôõng söùc. - Trôï caáp taøn taät (trôï caáp maát söùc lao ñoäng). - Trôï caáp töû tuaát. - Trôï caáp tuoåi giaø(höu trí). Moät trong caùc cheá ñoä BHXH quan troïng vôùi nhieàu ngöôøi tham gia vaø nhieàu ngöôøi ñöôïc höôûng laø cheá ñoä höu trí. Tuy nhieân do chính saùch BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng chöa hoaøn thieän vì vaäy theo caùc chuyeân gia thì nguy cô maát caân ñoái giöõa thu vaø chi ñoái vôùi cheá ñoä höu trí laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi neáu ngay töø baây giôø khoâng coù nhöõng caûi caùch thích hôïp. 3 Theo taøi lieäu coâng boá cuûa Uûy ban caùc vaán ñeà xaõ hoäi thuoäc Quoác Hoäi nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam, cuøng vôùi taêng ñoái töôïng tham gia BHXH vaø ñieàu chænh taêng tieàn löông, soá thu quyõ BHXH haøng naêm cuõng taêng khaù nhanh. Theo qui ñònh veà BHXH, kinh phí chi traû cho ngöôøi nghæ höu, nghæ maát söùc vaø tieàn tuaát töø tröôùc thaùng 10/1995 do ngaân saùch Nhaø nöôùc baûo ñaûm, coøn quyõ BHXH chæ phaûi chi traû löông höu vaø caùc loaïi trôï caáp BHXH cho caùc ñoái töôïng nghæ höôûng cheá ñoä höu, maát söùc vaø töû tuaát töø 01/10/1995 veà sau. Veà nguyeân taéc, thì sau 15 naêm keå töø naêm 1995 môùi coù ñoái töôïng höôûng cheá ñoä höu vaø töû tuaát ñaàu tieân, tuy nhieân thöïc teá ngay sau khi taùch ra khoûi ngaân saùch, quyõ BHXH ñaõ phaûi chi traû cheá ñoä höu vaø tieàn tuaát vaø soá chi naøy ngaøy caøng taêng cao. Naêm 2002, quyõ BHXH ñaõ phaûi chi traû löông höu vaø trôï caáp cho 244.467 ñoái töôïng, ñeán naêm 2003 ñoái töôïng höôûng trôï caáp do quyõ BHXH chi traû ñaõ laø 304.757 ngöôøi, taêng 24,7% so vôùi naêm 2002. Möùc höôûng BHXH bình quaân haøng naêm cuõng taêng khaù nhanh, naêm 2003 so vôùi naêm 2002 taêng 23,3%. Tyû troïng kinh phí do quyõ BHXH chi traû so vôùi toång soá quyõ thu ñöôïc haøng naêm ngaøy caøng taêng, naêm 2002 chieám 37,1% vaø ñeán naêm 2003 ñaõ chieám tôùi 39,4%. Maëc duø ñang coù soá toàn quyõ BHXH khoaûng gaàn 35.000 tyû ñoàng nhöng vôùi tyû troïng thu-chi vaøo caùc naêm sau. theo tính toaùn cuûa caùc chuyeân gia, vôùi toác ñoä ñieàu chænh taêng chi BHXH gaén vôùi tieàn löông nhö hieän nay, neáu khoâng coù nhöõng thay ñoåi veà cheá ñoä thu, chi BHXH hôïp lyù vaø ñaàu tö baûo toaøn, taêng tröôûng quyõ coù hieäu quaû cao thì ñeán khoaûng naêm 2030 quyõ BHXH seõ coù nguy cô vôõ. Theo chuùng toâi coù caùc nguyeân nhaân gaây maát caân ñoái quyõ BHXH trong töông lai goàm: - Ñoùng ngaén, höôûng daøi, tuoåi nghæ höu thaáp Chính saùch BHXH ôû nöôùc ta ñaõ thöïc hieän theo nguyeân taéc ñoùng-höôûng, nhöng treân thöïc teá vaãn tieáp tuïc thöïc hieän moät soá chính saùch xaõ hoäi trong giai 4 ñoaïn chuyeån ñoåi. Vieäc quy ñònh möùc ñoùng baèng 15% quyõ löông vaø sau 30 naêm laøm vieäc ñoái vôùi nam, 25 naêm ñoái vôùi nöõ seõ ñöôïc höôûng 75% möùc löông bình quaân cuûa 5 naêm ñoùng BHXH tröôùc khi nghæ höu, xeùt veà khía caïnh kinh teá laø chöa phuø hôïp. Bôûi neáu moät ngöôøi lao ñoäng ñoùng BHXH trong suoát 30 naêm thì soá tieàn ñoùng goùp cuûa ngöôøi ñoù, keå caû öôùc tính taêng tröôûng laø 6%/ naêm thì cuõng chæ ñuû chi löông höu cho baûn thaân ngöôøi ñoù ñöôïc khoaûng 6-8 naêm, trong khi ñoù bình quaân soá naêm höôûng löông höu hieän nay khoaûng 15 naêm. Quy ñònh naøy ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu thöïc teá trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi nhöng ñaõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng caân ñoái laâu daøi cuûa quyõ BHXH. Hieän nay vieäc môû roäng vaø taêng ñoái töôïng tham gia BHXH seõ taêng nguoàn thu song cuõng seõ ñoàng nghóa vôùi tình traïng 15 naêm tôùi soá löôïng ñoái töôïng ñöôïc höôûng vaø soá tieàn chi traû BHXH taêng leân, nhö vaäy coù theå keùo daøi thôøi gian maát caân ñoái quyõ, nhöng khi ñaõ maát caân ñoái thì tình hình seõ raát nghieâm troïng. - Coøn ñan xen giöõa chính saùch höu trí vôùi chính saùch xaõ hoäi khaùc Beân caïnh ñoù nhöõng naêm qua do vieäc thöïc hieän moät soá chính saùch xaõ hoäi nhö: giaûm tuoåi nghæ höu cho moät soá ñoái töôïng lao ñoäng naëng nhoïc, ñoäc haïi, nguy hieåm, nôi coù nhieàu khoù khaên; tinh giaûn bieân cheá khu vöïc haønh chính söï nghieäp, saép xeáp laïi doanh nghieäp Nhaø nöôùc, cho veà höu tröôùc tuoåi moät soá ñoái töôïng, bình quaân tuoåi nghæ höu töø naêm 1995 ñeán nay laø 51,5 tuoåi vaø moät soá chính saùch xaõ hoäi khaùc ñaõ laøm giaûm nguoàn thu vaø taêng chi traû töø quyõ BHXH. - Chöa coù nguoàn boå sung cho soá coâng nhaân vieân chöùc nhaø nöôùc tham gia BHXH tröôùc thaùng 1 naêm 1995 vaø veà höu sau naêm 1995. Naêm 1995, quyõ BHXH taùch ra khoûi ngaân saùch, töï haïch toaùn caân ñoái thu- chi, tuy nhieân vaãn coøn khoaûng 2,9 trieäu caùn boä, coâng nhaân, coâng chöùc trong khu vöïc Nhaø nöôùc ñaõ tham gia BHXH theo cô cheá cuõ ñöôïc bình quaân chöa coù nguoàn 5 boå sung, vì vaäy hieän taïi vaãn phaûi duøng quyõ BHXH ñeå chi traû maø leõ ra traùch nhieäm ñoù thuoäc veà Nhaø nöôùc, öôùc tính soá tieàn naøy vaøi chuïc ngaøn tyû ñoàng. - Hoaït ñoäng ñaàu tö sinh lôøi quyõ nhaøn roãi chöa hieäu quaû. Vieäc baûo ñaûm caân ñoái thu-chi cuûa quyõ BHXH laø baûo toàn vaø taêng tröôûng quyõ, song hieän taïi quyõ BHXH Nhaøn roãi naêm 2002 laø 25.507 tyû ñoàng, naêm 2003 laø gaàn 35.000 tyû ñoàng, laïi chöa ñöôïc ñaàu tö vaøo nhöõng döï aùn mang laïi hieäu quaû cao, ít ruûi ro, maø chuû yeáu cho ngaân saùch Nhaø nöôùc vay hoaëc mua coâng traùi, traùi phieáu neân laõi thu ñöôïc khoâng nhieàu. Naêm 2002 thu laïi 1.606 tyû ñoàng (tyû leä laõi suaát 7,3%/naêm), naêm 2003 thu laïi 1.911 tyû ñoàng (tyû leä laõi suaát laø 6,6%/naêm). Neáu tröø chæ soá giaù tieâu duøng taêng haøng naêm (naêm 2002: 4%; naêm 2003:3%) thì toác ñoä taêng tröôûng quyõ chæ coøn 3,3% trong naêm 2002 vaø 3,6% trong naêm 2003. Möùc taêng naøy laø thaáp quaù so vôùi tính toaùn, hoaïch ñònh chính saùch ban ñaàu (naêm 1991) laø 10%-12%/naêm. Neáu naêm 2004 chæ soá giaù tieâu duøng taêng 10% thì quyõ BHXH khoâng coøn tyû taêng tröôûng. Xuaát phaùt töø thöïc traïng treân UÛy ban caùc vaán ñeà xaõ hoäi kieán nghò Quoác Hoäi sôùm thoâng qua Luaät BHXH vaø khi thoâng qua luaät, phaùp leänh coù aûnh höôûng ñeán caân ñoái thu-chi quyõ BHXH thì phaûi tính toaùn boá trí ngaân saùch ñeå baûo ñaûm vieäc thöïc hieän; boá trí nguoàn ngaân saùch ñoùng buø 14 naêm tieàn BHXH cuûa 2,9 trieäu caùn boä, coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöùôc vaø löïc löôïng vuõ trang ñaõ laøm vieäc tröôùc naêm 1995 nay chuyeån sang höôûng BHXH theo cô cheá môùi. Tröôùc thöïc traïng neâu treân toâi choïn ñeà taøi “Thöïc traïng vaø caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän cheá ñoä höu trí taïi TP.Hoà Chí Minh”. Sôû dó choïn TP. Hoà Chí Minh thöïc hieän ñeà taøi vì ñaây laø ñòa phöông coù soá löôïng ñoái töôïng tham gia cheá ñoä höu trí ñoâng nhaát. 2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi: 6 - Phaân tích thöïc traïng thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP. Hoà Chí Minh töø 1995 ñeán nay. - Ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän vieäc thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP.Hoà Chí Minh. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu: Ñoái töôïng nghieân cöùu laø ngöôøi lao ñoäng caùn boä vieân chöùc Nhaø nöôùc tham gia ñoùng phí BHXH (phaàn höu trí) vaø nhöõng ngöôøi ñang höôûng cheá ñoä höu trí taïi TP. Hoà Chí Minh). Phaïm vi nghieân cöùu laø soá ngöôøi tham gia, soá ñôn vò tham gia, soá tieàn ñoùng vaøo cheá ñoä höu trí; soá ñoái töôïng höôûng, soá tieàn chi löông höu töø 1995 ñeán nay taïi TP.HCM. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän vôùi caùc phöông phaùp cô baûn sau: Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, duy vaät lòch söû, caùc phöông phaùp thoáng keâ phaân tích so saùnh toång hôïp, aùp duïng thuaät toaùn taøi chính ñeå xaùc ñònh caân ñoái giöõa thu chi cheá ñoä höu trí döïa vaøo nhoùm ngöôøi tham gia cheá ñoä höu trí chieám tæ leä ñoâng taïi TP. Hoà Chí Minh. Nguoàn taøi lieäu ñöôïc söû duïng: saùch giaùo khoa, caùc taøi lieäu, caùc taïp chí coù lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí, nguoàn taøi lieäu töø cô quan BHXH Vieät Nam, BHXH TP.Hoà Chí Minh, caùc ñeà taøi nghieân cöùu coù lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí cuûa sôû thöông binh xaõ hoäi TP.HCM vaø trung taâm khoa hoïc xaõ hoäi TP.HCM. 5. YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn cuûa ñeà taøi: Hieän nay treân theá giôùi nhieàu quoác gia ñeàu quan taâm caûi caùch cheá ñoä höu trí ñeå baûo ñaûm caân ñoái taøi chính cho cheá ñoä naøy trong daøi haïn. Thaäm chí caùc quoác gia ñaõ phaùt trieån coù nhieàu kinh nghieäm trong thöïc hieän cheá ñoä höu trí nhö Phaùp, Hoa Kyø, Thuïy Ñieån… cuõng thöôøng xuyeân ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn 7 thieän cheá ñoä höu trí cuûa hoï. Gaàn ñaây caùc quoác gia coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi thuoäc Ñoâng AÂu cuõ cuõng ñang tích cöïc thöïc hieän caûi caùch cheá ñoä höu trí. Ñaëc bieät Trung Quoác moät quoác gia coù theå cheá chính trò gioáng Vieät Nam ñaõ tích cöïc caûi caùch cheá ñoä höu trí töø 1997 ñeán nay. Ñoái vôùi Vieät Nam maëc duø cheá ñoä höu trí ñaõ ñöôïc aùp duïng vaøo nhöõng naêm sau khi thaønh laäp nöùôc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa nhöng do hoaøn caûnh phaûi traûi qua caùc cuoäc chieán tranh vaø sau ñoù chính saùch BHXH noùi chung cheá ñoä höu trí noùi rieâng bò aûnh höôûng bôûi cô cheá bao caáp. Vieäc thöïc hieän cô cheá muoán höôûng BHXH phaûi tham gia ñoùng phí chæ thaät söï baét ñaàu töø naêm 1995 ñeán nay. Do chöa coù kinh nghieäm, do thieáu nguoàn nhaân löïc coù chuyeân moân saâu veà lónh vöïc BHXH vì vaäy chöa tính toaùn, döï baùo chính xaùc caân ñoái giöõa thu-chi ñoái vôùi cheá ñoä höu trí. Vì vaäy khi choïn ñeà taøi chuùng toâi mong muoán ñoùng goùp yù kieán cuûa mình cho vieäc caûi caùch cheá ñoä höu trí ôû Tp.Hoà Chí Minh noùi rieâng vaø BHXH noùi chung trong töông lai. 6. Keát caáu cuûa luaän vaên: Chöông 1: Moät soá vaán ñeà lyù luaän cô baûn veà chính saùch BHXH vaø cheá ñoä höu trí. Chöông 2: Phaân tích thöïc traïng thöïc hieän cheá ñoä höu trí taïi TP HCM Chöông3: Caùc giaûi phaùp, kieán nghò nhaèm hoaøn thieän cheá ñoä höu trí taïi TP.HCM. 8 CHÖÔNG 1: MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ CHEÁ ÑOÄ HÖU TRÍ. 1.1. Caùc khaùi nieäm cô baûn veà baûo hieåm, baûo hieåm xaõ hoäi, cheá ñoä höu trí. 1.1.1. Khaùi nieäm veà baûo hieåm: Khaùi nieäm ñaày ñuû veà baûo hieåm bao goàm söï hình thaønh moät quyõ baûo hieåm, söï hoaùn chuyeån ruûi ro, söï keát hôïp tham gia cuûa soá ñoâng caùc ñôn vò ñoái töôïng rieâng leû vaø ñoäc laäp, chòu cuøng moät ruûi ro nhö nhau taïo thaønh moät nhoùm töông taùc. - Khaùi nieäm 1: Baûo hieåm laø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng vaøo söï baát haïnh cuûa soá ít. (Dennis Kessler, Disque No17-Jan-Mars-1994) - Khaùi nieäm 2: Baûo hieåm laø moät phöông saùch haï giaûm ruûi ro baèng caùch keát hôïp moät soá löôïng ñaày ñuû caùc ñôn vò ñoái töôïng ñeå bieán toån thaát caù theå thaønh toån thaát coäng ñoàng vaø coù theå döï tính ñöôïc. (Nguyeãn Phong, baøi giaûng baûo hieåm Ñaïi hoïc taøi chính, Toång coâng ty Baûo hieåm Vieät Nam, Baûo vieät Hoà Chí Minh-1998, trang14). 1.1.2. Khaùi nieäm baûo hieåm xaõ hoäi: Baûo hieåm xaõ hoäi laø söï thay theá hoaëc buø ñaép moät phaàn thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng khi hoï bò maát hoaëc giaûm thu nhaäp do oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp, taøn taät, thaát nghieäp, tuoåi giaø, töû tuaát döïa treân cô sôû moät quyõ taøi chính do söï ñoùng goùp cuûa caùc beân tham gia baûo hieåm xaõ hoäi coù söï baûo hoä cuûa Nhaø nöôùc theo phaùp luaät nhaèm baûo ñaûm an toaøn ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng vaø gia ñình hoï, ñoàng thôøi goùp phaàn ñaûm baûo an toaøn xaõ hoäi (theo töø ñieån baùch khoa tieáng Vieät taäp1). 9 1.1.3. Khaùi nieäm cheá ñoä höu trí: Cheá ñoä höu trí laø moät trong caùc cheá ñoä BHXH nhaèm traû thu nhaäp thay theá cho ngöôøi lao ñoäng khi hoï ñuû ñieàu kieän tuoåi ñôøi vaø thôøi gian ñoùng BHXH. 1.2 Khaùi quaùt chung veà lòch söû hình thaønh, phaùt trieån heä thoáng BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng: 1.2.1 Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa baûo hieåm xaõ hoäi treân theá giôùi: ÔÛ thôøi coå ñaïi: ÔÛ thôøi kyø naøy, söï töông trôï laãn nhau mang tính töï phaùt, theo baûn naêng vaø môùi ñöôïc theå hieän trong phaïm vi coäng ñoàng nhoû giöõa anh chò em cuøng gia ñình, thaân toäc, giöõa caùc thaønh vieân cuøng boä laïc, thoân xoùm. Ñeán giai ñoaïn coù phaân coâng lao ñoäng, saûn xuaát xaõ hoäi phaùt trieån hôn, quan heä xaõ hoäi, quan heä taùc ñoäng laãn nhau giöõa caùc caù nhaân, giöõa caùc coäng ñoàng cuøng phaùt trieån hôn... Ngaønh coâng nghieäp hình thaønh, haøng loaït ngöôøi daân noâng thoân di cö ra thaønh thò. Trong khoaûng töø theá kyû XVI ñeán theá kyû XVIII, moät soá nghieäp ñoaøn thôï thuø coâng ra ñôøi. Tình ñoaøn keát töông thaân nhöõng ngöôøi laøm thueâ naûy nôû daàn. ÔÛ moät soá nöôùc Chaâu Aâu, nhieàu quyõ töông trôï ñöôïc thaønh laäp:ôû Anh naêm 1973 coù hoäi “Baèng höõu” giuùp hoäi vieân trong caùc tröôøng hôïp bò oám ñau, thöông taät. Neàn coâng nghieäp vaø kinh teá haøng hoaù phaùt trieån ñaõ xuaát hieän vieäc thueâ möôùn coâng nhaân: - Luùc ñaàu giôùi chuû cam keát seõ traû coâng lao ñoäng cho giôùi thôï döïa vaøo keát quaû lao ñoäng. Coù laøm thì coù höôûng, khoâng laøm thì khoâng höôûng. - Daàn daàn giôùi chuû ñaõ cam keát seõ trôï caáp cho giôùi thôï moät khoaûn thu nhaäp nhaát ñònh khi hoï gaëp nhöõng ruûi ro nhö oám ñau, tai naïn. Trong thöïc teá nhieàu khi caùc tröôøng hôïp ruûi ro khoâng xaûy ra neân giôùi chuû khoâng chi moät khoaûn tieàn naøo. Tuy nhieân coù nhöõng luùc, nhöõng nôi ruûi ro xaûy ra doàn daäp vaø neáu thöïc hieän ñuùng cam keát thì giôùi chuû phaûi trôï caáp soá tieàn lôùn. Vì vaäy hoï ñaõ khoâng thöïc hieän ñuùng 10 cam keát. Maâu thuaãn giöõa giôùi thôï giôùi chuû xaûy ra, xuaát hieän tranh chaáp lao ñoäng. Luùc naøy giôùi thôï lieân keát laïi vôùi nhau ñeå ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïi. Caùc haønh ñoäng coâng nghieäp nhö laõn coâng, beá xöôûng, ñaäp phaù maùy moùc, ñình coâng ñaõ xaûy ra. Cuoäc ñaáu tranh dieãn ra caøng ngaøy caøng roäng lôùn (trong ñoù coù ñình coâng vaø caùc haønh ñoäng coâng nghieäp khaùc) ñaõ taùc ñoäng ñeán nhieàu maët ñeán ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi. Daàn daàn, trong cô cheá thò tröôøng ñaõ xuaát hieän moät beân thöù ba ñoùng vai troø trung gian giuùp thöïc hieän nhöõng cam keát giôùi chuû vaø giôùi thôï baèng hoaït ñoäng thích hôïp cuûa noù. Nhôø vaäy, thay vì phaûi chi tröïc tieáp nhöõng khoaûn tieàn lôùn khi ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ bò oám ñau, tai naïn, giaø… giôùi chuû coù theå trích ra haøng thaùng moät khoaûn tieàn nho nhoû ñöôïc tính toaùn chaët cheõ döïa treân cô sôû xaùc suaát nhöõng bieán coá cuûa taäp hôïp nhöõng ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ. Soá tieàn naøy ñöôïc giao cho beân thöù ba toàn tích daàn thaønh moät quyõ tieàn teä. Khi ngöôøi lao ñoäng bò oám ñau, tai naïn, giaø… thì cöù theo cam keát chi traû, khoâng phuï thuoäc vaøo giôùi chuû coù muoán hay khoâng. Nhö vaäy, moät maët, giôùi chuû ñôõ bò thieät haïi veà kinh teá do khoâng phaûi chi moät luùc nhöõng khoaûn tieàn lôùn, maët khaùc, ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ ñöôïc baûo ñaûm chaéc chaén moät phaàn thu nhaäp khi bò oám ñau, tai naïn,tuoåi giaø…Khi xaõ hoäi phaùt trieån, ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà BHXH thì Nhaø nöôùc ñoùng vai troø raát quan troïng trong quaù trình hình thaønh, phaùt trieån cô cheá hoaït ñoäng cuûa BHXH. Söï can thieäp cuûa Nhaø nöôùc, moät maët laøm taêng vai troø cuûa Nhaø nöôùc, giôùi chuû buoäc phaûi ñoùng goùp theâm, ñoàng thôøi giôùi thôï cuõng phaûi ñoùng goùp moät phaàn vaøo söï baûo ñaûm cho chính mình, caû giôùi chuû vaø giôùi thôï ñeàu thaáy mình coù lôïi vaø ñöôïc baûo veä. Chính nhôø nhöõng moái quan heä raøng buoäc ñoù maø ruûi ro, baát lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng ñöôïc daøn traûi theo nhieàu chieàu, moät quyõ tieàn teä taäp trung treân phaïm vi quoác gia nhaèm baûo ñaûm ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng khi bò oám, tai naïn, tuoåi giaø… ñöôïc thieát laäp. Nhôø vaäy, ñaõ taïo ra khaû naêng giaûi quyeát caùc phaùt sinh ruûi ro, baát lôïi lôùn nhaát vôùi moät toång döï tröõ nhoû nhaát. Treân cô sôû xaùc suaát phaùt sinh ruûi ro 11 cuûa caû taäp hôïp ngöôøi lao ñoäng trong phaïm vi bao quaùt cuûa quyõ. Sau ñaây laø söï phaùt trieån baûo hieåm xaõ hoäi ôû moät soá quoác gia ñieån hình: - Vaøo naêm 1850 döôùi thôøi toång thoáng Bis-maùc, nhieàu bang cuûa nöôùc Ñöùc ñaõ giuùp caùc ñòa phöông laäp quyõ baûo hieåm oám ñau, do caùc coâng nhaân ñoùng goùp ñeå ñöôïc baûo hieåm. Naêm 1884 xuaát hieän cheá ñoä ruûi ro ngheà nghieäp. Naêm 1889 xuaát hieän cheá ñoä baûo hieåm tuoåi giaø vaø baûo hieåm taøn taät. Trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1883 ñeán 1889 moät heä thoáng baûo hieåm xaõ hoäi lôùn laàn ñaàu tieân ñaõ ra ñôøi aùp duïng nguyeân taéc ngöôøi ñöôïc baûo hieåm xaõ hoäi phaûi ñoùng phí baûo hieåm xaõ hoäi. Theo göông nöôùc Ñöùc, naêm 1918 Phaùp thöïc hieän baûo hieåm xaõ hoäi phoå caäp trong caû nöôùc nhöng khoâng thaønh coâng. Ñeán naêm 1930 Phaùp thoâng qua ñaïo luaät thöù hai veà BHXH aùp duïng chuû yeáu cho ngaønh coâng nghieäp vaø thöông maïi. Töø thaäp kyû 30 cuûa theá XX, lieân tieáp caùc nöôùc Chaâu Myõ La tinh, Hoa Kyø, Canaña deàu aùp duïng; töø sau ñaïi chieán theá giôùi laàn thöù 2 vaø sau khi giaønh ñoäc laäp, nhieàu nöôùc chaâu Phi, chaâu AÙ vaø vuøng Caribeâ cuõng laàn löôït aùp duïng cô cheá baûo hieåm xaõ hoäi töông töï. Tuy vaäy, tuyø theo ñaëc ñieåm kinh teá, xaõ hoäi rieâng coù cuûa moãi nöôùc maø hoï aùp duïng caùc cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi khaùc nhau. Noäi dung cuï theå cuûa töøng cheá ñoä cuõng khoâng ñoàng nhaát trong caùc nöôùc. Treân cô sôû thöïc tieãn aùp duïng caùc cheá ñoä ña daïng baûo veä ngöôøi lao ñoäng giaûm thieåu nhöõng ruûi ro, khoù khaên, Hoäi nghò toaøn theå Toå chöùc Lao ñoäng quoác teá (ILO) ñaõ thoâng qua Coâng öôùc soá 102 (1952) veà an toaøn xaõ hoäi (qui phaïm toái thieåu) trong ñoù baûo hieåm xaõ hoäi laø moät cô cheá chuû yeáu. 1.2.2. Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa BHXH ôû Vieät Nam: Töø khi nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ra ñôøi, BHXH ñöôïc coi troïng, ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån khoâng ngöøng. Quyeàn lôïi ñoái vôi giai caáp coâng nhaân vaø ngöôøi lao ñoäng laøm thueâ ñöôïc quan taâm vaø ghi roõ trong caùc Nghò quyeát cuûa 12 Ñaûng, töø Ñöôøng Caùch meänh naêm 1927 ñeán caùc Nghò quyeát nhöõng naêm 1930 - 1945 döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, giai caáp coâng nhaân ñaõ ñaáu tranh vaø giaønh ñöôïc moät soá quyeàn lôi veà ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng. Nghò quyeát Trung öông Ñaûng thaùng 11/ 1940 coù ghi: “Khi thieát laäp ñöôïc chính quyeàn caùch maïng thì ñaët luaät BHXH, coù quyõ höu boång cho thôï thuyeàn giaø, ñaët quyõ cöùu teá thaát nghieäp vaø ban boá Boä luaät Lao ñoäng”. Trong Tuyeân ngoân 10 ñieåm Chöông trình Ñieàu leä Vieät Minh (25/10/41) cuõng bao goàm noäi dung treân vaø ghi theâm “ngöôøi giaø, keû taøn taät ñöôïc Chính phuû chaêm nom vaø caáp döôõng”. Ngay sau khi giaønh ñöôïc chính quyeàn vaø suoát trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Phaùp, choáng Hoa Kyø cho ñeán nay, Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn noùi veà BHXH, cheá ñoä BHXH ñaõ traûi qua nhieàu giai ñoaïn, nhieàu laàn boå sung, söûa ñoåi vaø caûi tieán, töøng böôùc phaùt trieån thaønh moät heä thoáng cheá ñoä BHXH töông ñoái hoaøn chænh. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa BHXH ôû Vieät Nam coù theå chia thaønh 4 giai ñoaïn nhö sau: - Töø ngaøy 2/9/1945 ñeán ngaøy 26/12/1961: Trong giai ñoïan naøy Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh nhieàu vaên baûn lieân quan ñeán caùc cheá ñoä BHXH, trong ñoù coù cheá ñoä höu trí nhö: Saéc leänh soá 54/SL ngaøy 01/11/1945, 105/SL ngaøy 14/6/1946, 29/SL ngaøy 12/3/1947. - Töø ngaøy 27/12/1961 ñeán thaùng 8/1985: Sau khi hoøa bình laäp laïi ôû mieàn Baéc, thöïc hieän Hieán phaùp 1959, ngaøy 27/12/1961 Hoäi ñoàng Chính phuû ñaõ ban haønh Ñieàu leä taïm thôøi veà caùc cheá ñoä BHXH ñoái vôùi coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöôùc, keøm theo Nghò ñònh 218/CP. Caùc cheá ñoä BHXH goàm 6 loaïi trôï caáp: oám ñau, thai saûn, tai naïn lao ñoäng hay beänh ngheà nghieäp; maát söùc lao ñoäng; höu trí vaø töû tuaát. Taïo ra moät heä thoáng BHXH khaù hoaøn chænh ôû nöôùc ta. 13 Nghò ñònh soá 10/NÑ-76 ngaøy 18/6/1976 cuûa Chính phuû caùch maïng laâm thôøi coäng hoøa mieàn Nam Vieät Nam veà “caùc cheá ñoä ñaõi ngoä coâng nhaân, vieân chöùc Nhaø nöôùc vaø quaân nhaân caùch maïng khi veà höu, veà nghæ maát söùc lao ñoäng, khi töø traàn”. Nghò ñònh soá 186/CP ngaøy 25/9/1976 quy ñònh traùch nhieäm cuûa chuû töï caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh coâng thöông nghieäp, tö baûn tö doanh ôû mieàn Nam khi coâng nhaân bò oám ñau, sinh ñeû, tai naïn lao ñoäng hay beänh ngheà nghieäp, thoâi vieäc, bò cheát. - Töø thaùng 9/1985 ñeán thaùng 3/1993: Ngaøy 18/9/1985 Hoäi ñoàng Boä tröôûng (nay laø Chính phuû) ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá 236/HÑBT, veà vieäc boå sung söûa ñoåi moät soá cheá ñoä chính saùch veà thöông binh vaø xaõ hoäi. Trong vaên baûn naøy, noäi dung cuï theå cuûa töøng cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi cuõng ñöôïc boå sung, söûa ñoåi nhieàu so vôùi tröôùc. Keå töø Ñaïi hoäi VI vaø Ñaïi hoäi VII cuûa Ñaûng, coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän cuûa ñaát nöôùc ngaøy caøng ñi vaøo chieàu saâu. Trong caùc chính saùch xaõ hoäi, thì vieäc caûi caùch ñoåi môùi cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi coù yeâu caàu böùc baùch. Hoäi ñoàng Boä tröôûng (nay laø Chính phuû) ban haønh Nghò ñònh soá 299/HÑBT ngaøy 15/8/1992 ban haønh ñieàu leä baûo hieåm y teá, môû ra moät loaïi hình baûo hieåm baét buoäc vaø loaïi hình baûo hieåm töï nguyeän, qui ñònh cô cheá ñoùng goùp baûo hieåm y teá ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñöôïc baûo hieåm vaø trong loaïi hình baûo hieåm baét buoäc thì ngöôøi söû duïng lao ñoäng cuõng phaûi ñoùng baûo hieåm nhaân danh nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñöôïc söû duïng. Baûo hieåm y teá vôùi noäi dung khaùm vaø chöõa beänh khi oám ñau, bò tai naïn ruûi ro, thöïc chaát laø moät phaàn caáu thaønh trong cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi veà oám ñau. - Töø thaùng 3/1993 ñeán nay Ngaøy 22/6/1993 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh soá 43/CP qui ñònh taïm thôøi cheá ñoä baûo hieåm xaõ hoäi. Noäi dung tröôùc heát nhaèm xoùa boû tö duy bao caáp, yû laïi trong lónh vöïc baûo hieåm xaõ hoäi, môû ra loaïi hình xaõ hoäi baét buoäc vaø loaïi hình baûo hieåm xaõ hoäi töï nguyeän. thöïc hieän cô cheá ñoùng goùp phí baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi 14 ngöôøi ñöôïc baûo hieåm. Nghò ñònh quy ñònh 5 cheá ñoä trôï caáp: oám ñau, tai naïn lao ñoäng vaø beänh ngheà nghieäp, thai saûn, höu trí vaø töû tuaát. Thoáng nhaát hoùa toå chöùc quaûn lyù baûo hieåm xaõ hoäi trong caû nöôùc. Treân cô sôû thöïc tieãn thöïc hieän baûo hieåm xaõ hoäi töø tröôùc , nhaát laø caên cöù nhöõng kinh nghieäm thöïc hieän Nghò ñònh 43/CP, cô cheá baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ ñöôïc cheá ñònh thaønh moät Chöông trong Boä luaät Lao ñoäng ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua ngaøy 23/6/1994 vaø ñöôïc cuï theå hoùa trong Ñieàu leä baûo hieåm xaõ hoäi môùi ban haønh keøm theo Nghò ñònh 12/CP ngaøy 26/1/1995. Ñeå phuø hôïp vôùi quaù trình phaùt trieån vaø hoäi nhaäp töø naêm 1998 ñeán nay chính saùch baûo hieåm xaõ hoäi ñaõ ñöôïc tu chænh, boå sung. Ñaëc bieät nhaát laø söï tu chænh, boå sung boä luaät LÑ trong ñoù chöông baûo hieåm xaõ hoäi cuõng coù moät soá thay ñoåi. Söï thay ñoåi chính saùch baûo hieåm xaõ hoäi ñöôïc cuï theå hoùa taïi nghò ñònh 01/2003/ND-CP ngaøy 9/1/2003 cuûa Chính phuû vôùi moät soá noäi dung chuû yeáu sau ñaây: - Môû roäng ñoái töôïng tham gia - Thay ñoåi caùch tính tæ leä khi tính löông höu. - Quy ñònh cheá ñoä nghæ döôõng söùc. - Thay ñoåi cheá ñoä trôï caáp thai saûn ñoái vôùi lao ñoäng nöõ sinh con thöù 3 trôû leân. - Quy ñònh caùc raøng buoäc höôûng trôï caáp baûo hieåm xaõ hoäi moät laàn… Ngaøy 14/12/2004, Chính phuû ban haønh nghò ñònh 208/2004/NÑ-CP quy ñònh vieäc ñieàu chænh löông höu vaø trôï caáp BHXH. Noäi dung nghò ñònh nhaèm caûi tieán moät böôùc cheá ñoä höu trí phuø hôïp tình hình giaù caû moät soá maët haøng taêng aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng ngöôøi höôûng cheá ñoä höu. 1.3. Vai troø, caùc chöùc naêng vaø nguyeân taéc cuûa cheá ñoä höu trí: 1.3.1.Vai troø cheá ñoä höu trí: 15 - Ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng: cheá ñoä höu trí coù vai troø mang laïi oån ñònh cuoäc soáng cho ngöôøi tham gia, goùp phaàn thöïc hieän chính saùch an sinh xaõ hoäi ñoái vôùi quoác gia ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi giaø. -Ñoái vôùi xaõ hoäi: Ñoái vôùi cheá ñoä höu trí thuoäc nhaùnh daøi haïn trong heä thoáng BHXH döïa vaøo nguyeân taéc laáy soá ñoâng ñoùng goùp ñeå traû cho soá ít ñuû ñieàu kieän hình thaønh neân moät quyõ tieàn teä. Nhôø phaàn nhaøn roãi chöa chi traû cuûa cheá ñoä höu trí ñaõ hình thaønh moät nguoàn tieàn teä lôùn taùc ñoäng maïnh tôùi heä thoáng taøi chính Nhaø nöôùc, tôùi heä thoáng tín duïng ngaân haøng. Ñaây laø nguoàn goùp phaàn phaùt trieån kinh teá quoác gia qua hoaït ñoäng baûo toàn vaø taêng tröôûng giaù trò döôùi nhieàu hình thöùc ña daïng. Cheá ñoä höu trí goùp phaàn vieäc thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, giaûm ngheøo ñoùi. 1.3.2. Caùc chöùc naêng cuûa cheá ñoä höu trí: - Baûo ñaûm thay theá thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng ñöôïc baûo hieåm khi ñaõ heát tuoåi lao ñoäng vaø ñaõ hoaøn thaønh ñoùng goùp cuûa mình cho xaõ hoäi, ñaõ ñuû ñieàu kieän höôûng cheá ñoä höu trí. - Khuyeán khích, kích thích ngöôøi lao ñoäng haêng haùi trong coâng vieäc vaø tích cöïc tham gia ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH trong ñoù coù phaàn daønh cho höu trí. - Phaân phoái laïi thu nhaäp: khi tham gia ñoùng goùp BHXH noùi chung, cheá ñoä höu trí noùi rieâng, ngöôøi lao ñoäng ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH. Khi ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình ñuû ñieàu kieän nghæ höu ngöôøi lao ñoäng seõ ñöôïc cô quan BHXH traû löông höu haøng thaùng ñoàng thôøi mua baûo hieåm y teá. 1.3.3. Caùc nguyeân taéc trong cheá ñoä höu trí: - Laáy soá ñoâng buø cho soá ít: Ñieàu quan troïng ôû ñaây laø söï ñoùng goùp thöïc hieän ñeàu kyø vaø laø ñoùng goùp cuûa soá ñoâng. Nhôø söï ñoùng goùp cuûa soá ñoâng, quyõ BHXH seõ coù ñieàu kieän taøi chính ñeå traû löông höu cho soá ngöôøi ñaõ heát tuoåi lao 16 ñoäng ñuû ñieàu kieän nghæ höu. Soá ngöôøi nghæ höu bao giôø cuõng nhoû hôn soá ngöôøi ñoùng goùp. - Löông höu, trôï caáp höu phaûi thaáp hôn möùc tieàn löông luùc ñang laøm vieäc nhöng thaáp nhaát cuõng phaûi ñaûm baûo möùc soáng toái thieåu. - Keát hôïp giöõa hình thöùc baét buoäc vaø töï nguyeän trong quaù trình thöïc hieän cheá ñoä höu trí. - Phaûi phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuï theå. - Moïi ñoái töôïng theo quy ñònh cuûa phaùp luaät ñeàu coù quyeàn tham gia ñoùng goùp vaø höôûng cheá ñoä höu trí khi hoï coù ñuû ñieàu kieän. - Nhaø nöôùc ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù traùch nhieäm phaûi thöïc hieän BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng cho ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng cuõng phaûi coù traùch nhieäm phaûi töï BHXH cho mình baèng vieäc tham gia ñoùng goùp vaøo quyõ haøng thaùng theo quy ñònh. 1.4. Caùc noäi dung vaø hình thöùc cuûa cheá ñoä höu trí taïi Vieät Nam: 1.4.1. Caùc noäi dung cuûa cheá ñoä höu trí taïi Vieät Nam: Cheá ñoä höu trí ñöôïc thieát keá nhaèm giuùp ñôõ ngöôøi lao ñoäng oån ñònh ñôøi soáng sau khi hoï ñaõ hoaøn thaønh ñoùng goùp coâng söùc cuûa mình cho xaõ hoäi. Cheá ñoä höu trí goàm caùc noäi dung sau ñaây: 1.4.1.1. Ñieàu kieän ñöôïc höôûng cheá ñoä höu: Tuoåi ñôøi nghæ höu vaø thôøi gian ñoùng BHXH. - Tuoåi ñôøi nghæ höu: Tuoåi nghæ höu laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc quan taâm nhieàu khi xaây döïng cheá ñoä höu trí. Söï thay ñoåi tuoåi nghæ höu lieân quan ñeán hai khía caïnh trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng ñoù laø vaán ñeà söû duïng khaû naêng lao ñoäng vaø taøi chính cuûa baûn thaân hoï. Ñoái vôùi xaõ hoäi, quy._. ñònh tuoåi nghæ höu aûnh höôûng raát lôùn 17 ñeán söï bieán ñoäng cuûa thò tröôøng söùc lao ñoäng. Taêng giaûm tuoåi nghæ höu seõ daãn ñeán nhu caàu veà lao ñoäng taêng hoaëc giaûm töông öùng neáu khoâng taïo theâm choã laøm vieäc môùi ñoàng thôøi seõ aûnh höôûng ñeán thu chi ñoái vôùi quyõ BHXH. Theo thoáng keâ cuûa Boä Lao ñoäng- Thöông binh xaõ hoäi (Vuï BHXH) thì hieän nay treân theá giôùi coù 34,62% nöôùc quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nam vaø nöõ baèng nhau, coøn 65,38% nöôùc treân theá giôùi quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ keùm hôn nam (trong ñoù coù Vieät Nam, tuoåi nghæ höu cuûa nam ñuû 60 tuoåi, cuûa nöõ ñuû 55 tuoåi). Nhöng do ñieàu kieän kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån, vai troø cuûa lao ñoäng nöõ tham gia trong lónh vöïc chính trò, kinh teá, khoa hoïc ngaøy caøng lôùn vaø vaán ñeà bình ñaúng giôùi ñöôïc tuyeân truyeàn thöïc hieän treân phaïm vi quoác teá neân xu höôùng caùc nöôùc ñang coù söï ñieàu chænh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ baèng vôùi tuoåi nghæ höu cuûa nam. Caùc nöôùc ñang quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ baèng nam khoâng chæ taäp trung ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Phaùp, Ñöùc, Haø Lan, Hoa Kyø, Thuïy Ñieån, Canada, Nhaät… maø coøn ôû caû caùc nöôùc khaùc nhö AÁn Ñoä, Coäng hoøa daân chuû nhaân daân Trieàu Tieân, Singopore, Indonesia vaø Malaysia. Theo thoáng keâ cuûa ILO naêm 1997, trong 23 nöôùc Taây Baéc AÂu coù 10 nöôùc quy ñònh tuoåi nghæ höu cuûa nöõ veà tröôùc nam töø 1 ñeán 5 naêm. Hieän nay ñaõ coù 17 nöôùc ñieàu chænh theo höôùng khoâng phaân bieät tuoåi nghæ höu giöõa nam vaø nöõ. Sau ñaây laø tuoåi nghæ höu cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi: Baûng 1.1: TUOÅI NGHÆ HÖU CUÛA MOÄT SOÁ QUOÁC GIA Tuoåi nghæ höu thoâng thöôøng Quoác gia Nöõ Nam Canada 65 65 Anh 60 65 Phaùp 65 65 Ñöùc 63 65 Hungary 55 60 Ba Lan 60 65 18 Nga 60 60 UÙc 60 65 Mexico 65 65 Chile 60 65 Hong Kong 65 65 Nhaät 65 65 Haøn Quoác 60 60 New Zealand 60 60 Trung Quoác 55 60 AÁn Ñoä 55 55 Ñaøi Loan 55 60 Philippins 60 60 Indonesia 55 55 Malaysia 55 65 Singapore 55 55 Hoa Kyø 65 65 Ñan Maïch 67 67 Na Uy 67 67 (Nguoàn: U.S. Social Administration, Social security programs throughout the world – 1997, Washington, D.C, 1997 ) Nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy, tuoåi nghæ höu cuûa nam vaø nöõ ôû Vieät Nam cheânh leäch 5 tuoåi. Hieän nay taïi Vieät Nam coù hai nhoùm yù kieán khaùc nhau lieân quan ñeán tuoåi nghæ höu cuûa nöõ nhö sau: - Nhoùm 1: Theo nhoùm naày, tuoåi nghæ höu nöõ, trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng neân tieáp tuïc duy trì theo qui ñònh hieän haønh cuûa phaùp luaät Vieät Nam (nöõ veà höu bình thöôøng khi ñuû 55 tuoåi, ñuû 20 naêm ñoùng BHXH döïa treân caùc cô sôû sau: - Do nöõ daäy thì sôùm hôn, vì vaäy tuoåi giaø sinh hoïc cuûa nöõ seõ sôùm hôn nam; beân caïnh ñoù do sinh ñeû (soá con bình quaân/ 1 phuï nöõ cao) coù aûnh höôûng ñeán tình traïng söùc khoeû phuï nöõ. - Phuï nöõ ñoùng moät vai troø quan troïng trong chaêm soùc gia ñình, giaùo duïc con caùi, vì vaäy neáu veà höu ôû ñoä tuoåi thích hôïp seõ coù ñieàu kieän toát ñeå chaêm soùc gia ñình. 19 - Trong tình hình phaùt trieån kinh teá chöa oån ñònh, tyû leä thaát nghieäp coøn chieám tyû leä cao, neáu keùo daøi tuoåi nghæ höu seõ laøm taêng theâm aùp löïc veà vieäc laøm, seõ haïn cheá lao ñoäng treû coù cô hoäi vieäc laøm seõ aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt trieån, vì theo qui luaät theá heä sau bao giôø cuõng hôn theá heä tröôùc veà theå löïc cuõng nhö veà trí löïc. - Nhoùm 2: Caàn ñieàu chænh tuoåi nghæ höu nöõ baèng nam (ñuû 60 tuoåi, coù ñuû 20 naêm ñoùng BHXH) döïa treân moät soá cô sôû sau ñaây: - Chuyeån qua giai ñoaïn ñoåi môùi, ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi, trình ñoä nhaän thöùc ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. Soá löôïng lao ñoäng nöõ tham gia vaøo quaûn lyù, saûn xuaát khoâng ngöøng taêng leân caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Hoï khoâng chæ tham gia vaøo hoaït ñoäng lao ñoäng giaûn ñôn maø coøn thamgia vaøo hoaït ñoäng lao ñoäng phöùc taïp, quaûn lyù ñoøi hoûi coù trình ñoä chuyeân moân kyõ thuaät cao. - Quan nieäm nöõ veà höu sôùm hôn nam ñeå chaêm soùc gia ñình, tieáp tuïc phuïc vuï choàng, con, chaùu laø quan nieäm loãi thôøi, duy trì söï baát bình ñaúng veà giôùi. - Xeùt veà maët phaùt trieån naêng löïc: neáu nöõ veà höu sôùm hôn nam 5 tuoåi thì quaù trình ñaøo taïo, söû duïng cuõng keát thuùc sôùm hôn 5 naêm. Vaø nhö vaäy seõ haïn cheá söï coáng hieán cuûa nöõ, haïn cheá phuï nöõ ñaûm nhaän nhöõng chöùc vuï cao hôn. Cuõng caàn löu yù cuøng xuaát phaùt tuoåi lao ñoäng nhö nhau, nhöng nöõ phaûi traûi qua giai ñoaïn sinh con, chaêm soùc con vaø gia ñình neân haïn cheá veà thôøi gian ñeå hoaøn thieän kieán thöùc (ñi hoïc naâng cao trình ñoä). Chæ ñeán giai ñoaïn böôùc vaøo tuoåi 40 khi con ñaõ lôùn phuï nöõ môùi coù ñieàu kieän hoïc haønh, naâng cao trình ñoä. Neáu veà höu sôùm seõ haïn cheá söû duïng kieán thöùc ñaõ ñöôïc caäp nhaät boå sung. - Quan nieäm öu tieân nöõ nghæ sôùm hôn nam ñeå coù ñieàu kieän baûo ñaûm söùc khoeû ngaøy nay khoâng coøn phuø hôïp nöõa. Thöïc teá soá nöõ nghæ höu tuoåi 55 tuoåi vaãn tieáp tuïc lao ñoäng chieám tyû leä cao vaø nhö vaäy chæ laø söï dòch chuyeån lao ñoäng töø khu vöïc naøy sang khu vöïc khaùc trong ñoù coù vieäc noäi trôï vaø chaêm soùc gia ñình. 20 - Quan nieäm naâng tuoåi nghæ höu nöõ leân seõ coù aûnh höôûng thò tröôøng söùc lao ñoäng (ñaàu vaøo ñoái vôùi lao ñoäng treû) laø thieáu coâng baèng. Nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñaëc bieät caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ nhö Inñoâneâsia, Singapore, Philipine, Malaysia quy ñònh tuoåi nghæ höu nam, nöõ baèng nhau laø do quan nieäm veà giôùi ñuùng ñaén chöù khoâng phaûi vì söùc eùp lao ñoäng. - Khi taêng tuoåi nghæ höu cho nöõ vöøa tieáp tuïc taïo ñieàu kieän cho nöõ coáng hieán vöøa coù lôïi cho quyõ BHXH. Vì thay vì hoï höôûng ôû tuoåi 55 hoï tieáp tuïc laøm vieäc, tieáp tuïc ñoùng BHXH vaø nhö vaäy quyõ BHXH seõ coù lôïi trong daøi haïn. ÔÛ ñaây cuõng caàn nhaán maïnh tuoåi thoï cuûa nöõ cao hôn nam cuõng laø moät chæ tieâu caàn löu yù ñeå taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ leân. - Thôøi gian ñoùng BHXH: Taát caû caùc danh töø chæ thôøi gian laøm vieäc cuûa coâng nhaân vieân chöùc vaø quaân nhaân nhö: tuoåi ngheà, tuoåi ngaønh, tuoåi quaân, thaâm nieân coâng taùc, thaâm nieân caùch maïng… ñöôïc goïi thoáng nhaát laø thôøi gian coâng taùc ñeå tính höôûng BHXH. Laø thôøi gian ngöôøi lao ñoäng lieân tuïc ñoùng phí BHXH töø khi baét ñaàu tham gia ñeán khi chaám döùt quan heä lao ñoäng. Theo quy ñònh cuûa nöôùc ta hieän nay thì thôøi gian coâng taùc lieân tuïc tröôùc 1/1/95 (ngaøy thaønh laäp cô quan BHXH) thì ñöôïc xem laïi thôøi gian ñoùng BHXH. Töø ngaøy 1/1/95 trôû ñi taát caû nhöõng ñoái töôïng maø phaùp luaät quy ñònh tham gia BHXH baét buoäc neáu coù ñoùng BHXH thì ñöôïc tính thôøi gian ñoùng BHXH. 1.4.1.2 Caùc tröôøng hôïp nghæ höu theo quy ñònh cuûa phaùp luaät hieän nay cuûa Vieät Nam: - Caùc tröôøng hôïp nghæ höu theo quy ñònh cuûa Nghò ñònh 12/CP/NÑ-CP ngaøy 26/1/1995 cuûa Chính phuû: 21 Baûng 1.2: TOÙM TAÉT CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NGHÆ HÖU THEO NGHÒ ÑÒNH 12/CP/NÑ-CP NGAØY 26/1/1995 CUÛA CHÍNH PHUÛ Loaïi höu Giôùi Tuoåi ñôøi Thôøi gian Ñoùng BHXH Caùc ñieàu kieän khaùc 1.Bình thöôøng 1.1 1.2 Nam Nöõ Nam Nöõ Ñuû 60 Ñuû 55 Ñuû 55 Ñuû 50 Ñuû 20 naêm Ñuû 20 naêm Ñuû 20 naêm Ñuû 20 naêm Coù moät trong 3 ñieàu kieän sau ñaây: Ñuû 15 naêm laøm ngheà naëng nhoïc , ñoäc haïi; Ñuû 15 naêm laøm vieäc nôi coù phuï caáp khu vöïc töø 0,7 trôû leân. Ñuû 10 naêm tham gia caùc chieán tröôøng: * B, C: Tính ñeán 30/4/75. * K: Tính ñeán 31/8/89. Coù theå coäng doàn caùc chieán tröôøng ñeå tính. 2.Möùc thaáp 2.1. 2.2. 2.3. Nam Nöõ Nam Nöõ Nam Nöõ Ñuû 60 Ñuû 55 Ñuû 50 Ñuû 45 Khoâng keå tuoåi ñôøi. Ñuû 15 ñeán döôùi 20 naêm. Ñuû 20 naêm Ñuû 20 naêm Ñuû 20 naêm Bò maát 61% söùc lao ñoäng trôû leân do HÑGÑYK khaùm vaø keát luaän Coù cuøng 2 ñieàu kieän sau ñaây: Ñuû 15 naêm laøm ngheà ñaëc bieät naëng nhoïc, ñoäc haïi. Bò maát 61% söùc lao ñoäng trôû leân. - Caùc tröôøng hôïp nghæ höu theo quy ñònh cuûa caùc nghò ñònh boå sung sau Nghò ñònh 12/CP/NÑ-CP ngaøy 26/1/1995 cuûa Chính phuû. 22 BAÛNG 1.3: TOÙM TAÉT CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP NGHÆ HÖU THEO CAÙC NGHÒ ÑÒNH BOÅ SUNG. Teân nghò ñònh Giôùi Tuoåi ñôøi Thôøi gian ñoùng BHXH Caùc ñieàu kieän khaùc 1. Nghò ñònh 71/CP ngaøy 23/11/2000 Nam Nöõ Ñuû 60 ñeán 65 Ñuû 55 ñeán 60 Laø caùn boä coâng chöùc quy ñònh taïi caùc khoaûn 2 vaø 3 ñieàu 1 cuûa phaùp leänh caùn boä coâng chöùc ñöôïc xem xeùt keùo daøi thôøi gian coâng taùc (ñoái töôïng cuï theå xem noäi dung cuûa nghò ñònh ôû phaàn phuï luïc) 2.Nghò ñònh 61/2001/NÑ-CP ngaøy 7/9/2001 Nam Ñuû 50 tuoåi Coù ñuû 20 naêm Coù ít nhaát 15 naêm laøm coâng vieäc khai thaùc haàm loø. Tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng laøm coâng vieäc khai thaùc haàm loø nhöng chöa ñuû thôøi gian ñoùng BHXH theo quy ñònh treân maø vaãn ñuû söùc khoeû thì vaãn tieáp tuïc laøm vieäc ñeán khi ñuû ñieàu kieän nghæ höu nhöng toái ña khoâng quaù 55 tuoåi. 5. Nghò ñònh 01/2003/NÑ-CP ngaøy 9/1/2003 Nam Nöõ Ñuû 55 ñeán döôùi 60. Ñuû 50 ñeán döôùi 55 Ñuû 30 naêm ñoùng BHXH Laøm ñôn töï nguyeän xin veà höu (khoâng bò tröø tyû leä vì veà tröôùc tuoåi) 1.4.1.3. Caùch tính löông höu: Löông Höu = Tieàn löông bình quaân ñoùng BHXH * tæ leä höôûng höu. • Caùch xaùc ñònh tieàn löông bình quaân laøm caên cöù ñoùng BHXH: Tieàn löông haøng thaùng laøm caên cöù ñoùng BHXH bao goàm möùc löông caáp baäc, chöùc vuï, hôïp ñoàng, phuï caáp chöùc vuï, thaâm nieân chöùc vuï baàu cöû, heä soá cheânh leäch baûo löu… 23 Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñoùng BHXH theo caùc möùc tieàn löông thaùng trong heä thoáng thang löông, baûn löông do Nhaø nöôùc quy ñònh, thì tieàn löông bình quaân ñoùng BHXH ñöôïc tính bình quaân gia quyeàn 5 naêm cuoái cuøng tröôùc khi nghæ höu. Ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng vöøa coù thôøi gian ñoùng BHXH theo thang löông, baûng löông do Nhaø nöôùc quy ñònh, vöøa coù thôøi gian ñoùng BHXH khoâng theo thang löông, baûng löông do Nhaø nöôùc quy ñònh thì tieàn löông bình quaân ñoùng BHXH ñöôïc tính taát caû thôøi gian laøm vieäc • Caùch xaùc ñònh tæ leä: Tæ leä trong coâng thöùc tính löông höu leä thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau ñaây: + Thôøi gian ñoùng BHXH. + Soá tuoåi nghæ höu sôùm. + Soá naêm tham gia coâng taùc tröôùc 16 tuoåi. + Giôùi tính. 1.4.2. Hình thöùc ñoùng BHXH: Coù 2 hình thöùc: Töï nguyeän vaø baét buoäc. ÔÛ Vieät Nam hieän nay chuû yeáu aùp duïng hình thöùc baét buoäc ñoái vôùi coâng nhaân vieân chöùc, löïc löôïng vuõ trang vaø ngöôøi lao ñoäng. Coøn hình thöùc töï nguyeän aùp duïng chuû yeáu laø baûo hieåm y teá. Rieâng ñoái vôùi noâng daân hieän ñang thí ñieåm noâng daân tham gia ñoùng vaøo quyõ höu trí. 1.5. Kinh nghieäm cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí: 1.5.1. Kinh nghieäm cuûa Hungary: Hungary laø moät trong soá 17 nöôùc Trung vaø Ñoâng Aâu coù söï chuyeån ñoåi töø neàn kinh teá keá hoaïch taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng. Moät maët, söï chuyeån ñoåi kinh teá ñaõ mang laïi nhöõng thaønh quaû khaû quan veà thu nhaäp bình quaân tính treân ñaàu ngöôøi, veà GDP, veà döï tröõ ngoaïi teä. Maët khaùc noù laïi keùo theo söï thay ñoåi phöông thöùc phaân phoái thu nhaäp, taïo ra khoaûng caùch ñaùng keå giöõa caùc taàng lôùp xaõ hoäi. 24 Trong hoaøn caûnh ñoù, heä thoáng BHXH noùi chung, heä thoáng löông höu noùi rieâng ñaõ boäc loä nhieàu baát caäp vaø ñoøi hoûi moät söï caûi caùch saâu roäng. Naêm 1997, Quoác hoäi thoâng qua luaät quy ñònh veà trôï caáp höu trí. Luaät naøy xaùc ñònh ñoái töôïng, ñieàu kieän höôûng, möùc höôûng töøng loaïi hình trôï caáp. Nguoàn hình thaønh quyõ: Quyõ höu trí ñöôïc hình thaønh töø söï ñoùng goùp cuûa 3 beân: Chính phuû, chuû söû duïng lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng vaø ñöôïc chia laøm 2 giai ñoaïn nhö sau: - Tröôùc naêm 1997: Ngöôøi lao ñoäng ñoùng goùp 6% tieàn löông, chuû söû duïng lao ñoäng: 24,5% toång tieàn löông cuûa nhöõng ngöôøi tham gia BHXH trong ñôn vò, Chính phuû hoã trôï phaàn thaâm huït. - Sau naêm 1997: Chính phuû caét phaàn hoã trôï, taêng möùc ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø giaûm bôùt phaàn ñoùng goùp cuûa chuû söû duïng lao ñoäng. Trôï caáp höu trí: + Ñieàu kieän höôûng: - Tuoåi nghæ höu chung cho caû hai giôùi laø 62 tuoåi vaø coù ít nhaát 20 naêm ñoùng BHXH. Soá naêm ñoùng BHXH cuõng ñöôïc giaûm ñi cho nhöõng ngöôøi laøm ngheà hoaëc coâng vieäc naëng nhoïc, ñoäc haïi. Nhaän xeùt veà caûi caùch cheá ñoä höu trí ôû Hungary: - Kòp thôøi caûi caùch töø cô cheá bao caáp qua cô cheá thò tröôøng khi thöïc hieän cheá ñoä höu trí. - Giaûm laàn söï hoã trôï cuûa Chính phuû baèng caùch taêng söï ñoùng goùp cuûa chuû söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng, trong ñoù tyû leä ngöôøi lao ñoäng ñoùng goùp ngaøy caøng taêng töø 6% tröôùc naêm 1997 leân 9% töø naêm 2000 trôû ñi; tyû leä cuûa chuû söû duïng lao ñoäng ñoùng goùp töø 24,5% tröôùc naêm 1997 vaø giaûm daàn ñeán 22% töø naêm 2000 trôû ñi. - Theo baûng1.1 maø chuùng toâi ñaõ trình baøy, vaøo naêm 1997 tuoåi nghæ höu taïi Hungary nam ñuû 60 tuoåi, nöõ ñuû 55 tuoåi, nhöng theo quy ñònh töø naêm 2003 thì tuoåi 25 nghæ höu taêng leân laø 62 tuoåi cho caû nam vaø nöõ ñeå ñaûm baûo caân ñoái taøi chính cho cheá ñoä höu trí trong daøi haïn. 1.5.2. Kinh nghieäm cuûa Phaùp: Trong nhöõng naêm vöøa qua, Chính phuû Phaùp quan taâm ñeán caûi caùch cheá ñoä höu trí. Nhöõng thoâng tin veà vieäc thay ñoåi möùc ñoùng goùp trong caùc cheá ñoä höu trí naøy (lieân quan ñeán 8 trieäu ngöôøi, trong ñoù phaàn lôùn laø coâng chöùc Nhaø nöôùc) ñang ñaët ra vaán ñeà caàn phaûi ñaûm baûo söï caân baèng taøi chính daøi haïn cuûa cuûa heä thoáng höu trí. Tuy nhieân, nhöõng vaán ñeà ñaët ra lieân quan ñeán caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät khoâng chæ ñôn thuaàn tuùy mang tính taøi chính, keá toaùn maø coøn mang trong mình nhöõng yeáu toá chính trò- xaõ hoäi heát söùc phöùc taïp. Caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät ra ñôøi nhaèm baûo hieåm moät soá ruûi ro xaõ hoäi trong moät hoaøn caûnh lòch söû ñaëc thuø vaøo thôøi kyø tröôùc naêm 1930, khi ôû Phaùp chöa thaønh laäp heä thoáng BHXH. Caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät ñang ñaët ra hai vaán ñeà chính: vaán ñeà ñaûm baûo möùc chæ traû thoáng nhaát giöõa caùc cheá ñoä vaø vaán ñeà khaéc phuïc söï caïnh tranh giöõa caùc doanh nghieäp tham gia caùc cheá ñoä höu trí naøy. Yeâu caàu caûi caùch caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät naøy hieän nay ñang ñöôïc ñaët ra, bôûi leõ chuùng khoâng theå toàn taïi baát ñoäng nhö moät oác ñaûo trong moät theá giôùi ñang chuyeån ñoäng maïnh meõ vôùi dieän ñöôïc baûo hieåm baét buoäc vaø phaïm vi baûo hieåm luoân luoân thay ñoåi. - Baát bình ñaúng gia taêng giöõa caùc thaønh vieân trong cuøng moät theá heä. Tyû leä thu nhaäp thay theá tieàn löông trung bình trong caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät cao hôn so vôùi maët baèng chung. Söï cheânh leäch naøy moät phaàn xuaát phaùt töø caùc quy ñònh trong Boä luaät höu trí daân söï vaø quaân söï (ñieàu kieän chi traû thuaän lôïi hôn, ví duï tuoåi veà höu sôùm hôn so vôùi caùc cheá ñoä khaùc, khoâng tính heä soá giaûm löông höu trong tröôøng hôïp veà höu sôùm, ñöôïc hoaøn traû trôï caáp khoâng phuï thuoäc vaø ñieàu kieän tuoåi taùc, thu 26 nhaäp…). Ngoaøi ra, trong caùc cheá ñoä höu trí ñaëc bieät thôøi gian baûo hieåm trung bình cuõng daøi hôn so vôùi caùc cheá ñoä höu trí thoâng thöôøng. Ñôït caûi caùch heä thoáng höu trí vaøo naêm 1993 (thay ñoåi caùch tính löông höu, taêng thôøi gian ñoùng BHXH töø 37.5 naêm leân 40 naêm, tính tieàn löông bình quaân ñoùng BHXH laø 25 naêm thay vì 10 naêm nhö tröôùc ñaây) coù taùc ñoäng taêng khaû naêng caân ñoái taøi chính ñoái vôùi cheá ñoä höu trí thoâng thöôøng. Tuy nhieân caùc quy ñònh phaùp luaät veà cheá ñoä höu trí daønh cho coâng chöùc cho ñeán nay vaãn khoâng coù gì thay ñoåi, do vaäy, vieäc caûi caùch heä thoáng höu trí seõ laøm giaûm soá ngöôøi höôûng löông höu thuoäc khu vöïc tö nhaân so vôùi khu vöïc Nhaø nöôùc. Ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán cheá ñoä höu trí Phaùp ñang tieáp tuûc caûi caùch chính saùch höu trí vôùi hai giaûi phaùp cô baûn laø taêng tuoâûi nghæ höu vaø xaây döïng heä thoáng höu trí döïa treân cô sôû kinh doanh voán. Taêng tuoåi nghæ höu hieän nay ñaõ thöïc hieän, nhöng khoâng theå vöôït qua möùc giôùi haïn; trong khi ñoù khi aùp duïng giaûi phaùp kinh doanh voán khoâng phaûi laø vaán ñeà ñôn giaûn vì kinh doanh caøng lôøi nhieàu thì thöôøng ñoä ruõi ro caøng cao. Nhaän xeùt cheá ñoä höu trí taïi Phaùp: - Coù söï phaân bieät giöõa cheá ñoä höu trí ñaëc bieät (phaàn lôùn laø daønh cho coâng chöùc nhaø nöôùc) vôùi cheá ñoä höu trí thoâng thöôøng (lieân quan ñeán ngöôøi lao ñoäng maø phaàn lôùn laø khu vöïc tö nhaân). Ñaùng chuù yù nhöõng öu ñaõi trong cheá ñoä höu trí ñaëc bieät ñöa ñeán haäu quaû laø söï maát caân ñoái taøi chính giöõa thu vaø chi cuûa cheá ñoä höu trí. - Töø naêm 1993 thöïc hieän caûi caùch maïnh cheá ñoä höu trí thoâng thöôøng baèng caùch taêng thôøi gian ñoùng BHXH; thay ñoåi caùch tính tieàn löông bình quaân ñoùng BHXH theo höôùng baûo ñaûm khaû naêng caân ñoái taøi chính quyõ höu trí toát hôn. - Quyõ baûo hieåm höu trí ngoaøi vieäc taùc ñoäng cuûa yeáu toá laïm phaùt, cuûa tuoåi thoï taêng leân coøn bò taùc ñoäng cuûa yeáu toá chính trò (do caùc lôøi höùa cuûa caùc Ñaûng phaùi khi thöïc hieän vaän ñoäng baàu cöû). 27 - Tieáp tuïc caûi caùch cheá ñoä höu trí theo hai giaûi phaùp cô baûn laø taêng tuoåi nghæ höu vaø xaây döïng heä thoáng höu trí döïa treân cô sôû kinh doanh voán. 1.5.3. Cheá ñoä höu trí cuûa Hoa Kyø: Naêm 1998, möùc ñoùng vaøo quyõ BHXH cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng moãi beân laø 6.2% tieàn löông cuûa ngöôøi lao ñoäng. Khu vöïc noâng nghieäp vaø phi chính thöùc (töï taïo vieäc laøm hay lao ñoäng töï do) neáu tham gia BHXH baét buoäc phaûi ñoùng 12.4% tieàn löông cuûa hoï. Soá tieàn BHXH thu ñöôïc, ngoaøi chi quaûn lyù boä maùy, coøn laïi 70% chi cho trôï caáp höu trí, 19% chi trôï caáp Y teá, 11% chi trôï caáp khuyeát taät vaø gia ñình. Vieäc ñaàu tö quyõ BHXH ôû Hoa Kyø cuõng ñöôïc Luaät BHXH quy ñònh, ñaàu tö phaûi ñaûm baûo an toaøn ñeå baûo toaøn vaø phaùt trieån quyõ. Quyõ BHXH ñöôïc toå chöùc BHXH quoác gia ñaàu tö sinh lôøi döôùi caùc hình thöùc: Ñaàu tö vaøo lónh vöïc xaây döïng cô baûn, mua traùi phieáu ngaân haøng, mua coå phieáu doanh nghieäp, cho Chính phuû vay vôùi laõi suaát thaáp, nhöng ñaàu tö lôùn nhaát laø mua coâng traùi Nhaø nöôùc. Laõi thu ñöôïc töø ñaàu tö quyõ BHXH khoâng phaûi ñoùng thueá, vì muïc tieâu thöïc hieän chính saùch BHXH, ñaûm baûo ñôøi cho ngöôøi lao ñoäng. Ngöôøi tham gia baûo hieåm coù quyeàn ñöôïc bieát vieäc baûo toaøn quyõ taøi chính BHXH. Haøng naêm Hoäi ñoàng quaûn lyù BHXH laøm baùo caùo veà tình hình taøi chính cuûa heä thoáng BHXH. Nhöõng baùo caùo naøy laø caên cöù quan troïng ñeå ñaùnh giaù vaø baûo ñaûm söï vöõng maïnh veà taøi chính cuûa heä thoáng BHXH. Theo tính toaùn cuûa caùc chuyeân gia nghieân cöùu veà BHXH vôùi möùc ñoùng kinh phí BHXH nhö hieän nay cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng vaø ngöôøi lao ñoäng thì khoaûng naêm 2030 quyõ BHXH cuûa Hoa Kyø seõ khoâng ñuû khaû naêng chi traû cho caùc cheá ñoä. Nguyeân nhaân cuûa vieäc maát caân ñoái naøy laø: 28 - Tuoåi thoï cuûa ngöôøi Hoa Kyø taêng leân. Theo döï baùo ñeán naêm 2030 coù 77 trieäu ngöôøi ôû tuoåi 65. Naêm 1960, soá ngöôøi döôùi 18 chieám 35.7% daân soá, nhöõng ngöôøi treân 63 tuoåi chieám 9.3%, ñeán naêm 2030 tyû leä 2 loaïi naøy laø: 21.3% vaø 20.7%. - Tyû leä soá ngöôøi ñoùng BHXH treân soá löôïng ngöôøi höôûng cheá ñoä BHXH ngaøy caøng giaûm. Ñeå khaéc phuïc tình traïng quyõ BHXH seõ khoâng ñuû khaû naêng chi traû trong töông lai, ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu thaûo luaän veà vaán ñeà naøy vaø ñöa ra caùc phöông aùn khaùc nhau ñeå tìm caùc bieän phaùp caûi caùch BHXH. Caùc bieän phaùp ñang ñöôïc aùp duïng ñeå caûi caùch cheá ñoä höu trí ôû Hoa Kyø goàm: - Tö nhaân hoùa BHXH - Chuyeån töø hình thöùc xaùc ñònh trôï caáp hieän nay thaønh hình thöùc xaùc ñònh möùc ñoùng goùp döïa vaøo taøi khoaûn caù nhaân. - Giaûm möùc ñoä trôï caáp BHXH - Taêng möùc ñoùng BHXH - Taêng caùc bieän phaùp ñaàu tö, taêng tröôûng quyõ. Ñieàu kieän ñeå ñöôïc höôûng cheá ñoä trôï caáp höu trí toaøn phaàn: - Ngöôøi lao ñoäng phaûi ñuû 67 tuoåi (tröôùc ñaây laø 65). - Coù 35 naêm laøm vieäc vaø ñoùng BHXH (ñaây laø soá naêm coâng taùc cao nhaát). ÔÛ Hoa Kyø khoâng quy ñònh giaûm tuoåi ñôøi ñeå nghæ höu cho caùc ngaønh ngheà naëng nhoïc, ñoäc haïi… Vì lao ñoäng laøm caùc ngheà naëng nhoïc, ñoäc haïi ñaõ ñöôïc tính vaøo löông. Ngöôøi lao ñoäng cuõng coù theå ñöôïc nhaän trôï caáp höu trí khi chöa ñeán tuoåi 67 nhöng trôï caáp seõ giaûm. Ngöôøi lao ñoäng ñeán tuoåi nghæ höu nhöng tieáp tuïc laøm vieäc thì trôï caáp taêng leân baèng 2 caùch: - Möùc tieàn löông bình quaân cao daãn ñeán möùc trôï caáp höu trí cao hôn. 29 - Ngöôøi lao ñoäng seõ ñöôïc nhaän moät theû ñaëc bieät daønh cho nhöõng ngöôøi nghæ höu muoän, theû naøy chính laø % ñöôïc tính theâm trôï caáp höu trí cuûa ngöôøi lao ñoäng phuï thuoäc vaøo ngaøy sinh cuûa hoï. Möùc trôï caáp höu trí: möùc trôï caáp höu trí phuï thuoäc vaøo thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng laøm caên cöù ñoùng BHXH. Trôï caáp daønh cho thaân nhaân ngöôøi lao ñoäng: Neáu ngöôøi lao ñoäng ñuû ñieàu kieän nhaän trôï caáp höu trí, moät soá thaønh vieân gia ñình hoï cuõng coù theå ñöôïc nhaän trôï caáp. Cuoäc khuûng hoaûng taøi chính veà giaûi quyeát cheá ñoä cho ngöôøi nghæ höu ñang laø vaán ñeà maø Chính phuû Hoa kyø phaûi giaûi quyeát. Vieäc saép veà höu cuûa moât theá heä ngöôøi giaø gaây khoù khaên cho neàn taøi chính cuûa quoác gia vaø coù theå ñaåy chuaån möïc soáng cuûa theá heä töông lai vaøo böôùc hieåm ngheøo. Chæ vì moät ñieàu ñôn giaûn laø moãi ngöôøi daân cuõng nhö chính phuû Hoa Kyø chöa ñöôïc chuaån bò ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng thöû thaùch veà taøi chính cuûa theá kyû XXI. Hoï ñang phaûi ñoái maët vôùi moät coäng ñoàng daân cö ñang giaø ñi moät caùch nhanh choùng, moät heä thoáng BHXH oám yeáu, möùc chi tieâu cuûa chính phuû cho ngöôøi cao tuoåi khoâng beàn vöõng, caùc keá hoaïch höu trí tö nhaân khoâng ñuû chi traû, tieàn ñoùng goùp baûo hieåm thaáp ôû möùc khoù chaáp nhaän. Chính phuû ñaõ höùa quaù nhieàu nhöng laøm ñöôïc quaù ít. Keát quaû laø “chieác gheá ba chaân” - BHXH, tieát kieäm caù nhaân vaø caùc phöông thöùc trôï caáp höu tö vaø coâng- thöïc hieän cheá ñoä trôï caáp höu theo truyeàn thoáng ñang ngaøy caøng maát beàn vöõng vaø coù nguy cô suïp ñoå. Trung taâm nghieân cöùu chieán löôïc vaø caùc vaán ñeà quoác teá (Hoa Kyø) ñaõ thaønh laäp UÛy ban quoác gia veà chính saùch höu trí vaøo ñaàu naêm 1997 ñeå tìm hieåu caùc thaùch thöùc veà an sinh höu trí ñang phaùt sinh, tìm kieám caùc giaûi phaùp toaøn dieän coù khaû naêng thöïc thi veà maët chính trò ñeå ñoái phoù vôùi caùc thaùch thöùc ñoù. Moät UÛy ban 24 thaønh vieân ñaõ ñöôïc thaønh laäp goàm nhöõng Nhaø laõnh ñaïo coù kinh ngieäm vaø uy tín trong caùc chính giôùi. 30 Trong baùo caùo cuûa UÛy ban naøy coù 3 ñieåm cô baûn: - Giaùo duïc cho coâng daân Hoa Kyø hieåu ñöôïc thöïc chaát vaø taàm quan troïng cuûa caùc thaùch thöùc cuûa vaán ñeà taøi chính cho caùc ñoái töôïng höu trí. - Cung caáp caùc döõ lieäu khaùch quan ñeå taïo cô sôû cho caùc cuoäc thaûo luaän. - Ñöa ra ñöôïc nhöõng thay ñoåi caàn thieát, ñöôïc nhieàu ngöôøi chaáp nhaän ñeå ñöa nöôùc Hoa Kyø vaøo moät vò theá vöõng chaéc laâu daøi veà maët taøi chính vaø baûo ñaûm an toaøn cho nhöõng ngöôøi daân Hoa Kyø veà höu. Keá hoaïch an sinh xaõ hoäi theá kyû 21 ñaõ ñaït ñöôïc söï thoáng nhaát cuûa ñaûng Coäng hoaø vaø Daân chuû vaø ñeà caäp toaøn dieän tôùi vaán ñeà BHXH. Keá hoaïch bao goàm vieäc caûi tieán vaø thay ñoåi caû 3 nguoàn taøi chính chuû yeáu cuûa quyõ tieát kieäm höu trí. Ñoù laø: quyõ höu trí truyeàn thoáng, quyõ höu trí tö nhaân vaø quyõ tieát kieäm caù nhaân. Ba loaïi hình naøy coù taùc ñoäng hoã trôï boå sung cho nhau caøng coù nhieàu ngöôøi tham gia vaøo quyõ höu trí tö nhaân vaø quyõ tieát kieäm caù nhaân thì caøng coù nhieàu tieàn ñeå baûo ñaûm cho phaùt trieån vaø taïo cho chính phuû nhieàu cô hoäi ñeå löïa choïn, ñaûm baûo söï beàn vöõng cuûa heä thoáng höu trí. Moät trong caùc caûi caùch quan troïng laø caûi toå caùc quyõ tieát kieäm caù nhaân vaø caùc hình thöùc quyõ höu trí tö nhaân. Tieát kieäm höu trí caù nhaân vaø caùc hình thöùc höu trí tö nhaân laø nhöõng boä phaän ñöôïc thieát keá ñeå boå sung cho nhöõng thay ñoåi cuûa BHXH. UÛy ban cuõng ñöa ra nhöõng thay ñoåi veà luaät thueá, nhöõng thay ñoåi naøy seõ giuùp cho ngöôøi daân Hoa Kyø tham gia BHXH nhieàu hôn. Keá hoaïch cuûa UÛy ban quoác gia veà höu trí cho pheùp ngöôøi lao ñoäng naém ñöôïc taøi khoaûn höu trí cuûa hoï moät caùc deã daøng khi hoï ñoåi ngheà. Keá hoaïch cuõng seõ laøm taêng quyõ tieát kieäm höu trí caù nhaân baèng caùch môû roäng vaø ñôn giaûn hoùa taøi khoaûn höu trí caù nhaân, taïo ra moät taøi khoaûn huu trí caù nhaân thuaän lôïi veà thueá ñoái vôùi taát caû ngöôøi Hoa Kyø. Nhaän xeùt veà cheá ñoä höu trí taïi Hoa Kyø: 31 - Chính phuû Hoa Kyø raát quan taâm vieäc ñaàu tö quyõ höu trí nhaøn roãi vôùi nhieàu hình thöùc ña daïng vaø khoâng ñaùnh thueá treân laõi ñaàu tö. - Coâng khai hoùa quyõ höu trí haøng naêm ñeå ngöôøi tham gia bieát roõ tình hình taøi chính cuûa nguoàn quyõ naøy. Coâng khai hoùa taøi chính cuõng laø cô sôû ñeå Chính phuû ñeà ra caùc chính saùch vó moâ thích hôïp nhaèm baûo ñaûm caân ñoái taøi chính daøi haïn. - Do tuoåi thoï cuûa ngöôøi daân Hoa Kyø taêng leân seõ taùc ñoäng khaû naêng caân ñoái quyõ höu trí trong töông lai. Chính vì vaäy maø tuoåi nghæ höu ôû Hoa Kyø hieän nay ñaõ naâng leân 67, ñoàng thôøi taêng thôøi gian ñoùng BHXH leân 35 naêm. Ñaùng chuù yù laø ngöôøi laøm coâng vieäc naëng nhoïc, ñoäc haïi ñöôïc tính vaøo löông khoâng öu ñaõi ñeå tính tuoåi ñôøi nghæ höu. - Tích cöïc tö nhaân hoùa thöïc hieän cheá ñoä höu trí. - Tích cöïc chuyeån heä thoáng höu trí döïa vaøo cô cheá taøi khoaûng caù nhaân. - Aùp duïng nhieàu chính saùch ñeå caân ñoái taøi chính. 1.5.4. Kinh nghieäm cuûa Trung Quoác: Cuõng gioáng nhö moät soá quoác gia khaùc, heä thoáng höu trí chính thoáng cuûa Trung Quoác ñöôïc aùp duïng theo heä thoáng A pay as – you – go ( PAYG: möùc traû ñöôïc xaùc ñònh tröôùc) aùp duïng chuû yeáu cho ngöôøi lao ñoäng ôû caùc ñôn vò thuoäc sôû höõu Nhaø nöôùc, ôû caùc vuøng ñoâ thò. Trong khi ñoù soá lao ñoäng laøm vieäc ôû thaønh phaàn kinh teá khoâng thuoäc Nhaø nöôùc chieám tæ troïng lôùn vaø ngaøy caøng taêng chæ ñöôïc aùp duïng möùc höu trí raát haïn cheá. Do quy ñònh tyû leä ñoùng goùp cao, moät soá doanh nghieäp ñaõ coù nhöõng phaûn öùng, trong soá ñoù coù nhieàu doanh nghieäp khoâng chaáp haønh ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH. Tröôùc tình hình nhö vaäy, Chính phuû Trung Quoác tìm caùch caûi caùch heä thoáng höu trí. Gaàn ñaây nhaát 7/1997, Chính phuû giôùi thieäu moät heä thoáng höu trí thoáng nhaát keát hôïp söï ñoùng goùp coù tính chaát xaõ hoäi vôùi taøi khoaûn caù nhaân goàm: 32 - Boä phaän 1: heä thoáng A pay as – you – go (PAYG : möùc höôûng ñöôïc xaùc ñònh tröôùc). Aùp duïng ôû möùc ñoä caáp tænh thaønh phoá seõ cung caáp 20% thu nhaäp thay theá vaø ñöôïc xem laø möùc cô baûn ñuû soáng. - Boä phaän 2: taøi khoaûn caù nhaân. Moät chöông trình ñoùng goùp baét buoäc noäp vaøo taøi khoaûn caù nhaân vaø sau naøy ngöôøi veà höu seõ nhaän töø taøi khoaûn caù nhaân cuûa mình töông öùng vôùi phaàn ñoùng goùp keå caû nhöõng hoaït ñoäng sinh lôøi. - Boä phaän 3: ñaây laø phaàn mang tính chaát boå sung, tính chaát baûo hieåm töï nguyeän vôùi nhieàu loaïi khaùc nhau coù theå laø töøng caù nhaân rieâng reõ hay moät nhoùm aùp duïng cho nhöõng coâng ty maø quy moâ khoâng theå ñieàu chænh ñaày ñuû theo quy ñònh. Neáu ngöôøi tham gia ñaõ ñoùng goùp toái thieåu 10 naêm seõ nhaän ñöôïc trôï caáp töø heä thoáng höu cô baûn (boä phaän 1) vaø trôï caáp töø taøi khoaûn caù nhaân theo döï ñoaùn ñaït khoaûn 58% tæ leä thay theá. Tyû leä ñoùng goùp cuõng thay ñoåi tuøy theo thaønh thò hay noâng thoân. Toång quaùt tyû leä doanh nghieäp ñoùng goùp laø 20% toång quyõ löông (luùc ñaàu 13% vôùi boä phaän 1; 7% vôùi boä phaän 2; muïc tieâu laâu daøi laø doanh nghieäp seõ ñoùng goùp 20% chæ taäp trung ôû boä phaän 1). Tuy nhieân doanh nghieäp coøn phaûi ñoùng goùp theâm 14% toång quyõ löông vaøo chi phí an sinh xaõ hoäi boå sung. Vôùi söï ñoùng goùp cao nhö vaäy ñaõ taùc ñoäng ñeán lôïi theá caïnh tranh cuûa doanh nghieäp ñoàng thôøi daãn ñeán tình traïng neù traùnh khoâng ñoùng goùp vaøo quyõ BHXH. Phaàn ñoùng goùp toång coäng vaøo taøi khoaûn caù nhaân theo tyû leä 11% tieàn löông, ngöôøi lao ñoäng baét ñaàu ñoùng goùp 4% vaø cöù 2 naêm taêng theâm 1%, möùc traàn laø 8%. Ngöôøi söû duïng lao ñoäng seõ ñoùng goùp giaûm daàn töø 7% haï xuoáng 3% tieàn löông. Chính phuû Trung Quoác döï ñònh aùp duïng heä thoáng BHXH theo boä phaän 1 giai ñoaïn ñaàu cho caáp tænh vaø tieáp theo ôû quoác gia. Ñeå ñieàu chænh khoaûn tieàn phaûi thanh toaùn lieân quan ñeán BHXH, Chính phuû Trung Öông haøng naêm seõ trích 33 Ngaân saùch chuyeån veà cho BHXH ñeå thanh toaùn phaàn thieáu huït maø heä thoáng BHXH chính thoáng khoâng trang traûi noåi. Xeùt veà maët lyù thuyeát, heä thoáng höu trí ôû boä phaän 2 môû ra moät chöông môùi trong chöông trình BHXH cuûa Trung Quoác. Tuy vaäy trong thöïc tieãn, söï tích luõy taøi ._.am laø 30 naêm, nöõ laø 25 naêm. - Tuoåi ñôøi veà höu bình quaân cuûangöôøi tham gia laø 51,5 (nam laø 55tuoåi, nöõ laø 48 tuoåi. Ñaây laø tuoåi veà höu bình quaân thöïc teá töø 1995 ñeán 2004 taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh) vaø giaû thieát khoâng thay ñoåi trong thôøi kyø tính toaùn. 58 - Tyû leä trích noäp vaøo quyõ höu trí ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng (baèng 13% tieàn löông laøm caên cöù ñoùng BHXH cuûa ngöôøi lao ñoäng) khoâng thay ñoåi suoát thôøi kyø tính toaùn - Laõi suaát do hoaït ñoäng ñaàu tö quyõ höu trí nhaøn roãi laø 3% (sau khi ñaõ tröø phaàn chi phí cho quaûn lyù vaø ñaàu tö xaây döïng cô baûn) nhö hieän nay vaø khoâng thay ñoåi suoát thôøi kyø tính toaùn. Vôùi caùc giaû thieát vöøa neâu thì ñoái vôùi 1 ngöôøi baét ñaàu laøm vieäc tham gia ñoùng BHXH töø naêm 1995 (thôøi ñieåm quyõ BHXH chính thöùc thaønh laäp qui ñònh söï ñoùng goùp cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng) thì nam seõ veà höu vaøo 2025 (sau 30 naêm ñoùng goùp vaø coù ñuû ñieàu kieän veà tuoåi ñôøi) coøn nöõ veà höu vaøo 2020 (sau 25 naêm ñoùng goùp vaø coù ñuû ñieàu kieän veà tuoåi ñôøi). Nhö vaäy neáu döïa vaøo tuoåi thoï ñaõ ñöôïc döï baùo theo moâ hình tuoåi thoï cuûa Lieân Hieäp Quoác maø chuùng toâi trình baøy ôû phuï luïc 2 thì nam seõ höôûng löông höu khoaûng 20 naêm coøn nöõ khoaûng 30 naêm. AÙp duïng lí thuyeát toaùn taøi chính ñeå tính möùc tích luõy maø moät ngöôøi lao ñoäng baét ñaàu laøm vieäc cho ñeán khi nghæ höu ñeå tính giaù trò töông lai cuûa moät chuoãi tieàn teä phaùt sinh cuoái kyø vaø laõi keùp; töông töï xaùc ñònh toång soá tieàn maø cô quan BHXH phaûi traû cho ngöôøi lao ñoäng haèng thaùng töø khi baét ñaàu nghæ höu cho ñeán khi qua ñôøi ñöôïc qui veà hieän giaù taïi thôøi ñieåm baét ñaàu nghæ höu. Trong phaàn tính toaùn, do soá ngöôøi tham gia ñoùng goùp quyõ höu trí thuoäc khu vöïc nhaø nöôùc oån ñònh vaø chieám tyû troïng cao, do ñoù khi tính toaùn caân ñoái giöõa soá tieàn ñoùng goùp (quy veà giaù trò töông lai) vôùi soá tieàn höôûng höu (quy veà giaù trò hieän taïi) chuùng toâi choïn moät soá nhoùm ñoái töôïng tham gia vaøo quyõ höu trí thuoäc khu vöïc Nhaø nöôùc, cuï theå nhö sau: - Ñoái vôùi coâng chöùc Nhaø nöôùc, chuùng toâi choïn caùc nhoùm coâng chöùc A2.2, A1, B, C (ñaây laø caùc nhoùm coâng chöùc ñöôïc quy ñònh taïi caùc baûng löông theo tinh thaàn nghò ñònh 104/2004/NÑ-CP ngaøy 14/12/2004 cuûa Chính phuû quy ñònh veà cheá 59 ñoä tieàn löông cuûa caùn boä coâng chöùc vieân chöùc vaø löïc löôïng vuõ trang). Caùc nhoùm naøy chieám tyû troïng cao trong coâng chöùc nhaø nöôùc. - Ñoái vôùi vieân chöùc Nhaø nöôùc, chuùng toâi choïn caùc nhoùm vieân chöùc A2.2, A1, A0, B (ñaây laø caùc nhoùm vieân chöùc ñöôïc quy ñònh taïi caùc baûng löông theo tinh thaàn nghò ñònh 204/2004/NÑ-CP ngaøy 14/12/2004 cuûa Chính phuû quy ñònh veà cheá ñoä tieàn löông cuûa caùn boä coâng chöùc vieân chöùc vaø löïc löôïng vuõ trang). Caùc nhoùm naøy chieám tyû troïng cao trong vieân chöùc nhaø nöôùc. - Coâng nhaân tröïc tieáp saûn xuaát: choïn 2 nhoùm coù tæ troïng lao ñoäng tham gia ñoùng BHXH ñoâng laø nhoùm cheá bieán löông thöïc thöïc phaåm vaø nhoùm deät, thuoäc da, giaû da, giaáy, may maëc ñöôïc quy ñònh taïi nghò ñònh 205/2004/NÑ-CP ngaøy 14/12/2004 cuûa Chính phuû quy ñònh heä thoáng thang löông, baûng löông vaø cheá ñoä phuï caáp löông trong caùc coâng ty nhaø nöôùc. Keát quaû tính toaùn veà möùc tích luõy, veà nhu caàu tieàn ñeå traû trôï caáp ñöôïc theå hieän taïi caùc phuï luïc cuï theå nhö sau: - Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A1: phuï luïc 3, 3.1, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5, 3.6 - Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A0: phuï luïc 4, 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6 - Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch B: phuï luïc 5, 5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 5.6 - Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch C1: phuï luïc 6, 6.1, 6.2, 6, 6.3, 6.4, 6.5, 6.6 - Coâng nhaân löông thöïc thöïc phaåm: phuï luïc 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.5 - Coâng nhaân may maëc, da giaøy, thuoäc da: phuï luïc 8.1, 7.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6 Töø keát quaû tính toaùn, chuùng toâi phaân tích vaø laäp baûng caân ñoái giöõa ñoùng goùp vaø höôûng cheá ñoä höu trí lieân quan ñeán caùc ñoái töôïng vöøa neâu vaø döïa vaøo caùc giaû thieát ñaõ ñöôïc neâu ra ôû phaàn treân: 61 BAÛNG 3.1:CAÂN ÑOÁI GIÖÕA MÖÙC ÑOÙNG VAØ MÖÙC HÖÔÛNG VÔÙI LAÕI SUAÁT SINH LÔØI 0.3%/THAÙNG NAM NÖÕ NHOÙM Tích luõy töø ñoùng goùp (1) Nhu caàu löông höu (2) Cheânh leäch (1) -(2) Soá naêm höôûng höu baûo ñaûm caân ñoái giöõa ñoùng vaø höôûng Soá naêm höôûng höu BHXH phaûi buø Tích luõy töø ñoùng goùp (1) Nhu caàu löông höu (2) Cheânh leäch (1)-(2) Soá naêm höôûng höu baûo ñaûm caân ñoái giöõa ñoùng vaø höôûng Soá naêm höôûng höu BHXH phaûi buø Coâng chöùc, vieân chöùc A1 786 1036 (250) 14.5 3.5 463 2020 (1557) 9.5 20.5 Coâng chöùc, vieân chöùc A0 759 991 (232) 14.5 3.5 448 1977 (1529) 9.5 20.5 Coâng chöùc, vieân chöùc B 685 844 (159) 15 3 414 1647 (1233) 10 20 Coâng chöùc, vieân chöùc C1 595 755 (160) 15 3 355 1473 (1118) 10 20 Coâng nhaân löông thöïc thöïc phaåm. 744 873 (129) 15 3 458 1074 (616) 10 20 Coâng nhaân deät, thuoäc da, giaáy, may … 789 915 (126) 15.5 2.5 488 1785 (1297) 10 20 62 Qua keát quaû tính toaùn caân ñoái möùc ñoùng möùc höôûng treân 5 nhoùm ñoùng BHXH (cheá ñoä höu trí) neáu döïa vaøo caùc giaû thieát ñaõ neâu, döïa vaøo tuoåi thoï theo döï baùo thì quyõ höu trí ñoái vôùi cheá ñoä höu trí thuoäc BHXH TP.HCM noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung seõ maát caân ñoái vaø khoaûng 2030 maø theo döï baùo cuûa caùc chuyeân gia laø hoaøn toaøn chính xaùc. Thöïc teá ñoái vôùi nöõ sau 25 naêm ñoùng BHXH thì chæ ñuû chi traû löông höu trong voøng 10 naêm; ñoái vôùi nam sau 30 ñoùng BHXH chæ ñuû chi traû töø 15-16 naêm. Döïa vaøo keát quaû phaân tích treân, muoán caân ñoái quyõ baûo hieåm höu trí ôû TP.HCM noùi rieâng, caû nöôùc noùi chung caàn coù nhieàu giaûi phaùp ñoàng boä. Do ñaëc thuø veà quaûn lyù cuûa heä thoáng BHXH Vieät Nam khi chuùng toâi ñeà ra caùc giaûi phaùp coù theå vaän duïng chung vaøo BHXH Vieät Nam. Ñoàng thôøi coù nhöõng giaûi phaùp mang tính ñaëc thuø rieâng phuø hôïp vôùi TP.HCM 3.3. Caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän cheá ñoä höu trí taïi TP.HCM 3.3.1. Caùc giaûi phaùp chung: 3.3.1.1. Giaûi phaùp taêng hieäu quaû hoaït ñoäng sinh lôïi quyõ baûo hieåm höu trí nhaøn roãi: Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, trong nhieàu naêm qua vieäc ñaàu tö quyõ BHXH noùi chung, quyõ höu trí noùi rieâng chöa ñaït hieäu quaû. Neáu tính naêm 2004, chæ soá giaù tieâu duøng taêng 9.5% trong khi ñoù hoaït ñoäng sinh lôøi cuûa quyõ BHXH chæ ñaït döôùi 7%, vì vaäy treân thöïc teá ñaõ bò loã. Do ñoù caùc quoác gia trong quaù trình caûi toå ñeàu quan taâm ñeán hieäu quaû hoaït ñoäng sinh lôøi cuûa quyõ nhaøn roãi. Tröôùc 1995, khi chuaån bò thaønh laäp cô quan BHXH thì caùc chuyeân gia ñaõ ñöa ra chæ tieâu phaán ñaáu laø laõi suaát do ñaàu tö quyõ BHXH nhaøn roãi phaûi ñaït töø 10-12% thì môùi baûo ñaûm ñöôïc caân ñoái quyõ daøi haïn maø chuû yeáu laø quyõ höu trí. Theo chuùng toâi laõi suaát do hoaït ñoäng ñaàu tö phaûi ñaït 10% ñeán 12%/naêm. Sau khi trích cho chi phí quaûn lyù vaø xaây döïng cô baûn thì phaàn coøn laïi boå sung vaøo quyõ BHXH laø 7.2%/naêm 63 (0.6%/thaùng). Keát quaû caân ñoái giöõa ñoùng vaø höôûng BHXH vôùi möùc laõi suaát chuùng toâi neâu treân theå hieän qua baûng sau: BAÛNG 3.2:CAÂN ÑOÁI GIÖÕA MÖÙC ÑOÙNG VAØ MÖÙC HÖÔÛNG VÔÙI LAÕI SUAÁT SINH LÔØI 0.6%/THAÙNG Nam Nöõ Nhoùm ngaïch Tích luõy töø ñoùng goùp Nhu caàu löông höu Cheânh leäch Tích luõy töø ñoùng goùp Nhu caàu löông höu Cheânh leäch Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A1 1.192 743 449 655 1176 (521) Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A0 1.173 711 462 650 1125 (475) Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch B 1.049 605 444 588 959 (371) Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch C1 908 541 367 505 857 (352) Coâng nhaân löông thöïc thöïc phaåm 1.146 626 520 651 992 (341) Coâng nhaân deät, may, thuoäc da, da giaøy… 1.223 563 660 698 826 (128) 2.902 (2.188) Keát quaû cho thaáy khi taêng hieäu quaû ñaàu tö quyõ höu trí nhaøn roãi töø 0.3% leân 0.6% thì caùc nhoùm nam ñoùng BHXH coù möùc ñoùng goùp lôùn hôn nhu caàu höôûng löông höu. Ñoái vôùi nöõ do tuoåi nghæ höu sôùm hôn nam, trong khi ñoù tuoåi thoï laïi cao hôn nam do ñoù keát quaû cho thaáy ôû möùc ñaàu tö quyõ höu trí nhaøn roãi 0.6%/thaùng thì 64 phaàn höôûng höu cuûa nöõ cao hôn phaàn ñaõ ñoùng goùp. Tuy nhieân neáu laáy phaàn dö cuûa nam buø cho phaàn thieáu cuûa nöõ thì quyõ höu trí thöøa (714 ñôn vò löông toái thieåu). Keát luaän: ñaàu tö caøng hieäu quaû quyõ höu trí nhaøn roãi thì khaû naêng caân ñoái quyõ höu trí daøi haïn caøng cao. 3.3.1.2. Taêng tuoåi nghæ höu: Giaûi phaùp taêng tuoåi nghæ höu trong tình hình tuoåi thoï bình quaân cuûa ngöôøi daân taêng leân laø moät trong caùc giaûi phaùp nhieàu quoác gia aùp duïng. Caùc yeáu toá lieân quan ñeán quyeát ñònh taêng tuoåi nghæ höu goàm: - Tuoåi nghæ höu hieän höõu ôû möùc thaáp hoaëc trung bình - Cung caàu lao ñoäng - Daân soá coù xu theá giaø ñi do tuoåi thoï taêng leân, tæ leä taêng daân soá töï nhieân giaûm xuoáng - Khaû naêng maát caân ñoái cuûa quyõ höu trí trong töông lai gaàn - Quan ñieåm chính trò, lôøi höùa cuûa chính phuû ñang caàm quyeàn Ñoái vôùi Vieät Nam hieän nay ñeå goùp phaàn caân ñoái quyõ BHXH noùi chung vaø quyõ höu trí noùi rieâng trong daøi haïn thì ngoaøi giaûi phaùp taêng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa quyõ nhaøn roãi caàn phaûi taêng tuoåi nghæ höu cuûa phaàn lôùn caùc nhoùm tham gia ñoùng BHXH vôùi lyù do sau : + tuoåi nghæ höu bình quaân töø 1995 ñeán nay laø 51,5 tuoåi. Vôùi tuoåi bình quaân nghæ höu nhö vaäy thôøi gian ñoùng BHXH ngaén nhöng thôøi gian ñöôïc höôûng daøi, raát deã taïo söï maát caân ñoái. + cheânh leäch tuoåi nghæ höu giöõa nam vaø nöõ hieän nay laø 5, so vôùi nhieàu quoác gia, söï cheânh leäch naøy laø lôùn. Ñieàu naøy taïo söï baát bình ñaúng veà giôùi, khoâng taïo heát ñieàu kieän ñeå nöõ giôùi tieáp tuïc coáng hieán gioáng nhö nam giôùi. Khi taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ leân 1 naêm thì quyõ baûo hieåm höu trí seõ taêng (vì 1 naêm laøm 65 vieäc theâm quyõ baûo hieåm höu trí khoâng traû löông höu cho hoï, nhöng laïi tieáp tuïc nhaän phaàn ñoùng goùp cuûa hoï trong naêm ñoù). Trong ñieàu kieän Vieät Nam hieän nay, vieäc taêng tuoåi nghæ höu bình quaân töø 51,5 tuoåi leân 55 tuoåi laø caàn thieát. Muoán thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy thì chính phuû neân taùch chính saùch tinh giaûn bieân cheá saép xeáp laïi doanh nghieäp ra khoûi chính saùch höu trí. Ñoàng thôøi nhieàu quoác gia hieän nay, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm vieäc ôû caùc ngaønh ngheà naëng nhoïc ñoäc haïi thay vì giaûm tuoåi ñôøi ñeå nghæ höu hoï coù khuynh höôùng traû tieàn löông cao hôn coâng vieäc bình thöôøng, coøn tuoåi nghæ höu khoâng giaûm. Söï cheânh leäch tuoåi nghæ höu giöõa nam vaø nöõ gaây nhieàu tranh luaän khoâng chæ ôû quoác gia Vieät Nam maø nhieàu quoác gia khaùc. Trong phaàn trình baøy ôû chöông 1 lieân quan ñeán tuoåi nghæ höu, chuùng toâi ñaõ neâu vaán ñeà cheânh leäch naøy. Khuynh höông chung ôû caùc nöôùc laø daàn daàn thu heïp söï cheânh leäch vaø hieän nay coù treân 35% quoác gia tuoåi nghæ höu giöõa nam vaø nöõ baèng nhau. Taïi Vieät Nam ñaõ coù nhieàu yù kieán, moät soá caùc cuoäc thaûo luaän ñaõ neâu vaán ñeà caàn taêng tuoåi nghæ höu nöõ baèng nam (60 tuoåi). Theo chuùng toâi taêng tuoåi nghæ höu nöõ baèng nam laø hôïp lyù. Tuy nhieân khoâng theå nhaûy voït trong thôøi gian ngaén; ñoàng thôøi cuõng phaûi caên cöù vaøo nöõ tham gia ñoùng BHXH ñang laøm coâng vieäc gì? Laø coâng nhaân vieân chöùc hay ngöôøi tröïc tieáp tham gia saûn xuaát? Neáu laø ngöôøi tröïc tieáp tham gia saûn xuaát thì coâng vieäc hoï tham gia bình thöôøng hay naëng nhoïc ñoäc haïi…? Theo chuùng toâi ñoái vôùi nöõ tham gia ñoùng BHXH laøm vieäc trong lónh vöïc haønh chính söï nghieäp, coâng nhaân tröïc tieáp saûn xuaát nhöng laøm coâng vieäc bình thöôøng thì taêng daàn tuoåi nghæ höu cuûa hoï. Hôïp lí nhaát cöù 5 naêm taêng leân 1 tuoåi (hay 1 naêm taêng 2,4 thaùng) vaø nhö vaäy khoaûng 25 naêm sau thì tuoåi nghæ höu cuûa nöõ baèng nam. Neáu keát hôïp ñoàng boä giöõa taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ töø töø ñeå baèng tuoåi nghæ höu cuûa nam vôùi söï loaïi boû chính saùch tinh giaûn bieân cheá, saép xeáp doanh nghieäp ra khoûi höu trí ñoàng thôøi khoâng giaûm tuoåi ñôøi nghæ höu cho ngöôøi laøm 66 coâng vieäc naëng nhoïc ñoäc haïi (traû vaøo tieàn löông) thì theo tính toaùn tuoåi nghæ höu bình quaân laø 57 tuoåi (nam 58, nöõ 56). Nhö vaäy tuoåi höu cuûa nöõ seõ taêng leân 8 tuoåi vaø tuoåi höu nam taêng leân 3 tuoåi so vôùi hieän nay. Döïa vaøo tuoåi nghæ höu trong töông lai chuùng toâi tính toaùn caân ñoái giöõa ñoùng vaø höôûng BHXH vôùi keát quaû nhö sau (laõi suaát do hoaït ñoäng ñaàu tö sinh lôøi töø quyõ nhaøn roãi laø 7.2%/naêm). BAÛNG 3.3: CAÂN ÑOÁI GIÖÕA MÖÙC ÑOÙNG VAØ MÖÙC HÖÔÛNG KEÁT HÔÏP TAÊNG TUOÅI NGHÆ HÖU VAØ LAÕI SUAÁT HOAÏT ÑOÄNG SINH LÔØI ÑAÏT O.6%/THAÙNG Nam Nöõ Nhoùm Tích luõy töø ñoùng goùp Nhu caàu löông höu Cheânh leäch Tích luõy töø ñoùng goùp Nhu caàu löông höu Cheânh leäch Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A1 1.660 704 956 1.660 101 1059 Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch A0 1.635 674 961 1.635 958 677 Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch B 1.450 576 874 1.450 816 634 Coâng chöùc, vieân chöùc nhoùm ngaïch C1 1.360 513 847 1.360 730 630 Coâng nhaân löông thöïc, thöïc phaåm 1.575 594 981 1.575 844 731 Coâng nhaân may maëc, giaøy da … 1.678 622 1.056 1.678 884 794 Keát quaû cho thaáy neáu keát hôïp caû taêng tuoåi nghæ höu khi tuoåi thoï bình quaân cuûa ngöôøi daân taêng leân cuøng vôùi hoaït ñoäng baûo toàn vaø taêng tröôûng giaù trò quyõ höu trí nhaøn roãi hieäu quaû thì ôû taát caû caùc nhoùm khaûo saùt coù theå caân ñoái taøi chính 67 quyõ höu trí trong daøi haïn khoâng coù tröôøng hôïp höôûng nhieàu hôn ñoùng. Keát quaû naøy seõ giuùp cho quyõ höu trí Vieät Nam coù theå ñeà phoøng nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán taøi chính cuûa quyõ höu trí trong tröôøng hôïp xaûy ra bieán ñoäng nhö khuûng hoaûng kinh teá hoaëc caùc ruûi ro khaùc laøm ñoàng tieàn Vieät Nam maát giaù traàm troïng. Ngoaøi ra khi quyõ höu trí noùi rieâng, quyõ BHXH noùi chung dö thöøa nhieàu laø ñieàu kieän ñeå xaây döïng söï nghieäp BHXH töï trang traûi, coù nghóa laø vieäc taêng löông höu vaø caùc trôï caáp khaùc khoâng coøn phuï thuoäc chính saùch tieàn löông nöõa maø do chính söï phaùt trieån cuûa quyõ BHXH quyeát ñònh. 3.3.1.3.Taêng möùc ñoùng BHXH: Vieäc taêng möùc ñoùng BHXH laø vaán ñeà raát nhaïy caûm coù khaû naêng aûnh höôûng ñeán chính trò, ñoàng thôøi giaûm khaû naêng caïnh tranh, khaû naêng thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Chính vì vaäy khi quyõ BHXH bò maát caân ñoái thì söï löïa choïn giaûi phaùp naøy laø heát söùc thaän troïng. Ñoái vôùi BHXH Vieät Nam hieän nay trong khi thu nhaäp cuûa ngöôøi lao ñoäng coøn thaáp (ñaëc bieät laø khu vöïc Nhaø nöôùc). Ñoàng thôøi khaû naêng caïnh tranh cuûa doanh nghieäp Vieät Nam coøn haïn cheá thì vieäc ñeà ra taêng tæ leä ñoùng goùp cho quyõ höu trí laø ñieàu chöa ñöôïc ñaët ra. Theo chuùng toâi vaán ñeà hieän nay khoâng phaûi laø taêng tyû leä ñoùng goùp maø laø taêng cöôøng söï quaûn lyù Nhaø nöôùc ñeå ñaûm baûo caùc doanh nghieäp (ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp daân doanh) phaûi thöïc hieän ñoùng BHXH ñuùng quy ñònh cuûa phaùp luaät. Kieân quyeát khoâng ñeå tình traïng nhieàu doanh nghieäp hieän nay baûng löông laøm caên cöù ñoùng BHXH raát thaáp so vôùi löông traû haøng thaùng cho ngöôøi lao ñoäng. Söï vi phaïm naøy vöøa gaây thieät haïi cho ngöôøi lao ñoäng vöøa taïo ra saân chôi khoâng bình ñaúng giöõa caùc doanh nghieäp. 3.3.2. Caùc giaûi phaùp rieâng ñoái vôùi TP.Hoà Chí Minh: - Taêng cöôøng thanh tra, kieåm tra caùc doanh nghieäp ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp daân doanh trong vieäc thöïc hieän ñoùng BHXH ñuùng phaùp luaät. Thôøi gian qua maëc duø caùc cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc cuøng vôùi BHXH Thaønh phoá ñaõ tieán 68 haønh thanh tra kieåm tra moät soá ñôn vò tuy nhieân vieäc laøm naøy khoâng thöôøng xuyeân thieáu söï phoái hôïp ñoàng boä do ñoù söï phaùt hieän vaø ngaên chaën caùc vi phaïm coøn haïn cheá. - Phaûi cheá taøi maïnh ñoái vôùi moät soá doanh nghieäp thöôøng xuyeân vi phaïm hoaëc vi phaïm naëng lieân quan ñeán thöïc hieän cheá ñoä BHXH trong ñoù coù cheá ñoä höu trí. Hieän nay, Nghò ñònh 113/2004/NÑ-CP ngaøy 16/4/2004 taïo haønh lang phaùp lyù ñeå caùc cô quan coù chöùc naêng tieán haønh cheá taøi vôùi moät soá doanh nghieäp vi phaïm. BHXH TP.HCM keát hôïp vôùi Sôû LÑTB&XH cuøng vôùi caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng tieáp tuïc neâu ñích danh nhöõng doanh nghieäp vi phaïm naëng chính saùch BHXH. Ñaây laø vieäc laøm ñaõ mang laïi keát quaû thieát thöïc trong thôøi gian qua. - Taêng cöôøng tuyeân truyeàn phaùp luaät lao ñoäng noùi chung, BHXH noùi rieâng ñeán moïi ngöôøi lao ñoäng vaø chuû söû duïng lao ñoäng. Nhöõng naêm vöøa qua coâng taùc tuyeân truyeàn chöa ñöôïc xem troïng, nhieàu ngöôøi lao ñoäng thaäm chí caû coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöôùc hieåu raát ít veà chính saùch BHXH, cheá ñoä höu trí, tuyeân truyeàn phaùp luaät laø traùch nhieäm cuûa cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc, cuûa cô quan thöïc hieän söï nghieäp BHXH, cuûa Coâng ñoøan caùc caáp. Khi moïi ngöôøi hieåu ñöôïc phaùp luaät thì hoï seõ soáng vaø laøm vieäc theo phaùp luaät. - Khen thöôûng: vi phaïm thì cheá taøi, ngöôïc laïi nhöõng ñôn vò thöïc hieän toát cheá ñoä BHXH trong ñoù coù cheá ñoä höu trí thì phaûi ñöôïc khen thöôûng kòp thôøi caû veà vaät chaát laãn tinh thaàn. Ñaëc bieät haõy neâu nhöõng ñieån hình qua phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Kinh nghieäm cuûa BHXH Bình Döông haèng naêm ñeàu toå chöùc hoäi nghò toång keát, khen thöôûng veà vaät chaát laãn tinh thaàn cho caùc ñôn vò thöïc hieän toát phaùp luaät BHXH. Ngoaøi ra nhöõng ñôn vò thöïc hieän toát coøn ñöôïc caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng neâu leân ñeå caùc ñôn vò khaùc hoïc taäp. Chính vì vaäy nguoàn thu quyõ BHXH ngaøy caøng taêng. 69 - Ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc phuïc vuï coâng taùc BHXH: coù theå noùi nguoàn nhaân löïc phuïc vuï cho BHXH TP.HCM chaát löôïng ñöôïc ñaùnh giaù toát so vôùi moät soá ñòa phöông khaùc. Tuy nhieân vieäc ñaøo taïo ñoäi nguõ caùc chuyeân gia chuyeân tính toaùn caân ñoái taøi chính keå caû ngaén haïn laãn daøi haïn coøn nhieàu haïn cheá. Söï haïn cheá naøy coøn do cô cheá maø töï BHXH TP.HCM khoâng theå thoaùt ra ñöôïc. Caàn phaûi hoïc taäp nhöõng coâng ty BH thöông maïi. Gaàn ñaây hoï ñöa ra nhöõng saûn phaåm nhö an phuù tuoåi giaø ñaõ taïo neân söï quan taâm ñoái vôùi ngöôøi daân thaäm chí caû vôùi ngöôøi lao ñoäng ñang tham gia ñoùng BHXH. BHXH cuõng phaûi bieát laéng nghe vaø bieát thaáu hieåu nhö BH thöông maïi. - Caûi caùch thuû tuïc haønh chính trong thöïc hieän giaûi quyeát caùc cheá ñoä BHXH trong ñoù coù cheá ñoä höu trí: vaán ñeà naøy BHXH TP.HCM ñang thöïc hieän ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Tuy nhieân caàn phaûi naâng cao trình ñoä nhaân vieân phuïc vuï caû taâm laãn taàm ñeå cho ngöôøi tham gia caøng ngaøy caøng caûm thaáy BHXH thöïc söï laø moät chính saùch ñaûm baûo cuoäc soáng cho hoï trong quaù trình laøm vieäc cuõng nhö sau quaù trình laøm vieäc. - Thöïc hieän tieát kieäm, taêng cöôøng ñaàu tö, öùng duïng coâng ngheä thoâng tin trong coâng taùc quaûn lyù hoà sô, quaûn lyù chi traû. 3.4. Caùc kieán nghò veà chính saùch vó moâ ñeå hoaøn thieän chính saùch BHXH vaø cheá ñoä höu trí: - Boä LÑ-TB&XH vôùi chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc veà lónh vöïc BHXH phaûi nhanh choùng trình Quoác Hoäi thoâng qua luaät BHXH. Khi luaät BHXH ñöôïc thoâng qua laø cô sôû phaùp lyù quan troïng ñeå caùc cô quan chöùc naêng, caùc ñôn vò, ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi daân döïa vaøo ñoù maø thöïc hieän. - Vaán ñeà taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ ñaõ ñöôïc baøn caõi thaûo luaän trong nhieàu naêm qua. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy caàn tieán haønh cuoäc ñieàu tra XH hoïc ôû quy moâ toaøn quoác ñeå naém roõ dö luaän xaõ hoäi ñaëc bieät laø yù kieán cuûa lao ñoäng nöõ ñang 70 laøm vieäc lao ñoäng ôû caùc lónh vöïc khaùc nhau. Caàn phaûi naém roõ quan ñieåm vöøa taêng tuoåi nghæ höu cuûa nöõ vöøa taïo ñieàu kieän cho nöõ tieáp tuïc coáng hieán ñoàng thôøi thöïc hieän bình ñaúng giôùi maø Chính phuû Vieät Nam luoân luoân quan taâm, beân caïnh ñoù goùp phaàn cho caân ñoái quyõ BHXH trong daøi haïn, beàn vöõng vaø oån ñònh. - Chính phuû caàn taïo cô cheá ñeå BHXH Vieät Nam ñaàu tö hoaït ñoäng quyõ nhaøn roãi, ñaëc bieät laø quyõ daønh cho höu trí so cho ñaït hieäu quaû cao nhaát. Trong nhieàu naêm qua hoaït ñoäng sinh lôøi quyõ nhaøn roãi coøn ôû möùc thaáp, caàn taïo ñieàu kieän vaø cô cheá ñeå ñaàu tu quyõ höu trí nhaøn roãi vaøo caùc lónh vöïc vöøa coù tính an toaøn cao vöøa coù khaû naêng sinh lôïi lôùn. Cuï theå , ñaàu tö vaøo caùc lónh vöïc caàu ñöôøng theo hình thöùc BOT, ñaàu tö vaøo caùc döï aùn nhaø ôû cho ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, thu nhaäp trung bình; tham gia ñaàu tö vaøo lónh vöïc ñieän, böu chính vieãn thoâng, caùc coâng trình phuïc vuï du lòch… - Chính phuû caàn boá trí nguoàn ngaân saùch ñoùng buø 14 naêm tieàn BHXH cuûa 2,9 trieäu caùn boä coâng nhaân vieân chöùc Nhaø nöôùc vaø löïc löôïng vuõ trang ñaõ laøm vieäc tröôùc naêm 1995 nay chuyeån sang höôûng BHXH theo cô cheá môùi. Neáu chính phuû khoâng ñoùng buø maø buoäc BHXH phaûi laáy töø quyõ BH höu trí cuûa mình chi traû thì söï maát caân ñoái cuûa quyõ höu trì laø khoù traùnh khoûi. - Taêng cöôøng coâng taùc thanh tra, kieåm tra treân cô sôû thaønh laäp heä thoáng thanh tra ñoäc laäp do Nhaø nöôùc boå nhieäm chuyeân veà thanh tra caùc noäi dung lieân quan ñeán BHXH. Khi coâng taùc thanh tra thöïc hieän toát, vi phaïm giaûm, nguoàn thu taêng, ngöôøi lao ñoäng ñöôïc baûo veä vaø hieåu bieát luaät phaùp seõ toát hôn. - Chính phuû, caùc boä ngaønh chöùc naêng, caùc cô quan thöïc hieän caàn quan taâm coâng taùc ñaøo taïo chuyeân vieân tính toaùn taøi chính veà BHXH-nguoàn nhaân löïc naøy haàu nhö khoâng coù. Khi coù ñaày ñuû chuyeân vieân tính toaùn seõ goùp phaàn thöïc hieän toát caân ñoái taøi chính, nhaát laø cheá ñoä höu ñöôïc oån ñònh laâu daøi. 71 KEÁT LUAÄN Thöïc hieän chính saùch BHXH noùi chung vaø cheá ñoä höu trí noùi rieâng toát seõ goùp phaàn thöïc hieän chính saùch an sinh xaõ hoäi, ñem laïi söï coâng baèng daân chuû vaø vaên minh. Lôïi ích do thöïc hieän cheá ñoä BHXH (trong ñoù coù cheá ñoä höu trí) khoâng chæ veà maët xaõ hoäi maø coøn lôïi ích veà kinh teá vaø chính trò. - Veà maët xaõ hoäi: goùp phaàn mang laïi söï coâng baèng xaõ hoäi cho nhöõng ngöôøi tham gia lao ñoäng saûn xuaát, tham gia ñoùng goùp coâng söùc cuûa mình treân nhieàu lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Cheá ñoä höu trí thöïc hieän toát seõ goùp phaàn xoùa ñoùi giaûm ngheøo, ngöôøi giaø ñöôïc chaêm soùc ngaøy caøng toát hôn theå hieän truyeàn thoáng daân toäc “kính laõo ñaéc thoï”. - Veà maët kinh teá: nhö chuùng toâi ñaõ neâu trong chöông I, tham gia cheá ñoä höu trí coù aûnh höôûng lôùn ñeán lôïi ích kinh teá: + Ñoái vôùi caù nhaân: söï ñoùng goùp vaøo cheá ñoä höu trí laø moät hình thöùc tieát kieäm caù nhaân. Vaø hôn caû tieát kieäm khi söï ñoùng goùp haïn cheá neáu gaëp ruûi ro nhieàu nhö oám ñau luùc giaø chaúng haïn, hoaëc tuoåi thoï taêng, caù nhaân ñöôïc BHXH chaêm soùc nhôø döïa vaøo nguyeân taéc san seû ruûi ro. + Ñoái vôùi quoác gia: neáu thöïc hieän cheá ñoä höu trí coù hieäu quaû, phaàn quyõ dö thöøa laø moät keânh taøi chính quan troïng goùp phaàn phaùt trieån nguoàn goác ñeán caùc hình thöùc nhö mua traùi phieáu Chính phuû, tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn, ñaàu tö vaøo moät soá lónh vöïc phuïc vuï phaùt trieån kinh teá, an sinh quoác gia goùp phaàn thöïc hieän muïc tieâu daân giaøu nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaên minh. + Veà maët chính trò: khi heä thoáng an sinh xaõ hoäi, BHXH trong ñoù coù cheá ñoä höu trí ñaùp öùng nhu caàu xaõ hoäi seõ goùp phaàn mang laïi an toaøn xaõ hoäi, oån ñònh chính trò. Kinh nghieäm caùc quoác gia cho thaáy, cöù ñeán muøa baàu cöû thì moât trong caùc noäi dung maø caùc öùng vieân luoân quan taâm laø cheá ñoä höu trí, vaø neáu ñaéc cöû maø khoâng 72 thöïc hieän toát lôøi höùa ñaõ bò phaûn öùng cuûa dö luaän baèng nhieàu hình thöùc phaûn ñoái, bieåu tình, baõi coâng; chaéc chaén cô may ñaéc cöû nhieäm kyø tieáp theo laø khoâng theå. TP.Hoà Chí Minh coù lôïi theá laø moät trong nhöõng trung taâm veà vaên hoùa, kyõ thuaät, xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Vôùi tinh thaàn naêng ñoäng saùng taïo, BHXH TP.HCM neáu vaän duïng nhieàu phöông phaùp quaûn lyù linh hoaït, phoái hôïp thöïc hieän ngaønh doïc, ngaønh ngang, taêng cöôøng thanh tra kieåm tra, taêng cöôøng thanh tra kieåm tra, taêng cöôøng phoå bieán phaùp leänh thì keát quaû hoaït ñoäng thu – chi – quaûn lyù cheá ñoä höu trí seõ hieäu quaû hôn. Dó nhieân coøn leä thuoäc vaøo söï naêng ñoäng cuûa BHXH Vieät Nam, söï quan taâm cuûa Nhaø nöôùc maø tröôùc heát phaûi coù luaät BHXH phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh Vieät Nam trong xu theá hoäi nhaäp. 73 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Boä Luaät Lao ñoäng cuûa nöôùc Coâng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam (ñaõ söûa ñoåi boå sung naêm 2002). 2. Ñieàu leä BHXH ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 12/CP ngaøy 26/1/1995 cuûa Chính phuû. 3. Nghò ñònh soá 71/2000/NÑ-CP ngaøy 23/11/2000 cuûa Chính phuû. 4. Nghò ñònh soá 61/2001/NÑ-CP ngaøy 7/9/2001 cuûa Chính phuû. 5. Nghò ñònh soá 01/2003/NÑ-CP ngaøy 9/1/2003 cuûa Chính phuû. 6. Taäp baøi giaûng BHXH cuûa CN. Phuøng Baù Ñeà, CN. Nguyeãn Vaên Gia, Nhaø xuaát baûn Lao ñoäng-Xaõ hoäi Haø Noäi, 2001. 7. Tìm hieåu veà cheá ñoä BHXH môùi cuûa Nguyeãn Vaên Phaàn vaø Ñaëng Ñöùc San, Nhaø xuaát baûn TP.Hoà Chí Minh, 1999. 8. Tìm hieåu chính saùch BHXH cuûa PTS. Leâ Vaên Yeân, Leâ Hoàng Phöông. 9. Lyù thuyeát Baûo hieåm PTS. Nguyeãn Ngoïc Ñònh, Nguyeãn Tieán Huøng, ThS. Hoà Thuûy Tieân, Nhaø xuaát baûn Taøi chính TP.Hoà Chí Minh, 1999. 10. Kinh teá Baûo hieåm, PGS.PTS. Hoà Só Saø, PGS.PTS. Nguyeãn Cao Thöôøng, PTS. Phan Coâng Nghóa, Nhaø xuaát baûn KHKT Haø Noäi 1994. 11. BHXH nhöõng ñieàu caàn bieát cuûa Boä LÑ-TBXH, Nhaø xuaát baûng Thoáng keâ, Haø Noäi, 2001. 12. Cheá ñoä BHXH. Nhaø xuaát baûn Taøi chính naêm 1998. 13. Chính saùch xaõ hoäi vaø quaù trình toaøn caàu hoùa, Chuû bieân: Bruno Palier vaø Louis - Charles Viossat, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi naêm 2003. 14. Taøi lieäu taäp huaán Lao ñoäng - tieàn löông – tieàn coâng vaø BHXH. Trung taâm ñaøo taïo, boài döôõng Caùn boä coâng chöùc, Haø Noäi naêm 2003. 15. Ngöôøi veà höu ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh thöïc traïng vaø giaûp phaùp, TS.Ñoaøn Thanh Höông, trung taâm KHXH vaø Nhaân vaên TP.HCM, 2004. 16. Caùc taïp chí BHXH naêm 2000, 2001, 2002, 2003, 2004. 17. Pensions, International Training Center of ILO – Turin, International Labour Office – Geneva, International Social Security Association – Geneva, 1998. 18. Trang web cuûa Ngaân haøng Theá giôùi treân maïng Internet: www.worldbank.org/sp/pensions. 74 Phuï luïc 1: moâ hình taêng tuoåi thoï cuûa lieân hieäp quoác. Möùc töû vong xuaát phaùt (e0 tính baèng naêm) NAM NÖÕ 55,0 – 57,5 57,5 – 60,0 60,0 – 62,5 62,5 – 65,0 65,0 – 67,5 67,5 – 70,0 70,0 – 72,5 72,5 – 72,5 72,5 – 75,0 75,0 – 77,5 77,5 – 80,0 80,0 – 82,5 82,5 – 85,0 85,0 – 87,5 2,5 2,5 2,3 2,0 1,5 1,2 1,0 0,8 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 2,5 2,5 2,5 2,5 2,3 2,0 1,5 1,2 1,0 0,8 0,5 0,4 0,4 Nguoàn: Population Division of the Department of Economic and Social affairs, United Nations 1998. World Population Projections to 2150 75 PHUÏ LUÏC 2: DÖÏ BAÙO TUOÅI THOÏ NGÖÔØI VEÀ HÖU DÖÏA THEO MOÂ HÌNH TUOÅI THOÏ CUÛA LIEÂN HIEÄP QUOÁC 1999 2004 2009 2014 2019 2024 2029 2 e0 Δe E0 Δe e0 Δe e0 Δe e0 Δe e0 Δe E0 Δe Nam Nöõ 68,0 70,5 1,2 1,5 69,2 72,0 1,2 1,5 70,4 73,5 1,0 1,2 71,4 74,7 1,0 1,2 72,4 76,9 1,0 1,0 73,4 77,9 0,8 0,8 74,2 78,7 0.8 0.8 76 PHUÏ LUÏC 3.5: MÖÙC TÍCH LUYÕ DO ÑOÙNG GOÙP VAØO QUYÕ HÖU TRÍ Laõi suaát: 0,6%/thaùng&tuoåi nghæ höu taêng COÂNG CHÖÙC, VIEÂN CHÖÙC NHOÙM NGAÏCH A1 SOÁ NAÊM (n) SOÁ ÑAÀU KYØ LÖÔNG CAÊN BAÛN LÖÔNG TT TAÊNG MÖÙC TÍCH LUÕY NA (6,5% /NAÊM) E = A + A(1+r)^n-1 1 0.000 1.780 1.000 2.870 2 2.870 1.780 1.065 6.141 3 6.141 1.780 1.134 9.853 4 9.853 1.860 1.208 14.210 5 14.210 1.860 1.286 19.126 6 19.126 1.860 1.370 24.658 7 24.658 2.140 1.459 31.529 8 31.529 2.140 1.554 39.238 9 39.238 2.140 1.655 47.869 10 47.869 3.330 1.763 60.896 1 11 60.896 3.330 1.877 75.508 1 12 75.508 3.330 1.999 91.863 1 13 91.863 3.660 2.129 111.265 1 14 111.265 3.660 2.267 132.928 1 15 132.928 3.660 2.415 157.073 1 16 157.073 3.990 2.572 185.310 1 17 185.310 3.990 2.739 216.725 1 18 216.725 3.990 2.917 251.622 1 19 251.622 4.320 3.107 291.991 1 20 291.991 4.320 3.309 336.770 2 21 336.770 4.320 3.524 386.380 2 22 386.380 4.650 3.753 443.274 2 23 443.274 4.650 3.997 506.232 2 24 506.232 4.650 4.256 575.823 2 25 575.823 4.980 4.533 655.080 2 26 655.080 4.980 4.828 742.602 27 742.602 4.980 5.141 839.158 28 839.158 4.980 5.476 945.583 29 945.583 4.980 5.832 1062.788 77 30 1062.788 4.980 6.211 1191.759 31 1191.759 4.980 6.614 1333.570 32 1333.570 4.980 7.044 1489.388 33 1489.388 4.980 7.502 1660.480 ._.