Thực trạng và giải pháp quản lý, sử dụng đất lâm nghiệp của Lâm trường Thuận An huyện Đăksong, tỉnh Đăknông

i Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i --------------------------- huúnh tÊn anh Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng ThuËn An huyÖn §¨kSong, tØnh §¨kN«ng LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ n«ng nghiÖp M· sè : 60.31.10 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. ts. quyÒn ®×nh hµ Hµ néi – 2006 ii LỜI CAM ĐOAN - Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. - Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc.. Tác giả luận văn HUỲNH TẤN ANH iii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể và cá nhân. Nhân đây tôi xin được có đôi lời cảm ơn xâu sắc đến: Tập thể các thầy, cô giáo Khoa kinh tế và Phát triển nông thôn, Khoa sau đại học Trường Đại học Nông nghiệp I, đã tận tình tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Ban giám đốc và tập thể cán bộ công nhân viên Lâm trường Thuận An, Ban giám đốc và tập thể anh, chị, em công - viên chức Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Đăk Nông đã tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất có thể đề tôi được an tâm tham gia học tập, thu thập tài liệu nghiên cứu và nghiên cứu hoàn thành luận văn. Tập thể bà con nông dân trên Lâm phần lâm trường Thuận An đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu điều tra. Tập thể các anh, chị, em lớp Cao học Kinh tế khóa 13 - Tây Nguyên, lớp cao học Kinh tế Khóa 13 tại trường đã chia sẽ với tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Thầy giáo GS. TS Bảo Huy đã giúp tôi trong quá trình nghiên cứu Luận văn. Đặc biệt, tôi xin kính biết ơn thầy giáo PGS. TS. Quyền Đình Hà - người đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn đến tất cả các tập thể và cá nhân đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu! Tác giả Luận văn HUỲNH TẤN ANH iv MôC LôC Trang Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc ch÷ viÕt t¾t v Danh môc c¸c b¶ng vi Danh môc s¬ ®å, biÓu ®å, ®å thÞ viii 1. Më ®Çu 1 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu 1 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 3 1.3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi 3 1.4. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu 4 2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp 5 2.1. §Êt l©m nghiÖp vµ vai trß cña ®Êt l©m nghiÖp trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp 5 2.1.1 Kh¸i niÖm ®Êt ®ai vµ ®Êt l©m nghiÖp 5 2.1.2 Vai trß vµ ý nghÜa cña ®Êt l©m nghiÖp trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp 7 2.1.3 Nguyªn t¾c sö dông ®Êt trong l©m nghiÖp 12 2.1.4 C¸c quan ®iÓm qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp 13 2.1.5 Mèi quan hÖ gi÷a qu¶n lý vµ sö dông ®Êt l©m nghiÖp 14 2.1.6 C¸c xu h−íng chÝnh trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp 15 2.1.7 §Æc ®iÓm sö dông ®Êt l©m nghiÖp miÒn nói ¶nh h−ëng ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý, sö dông ®Êt. 17 2.2. L©m tr−êng vµ vÊn ®Ò qu¶n lý, sö dông ®Êt ë T©y Nguyªn 18 2.3 Mét sè c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp 19 v 2.4 Nh÷ng kinh nghiÖm trong qu¶n lý, sö dông ®Êt trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam 20 3. §Æc ®iÓm ®Þa bµn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 31 3.1 §Æc ®iÓm ®Þa bµn nghiªn cøu 31 3.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 42 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 46 4.1 Thùc tr¹ng qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng 46 4.1.1 §Êt cã rõng tù nhiªn 47 4.1.2 §Êt rõng trång 62 4.1.3 §Êt trèng, ®Êt giao kho¸n 69 4.1.4 §Êt kh¸c 70 4.2 Thùc tr¹ng sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng ThuËn An 72 4.2.1 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt l©m nghiÖp 72 4.2.2 C¸c biÖn ph¸p ®−îc ¸p dông trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp 82 4.2.3 §é che phñ cña ®Êt l©m nghiÖp 85 4.3 Mét sè c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng ThuËn an 87 4.3.1 C¸c nguyªn nh©n chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp 87 4.3.2 C¸c nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn sö dông ®Êt l©m nghiÖp 90 4.4 Mét sè c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng ThuËn An 92 4.4.1 §Þnh h−íng qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp 92 4.3.2 Gi¶i ph¸p trong qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp 95 5. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ 108 Tµi liÖu tham kh¶o 110 Phô lôc 117 vi DANH MôC C¸C CH÷ VIÕT T¾T Ch÷ viÕt t¾t NghÜa sö dông BQ B×nh qu©n CBFM Community-Based Forest Management: Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång CNKT C«ng nh©n kü thuËt CN C«ng nh©n §LN §Êt l©m nghiÖp §H-C§ §¹i häc, cao ®¼ng FAO Food and Agriculture Organization: Tæ chøc n«ng l−¬ng thÕ giíi ICRAF Internationnal Center for Reasearch In Agroforestry: Trung t©m quèc tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp LNXH L©m nghiÖp x· héi LP L©m phÇn LPLT L©m phÇn L©m tr−êng LT L©m tr−êng LTTA L©m tr−êng ThuËn An NLKH N«ng l©m kÕt hîp NN&PTNT N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n NXB Nhµ xuÊt b¶n PTD Participatory Technology Development: Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia QLSD Qu¶n lý, sö dông RRA Rapid Rural Appraisal: §¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n SEANAFE Southeast Asian Network for Agroforestry Education: M¹ng l−íi gi¸o dôc n«ng l©m kÕt hîp §«ng Nam ¸ THCN Trung häc chuyªn nghiÖp vii DANH MôC C¸C B¶NG Tªn b¶ng Trang B¶ng 3.1. VÞ trÝ ®Þa lý L©m phÇn L©m tr−êng ThuËn An 31 B¶ng 3.2. C¸c chØ tiªu ho¸ lý cña ®Êt trong vïng 33 B¶ng 3.3. Mét sè c¸c th«ng sè chÝnh vÒ khÝ hËu, thêi tiÕt 35 B¶ng 3.4. HiÖn tr¹ng lao ®éng l©m tr−êng cã ®Õn 31/12/2005 38 B¶ng 3.5. HiÖn tr¹ng ®Êt l©m nghiÖp l©m tr−êng ThuËn An 39 B¶ng 3.6. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt l©m nghiÖp l©m tr−êng ThuËn An 39 B¶ng 3.7. Vèn s¶n xuÊt kinh doanh vµ lao ®éng l©m tr−êng ThuËn An 40 B¶ng 3.8. KÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh qua c¸c n¨m 40 B¶ng 3.9. Sè mÉu ®iÒu tra thu thËp sè liÖu s¬ cÊp 43 B¶ng 4.1. C¬ cÊu c¸c lo¹i ®Êt l©m nghiÖp nghiªn cøu 46 B¶ng 4.2. KÕt qu¶ qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp lµ rõng tù nhiªn qua c¸c n¨m (2001-2005) 48 B¶ng 4.3. Møc ®é nhiÖt t×nh trong tuÇn tra, kiÓm tra ®Êt l©m nghiÖp 55 B¶ng 4.4. BiÕn ®éng lùc l−îng ®−îc cµi c¾m qua c¸c n¨m 56 B¶ng 4.5. Møc ®é ph¸t hiÖn kÕt hîp xö lý c¸c vô vi ph¹m 59 B¶ng 4.6. Sè b¶ng biÓu tuyªn truyÒn ®−îc lµm míi vµ n©ng cÊp 60 B¶ng 4.7. C¬ cÊu ®Êt rõng trång theo ph−¬ng thøc qu¶n lý 63 B¶ng 4.8. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc trong qu¶n lý ®Êt rõng trång theo ph−¬ng thøc tËp trung 64 B¶ng 4.9. DiÖn tÝch rõng trång ®−îc giao kho¸n hµng n¨m 67 B¶ng 4.10. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cßn l¹i sau giao kho¸n 67 B¶ng 4.13. HiÖn tr¹ng ®Êt kh¸c 70 B¶ng 4.14. Tû lÖ % sè hé sang nh−îng vµ nhËn sang nh−îng ®Êt l©m nghiÖp trªn l©m phÇn l©m tr−êng ThuËn An 72 B¶ng 4.15. §èi t−îng sö dông ®Êt l©m nghiÖp l©m nghiÖp 73 viii B¶ng 4.16. C¬ cÊu ®Êt l©m nghiÖp cã rõng tù nhiªn ph©n theo môc ®Ých sö dông 73 B¶ng 4.17. C¬ cÊu c©y trång qua tõng giai ®o¹n 75 B¶ng 4.18. T×nh h×nh kinh tÕ hé trªn l©m phÇn L©m tr−êng ThuËn An 76 B¶ng 4.19. C¬ cÊu sö dông ®Êt cña hé nghiªn cøu 78 B¶ng 4.20. Møc h−ëng lîi tõ trång rõng kinh tÕ cña hé gia ®×nh 83 B¶ng 4.21. DiÔn biÕn ch¸y rõng qua c¸c n¨m 85 B¶ng 4.22. S¬ ®å nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p qu¶n lý, sö dông ®Êt L©m tr−êng ThuËn An 101 B¶ng 4.23. S¬ ®å c¸c b−íc tiÕn hµnh trong tiÕn tr×nh giao ®Êt, giao rõng cho céng ®ång, hé gia ®×nh 105 ix DANH MôC S¥ §å, BIÓU §å Vµ PHô LôC Sè TT Néi dung Trang S¬ ®å 4.1. M« h×nh lùc l−îng qu¶n lý b¶o vÖ trªn l©m phÇn LT 53 S¬ ®å 4.2. KiÓu tham gia cña ng−êi d©n trong viÖc trång rõng 81 S¬ ®å 4.3. Chu tr×nh giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n 104 BiÓu ®å 4.1. M« pháng c¬ cÊu c¸c lo¹i ®Êt l©m nghiÖp 46 BiÓu ®å 4.2. KÕt qu¶ qu¶n lý diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp cã rõng tù nhiªn 49 BiÓu ®å 4.3. Møc ®é nhiÖt t×nh trong qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp cña lùc l−îng qu¶n lý b¶o vÖ ®Êt l©m nghiÖp l©m tr−êng ThuËn An 55 BiÓu ®å 4.4. BiÕn ®éng lùc l−îng cµi c¾m qua c¸c n¨m 56 BiÓu ®å 4.5. Møc ®é phèi kÕt hîp gi÷a c¸c c¬ quan liªn quan víi L©m tr−êng trong truy t×m vµ xö lý ®èi t−îng 62 BiÓu ®å 4.6. Sè lÇn tæ chøc tuyªn truyÒn, sè b¶ng biÓu tuyªn truyÒn ®−îc lµm míi vµ n©ng cÊp 64 BiÓu ®å 4.7. C¬ cÊu ®Êt rõng trång ph©n theo ph−¬ng thøc qu¶n lý 63 BiÓu ®å 4.8. C¬ cÊu c¸c lo¹i ®Êt trong ®Êt kh¸c 71 BiÓu ®å 4.9 C¬ cÊu c¸c lo¹i c©y trång qua c¸c n¨m 79 §å thÞ 4.1. Xu h−íng biÕn ®éng tû lÖ che phñ cña t¸n rõng 86 1 1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu §Êt l©m nghiÖp (§LN) lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, chøa ®ùng c¶ tµi nguyªn rõng, ®éng thùc vËt vµ kho¸ng s¶n, lµ mét bé phËn cña m«i tr−êng sinh th¸i g¾n liÒn víi ®êi sèng ng−êi d©n vµ sù sèng cßn cña d©n téc. Qu¶n lý, sö dông §LN lµ vÊn ®Ò lu«n ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Æc biÖt quan t©m. Møc ®é quan t©m cµng thÓ hiÖn râ nÐt ë c¸c tØnh T©y Nguyªn; n¬i cã tiÒm n¨ng to lín vÒ §LN vµ rõng nói, rõng T©y Nguyªn ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng ®Þa ph−¬ng cßn l¹i nh÷ng khu rõng ®Æc tr−ng cho hÖ sinh th¸i rõng c©y l¸ réng nhÖt ®íi cña ViÖt Nam [26]. Vïng l·nh thæ T©y Nguyªn ®· vµ ®ang ngµy cµng ®−îc coi lµ ®Þa bµn chiÕn l−îc vÒ kinh tÕ, x· héi, an ninh quèc phßng vµ m«i tr−êng sinh th¸i cña c¶ n−íc. §Êt l©m nghiÖp ë T©y Nguyªn hÇu hÕt tËp trung vµo c¸c n«ng - L©m tr−êng, qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai cña c¸c n«ng - L©m tr−êng ë T©y Nguyªn nh÷ng n¨m qua cßn béc lé nhiÒu khiÕm khuyÕt, kh«ng chØ g©y l·ng phÝ tiÒn cña vµ c«ng søc ®· bá ra; nguån tµi nguyªn, m«i tr−êng, m«i sinh kh«ng ®−îc c¶i t¹o, b¶o vÖ ®óng møc mµ cßn ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn mèi quan hÖ d©n téc, ®Õn niÒm tin cña ng−êi d©n ®èi víi §¶ng vµ Nhµ n−íc. Do hÖ qu¶ cña nh÷ng khiÕm khuyÕt mµ nã g©y ra, vÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông §LN ®· vµ ®ang ®uîc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc vµ næi cém nhÊt ë T©y Nguyªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong ®Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch, chñ tr−¬ng ph©n cÊp, ph©n quyÒn trong qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn lµ §LN nh− giao ®Êt, giao rõng, chÕ ®é h−ëng lîi tõ rõng cho ng−êi qu¶n lý rõng vµ §LN; chñ tr−¬ng vÒ x· héi hãa nghÒ rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi, l©m nghiÖp céng ®ång, thùc hiÖn n«ng l©m kÕt h¬p. §©y lµ c¸c c¬ së ph¸p lý quan träng trong ph¸t triÓn l©m nghiÖp dùa vµo 2 ng−êi d©n, céng ®ång… Tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn hay ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch, chñ tr−¬ng vµo thùc tÕ l¹i lµ mét vÊn ®Ò cÇn th¶o luËn. Víi vÞ trÝ ®Þa lý thuéc miÒn T©y Nam vïng T©y Nguyªn cña ViÖt Nam, tØnh §¨kN«ng tr¶i dµi trªn diÖn tÝch 6.500km2 víi 3.825km2 §LN vµ 1.633 km2 ®Êt n«ng nghiÖp (®é che phñ rõng 58,7%), kho¶ng 85% d©n sè cña tØnh sèng t¹i vïng n«ng th«n. Víi tû lÖ trung b×nh 35,44% hé gia ®×nh thuéc diÖn nghÌo [22], phÇn lín hä sèng phô thuéc vµo c¸c s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nhãm ®ång bµo d©n téc thiÓu sè (chiÕm kho¶ng 33% tæng d©n sè) nh− E®ª, M’N«ng, Nïng, TÇy vµ c¸c nhãm d©n téc di c− tù do tõ ph−¬ng b¾c. §ãng trªn ®Þa bµn huyÖn §¨kSong, tØnh §¨kN«ng, L©m tr−êng ThuËn An cã l©m phÇn (LP) chiÕm phÇn lín ®Êt ®ai cña huyÖn, diÖn tÝch §LN kh«ng cã rõng chiÕm ®a sè, cã ranh giíi lµ biªn giíi víi n−íc b¹n Campuchia, d©n c− sèng ë l©m phÇn L©m tr−êng (LPLT) hÇu hÕt lµ d©n nghÌo, tr×nh ®é thÊp tõ c¸c tØnh phÝa b¾c di c− tù do vµo cïng víi ®ång bµo thiÓu sè t¹i chç. ViÖc ph¸ rõng lµm rÉy b¶o ®¶m cuéc sèng cña ng−êi d©n vÉn th−êng xuyªn x¶y ra, diÖn tÝch §LN cã rõng ngµy cµng gi¶m, diÖn tÝch §LN ch−a cã rõng ngµy cµng t¨ng, diÖn tÝch §LN ®−îc ®−a vµo sö dông hµng n¨m Ýt, hiÖu qu¶ trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt thÊp (c¬ cÊu c©y trång ®¬n ®iÖu, viÖc sö dông gièng - ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng ®ang lµ chñ yÕu), møc sèng kh«ng ®−îc c¶i thiÖn... §iÒu ®ã ®· t¹o ra ¸p lùc cao ®èi víi c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ gãp phÇn t¹o nªn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng, suy tho¸i ®Êt. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn cÇn ph¶i nghiªn cøu t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông (QLSD) ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng (LT) hiÖn nay nh− thÕ nµo?; §· qu¶n lý tèt §LN hiÖn cã hay ch−a? DiÖn tÝch ®Êt trèng ®−îc sö dông hµng n¨m? Céng ®ång c− d©n cã ®−îc c¶i thiÖn vÒ kinh tÕ hay kh«ng? M«i tr−êng, m«i sinh cã ®−îc b¶o vÖ hay kh«ng? Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo cho qu¶n lý, sö dông §LN... XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn t«i ®i vµo nghiªn cøu ®Ò tµi 3 "Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña L©m tr−êng ThuËn An - huyÖn §¨kSong, tØnh §¨kN«ng". 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 1.2.1 Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra Mét lµ: §LN ®−îc qu¶n lý vµ sö dông nh− thÕ nµo t¹i LTTA, sù phï hîp víi thùc tÕ t¹i ®Þa ph−¬ng?. Hai lµ: Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo ®Ó kh¾c phôc c¸c yÕu kÐm trong QLSD ®Êt l©m nghiÖp cña LTTA? 1.2.2 Môc tiªu chung Trªn c¬ së t×m hiÓu, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng QLSD ®Êt l©m nghiÖp cña LTTA giai ®o¹n 2001-2005 ph¸t hiÖn c¸c nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn viÖc qu¶n lý vµ sö sông §LN cña LT, tõ ®ã khuyÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn c«ng t¸c QLSD ®Êt cho LT trong c¸c n¨m tíi. 1.2.3 Môc tiªu cô thÓ - Gãp phÇn tËp hîp, hÖ thèng hãa c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ qu¶n lý vµ sö dông §LN. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng QLSD ®Êt l©m nghiÖp cña LT giai ®o¹n 5 n¨m (2001-2005), t×m ra c¸c nguyªn nh©n ¶nh h−ëng tíi qu¶n lý, sö dông §LN cña LT. - KhuyÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c QLSD ®Êt l©m nghiÖp cho LT trong c¸c n¨m tíi. 1.3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi 1.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c néi dung QLSD ®Êt l©m nghiÖp, c¸c nhãm hé sö dông §LN, c¸c mèi quan hÖ chñ yÕu t¸c ®éng ®Õn QLSD ®Êt l©m 4 nghiÖp l©m tr−êng ThuËn An. 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu * VÒ néi dung: LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®ang ¸p dông t¹i LTTA. Trªn c¬ së ®ã khuyÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p phï hîp trong QLSD ®Êt l©m nghiÖp t¹i ®¬n vÞ. * VÒ kh«ng gian: §Ò tµi ®−îc nghiªn cøu t¹i LTTA, huyÖn §¨kSong, tØnh §¨kN«ng. * VÒ thêi gian: Ph¹m vi thêi gian thu thËp sè liÖu nghiªn cøu lµ kÕt qu¶ cña qu¶n lý, sö dông ®Êt c¸c n¨m 2001-2005. Sè liÖu phôc vô nghiªn cøu ®Ò tµi ngoµi c¸c sè liÖu thø cÊp cã t¹i ®¬n vÞ, c¸c c¬ quan liªn quan, c¸c tµi liÖu ®· ®−îc c«ng bè qua c¸c n¨m cßn cã c¸c sè liÖu s¬ cÊp ®−îc thu thËp trùc tiÕp t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu th¸ng 2/2006. 1.4. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi nghiªn cøu Lµ tµi liÖu tham kh¶o cã ý nghÜa thùc tiÔn trong viÖc gióp c¸c LT, c¸c Së ban ngµnh trªn ®Þa bµn c¸c tØnh T©y Nguyªn QLSD tèt h¬n quü §LN ®−îc nhµ n−íc giao qu¶n. 5 2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp 2.1. §Êt l©m nghiÖp vµ vai trß cña ®Êt l©m nghiÖp trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp 2.1.1 Kh¸i niÖm ®Êt ®ai vµ ®Êt l©m nghiÖp 2.1.1.1 Kh¸i niÖm ®Êt ®ai §Êt lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸ mµ thiªn nhiªn ban tÆng cho con ng−êi. Cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt vµ hiÓu ®Êt ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau, kh¸i niÖm ®Çu tiªn kh¸ hoµn chØnh cña nhµ häc gi¶ ng−êi Nga Docutraiep n¨m 1879 cho r»ng ®Êt lµ vËt thÓ thiªn nhiªn cÊu t¹o ®éc lËp l©u ®êi do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tæng hîp cña 5 yÕu tè h×nh thµnh bao gåm ®¸, thùc vËt, ®éng vËt, khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ thêi gian [6]. Tuy vËy kh¸i niÖm nµy ch−a ®Ò cÆp ®Õn sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c tån t¹i trong m«i tr−êng xung quanh, do ®ã sau nµy mét sè häc gi¶ kh¸c ®· bæ sung c¸c yÕu tè nh− n−íc cña ®Êt, n−íc ngÇm [6]. §Ó hoµn thiÖn kh¸i niÖm trªn, nhµ häc gi¶ ng−êi Anh V.R Wiliam ®· ®−a thªm kh¸i niÖm vÒ ®Êt coi ®Êt lµ líp mÆt t¬i xèp cña lôc ®Þa cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm cho c©y[6]. Nhµ häc gi¶ kh¸c «ng E. Mitchulich (1923) cho r»ng ®Êt chØ lµ c¸i gi¸ ®ì, c¸i kho cung cÊp chÊt dinh d−ìng vµ lµ khèi hçn hîp gåm c¸c phÇn tö nhá cøng r¾n, n−íc, kh«ng khÝ cÇn thiÕt cho thùc vËt [6]. Bµn vÒ vÊn ®Ò nµy nhµ kinh tÕ häc C.M¸c ®· viÕt ®Êt lµ t− liÖu s¶n xuÊt c¬ b¶n vµ phæ biÕn quý b¸u nhÊt cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña sù tån t¹i vµ t¸i sinh cña hµng lo¹t thÕ hÖ loµi ng−êi kÕ tiÕp nhau. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ, thæ nh−ìng vµ quy ho¹ch ViÖt nam cho r»ng ®Êt lµ phÇn trªn mÆt vá cña tr¸i ®Êt mµ ë ®ã c©y cèi cã thÓ mäc ®−îc, ngoµi ra ®Êt cßn ®−îc coi nh− lµ mét 6 diÖn tÝch cô thÓ cña bÒ mÆt tr¸i ®Êt, bao gåm tÊt c¶ c¸c cÊu thµnh cña m«i tr−êng sinh th¸i ngay trªn vµ d−íi bÒ mÆt ®ã bao gåm khÝ hËu, thêi tiÕt thæ nh−ìng, d¹ng ®Þa h×nh, mÆt n−íc (hå, s«ng, suèi, ®Çm... ) c¸c líp trÇm tÝch s¸t bÒ mÆt cïng víi n−íc ngÇm vµ kho¸ng s¶n trong lßng ®Êt, tËp ®oµn ®éng thùc vËt, tr¹ng th¸i ®Þnh c− cña con ng−êi, nh÷ng kÕt qu¶ cña con ng−êi trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i ®Ó l¹i [6]. Tãm l¹i: cã nhiÒu kh¸i niÖm ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ®Êt song tùu trung l¹i cã thÓ nh×n nhËn ®Êt lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã giíi h¹n, gi÷ vai trß hÕt søc quan träng vµ ý nghÜa to lín ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cuéc sèng cña x· héi loµi ng−êi. 2.1.1.2 Kh¸i niÖm vÒ ®Êt l©m nghiÖp Theo luËt ®Êt ®ai n¨m 1993 vµ LuËt ®Êt ®ai söa ®æi, bæ sung n¨m 1998, 2001 th× ®Êt n«ng, l©m nghiÖp ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: §Êt N«ng nghiÖp lµ ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh− trång trät, ch¨n nu«i, nu«i trång thuû s¶n hoÆc nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ n«ng nghiÖp [16]. §Êt l©m nghiÖp lµ ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n xuÊt l©m nghiÖp gåm ®Êt cã rõng tù nhiªn, ®Êt ®ang cã rõng trång vµ ®Êt ®Ó sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp nh− trång rõng, khoanh nu«i, b¶o vÖ ®Ó phôc håi tù nhiªn, nu«i d−ìng lµm giµu rõng, nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ l©m nghiÖp [16]. Theo c¸ch ph©n lo¹i ®Êt ®ai cña luËt ®Êt ®ai 2003 th× ®Êt n«ng l©m nghiÖp ®−îc hiÓu nh− sau. - §Êt n«ng nghiÖp: lµ toµn bé diÖn tÝch ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng - l©m - ng− nghiÖp nh− ®Êt rõng, ®Êt trång trät, ch¨n nu«i, nu«i trång thuû s¶n vµ nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ n«ng - l©m - ng− nghiÖp. - §Êt l©m nghiÖp: lµ mét bé phËn cña ®Êt n«ng nghiÖp bao gåm diÖn tÝch 7 ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n xuÊt l©m nghiÖp bao gåm ®Êt cã rõng tù nhiªn, ®Êt rõng trång, ®Êt sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp (trång rõng, khoanh nu«i b¶o vÖ, nu«i d−ìng lµm giµu rõng, nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ §LN) [17]. 2.1.2 Vai trß vµ ý nghÜa cña ®Êt l©m nghiÖp trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp Trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp, chñ thÓ chÝnh lµ c©y rõng; mét loµi sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn trªn nÒn vËt chÊt c¬ b¶n lµ §LN. §Êt kh«ng ®−îc che phñ sÏ bÞ c¸c t¸c ®éng vËt lý cña ¸nh s¸ng mÆt trêi, sù bµo mßn cña giã, cña n−íc, t¸c ®éng röa tr«i vµ tÝch tô trong lßng ®Êt... lµm tho¸i hãa ®Êt. §Êt cã c©y rõng che phñ sÏ tr¸nh ®−îc c¸c t¸c ®éng ph¸ ho¹i nãi trªn vµ cßn ®−îc lµm tèt thªm nhê l−îng chÊt h÷u c¬ bæ sung tõ tÇng th¶m môc, nhê t¸c dông lµm t¬i xèp ®Êt cña hÖ rÔ c©y rõng vµ c¸c ®éng vËt sèng d−íi ®Êt, lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt, t¹o nªn c¸c t¸c ®éng vËt lý vµ hãa häc gia t¨ng ®é ph× cña ®Êt... vÊn ®Ò ®Êt ®ai vµ c©y rõng kh«ng chØ ®¬n thuÇn liªn quan ®Õn m«i tr−êng mµ cßn liªn quan ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt x· héi, chñ quyÒn cña quèc gia. Cã thÓ nãi sù tån t¹i, h−ng thÞnh hoÆc suy vong cña mçi quèc gia ®Òu Ýt nhiÒu liªn quan ®Õn rõng vµ §LN [19]. Qua c¸c thêi kú, tÇm quan träng, mèi quan hÖ gi÷a c©y rõng vµ §LN ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh; Sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng, giµnh ®−îc ®éc lËp cho d©n téc, vÊn ®Ò ®Êt vµ rõng ®· ®−îc Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa, nay lµ Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam tõng b−íc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thÓ chÕ chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n−íc. HiÕn ph¸p n¨m 1946 ch−a ®Ò cÆp ®Õn vÊn ®Ò ®Êt ®ai vµ rõng nói. Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa lóc nµy cã nhiÖm vô hµng ®Çu lµ ph¶i tËp hîp ®−îc mäi tÇng líp nh©n d©n ®oµn kÕt ®¸nh ®uæi thùc d©n Ph¸p x©m l−îc [19]. HiÕn ph¸p n¨m 1959 lµ b¶n tuyªn ng«n ®Çu tiªn vÒ x©y dùng chñ nghÜa 8 x· héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh thèng nhÊt ®Êt n−íc ®· ghi nhËn: “... nh÷ng rõng c©y, ®Êt hoang, tµi nguyªn kh¸c mµ ph¸p luËt quy ®Þnh lµ cña Nhµ n−íc, ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n” (§iÒu 12) [19]. HiÕn ph¸p n¨m 1980 ®· quy ®Þnh: “§Êt ®ai, rõng nói... ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n” (§iÒu 19); “Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý ®Êt ®ai theo quy ho¹ch chung, nh»m b¶o ®¶m ®Êt ®ai ®−îc sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm... §Êt dµnh cho n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp kh«ng ®−îc dung vµo viÖc kh¸c, nÕu kh«ng ®−îc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cho phÐp (§iÒu 20)” [19]. HiÕn ph¸p 1992 mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh: “§Êt ®ai, rõng nói... ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n” (§iÒu 17); “Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, b¶o ®¶m sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶. Nhµ n−íc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ, båi bæ khai th¸c hîp lý, sö dông tiÕt kiÖn ®Êt, ®−îc chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt ®−îc Nhµ n−íc giao theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”(§iÒu 18) [19]. §Êt ®ai ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi coi lµ nguån tµi nguyªn cña quèc gia, lµ “quèc gia c«ng thæ” [19] do Nhµ n−íc gi÷ quyÒn së h÷u. Rõng tù nhiªn (trong HiÕn ph¸p ghi lµ “rõng nói”) còng lµ mét lo¹i tµi nguyªn quèc gia v× ®−îc sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tù nhiªn trªn ®Êt, nªn thuéc së h÷u cña Nhµ n−íc. §èi víi rõng trång còng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn trªn ®Êt, nh−ng cßn ®−îc ®Çu t− thªm c¸c nguån lùc kh¸c nªn chØ khi nµo c¸c nguån lùc nµy hoµn toµn cña Nhµ n−íc th× míi ®−îc coi lµ cña Nhµ n−íc. Trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n ph¸p, nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thêi kú nµy lµ míi chØ ®Ò cÆp ®Õn vÊn ®Ò ruéng ®Êt, ch−a më réng cho c¸c quan hÖ víi rõng. Khi lùc l−îng ta ®· m¹nh lªn vµ b¾t ®Çu gi÷ ®−îc thÕ cÇm cù, Nhµ n−íc ban hµnh s¾c lÖnh sè 87/SL ngµy 5/3/1952 ban hµnh b¶n §iÒu lÖ t¹m thêi sö dông c«ng ®iÒn, c«ng thæ nh»m chia, cÊp c«ng ®iÒn, c«ng thæ cho hîp lý, ®éng viªn søc d©n ®Ó ®Èy m¹nh cuéc kh¸ng chiÕn chèng ph¸p x©m l−îc. B¶n ®iÒu lÖ nµy míi ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ víi ®Êt 9 c«ng, ruéng c«ng nh−ng ch−a ®Ò cÆp ®Õn ®Êt t−, ruéng t− vµ rõng. Khi cuéc kh¸ng chiÕn ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ph©n c«ng, ®Ó ®éng viªn søc m¹nh cña giai cÊp n«ng d©n, Quèc héi khãa I kú häp thø 3 ®· th«ng qua LuËt C¶i c¸ch ruéng ®Êt t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó ph¸t ®éng cuéc c¸ch m¹ng ruéng ®Êt ®¸nh ®æ giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn, chia ruéng ®Êt cho d©n cµy, gi¶i phãng giai cÊp n«ng d©n khái ¸ch bãc lét cña giai cÊp ®Þa chñ, t¹o nªn ®éng lùc kú diÖu ®−a c¶ n−íc ®Õn chiÕn th¾ng lÞch sö §iÖn Biªn chÊn ®éng ®Þa cÇu. LuËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt cßn ®−îc tiÕp tôc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m ®Çu hßa b×nh lËp l¹i trªn miÒn b¾c n−íc ta, gãp phÇn c¶i t¹o n«ng th«n chuÈn bÞ nh÷ng b−íc ph¸t triÓn míi trªn con ®−êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh thèng nhÊt n−íc nhµ. Sau khi hßa b×nh lËp l¹i, ®Ó chèng l¹i c¸c hµnh vi ph¸ ho¹i rõng, b¶o vÖ nguån tµi nguyªn rõng quý b¸u cña ®Êt n−íc phôc vô c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ kh¸ng chiÕn chèng Mü giµnh ®éc lËp hoµn toµn cho tæ quèc, n¨m 1972 ñy ban th−êng vô Quèc héi ban hµnh ph¸p lÖnh quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ rõng vµ ®Êt rõng: ph¸p lÖnh quy ®Þnh nh− sau “Rõng vµ ®Êt rõng thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ n−íc, tøc lµ cña toµn d©n, kh«ng ai ®uîc x©m ph¹m. ChÝnh phñ cã tr¸ch nhiÖm quy ho¹ch toµn diÖn vµ ph©n phèi ®Êt ®ai cho N«ng nghiÖp, L©m nghiÖp vµ chuyªn dïng, cã b¶n ®å ph©n ®Þnh ranh giíi rõng vµ ®Êt rõng ®Õn tËn x·. Nhµ n−íc b¶o ®¶m quyÒn lîi cho nh÷ng tËp thÓ vµ c¸ nh©n ®· cã c«ng trång c©y trªn ®Êt rõng. ChÝnh phñ quy ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é nh»m khuyÕn khÝch c¸c hîp t¸c x· vµ nh©n d©n nh÷ng n¬i cã rõng tÝch cùc tham gia trång rõng, lµm nghÒ rõng, gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng” (§iÒu1) [19]. §©y lµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®Çu tiªn quy ®Þnh mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a rõng vµ ®Êt [19]. C¨n cø §iÒu 19 vµ 20 cña HiÕn ph¸p n¨m 1980, víi nhËn thøc “§Êt ®ai lµ tµi nguyªn quèc gia v« cïng quý gi¸, lµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt kh«ng g× 10 thay thÕ ®−îc cña n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i tr−êng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c khu d©n c−, x©y dùng c¸c c¬ së kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, an ninh vµ quèc phßng. Tr¶i qua nhiÒu thÕ hÖ, nh©n d©n ta tèn bao c«ng søc vµ x−¬ng m¸u míi khai th¸c, båi bæ, c¶i t¹o vµ b¶o vÖ vèn ®Êt nh− ngµy nay” [19]. N¨m 1987, Quèc héi ban hµnh luËt ®Êt ®ai ®Ó n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n trong viÖc b¶o vÖ vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch hîp lý vµ cã hiÖu qu¶, triÖt ®Ó tiÕt kiÖm ®Êt, gãp phÇn vµo c«ng cuéc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi, tõng b−íc ®−a n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp lªn s¶n xuÊt lín, phôc vô sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. LuËt quy ®Þnh “§Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n, do Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý. Nhµ n−íc giao ®Êt cho c¸c n«ng - l©m tr−êng, Hîp t¸c x·, tËp ®oµn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, xÝ nghiÖp, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n, c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc x· héi vµ c¸ nh©n - d−íi ®©y gäi lµ ng−êi sö dông ®Êt - ®Ó æn ®Þnh sö dông l©u dµi” (§iÒu1) [19]. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 ®· quy ®Þnh néi dung cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai, viÖc lËp quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt, viÖc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ph©n lo¹i ®Êt theo môc ®Ých sö dông chñ yÕu thµnh 5 lo¹i: ®Êt n«ng nghiÖp, §LN, ®Êt khu d©n c−, ®Êt chuyªn dïng vµ ®Êt ch−a sö dông. §èi víi §LN, luËt quy ®Þnh: “§Êt l©m nghiÖp lµ ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu dïng vµo s¶n xuÊt l©m nghiÖp nh− trång rõng, khai th¸c rõng, khoanh nu«i, tu bæ, c¶i t¹o rõng, nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ l©m nghiÖp. §Êt rõng cÊm, v−ên quèc gia; ®Êt trång rõng ®Ó phßng hé ®Çu nguån, b¶o vÖ ®Êt, c¶i t¹o m«i tr−êng” (§iÒu 25) vµ “Ng−êi sö dông §LN cã nghÜa vô: 1) nghiªm chØnh chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý khai th¸c, b¶o vÖ rõng vµ §LN, kh«ng tù tiÖn ph¸ rõng, ®èt rõng, lµm hñy ho¹i m«i tr−êng. 2)Trång rõng phñ xanh diÖn tÝch ®−îc giao theo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch; thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p vÒ th©m canh, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn vµ kÕt hîp l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp” (§iÒu 26) [19]. 11 LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987 lµ mét b−íc tiÕn bé lín trong qu¶n lý ®Êt ®ai, ®· x¸c lËp quyÒn së h÷u cña nhµ n−íc ®èi víi ®Êt ®ai vµ quy ®Þnh râ rµng nh÷ng néi dung qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi ®Êt ®ai. LuËt quy ®Þnh Nhµ n−íc giao ®Êt cho nh÷ng tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®Ó s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, thñy s¶n vµ sö dông vµo c¸c môc ®Ých chuyªn dïng kh¸c. Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn Nhµ n−íc còng cã thÈm quyÒn thu håi ®Êt ®· giao khi cÇn sö dông cho nhu cÇu cña Nhµ n−íc vµ x· héi, khi ng−êi sö dông ®Êt kh«ng cßn nhu cÇu, tù nguyÖn tr¶ l¹i hoÆc khi kh«ng sö dông ®Êt ®óng môc ®Ých, vi ph¹m quy ®Þnh vÒ sö dông ®Êt... tuy nhiªn luËt ®Êt ®ai n¨m 1987 ch−a ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña thêi kú ®æi míi vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ch−a thóc ®Èy ®−îc sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña thÞ tr−êng ®Êt ®ai vµ bÊt ®éng s¶n [19]. N¨m 1993 Quèc héi ban hµnh LuËt ®Êt ®ai thay thÕ LuËt ®Êt ®ai n¨m 1987. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 cßn ®−îc söa ®æi, bæ sung vµo n¨m 1998, 2001 ®Ó t¹o nªn nh÷ng ®éng lùc kinh tÕ x· héi m¹nh mÏ nh»m ®æi míi hÖ thèng kinh tÕ cña ®Êt n−íc, t¹o tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng. LuËt ®Êt ®ai 1993 ®· bæ sung c¬ chÕ giao ®Êt cã thu tiÒn vµ cho thuª ®Êt, quy ®Þnh cô thÓ quyÒn vµ nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi sö dông ®Êt kh¸c nhau ®èi víi c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau vµ h×nh thøc giao hoÆc cho thuª. ViÖc lËp quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh... Néi dung qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi ®Êt ®ai vÉn gi÷ nguyªn nh− luËt ®Êt ®ai n¨m 1987. Tuy nhiªn ®· ban hµnh c¬ chÕ cho thuª ®Êt, nh−ng vÉn cßn nhiÒu rµo c¶n ®Ó ®Êt ®ai tham gia vµo kinh tÕ thÞ tr−êng. N¨m 2003, Quèc héi ban hµnh luËt ®Êt ®ai míi thay thÕ luËt ®Êt ®ai n¨m 1993; luËt nµy ®−îc x©y dùng theo phßng c¸ch hiÖn ®¹i, quy ®Þnh cô thÓ ph¹m vi ®iÒu chØnh, ®èi t−îng ¸p dông cña luËt [19]. Tãm l¹i: §Êt l©m nghiÖp cã vai trß v« cïng quan träng kh«ng chØ ®èi víi s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp mµ cßn ®èi víi m«i tr−êng, m«i sinh vµ an ninh quèc phßng. Trong qu¶n lý, sö dông §LN nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c ph−¬ng thøc, 12 m« h×nh hîp lý ®Ó ph¸t huy vai trß cña §LN. 2.1.3 Nguyªn t¾c sö dông ®Êt trong l©m nghiÖp * Sö dông ®Çy ®ñ vµ hîp lý ®Êt l©m nghiÖp Thùc chÊt cña nguyªn t¾c nµy lµ cÇn ph¶i huy ®éng tèi ®a diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn vµo kinh doanh n«ng l©m nghiÖp kÓ c¶ mÆt n−íc, ®Êt trèng ®åi nói träc, ®Êt tho¸i ho¸ b¹c mµu, ®Êt bÞ x©m canh… Sö dông tiÕt kiÖm ®Êt, −u tiªn ®Êt ®ai, nhÊt lµ ®Êt tèt cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thùc hiÖn n«ng l©m kÕt hîp trong s¶n xuÊt, coi träng khai th¸c theo chiÕu s©u cña ®Êt. ViÖc lùa chän vµ bè trÝ c©y trång, vËt nu«i, c«ng nghÖ sö dông ®Êt ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn vïng sinh th¸i ®Ó khai th¸c tèi ®a ®é ph× cña ®Êt, chó ý ®Õn c¸c gi¶i ph¸p c¶i t¹o vµ båi d−ìng ®Ó t¨ng ®é ph× cña ®Êt. * Sö dông ®Êt l©m nghiÖp ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ cao c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng Trong vÊn ®Ò sö dông §LN lu«n tån t¹i nhiÒu c¸c yÕu tè mang tÝnh x· héi vµ m«i tr−êng bªn c¹nh vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ. Do ®ã sö dông §LN nªn coi träng c¸c yÕu tè nµy. Qu¶ vËy, §LN lu«n g¾n víi rõng, ®éng vËt rõng vµ m«i tr−êng sèng, g¾n víi cuéc sèng cña céng ®ång d©n c− cã nguån sèng dùa chÝnh vµo viÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nµy. Qu¶n lý vµ sö dông §LN cã hiÖu qu¶ th× kh«ng thÓ t¸ch rêi víi vai trß cña céng ®ång d©n c−, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o trong s¶n xuÊt cña ng−êi d©n còng nh− ý thøc tù gi¸c trong qu¶n lý b¶o vÖ vµ sö dông §LN. * Sö dông ®Êt l©m nghiÖp ph¶i b¶o ®¶m tÝnh bÒn v÷ng Víi ®Æc ®iÓm riªng cña §LN lµ dÔ bÞ xãi mßn, r÷a tr«i, b¹c mµu cho nªn ®ßi hái sö dông ®Êt ph¶i kÕt hîp hiÖu qu¶ kinh tÕ víi b¶o vÖ ®Êt, b¶o vÖ æn ®Þnh hÖ sinh th¸i bÒn v÷ng c¶ tr−íc m¾t vµ l©u dµi. Ph¶i lÊy nguyªn lý sinh th¸i häc, c¸c quy luËt sinh th¸i lµm c¨n cø ®Ó kinh doanh tæng hîp. KÕt hîp lîi Ých sinh th¸i víi lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých x· héi. S¶n phÈm cña viÖc sö 13 dông ®Êt kh«ng ph¶i chØ lµ s¶n phÈm cña c©y trång, vËt nu«i mµ cßn c¶ m«i tr−êng sinh th¸i ph¸t triÓn hµi hoµ t¹o c¬ së tù nhiªn v÷ng ch¾c cho l©m nghiÖp ph¸t triÓn æn ®Þnh l©u bÒn. 2.1.4 C¸c quan ®iÓm qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp * Qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp truyÒn thèng kh«ng cßn thÝch hîp trong hoµn c¶nh hiÖn nay [25]. Qu¶n lý, sö dông §LN truyÒn thèng ra ®êi trong bèi c¶nh rõng cßn nhiÒu, d©n s._.è Ýt. Lóc nµy t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn rõng kh«ng ®Ó l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng lín ®Õn m«i tr−êng, x· héi, c¶nh quan du lÞch. Ngµy nay, nh÷ng luËn ®iÓm trªn ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n; d©n sè ngµy cµng t¨ng, diÖn tÝch rõng vµ §LN ngµy cµng bÞ thu hÑp, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ®iÖn khÝ ho¸, ®« thÞ ho¸... ®· vµ ®ang diÔn ra trªn quy m« toµn cÇu, m«i tr−êng n−íc, ®Êt, kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm ngµy cµng nÆng nÒ, sù ph©n ho¸ x· héi gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo ngµy cµng lín, tû lÖ ng−êi nghÌo ë miÒn nói cao... NÕu kh«ng qu¶n lý b¶o vÖ tèt tµi nguyªn rõng vµ §LN, tiÕp tôc n©ng cao diÖn tÝch rõng trång th× ®êi sèng cña c− d©n ë miÒn nói, trung du sÏ kh«ng ®−îc c¶i thiÖn tèt h¬n. ChÝnh tõ c¸ch nh×n nhËn nµy mµ ®ßi hái c¸c cÊp, ngµnh liªn quan nªn cã c¸ch qu¶n lý §LN phï hîp thay thÕ c¸ch qu¶n lý §LN truyÒn thèng. * Qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp chØ ®¬n thuÇn dùa vµo lùc l−îng nhµ n−íc kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ [25]. Nhµ n−íc víi chøc n¨ng vÜ m« quan träng lµ ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, h×nh thµnh bé m¸y tæ chøc nhµ n−íc vÒ rõng vµ ®Êt rõng... Tuy nhiªn, kinh nghiÖm thùc tiÔn chØ cho thÊy qu¶n lý ®¬n thuÇn theo kiÓu nhµ n−íc nh− trªn kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶; hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu ban hµnh luËt lÖ vÒ l©m nghiÖp nh−ng phÇn lín c¸c luËt lÖ ®ã ®Òu t¸ch rêi lîi Ých cña nhµ n−íc vµ cña nh©n d©n. Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt ®ã, nhiÒu khi xuÊt ph¸t chØ tõ lîi Ých cña 14 nhµ n−íc, thËm chÝ cã n¬i, cã lóc ®èi lËp víi nh©n d©n, kh«ng ®−îc nh©n d©n ñng hé vµ thùc hiÖn. Qu¶n lý l©m nghiÖp chØ dùa vµo biÖn ph¸p hµnh chÝnh kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ l©u dµi. N−íc ta tr−íc ®©y, c¸c LT quèc doanh th−êng bao chiÕm phÇn lín ®Êt ®ai trong khi nh©n d©n cÇn ®Êt canh t¸c th× rÊt thiÕu. Lùc l−îng lao ®éng cña ngµnh l©m nghiÖp do c¸c LT qu¶n lý ë thêi ®iÓm cao nhÊt cã kho¶ng 200.000 ng−êi. Trong khi ®ã lùc l−îng lao ®éng cña nh©n d©n miÒn nói cã hµng triÖu ng−êi ch−a ®−îc sö dông vµo viÖc ph¸t triÓn nghÒ rõng. Chóng ta ch−a quan t©m ®óng møc ®Õn vÊn ®Ò gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh÷ng nhu cÇu cuéc sèng tèi thiÓu cña nh©n d©n miÒn nói , ng−êi d©n kh«ng cã con ®−ßng nµo kh¸c lµ ph¸ rõng lµm rÉy. Cuéc vËn ®éng ®Þnh canh ®Þnh c− triÓn khai tõ n¨m 1968, ®Õn nay ®· ®¹t ®−îc mét sè c¸c thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh song bªn c¹nh ®ã vÉn ®ang tån t¹i vÊn n¹n t¸i du canh du c−, di c− tù do... XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®ã, tiÒn ®Ò quan träng nhÊt trong viÖc QLSD ®Êt l©m nghiÖp ®ã lµ viÖc t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ nh»m tho¶ m¶n nhu cÇu ®êi sèng hµng ngµy cña nh©n d©n. Nh©n d©n chØ tham gia b¶o vÖ, ph¸t triÓn, sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng khi lîi Ých sèng cßn cña ng−êi d©n g¾n víi tµi nguyªn ®ã. 2.1.5 Mèi quan hÖ gi÷a qu¶n lý vµ sö dông ®Êt l©m nghiÖp §Êt l©m nghiÖp lµ t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu nhÊt vµ lµ ®Æc tr−ng cña c¸c c«ng ty l©m nghiÖp hay L©m tr−êng, lµ n¬i sinh sèng cña hÖ ®éng thùc vËt rõng, cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®¶m b¶o c©n b»ng sinh th¸i, tÝnh ®a d¹ng sinh häc. §Êt cung cÊp nguån dinh d−ìng, n−íc vµ kho¸ng chÊt cho c©y trång. N¨ng suÊt c©y trång phô thuéc vµo ®é ph× cña ®Êt. Tõ ®Êt, víi ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ t¹o ra ®−îc nhiÒu s¶n phÈm ®a d¹ng cho ngµnh n«ng nghiÖp nãi chung hay l©m nghiÖp nãi riªng. Do ®ã cã thÓ nãi §LN lµ nguån lùc c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp hay n«ng l©m kÕt hîp, kÕt hîp phßng hé vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh 15 th¸i. Víi ®Æc thï còng nh− vai trß quan träng cña §LN ®· t¹o nªn mét ®Æc ®iÓm riªng cña §LN trong qu¶n lý vµ sö dông. Nh÷ng biÖn ph¸p sö dông §LN hîp lý còng chÝnh lµ biÖn ph¸p b¶o vÖ §LN cã hiÖu qu¶; §LN nÕu ch−a ®−a vµo sö dông sÏ bÞ xãi mßn, röa tr«i vµ gi¶m ®é mµu mì cña ®Êt. Ng−îc l¹i, ®Êt trèng, ®åi träc nÕu ®−îc ®−a vµo trång c©y vµ ch¨m sãc hîp lý sÏ chèng ®−îc xãi mßn, r÷a tr«i, t¨ng ®é ph× cho ®Êt, gãp phÇn kinh doanh æn ®Þnh l©u dµi còng nh− c¶i thiÖn ®−îc m«i tr−êng, m«i sinh. Do ®ã muèn sö dông §LN tèt th× ph¶i b¶o vÖ tèt, khi b¶o vÖ tèt th× sö dông sÏ cã hiÖu qu¶. XuÊt ph¸t tõ c¸ch nh×n nhËn trªn cã thÓ thÊy r»ng qu¶n lý vµ sö dông §LN tuy lµ hai vÊn ®Ò cô thÓ trong hai lÜnh vùc kh¸c nhau, nh−ng chóng chØ lµ mét trong qu¶n lý, sö dông §LN. Vµ cã thÓ nãi r»ng qu¶n lý vµ sö dông §LN lµ “hai mÆt cña mét vÊn ®Ò”. ViÖc nghiªn cøu c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn qu¶n lý §LN còng lµ nghiªn cøu sö dông §LN. 2.1.6 C¸c xu h−íng chÝnh trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp * KÕt hîp sö dông ®Êt l©m nghiÖp theo chiÒu réng vµ chiÒu s©u cã sù tham gia cña ng−êi d©n, trong ®ã theo chiÒu s©u lµ con ®−êng c¬ b¶n vµ l©u dµi. Song song víi lÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ng−êi chÝnh lµ lÞch sö biÕn ®æi cña qu¸ tr×nh sö dông ®Êt. Khi con ng−êi sèng b»ng ph−¬ng thøc s¨n b¾t, h¸i l−îm, dùa vµo tù nhiªn vµ thÝch øng víi tù nhiªn ®Ó tån t¹i, vÊn ®Ò sö dông ®Êt hÇu nh− ch−a h×nh thµnh. X· héi ph¸t triÓn cao h¬n, ngµnh trång trät ra ®êi víi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt th« s¬, diÖn tÝch ®Êt ®ai ®−îc sö dông t¨ng lªn nhanh chãng, cïng víi ®ã lµ søc s¶n xuÊt vµ tÇm quan träng cña ®Êt ®ai trong ®êi sèng x· héi. Tuy nhiªn tr×nh ®é sö dông ®Êt cßn thÊp, ph¹m vÞ sö dông kh«ng lín, ®Êt khai ph¸ nhiÒu nh−ng thu nhËp thÊp. X· héi ph¸t triÓn, cïng víi sù t¨ng tr−ëng cña d©n sè - sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt th× quy m«, ph¹m vi vµ chiÒu s©u cña viÖc sö dông ®Êt ngµy mét cao. C¸c ngµnh nghÒ trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp còng ph¸t triÓn theo h−íng phøc t¹p vµ ®a d¹ng dÇn. Do ®ã ph¹m vi sö dông ®Êt ngµy cµng ®−îc më réng, thËm chÝ c¶ 16 nh÷ng vïng tr−íc ®©y kh«ng sö dông ®−îc. Cïng víi viÖc ph¸t triÓn sö dông ®Êt theo kh«ng gian, tr×nh ®é sö dông ®Êt ®−îc n©ng lªn th«ng qua ®Çu t−, th©m canh n©ng cao n¨ng xuÊt cña ®Êt [6]. HiÖn nay, t¹i hÇu hÕt c¸c tØnh thuéc khu vùc T©y Nguyªn ®Çu t− th©m canh trªn diÖn tÝch ®Êt sö dông ch−a ®−îc quan t©m, song cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh, m¹nh cña nÒn kinh tÕ, nhu cÇu cao vÒ ®Êt s¶n xuÊt, giíi h¹n cña ®Êt th× vÊn ®Ò më réng diÖn tÝch vµ ®Çu t− th©m canh lµ vÊn ®Ò tÊt yÕu kh¸ch quan vµ lµ xu h−íng chÝnh trong sö dông ®Êt nãi chung, §LN nãi riªng. * Sö dông ®Êt l©m nghiÖp theo h−íng ®a d¹ng ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸ [7]. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, sö dông §LN tõ h×nh thøc qu¶ng canh chuyÓn sang th©m canh ®· kÐo theo xu h−íng ®a d¹ng ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸ trong sö dông ®Êt. Qu¶ vËy, viÖc sö dông §LN, n«ng nghiÖp trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai lu«n cã sù t−¬ng ®ång, sö dông §LN kh«ng chØ ®¬n thuÇn trång c©y g©y rõng mµ trªn c¬ së yªu cÇu cña viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ thóc ®Èy nhanh chãng qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong l©m nghiÖp ®· tiÕn lªn ph¸t triÓn toµn diÖn trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp víi kinh doanh tæng hîp, h×nh thµnh nªn nh÷ng vïng l©m nghiÖp tËp trung, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung s¶n xuÊt. §i ®«i víi viÖc më réng quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, quan hÖ c¹nh tranh vµ hîp t¸c, quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ th× tÝnh chÊt vµ trÞnh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt trong l©m nghiÖp ®−îc më réng dÇn vÒ ph¹m vi vµ hoµn thiÖn dÇn vÒ néi dung theo huíng s¶n xuÊt lín, s¶n xuÊt theo h−íng chuyªn m«n ho¸. Bªn c¹nh ®ã tiÕn bé khoa häc kü thuËt còng ®· cho phÐp con ng−êi t¨ng kh¶ n¨ng chinh phôc tù nhiªn, c¸c biÖn ph¸p khoa häc kü thuËt ®· ®−îc ¸p dông nh»m t¨ng søc s¶n xuÊt cña ®Êt, ®¸p øng nhu cÇu x· héi. Khi khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, ®Êt ®ai ®−îc sö dông triÖt ®Ó h¬n, h×nh thøc sö dông ®a d¹ng, toµn diÖn vµ triÖt ®Ó h¬n, n©ng cao søc s¶n xuÊt, t¨ng khèi l−îng s¶n phÈm, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i phôc vô con ng−êi. HiÖn ®¹i ho¸ 17 nÒn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn theo h−íng kinh tÕ hµng ho¸ dÉn ®Õn sù ph©n c«ng trong sö dông ®Êt theo h−íng chuyªn m«n ho¸. §Ó sö dông ®Êt hîp lý, ®¹t ®−îc s¶n l−îng, hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, tho¶ m·n nhu cÇu vÒ m«i tr−êng th× cÇn cã sù ph©n c«ng vµ chuyªn m«n ho¸ trong sö dông ®Êt. 2.1.7 §Æc ®iÓm sö dông ®Êt l©m nghiÖp miÒn nói ¶nh h−ëng ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña l©m tr−êng. - Khu vùc miÒn nói do ®Æc ®iÓm vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu thêi tiÕt vµ tËp qu¸n s¶n xuÊt (®Þa h×nh ®åi nói, 6 th¸ng n¾ng - 6 th¸ng m−a, canh t¸c qu¶ng canh lµ chÝnh) cïng víi ph©n bè ë c¸c vïng s©u, xa nªn rÊt khã kh¨n trong qu¶n lý vµ sö dông. - §LN réng, ®Þa h×nh phøc t¹p, khã x¸c ®Þnh ranh giíi còng nh− cËp nhËt biÕn ®éng diÖn tÝch chÝnh x¸c. - V× diÖn tÝch réng lín, ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu nªn dÔ bÞ x©m canh, chuyÓn môc ®Ých sö dông. - §LN cã nhiÒu lo¹i: rõng trång, rõng t¸i sinh, rõng phßng hé, rõng ®Æc dông cã ý nghÜa kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau, g¾n víi an ninh quèc phßng. - C©y trång trªn §LN lµ rõng trång cã chu kú kinh doanh dµi; c¸c ho¹t ®éng trång, ch¨m sãc, qu¶n lý, b¶o vÖ ®Õn thu ho¹ch trong kho¶ng thêi gian dµi cho nªn chËm thu håi vèn vµ khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ còng nh− møc ®é t¨ng tr−ëng hµng n¨m. - S¶n phÈm l©m nghiÖp ®a d¹ng, phong phó; ngoµi l©m s¶n lµ gç cßn cã l©m s¶n ngoµi gç nh− song m©y, ®éng thùc vËt, d−îc liÖu quý hiÕm... cã t¸c dông vµ ý nghÜa ®Õn c¶nh quan, m«i tr−êng. - Tr×nh ®é d©n trÝ nh×n chung thÊp, møc sèng thÊp, tËp qu¸n s¶n xuÊt cßn l¹c hËu, d©n c− phÇn ®ång lµ d©n di c− tù do tõ c¸c níi kh¸c ®Õn. S¶n xuÊt l©m nghiÖp mang tÝnh x· héi s©u s¾c. 18 2.2. L©m tr−êng vµ vÊn ®Ò qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp ë T©y Nguyªn Ph¸t triÓn c¸c LT lµ ®−îc x¸c ®Þnh lµ chñ tr−¬ng lín nhÊt cña nhµ n−íc nh»m khai th¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai ë T©y Nguyªn. NhiÖm vô ®Æt ra cho c¸c LT chñ yÕu lµ qu¶n lý, tu bæ vµ khai th¸c rõng. Trong giai ®o¹n 1976-1989, c¸c LT ho¹t ®éng theo c¬ chÕ bao cÊp, cßn gäi lµ c¬ chÕ ho¹ch to¸n b¸o sæ [15]; nhµ n−íc giao vèn, vËt t−, lao ®éng cho c¸c Liªn hiÖp, c¸c Liªn hiÖp l¹i giao rõng cho tõng LT ®Ó qu¶n lý, tu bæ vµ khai th¸c rõng. C¸c ®¬n vÞ tæ chøc s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh vµ nép s¶n phÈm theo chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ trªn xuèng. Nhµ n−íc bao cÊp toµn bé vËt t−, kinh phÝ vµ tiÒn l−¬ng cho c¸c LT. VÒ mÆt tæ chøc, nhiÒu LT hîp thµnh liªn hiÖp xÝ nghiÖp l©m c«ng nghiÖp. T¹i §¨kL¨k, tõ n¨m 1980 ®Õn 1985, ba XÝ nghiÖp liªn hiÖp l©m c«ng nghiÖp lín cña ngµnh l©m nghiÖp ®−îc thµnh lËp víi diÖn tÝch qu¶n lý h¬n mét nöa ®Þa bµn tØnh, víi diÖn tÝch quy ho¹ch 1.058.500ha [15]. NÕu c¨n cø vµo t×nh h×nh ë c¸c tØnh §¨kL¨k vµ Gia lai - Kon tum, lµ hai tØnh cã qu¸ tr×nh x©y dùng LT tiªu biÓu, cã thÓ thÊy, phßng trµo ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré vµ réng kh¾p trong 10 n¨m ®Çu. Qu¸ tr×nh nµy chØ chó ý ®Õn viÖc ph¸t triÓn thªm c¸c LT trªn T©y Nguyªn, song ch−a chó ý ®Õn kh¶ n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc qu¶n lý sö dông ®Êt, nguån tµi nguyªn ®−îc giao. Vµo thêi kú 1976-1989, ë §¨kL¨k, sè c¸n bé c«ng nh©n viªn n«ng - l©m tr−êng chØ chiÕm 20% d©n sè, nh−ng l¹i qu¶n h¬n 80% diÖn tÝch ®Êt ®ai toµn tØnh. Vµo n¨m 1989, LT EaP« thuéc LT Ch−Jót cã h¬n 10 c¸n bé nh−ng qu¶n lý h¬n 45.000ha rõng vµ ®Êt rõng trong khi h¬n 5000 d©n trong x· chØ qu¶n 5000ha cßn l¹i [15]. Thùc tÕ cho thÊy thêi kú nµy, c¸c LT chØ qu¶n lý ®−îc 1/10 ®Õn 3/10 diÖn tÝch quy ho¹ch. Do c¸n bé Ýt mµ diÖn tÝch ®−îc giao qu¸ réng nªn sù tån t¹i cña c¸c LT nhiÒu khi chØ lµ h×nh thøc. Tõ sau n¨m 1988, ®Æc biÖt tõ khi cã luËt ®Êt ®ai n¨m 1993, NghÞ ®Þnh 388/H§BT ban hµnh n¨m 1993 (trong ®ã quy ®Þnh c¸c LT cã nghÜa vô giao 19 nép ®ñ s¶n phÈm vµ thuÕ cho nhµ n−íc, ®−îc hoµn toµn chñ ®éng vÒ kÕ ho¹ch, vÒ s¶n xuÊt kh«ng phô thuéc vµo Liªn hiÖp nh− tr−íc), QuyÕt ®Þnh 187/Q§- TTg ngµy 16/09/1999 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý LT quèc doanh, NghÞ ®Þnh 200/2004/N§-CP ngµy 03/12/2004 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn LT quèc doanh, c¸c LT ®· cã chuyÓn biÕn tÝch cùc; diÖn tÝch qu¶n lý phÇn nµo phï hîp víi kh¶ n¨ng thùc tÕ cña ®¬n vÞ, chñ ®éng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, gãp phÇn qu¶n lý vµ sö dông rõng, §LN tèt h¬n truíc. Trªn thùc tÕ, dï chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch kh¸ râ rµng nh−ng viÖc thùc hiÖn lµ lµ vÊn ®Ò khã kh¨n ®èi víi c¸c ban ngµnh t¹i ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ ban l·nh ®¹o LT. ViÖc triÓn khai thùc hiÖn th−êng lµ lóng tóng vµ kÐo dµi, chËm ch¹p g©y khã kh¨n cho viÖc thùc thi chÝnh s¸ch. 2.3 Mét sè c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp ChÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý, sö dông §LN lµ tËp hîp c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn chñ tr−¬ng ®−êng lèi cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña nhµ n−íc trong lÜnh vù qu¶n lý vµ sö dông §LN nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trªn c¸c mÆt kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng. §Ó thùc hiÖn qu¶n lý, sö dông §LN cã hiÖu qu¶, ChÝnh phñ ®· ban hµnh mét sè c¸c chÝnh s¸ch nh− - QuyÕt ®Þnh sè 184/H§BT ngµy 6/11/1982 cña Héi ®ång bé tr−ëng vÒ ®Èy m¹nh giao ®Êt, giao rõng, x©y dùng rõng vµ tæ chøc kinh doanh theo ph−¬ng thøc N«ng - L©m kÕt hîp. - QuyÕt ®Þnh sè 1171LN/Q§ ngµy 30/12/1986 vÒ quy chÕ qu¶n lý ba lo¹i rõng, tiÕn hµnh ph©n cÊp qu¶n lý rõng. - Th«ng t− liªn bé sè 01/TT-LB ngµy 06/02/1991 cña bé L©m nghiÖp vµ Tæng côc qu¶n lý ruéng ®Êt nh»m h−íng dÉn viÖc giao rõng vµ ®Êt ®Ó trång rõng cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n sö dông vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh 327/CT vÒ mét sè chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch sö dông ®Êt trèng ®åi nói träc. 20 - LuËt ®Êt ®ai c¸c n¨m 1993, 1998, 2001 vµ 2003. - LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng 2004. - NghÞ ®Þnh sè 02/CP ngµy 15/01/1994 vÒ viÖc giao §LN cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh sè 202/TTg ngµy 02/05/1994 vÒ viÖc kho¸n b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vµ trång rõng. - NghÞ ®Þnh sè 01/CP ngµy 04/01/1995 vÒ viÖc giao kho¸n ®Êt sö dông vµo môc ®Ých n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n trong c¸c Doanh nghiÖp nhµ n−íc. - QuyÕt ®Þnh sè 245/1998/Q§-TTg ngµy 21 th¸ng 12 n¨m 1998 vÒ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ n−íc cña c¸c cÊp vÒ rõng vµ §LN. - NghÞ ®Þnh 163/N§-CP ngµy 16/11/1999 vÒ viÖc giao ®Êt, cho thuª §LN cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh 187/1999/Q§-TTg ngµy 16/09/1999 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ ®æi míi tæ chøc c¬ chÕ qu¶n lý LT Quèc doanh. - QuyÕt ®Þnh 178/2001/Q§-TTg ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 2001 vÒ quyÒn h−ëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc giao, ®−îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ §LN. - NghÞ ®Þnh 200/2004/N§-CP ngµy 03/12/2004 vÒ viÖc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn LT quèc doanh. Víi c¸c chÝnh s¸ch ®Êt ®ai vµ qu¶n lý ®Êt ®ai cña ChÝnh phñ ®· gióp cho nhµ n−íc, c¸c c¬ quan chøc n¨ng, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã c¬ së, ph−¬ng h−íng trong qu¶n lý vµ sö dông §LN. 2.4 Nh÷ng kinh nghiÖm trong qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam 2.4.1 Kinh nghiÖm qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp trªn thÕ giíi T¹i hÇu hÕt c¸c quèc gia ë khu vùc §«ng Nam ¸ viÖc qu¶n lý, sö dông 21 §LN ®−îc chó träng theo ph−¬ng thøc qu¶n lý cã sù tham gia, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ph©n cÊp, ph©n quyÒn trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng. Hä ®· thö nghiÖm kh¸ thµnh c«ng c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia cña ng−êi d©n, chó ý ®Õn tiÕn tr×nh ph¸t huy kiÕn thøc b¶n ®Þa, n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c céng ®ång thiÓu sè ®Ó x©y dùng c¸c m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång. Mét sè n−íc nh− Nepal, Bangladesh, Philippines, Th¸i Lan ®· ph¸t triÓn kh¸ thµnh c«ng c¸c c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia vµ h×nh thµnh c¸c ®Þnh chÕ, ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång, nhãm sö dông rõng (Forest User Group - FUG). RECOFTC - Trung t©m ®µo t¹o l©m nghiÖp céng ®ång trong khu vùc ch©u ¸ Th¸i b×nh d−¬ng ®· h¬n 20 n¨m ph¸t triÓn c¸c ph−¬ng ph¸p luËn tiÕp cËn cã sù tham gia ®Ó qu¶n lý rõng céng ®ång. Thùc tÕ trªn thÕ giíi ®Ó qu¶n lý §LN cã hiÖu qu¶ ng−êi ta ®· tËp trung nghiªn cøu c¸c khÝa c¹nh c¶i tiÕn chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, tiÕp cËn, ph¸t triÓn c«ng nghÖ trªn c¬ së kiÕn thøc b¶n ®Þa,... ®Ó ph¸t triÓn qu¶n lý rõng vµ §LN dùa vµo céng ®ång. §©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm tèt cã thÓ kÕ thõa vµ vËn dông mét c¸ch thÝch hîp vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. Sau ®©y lµ ®iÓm qua c¸c khÝa c¹nh liªn quan tõ quan ®iÓm, kh¸i niÖm, thÓ chÕ chÝnh s¸ch ®Õn gi¶i ph¸p lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng ë cÊp céng ®ång ®· ®−îc ph¶n ¶nh, nghiªn cøu, tæng kÕt ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. * Quan ®iÓm, kh¸i niÖm vÒ l©m nghiÖp céng ®ång, qu¶n lý ®Êt l©m nghiÖp dùa vµo céng ®ång ThuËt ng÷ céng ®ång, theo FAO lµ mét céng ®ång ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lµ “nh÷ng ng−êi sèng t¹i mét chç, trong mét tæng thÓ” hoÆc lµ “mét nhãm ng−êi sinh sèng t¹i cïng mét n¬i theo nh÷ng luËt lÖ chung” [5]. ThuËt ng÷ “L©m nghiÖp céng ®ång (Community Forestry)” theo FAO “L©m nghiÖp céng ®ång lµ bao gåm bÊt kú t×nh huèng nµo mµ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tham gia vµo ho¹t ®éng l©m nghiÖp” [34], tuy vËy nã th−êng ®−îc sö dông víi nghÜa hÑp h¬n nh− lµ c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®−îc tiÕn hµnh bëi céng 22 ®ång hoÆc nhãm ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng [34]. ë Nepal dïng thuËt ng÷ “Nhãm sö dông rõng” (Forest User Group) ®Ó chØ ho¹t ®éng l©m nghiÖp céng ®ång ®−îc tæ chøc bëi c¸c nhãm ®ång sö dông tµi nguyªn rõng trong mét lµng [32]. Nh− vËy kh¸i niÖm l©m nghiÖp céng ®ång ®· ®−îc ®Ò cËp nhiÒu ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, nã ®−îc h×nh thµnh víi môc ®Ých t¹o dùng mét ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång, ph©n cÊp trong qu¶n lý rõng, rõng ®−îc qu¶n lý bÒn v÷ng h¬n tõ nh÷ng ng−êi ®ang sèng phô thuéc vµo rõng, vµ nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®ãng gãp vµo viÖc sinh kÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng ng−êi d©n tõ ho¹t ®éng l©m nghiÖp. Tõ quan ®iÓm ®ã ®· h×nh thµnh ph−¬ng thøc, c¸c ch−¬ng tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång (Community-based Forest Management - CBFM), nã ®−îc hiÓu lµ mét ph−¬ng thøc nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn rõng còng nh− gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo ë vïng cao, mét nguyªn nh©n gèc rÔ lµm suy gi¶m tµi nguyªn rõng ë c¸c quèc gia [29]. Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång - CBFM dùa trªn quan ®iÓm: “Con ng−êi tr−íc vµ l©m nghiÖp bÒn v÷ng sÏ theo sau ®ã”, nã trao cho c¸c céng ®ång quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp qu¶n lý vµ h−ëng lîi tõ nguån tµi nguyªn rõng [31]. Tõ quan ®iÓm nµy cho thÊy CBFM nh¾m ®Õn viÖc ph©n cÊp qu¶n lý rõng mét c¸ch m¹nh mÏ, trong ®ã nhÊn m¹nh ®Õn giao quyÒn qu¶n lý c¸c khu rõng vµ t¹o c¬ héi cho ng−êi d©n, céng ®ång cã ®−îc h−ëng lîi tõ rõng. Khi mµ c¸c vÊn ®Ò ®ãi nghÌo vµ mÊt c«ng b»ng trong tiÕp cËn nguån tµi nguyªn ®−îc gi¶i quyÕt th× c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng sÏ nhËn ra tr¸ch nhiÖm cña chÝnh hä trong viÖc b¶o vÖ vµ qu¶n lý rõng, ®iÒu nµy ®· ®−îc nhiÒu chÝnh phñ, tæ chøc phi chÝnh phñ nhËn thøc râ rµng vµ tõ ®ã ®· thóc ®Èy cho tiÕn tr×nh nµy ph¸t triÓn ë nhiÒu céng ®ång vïng cao sèng phô thuéc vµo rõng. Thùc tÕ nhiÒu quèc gia còng ®· tr¶ gi¸ cho bµi häc nµy, khi mµ c¸c céng ®ång ®øng ngoµi cuéc th× rõng suy gi¶m nghiªm träng. C¸c dù ¸n, ch−¬ng tr×nh ë mét sè quèc gia thùc hiÖn qu¶n lý rõng dùa céng ®ång ®· tæng kÕt c¸c lîi Ých cña nã lµ [29]: 23 - Cung cÊp nguån n−íc æn ®Þnh - Gi¶m c¸c ho¹t ®éng chÆt ph¸ rõng tr¸i ph¸p luËt - Gi¶m ®ãi nghÌo, v× vËy gi¶m chi phÝ cho c¸c dÞch vô x· héi - T¹o ra viÖc lµm vµ c¸c c¬ héi sinh kÕ cho ng−êi d©n - T¹o ra thu nhËp cho céng ®ång vµ chÝnh quyÒn c¬ së tõ viÖc ph©n chia c¸c lîi Ých tõ rõng. - æn ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr−êng cho c¸c s¶n phÈm tõ rõng - T¹o ra c¸c s¶n phÈm tõ rõng th«ng qua qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Lîi Ých rÊt râ rµng tõ c¸c ch−¬ng tr×nh CBFM ë c¸c n−íc ®· chøng minh sù cÇn thiÕt cña ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng nµy. Tr−íc ®©y khi céng ®ång ng−êi d©n sèng gÇn rõng ®øng ngoµi cuéc cña ho¹t ®éng l©m nghiÖp th× rõng bÞ mÊt nhanh chãng ®ång thêi ®êi sèng cña hä còng m·i ®ãi nghÌo, thu hót céng ®ång vµo tiÕn tr×nh nµy ®· gãp phÇn quan träng trong b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng vµ ®ãng gãp vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ truyÒn thèng ë c¸c ®Þa ph−¬ng. * §æi míi thÓ chÕ chÝnh s¸ch cña ngµnh l©m nghiÖp phôc vô tiÕn tr×nh qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång MÆc dï chÝnh s¸ch cho l©m nghiÖp céng ®ång ®· cã ë nhiÒu quèc gia, tuy vËy viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®ã còng th−êng gÆp c¸c trë ng¹i [36]: - ThiÕu sù cam kÕt vµ mÊt c«ng b»ng trong ph©n bæ ng©n s¸ch - TiÕp cËn tõ trªn xuèng vµ thiÕu linh ho¹t - QuyÒn sö dông ®Êt vµ tµi nguyªn kh«ng æn ®Þnh - HÖ thèng qu¶n lý, kü thuËt l©m nghiÖp ch−a t−¬ng thÝch víi kiÕn thøc vµ n¨ng lùc cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng - Nh©n viªn kü thuËt l©m nghiÖp thiÕu c¸c kü n¨ng thóc ®Èy qu¶n lý rõng dùa vµo céng cång cã sù tham gia vµ tiÕn tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh ë ®Þa ph−¬ng. 24 - ThiÕu c¸c khung ph¸p lý ®Ó hç trî l©m nghiÖp céng ®ång - NhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ cña mét bé phËn c− d©n vµ nh©n viªn l©m nghiÖp vÒ c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp céng ®ång hiÖn hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn nã - ThiÕu c«ng b»ng trong ph©n bæ lîi Ých tõ rõng V× vËy nhiÒu quèc gia ®· cho r»ng c¬ héi quan träng nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c trë ng¹i trªn lµ t¹o nªn mét thÓ chÕ chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ thóc ®Èy sù t− vÊn, ®iÒu phèi gi÷a ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ c¸c bªn liªn quan. §ång thêi cÇn thiÕt n©ng cao nhËn thøc vµ n¨ng lùc cña c¸c bªn liªn quan tham gia vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn vµ thùc thi chÝnh s¸ch. Mét khung ph¸p lý thÝch hîp cÇn ph¸i ®−îc x©y dùng ë cÊp quèc gia ®Ó hç trî l©m nghiÖp céng ®ång, nh−ng viÖc thùc hiÖn cÇn linh ho¹t ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau. Nh− vËy cho thÊy ®Ó thùc hiÖn CBFM, ®iÒu ®Çu tiªn cÇn cã lµ sù ®æi míi vÒ chÝnh s¸ch, thÓ chÕ vµ quan ®iÓm tiÕp cËn, ph¸t huy d©n chñ trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong ®ã cho thÊy sù cÇn thiÕt cña giao ®Êt giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, tøc lµ giao quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm râ rµng, lµm c¬ së ®Ó thu hót sù quan t©m tham gia cña ng−êi d©n trong tiÕn t×nh qu¶n lý rõng; sau giao ®Êt giao rõng cÇn thiÕt cã nh÷ng hç trî ®Ó céng ®ång, hé gia ®×nh kinh doanh rõng. Nh©n tè cèt lâi cña c¶i c¸ch thÓ chÕ, chÝnh s¸ch ®Ó hç trî l©m nghiÖp céng ®ång lµ n©ng cao tÝnh d©n chñ, sù tham gia trong lËp kÕ ho¹ch, qu¶n lý ng©n s¸ch, ra c¸c quyÕt ®Þnh, gi¸m s¸t, thu nhËp vµ chi tiªu còng nh− ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. * Nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ lång ghÐp víi kiÕn thøc khoa häc ®Ó ph¸t triÓn kü thuËt l©m nghiÖp phï hîp víi ®iÒu kiÖn céng ®ång ThuËt ng÷ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc Robert Chambers dïng ®Çu tiªn trong mét Ên phÈm xuÊt b¶n 1979, tiÕp theo ®ã Brokensa(1999) vµ D.M. Warren (1999) [35] sö dông vµo nh÷ng n¨m 1980 vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy 25 nay. KiÕn thøc b¶n ®Þa thùc sù chØ míi ®−îc c¸c nhµ khoa häc vµ qu¶n lý quan t©m ®Õn trong vßng vµi thËp kû gÇn ®©y, khi mµ t¹i nhiÒu quèc gia ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn ph¶i cè g¾ng nç lùc t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p kh¶ thi ®Ó qu¶n lý sö dông tèt c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng. HiÖn nay cã trªn 3.000 chuyªn gia t¹i 124 n−íc ®ang ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa. Mét m¹ng l−íi quèc tÕ nghiªn cøu vµ sö dông kiÕn thøc b¶n ®Þa ®· ®−îc thµnh lËp n¨m 1987 th«ng qua Trung t©m nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa phôc vô n«ng nghiÖp (CIKARD) ë ®¹i häc Iowa state, Hoa Kú. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu quèc gia ë ch©u ¸ nh− Ên §é, Indonesia, Philipine... ®· tham gia tÝch cùc trong c¸c m¹ng l−íi trao ®æi th«ng tin vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa phôc vô cho c¸c ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng l©m vµ ph¸t triÓn n«ng th«n [27]. Thùc tÕ tõ nh÷ng thÊt b¹i cña nhiÒu dù ¸n ®· cho thÊy c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt ®−îc ¸p ®Æt tõ bªn ngoµi th−êng kh«ng cã tÝnh kh¶ thi, khã chÊp nhËn vÒ mÆt v¨n hãa vµ do ®ã dÔ bÞ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tõ chèi. Ng−îc l¹i rÊt nhiÒu kü thuËt truyÒn thèng ®· ®−a l¹i hiÖu qu¶ cao, ®−îc thö th¸ch qua hµng thÕ kû, cã s½n t¹i ®Þa ph−¬ng, rÎ tiÒn vµ phï hîp vÒ v¨n hãa, x· héi. Ngµy nay ®· cã nhiÒu c«ng nghÖ míi ra ®êi trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t huy kinh nghiÖm truyÒn thèng. ChÝnh v× vËy trong gÇn 10 n¨m qua ph−¬ng ph¸p luËn tiÕp cËn cã sù tham gia trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ thÝch øng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi, ®−îc gäi lµ Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia - PTD (Participatory Technology Development) [33]. Trong ph−¬ng ph¸p nµy ®· t¹o ra sù liªn kÕt gi÷a nhµ n«ng, nhµ khoa häc vµ khuyÕn n«ng l©m trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ, trong ®ã n«ng d©n lµm trung t©m, c¸c thö nghiÖm ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña n«ng d©n (kh«ng ¸p ®Æt, chuyÓn giao tõ ngoµi vµo), ng−êi khuyÕn n«ng cã vai trß quan träng trong thóc ®Èy tiÕn tr×nh thö nghiÖm vµ lan réng, nhµ khoa häc hç trî t− vÊn cho tiÕn tr×nh ph¸t hiÖn vµ thö nghiÖm c¸i míi. C«ng nghÖ nµy ®· nhiÒu nhµ khoa häc Th¸i Lan, Indonesia ¸p dông. 26 2.4.2. Kinh nghiÖp qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp ë ViÖt Nam Thùc tÕ cho thÊy chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã chñ tr−¬ng qu¶n lý, sö dông §LN dùa vµo céng ®ång th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, x©y dùng c¸c h−¬ng −íc, quy −íc b¶o vÖ rõng th«n bu«n. Tõ n¨m 1999 víi sù tµi trî cña c¸c dù ¸n phi chÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ®· thµnh lËp nhãm l©m nghiÖp céng ®ång quèc gia ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam. §ång thêi trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, c¸c c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia ®· ®−îc ¸p dông trong ph¸t triÓn n«ng th«n, ®©y lµ c¸ch lµm tiÕn bé ®Ó x©y dùng ph−¬ng ph¸p qu¶n lý rõng vµ §LN cã hiÖu qu¶ dùa vµo ng−êi d©n. Qu¶n lý rõng céng ®ång ®· ®−îc thùc hiÖn tõ tr−íc ®©y trong c¸c hÖ thèng qu¶n lý rõng truyÒn thèng cña c¸c céng ®ång d©n téc miÒn nói n−íc ta. Ngµy nay ph−¬ng thøc nµy vÉn ®ang ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng. YÕu tè quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña hÖ thèng qu¶n lý rõng nµy lµ sù nhÊt trÝ cña toµn thÓ ng−êi d©n khi thùc thi c¸c ®iÒu kho¶n trong h−¬ng −íc b¶o vÖ rõng cña céng ®ång, sù tæ chøc chÆt chÎ cña céng ®ång vµ sù ph©n chia quyÒn lîi c¸c s¶n phÈm tõ rõng trªn c¬ së b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng cã sù tham gia cña céng ®ång ng−êi d©n sèng gÇn rõng ®· chøng tá tÝnh hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ x· héi vµ bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i m«i tr−êng, phï hîp víi chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng cña n−íc ta hiÖn nay [2]. Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 163 vµ QuyÕt ®Þnh 178 cña ChÝnh phñ, cho ®Õn thêi ®iÓm n¨m 2003, −íc tÝnh ng−êi d©n ®· tham gia qu¶n lý kho¶ng 2,5 triÖu ha §LN, trong ®ã mét sè tØnh ®· thÝ ®iÓm vµ triÓn khai giao rõng cho céng ®ång, ®i tiªn phong lµ tØnh §¨kL¨k giao 8.000ha, tØnh S¬n La giao 105.000 ha rõng tù nhiªn cho hé, nhãm hé, céng ®ång th«n b¶n qu¶n lý. Tõ ®©y ®· b−íc ®Çu rót ra kinh nghiÖm ë c¸c tØnh vÒ giao rõng tù nhiªn cho c¸c céng ®ång th«n b¶n, kÕt qu¶ cho thÊy ph−¬ng thøc nµy ®· ®−îc ng−êi d©n ñng hé v× ®· g¾n lîi Ých cña hä víi rõng vµ hµi hßa gi÷a lîi Ých cña nhµ n−íc víi lîi Ých céng ®ång [4]. 27 C¸c tØnh ®· tiÕn hµnh giao rõng tù nhiªn bao gåm §¨kL¨k, Thõa Thiªn HuÕ, S¬n La,... c¸c khu rõng, §LN ®−îc giao ë c¸c tØnh phÝa b¾c chñ yÕu lµ ®Êt trèng, rõng non, trong khi ®ã ë T©y Nguyªn ®· thö nghiÖm giao c¶ c¸c khu rõng tèt. Tõ ®©y ®· tæng kÕt ®−îc kinh nghiÖm b−íc ®Çu cña tiÕn tr×nh nµy. HiÖu qu¶ qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng bëi céng ®ång ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh: - Thùc tÕ cho thÊy rõng giao cho céng ®ång ®−îc qu¶n lý tèt h¬n, ng−êi d©n cã niÒm tin vµ ý thøc ®−îc rõng lµ tµi s¶n cña m×nh, kÕt qu¶ nµy ®−îc kh¼ng ®Þnh ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph−¬ng giao rõng. - Ng−êi d©n ®· quan t©m ®Çu t− vµo c¸c khu rõng cña m×nh, mét sè khu rõng giao ®· ®−îc céng ®ång ®Çu t− ch¨m sãc, lµm giµu rõng, ¸p dông kiÕn thøc b¶n ®Þa ®Ó kinh doanh. ë tØnh §¨kL¨k, ho¹t ®éng sau giao ®Êt giao rõng ®· ®−îc triÓn khai ë mét sè n¬i nh− céng ®ång ®· tæ chøc ph©n c«ng b¶o vÖ rõng, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng kinh doanh rõng víi sù tham gia trùc tiÕp cña céng ®ång, t¹o ra thu nhËp tõ rõng th«ng qua c«ng t¸c l©m sinh nh− tØa th−a [9]. - Qu¶n lý rõng céng ®ång dùa trªn luËt tôc truyÒn thèng vµ c¸c quy −íc, h−¬ng −íc ®−îc ph¸t triÓn bëi chÝnh céng ®ång ®· tá ra cã hiÖu lùc trong ®êi sèng céng ®ång vµ gãp phÇn thu hót lùc l−îng nh©n d©n trong b¶o vÖ rõng, hä kh«ng cßn ®øng ngoµi cuéc víi t×nh tr¹ng ph¸ rõng. Tõ kÕt qu¶ triÓn khai, mét sè kü thuËt vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn giao ®Êt giao rõng ®−îc tæng kÕt vµ rót kinh nghiÖm: - §Ó cã thÓ ®Èy nhanh tiÕn ®é giao ®Êt giao rõng cÇn kÕt hîp víi ¶nh m¸y bay, b¶n ®å ®Þa chÝnh §LN ®Ó rót ng¾n thêi gian vµ gi¶m chi phÝ trong ®iÒu tra tµi nguyªn, vÏ b¶n ®å ph©n chia rõng trong giao ®Êt giao rõng [4]. - TiÕp cËn giao rõng cho céng ®ång, nhãm hé lµ phï hîp víi truyÒn thèng qu¶n lý rõng cña th«n b¶n, kh¾c phôc vÊn ®Ò chuyÓn nh−îng ®Êt ®ai, c«ng b»ng h¬n giao cho hé v× rõng ph©n bè kh«ng ®Òu, giµu nghÌo kh¸c nhau. Ngoµi ra giao rõng cho nhãm hé, céng ®ång sÏ gi¶m ®−îc chi phÝ, nh©n lùc vµ thêi gian trong tiÕn tr×nh tiÕp cËn vµ x©y dùng ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng [8]. 28 - TiÕp cËn giao ®Êt giao rõng cÇn g¾n ranh giíi truyÒn thèng, luËt tôc céng ®ång. Giao rõng vµ §LN nhá lÎ manh món th× céng ®ång sÏ kh«ng qu¶n lý vµ tæ chøc kinh doanh ®−îc [4]. - TiÕn tr×nh giao ®Êt giao rõng cÇn tæ chøc theo c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia thùc sù cña ng−êi d©n, kh«ng lµm h×nh thøc, véi vµng, s¬ sµi vµ ch¹y theo sè l−îng. §ång thêi víi nã ®ßi hái c¸n bé kü thuËt ph¶i cã kü n¨ng giao tiÕp, thóc ®Èy, cã tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. *Nghiªn cøu vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia Nghiªn cøu vÒ tËp qu¸n, truyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè ®· ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu vÒ x· héi ®Ò cËp [27]. ViÖt Nam víi 54 d©n téc sinh sèng trªn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau ®· t¹o ra sù ®a d¹ng vÒ v¨n hãa, tËp tôc vµ kinh nghiÖm truyÒn thèng kh¸c nhau, nã ®ãng gãp quan träng trong ®êi sèng cña c¸c c¸c céng ®ång, ®Æc biÖt lµ céng ®ång d©n téc thiÓu sè vïng cao. §Õn nay, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®· ®−îc thõa nhËn nh− lµ mét nguån tµi nguyªn quan träng lµm c¬ së ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn x· héi vïng cao, ®· cã nhiÒu t¸c ®éng ®Õn truyÒn thèng, luËt tôc cña ng−êi b¶n ®Þa. Gi÷a c¸c d©n téc lu«n cã sù giao thoa v¨n hãa, häc hái, chia sÎ kinh nghiÖm lÉn nhau. Trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, thay cho kiÕn thøc b¶n ®Þa th× kh¸i niÖm kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬._.nhãm thµnh viªn dù ¸n LNXH (2001): Ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng cho nhãm hé céng ®ång d©n téc thiÓu sè M¬N«ng. X· §¨k RTih, huyÖn §¨k RL¾p, tØnh §¨k L¨k. 9 B¶o Huy (2002): Ph−¬ng ¸n chÆt nu«i d−ìng rõng tù nhiªn do nhãm hé ®ång bµo M¬N«ng qu¶n lý sö dông. Nhãm hé 1, th«n 6, x· §¨k R’Tih, huyÖn §¨k R’L¾p, tØnh §¨k L¨k. 10 B¶o Huy vµ céng t¸c viªn (2002): KiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng cña céng ®ång d©n téc thiÓu sè §¨k L¨k trong qu¶n lý sö dông l©m s¶n ngoµi gç vµ canh t¸c n−¬ng rÉy. SEANAFE, ICRAF 111 11 B¶o Huy, Hoµng H÷u C¶i, Vâ Hïng (2003), Sæ tay h−íng dÉn ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 12 Phïng Ngäc Lan (1997), L©m nghiÖp x· héi (Bµi gi¶ng cho nghiªn cøu sinh vµ häc viªn cao häc l©m nghiÖp), Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam 13 L©m tr−êng ThuËn An (2003), Ph−¬ng ¸n ®æi míi s¾p xÕp l¹i L©m tr−êng ThuËn An theo QuyÕt ®Þnh 187 cña thñ t−íng ChÝnh phñ, §¨kN«ng 14 L©m tr−êng ThuËn An (2005), KÕ ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Õn n¨m 2006, §¨kN«ng 15 Vò §×nh Lîi - Bïi Minh §¹o - Vò ThÞ Hång (2000), Së h÷u vµ sö dông ®Êt ®ai ë c¸c tØnh T©y Nguyªn, Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia. 16 LuËt ®Êt ®ai (1993), Nxb chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 17 LuËt ®Êt ®ai (2003), Nxb chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 18 LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (2004), Nxb chÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 19 Nh÷ng söa ®æi c¬ b¶n cña LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (2004). Côc xuÊt b¶n - Bé V¨n hãa Th«ng tin 20 Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c (1995). Tµi liÖu dÞch Nxb N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 21 NguyÔn Xu©n Qu¸t (1996), Sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi 22 Së N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n tØnh §¨kN«ng (2005), ChiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tØnh §¨kN«ng ®Õn n¨m 2020, §¨kN«ng 23 Thñ t−íng ChÝnh phñ, ChØ thÞ 12/2003/CT-TTg VÒ viÖc t¨ng c−êng c¸c biÖn ph¸p cÊp b¸ch ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, ngµy 16/5/2003, Hµ Néi 112 24 Tæ chøc hîp t¸c kü thuËt §øc (GTZ) (2004), Dù ¸n hç trî qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, th−¬ng m¹i vµ tiÕp thÞ c¸c l©m s¶n chÝnh ë ViÖt Nam, V¨n phßng c¶i c¸ch l©m nghiÖp, Hµ Néi 25 Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp (1997), Gi¸o tr×nh Kinh tÕ L©m nghiÖp, Nxb N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 26 Ph¹m V¨n TuÊn (2001), Nhu cÇu trång rõng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp gièng cña c¸c tØnh T©y Nguyªn, ViÖn khoa häc l©m nghiÖp ViÖt Nam 27 Hoµng Xu©n Tý & Lª Träng Cóc (1998): KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ®ång bµo vïng cao trong n«ng nghiÖp vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Nxb N«ng nghiÖp Hµ Néi 28 UBND x· ThuËn H¹nh (2005), B¸o c¸o tæng kÕt n¨m 2005, §¨kN«ng 29 UBND tØnh Gia lai (2005) X©y dùng m« h×nh rõng vµ qu¶n lý ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Jrai vµ Bahnar tØnh Gia Lai, Gia lai 30 ViÖn khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Þa chÝnh, Tæng côc ®Þa chÝnh (1997), b¸o c¸o toµn diÖn kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu vÒ kinh tÕ - x· héi cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn viÖc tæ chøc thùc hiÖn vµ hoµn chØnh ph¸p luËt ®Êt ®ai hiÖn nay”, Hµ Néi. 113 TiÕng Anh 31 DENR: Frequently asked questions about CBFM. Department of Environment and Natural Resources, Diliman, Quezon City 32 Federation of Community Forestry Users (FECOFUN) (2000): Annual Report 1999/2000. Nepal. 33 Laurens Van Veldhuizen, Ann Waters-Bayer, Henk De Zeeuw (1997): Developing Technology with Farmers. Zed book LTD London and New York - ETC Netherlands 34 Michael Arnold J.E. (1999): Trends in community forestry in review. A Literature review, FAO 35 Michael Warren D., L. Jan Slikkerveer, David Brokensha (1999): The cultural dimension of development, Intermediate Technology Publications. 36 RECOFTC, FAO and other international organization (2001): Cerrent innovations and experiences of Community Forestry. RECOFTC, FAO, Bangkok, Thailand. 114 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Một số các hình ảnh thể hiện hiện trạng đất lâm nghiệp và sử dụng đất lâm nghiệp của Lâm truờng TA Ảnh chụp trên LPLTTA Thực trạng đất trống trên LP Mô hình trồng Càphê trên đất lâm nghiệp 115 116 Phụ lục 2: Một số hình ảnh thể hiện đời sống và phương thức canh tác của cộng đồng cư dân trên LPLTTA 117 Phương thức canh tác của người dân trên LP Ảnh chụp trên LPLTTA 118 Phụ lục 3: Một số hình ảnh phản ánh thực trạng phá rừng làm rẫy của cộng đồng cư dân trên LP 119 Phụ lục 4 PHIẾU PHỎNG VẤN (Đối tượng là cán bộ Quản lý, Kỹ thuật lâm trường) * Các ô nếu lựa chọn sẽ được đánh dấu 9 vào giữa khi không có ghi chú khác A. Thông tin cá nhân của đối tượng được phỏng vấn Họ và tên:......................................... chức vụ:............................................ Trình độ chuyên môn Cao học Đại học,Cao đẳng Trung cấp LĐ phổ thông Công việc hiện tại: Quản lý Kỹ thuật Thời gian công tác tại lâm trường Sau năm 2000 Trước năm 2000 B. Nội dung phỏng vấn 1. Thay đổi sử dụng đất của lâm trường 1.1. Thay đổi cái gì? - Nguồn gốc thay đổi sử dụng đất của lâm trường? a) Thay đổi từ đất nương rẫy sang trồng rừng. Có Không b) Thay đổi từ rừng tự nhiên sang đất trống. Có Không c) Thay đổi từ rừng tự nhiên sang nương rẫy Có Không d) Thay đổi từ đất trống sang rừng tự nhiên Có Không e) Thay đổi từ đất trống sang rừng trồng Có Không f) Thay đổi từ đất hoang hoá sang trồng rừng Có Không g) Các sự thay đổi khác ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 1.2. Thay đổi như thế nào? 1.2.1 Tính hợp pháp của sự chuyển đổi: Sự chuyển đổi sử dụng đất như trên là hợp pháp hay không? Tất cả chuyển đổi trên là hợp pháp Một phần hợp pháp và một phần tự phát Tự phát, không hợp pháp Không biết 120 1.2.2 Người, đối tượng chuyển đổi: Đối tượng thay đổi sử dụng đất là ai? Lâm trường Dân a. Tại chỗ b. Nơi khác c. Cả hai Lâm trường với dân 1.3. Nguyên nhân, lý do thay đổi Những nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi sử dụng đất của lâm trường? * Nguyên nhân xuất phát từ nhu cầu của lâm trường Nhu cầu trồng rừng với mục tiêu là công ích Nhu cầu trồng rừng kinh doanh Nhu cầu tạo việc làm, thu nhập cho dân Nhu cầu kinh doanh Nguyên nhân khác (mô tả) ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ * Nguyên nhân xuất phát từ người dân Mưu lợi của một số người dân không xuất phát từ nhu cầu sử dụng đất Di dân tự do và nhu cầu sử dụng đất Đói nghèo Trình độ dân trí Nguyên nhân khác (mô tả) ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ * Nguyên nhân khác ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 1.4. Tác động của sự thay đổi (Tích cực và tiêu cực) 1.4.1 Xuất phát từ phía lâm trường (hoặc lâm trường kết hợp với dân) a) Mặt tích cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) 121 Phủ xanh đất trống, đồi núi trọc Chống xói mòn Cải tạo đất Phòng hộ biên giới Tạo công ăn việc làm Các mặt tích cực khác (mô tả): ................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ b) Mặt tiêu cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) Huỷ hoại tài nguyên, môi trường, môi sinh Mất ổn định trong sử dụng đất Mất công bằng Không hợp pháp Đảo lộn cuộc sống của dân, gây nên sự đói nghèo và tệ nạn xã hội Mối quan hệ của lâm trường với chính quyền địa phương và dân trở nên xấu đi Các mặt tiêu cực khác (mô tả): ................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 1.4.2 Xuất phát từ phía người dân a) Mặt tích cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) Phủ xanh đất trống, đồi núi trọc Chống xói mòn Cải tạo đất Phòng hộ biên giới Có đất để canh tác Giải quyết công ăn việc làm Các mặt tích cực khác (mô tả): ................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ b) Mặt tiêu cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) Huỷ hoại tài nguyên, môi trường, môi sinh Xói mòn đất Mất ổn định trong sử dụng đất Mất công bằng Không hợp pháp 122 Mối quan hệ của lâm trường với chính quyền địa phương và dân trở nên xấu đi Các mặt tiêu cực khác (mô tả): ................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 1.4.3 Xuất phát từ các nguyên nhân khác (an ninh quốc phòng…) a) Mặt tích cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) ................................................. ................................................. ................................................. Khác (mô tả): ............................................................................................................ ................................................................................................................................... b) Mặt tiêu cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) ................................................. ................................................. ................................................. Khác (mô tả): ............................................................................................................ ................................................................................................................................... 1.5. Giải pháp nào khắc phục tiêu cực và phát huy mặt tích cực? - Giải pháp 01 (Mô tả):................................................................................................... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ - Giải pháp 02 (Mô tả):................................................................................................... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ - Giải pháp 03 (Mô tả):................................................................................................... ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 2. Thực trạng quản lý sử dụng đất và năng lực của LT 2.1 Thực trạng quản lý, sử dụng Hiện trạng đất lâm trường quản lý Diện tích (ha) 1. Đất đang sản xuất nông nghiệp .................. 2. Đất rừng tự nhiên .................. 3. Đất rừng trồng .................. 4. Đất trống .................. 5. Đất khác .................. 6.......................................... .................. 7........................................... .................. 8............................................ .................. 123 * Câu hỏi: a. Theo anh (chị), lâm trường đã quản lý tốt diện tích đất được giao? Tốt chưa tốt Không tốt b. Nguyên nhân chủ yếu tác động đến sự quản lý kém hiệu qủa diện tích đất được giao? Địa bàn phức tạp Dân di cư tự do nhiều Trình độ dân trí thấp Dân nghèo Không có sự thống nhất giữa các cơ quan ban nghành Nguyên nhân khác (mô tả) ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... c. Theo anh (chị), muốn quản lý có hiệu quả thì cần những gi? ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2.2 Năng lực quản lý của LT a. Tổng số cán bộ công nhân viên:.............................................................................. Trong đó: Đại học, cao đẳng…… Trung cấp……… Công nhân phổ thông…… b. Số cán bộ công nhân viên làm công tác quản lý: .................................................... Trong đó: Đại học, cao đẳng…. Trung cấp……. Công nhân phổ thông……. Cán bộ công nhân viên làm công tác QLBVR Trong đó: Đại học, cao đẳng……. Trung cấp…….. Công nhân phổ thông…… * Câu hỏi: a. Theo anh (chị) với lực lượng như đơn vị mình thì đủ để quản lý tốt diện tích rừng và đất lâm nghiệp được giao hay không? Có Không Tại sao?: ........................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ b. Điều gì gây trở ngại đối với LT trong công tác QLSD đất ? Sự không nhiệt tình, thiếu tinh thần trách nhiệm đối với một bộ phận CBCNV (Mô tả)......................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 124 Chưa có sự thống nhất, phối hợp giữa các cấp chính quyền với LT Chưa có sự phối hợp của người dân trên lâm phần Các vấn đề khác ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 3. Tác động, quan hệ với dân cư địa phương a. Lâm trường có quan hê tốt với dân cư trên lâm phần, chính quyền địa phương không? Có Không (Mô tả)......................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... b. Có phối hợp với chính quyền trong công tác quản lý, sử dụng đất của đơn vị? Có Không c. Có phối hợp với dân trong vấn đề quản lý bảo vệ và phát triển rừng? Có Không d. Có coi trọng quyền lợi của dân? Có Không e. Có lằng nghe nguyện vọng của dân? Có Không f. Đã có biện pháp gì giúp dân ổn định cuộc sống, phát triển kinh tế? Tạo công ăn việc làm (mô tả) ..................................................................................... ........................................................................................................................................ Cho vay vốn Giao khoán đất lâm nghiệp Khuyến nông, khuyến lâm, chuyển giao kỹ thuật Tuyên truyền, hướng dẫn Kết hợp với dân trong các Dự án trồng rừng, phát triển lâm nghiệp Một số các biện pháp khác (mô tả): ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 4. Thực hiện chính sách quản lý sử dụng đất (Phương án 187, Nghị định 200/CP, Chương trình 5 triệu ha rừng ….) a. Trong thời gian 2000-2005 LT đã thực hiện các chương trình nào? Chương trình trồng mới 5triệu ha rừng (Chương trình 661) Xắp xếp, đổi mới và phát triển các Lâm trường (Phương án 187) 125 NGƯỜI PHỎNG VẤN HUỲNH TẤN ANH Xắp xếp, đổi mới và phát triển các Lâm trường (Đề án 200) Các chương trình khác (Mô tả) ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ b. Các chương trình trên đã mang lại cho đơn vị sự thay đổi như thế nao? Quản lý, sử dụng đất hiệu quả hơn Mô tả: ............................................................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Chưa có sự thay đổi rõ nét Mô tả: ............................................................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Trở ngại cho công tác quản lý, sử dụng đất của đơn vị Mô tả: ............................................................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ Tác động khác Mô tả: ............................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ NGƯỜI ĐƯỢC PHỎNG VẤN 126 PHIẾU ĐIỀU TRA (Đối tượng là dân cư trên lâm phần Lâm trường) * Các ô nếu lựa chọn sẽ được đánh dấu 9 vào giữa khi không có ghi chú khác A. Thông tin cá nhân của đối tượng được điều tra Họ và tên:......................................... địa chỉ:.............................................. Trình độ học vấn .............................. .......................................................... Quê quán: ......................................... .......................................................... Thời gian đến xâm canh trên lâm phần: ..................................................... B. Nội dung điều tra 1. Thay đổi sử dụng đất của hộ 1.1 Thay đổi cái gì? - Nguồn gốc thay đổi sử dụng đất? h) Thay đổi từ đất nương rẫy sang trồng rừng. Có Không i) Thay đổi từ rừng tự nhiên sang đất trống. Có Không j) Thay đổi từ rừng tự nhiên sang nương rẫy Có Không k) Thay đổi từ đất trống sang rừng tự nhiên Có Không l) Thay đổi từ đất trống sang rừng trồng Có Không m) Thay đổi từ đất hoang hoá sang trồng rừng Có Không n) Các sự thay đổi khác ........................................................................................................................ 1.2 Thay đổi như thế nào? 1.2.1 Tính hợp pháp của sự chuyển đổi: Sự chuyển đổi sử dụng đất như trên là hợp pháp hay không? Tất cả chuyển đổi trên là hợp pháp Một phần hợp pháp và một phần tự phát Tự phát, không hợp pháp Không biết 1.2.2 Người, đối tượng chuyển đổi: Đối tượng thay đổi sử dụng đất là ai? Lâm trường 127 Dân a. Tại chỗ b. Nơi khác c. Cả hai Lâm trường với dân 1.3 Nguyên nhân, lý do thay đổi Những nguyên nhân nào dẫn đến sự thay đổi sử dụng đất? Mưu lợi của một số người dân không xuất phát từ nhu cầu sử dụng đất Di dân tự do và nhu cầu sử dụng đất Đói nghèo Trình độ dân trí Nguyên nhân khác (mô tả) ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ * Nguyên nhân khác ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ 1.4 Tác động của sự thay đổi (Tích cực và tiêu cực) 1.4.1 Xuất phát từ phía người dân a) Mặt tích cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) Phủ xanh đất trống, đồi núi trọc Chống xói mòn Cải tạo đất Phòng hộ biên giới Có đất để canh tác Giải quyết công ăn việc làm Các mặt tích cực khác (mô tả): ................................................................................. ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ b) Mặt tiêu cực của sự thay đổi: Xếp hạng ưu tiên (ghi số 1,2…) Huỷ hoại tài nguyên, môi trường, môi sinh Xói mòn đất Mất ổn định trong sử dụng đất Mất công bằng Không hợp pháp Mối quan hệ của lâm trường với chính quyền địa phương và dân trở nên xấu đi Các mặt tiêu cực khác (mô tả): ...................................................................................... ........................................................................................................................................ 128 1.5. Trở ngại và thuận lợi trong sự thay đổi? 1.5.1 Từ phía Lâm trường Lâm trường có tạo điều kiện cho gia đình anh (chị) thay đổi mục đích sử dụng đất? Tại sao? Có Không Tại vì: Ổn định cuộc sống Vi phạm pháp luật Phối hợp với Lâm trường trong trồng rừng Phá vỡ quy hoạch của Lâm trường Lâm trường không phát hiện Không biết 2 Thực trạng sử dụng đất xâm canh và năng lực hộ 2.1 Thực trạng sử dụng đất xâm canh Hiện trạng đất hộ đang xâm canh Diện tích (ha) 1. Đất đang sản xuất nông nghiệp .................. -Đất Cao Su .................. -Càphê .................. -Màu .................. 2. Đất rừng trồng .................. 4. Đất trống .................. 5. Đất khác .................. * Câu hỏi: a. Anh (chị) đã sử dụng hết diện tích đất đai mình có hay chưa ? Hết chưa hết b. Anh chị có dự định tiếp tục nâng diện tích hiện có của mình lên? Có không c. Anh (chị) làm thế nào để nâng diện tích hiện có của mình? Khai phá rừng mua lại d. Anh chị có tham gia trồng rừng với Lâm trường? Có không Tại sao có? Có lợi cho gia đình Đất trống không biết làm gì Lâm trường bắt buộc Chỉ thích trồng vậy thôi Tại sao không? Không biết có chủ trương này Không hiểu mục đích của trồng rừng và quyền lợi của mình Sợ Lâm trường lấy mất đất Không có đất canh tác 2.2 Năng lực kinh tế hộ 129 a. Tổng số người trong gia đình: ................................................................................. Trong đó: Phân theo độ tuổi:........................................................................................................ Phân theo giới tính: ..................................................................................................... b. Nguồn thu nhập chính: ............................................................................................ St t Nguồn thu ĐVT Số lượng Thành tiền (đồng) 1 2 3 4 5 Càphê Cao su Hoa màu ………………… ………………… ………………… ………………… Trồng rừng Lâm sản ngoài gỗ ………………… ………………… ……………...... ………………… . Tạ Tạ ……… … ……… … ……… … ……… … Ha ……… … ……… … ……… … ……… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………….. …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … …………………….. …………………… … …………………… … …………………… … …………………… … c. Tài sản theo kinh tế hộ Stt Hạng mục Số lượng 1 Nhà ở 60 - Nhà xây 10 - Nhà ván 60 - Nhà lá, nứa (nhà tạm) 30 2 Phương tiện đi lại - Có - Không 3 Phương tiện sinh hoạt 130 - Khá đầy đủ 0,05 - Ít 0,7 - Không có 0,25 b. Nguyện vọng của anh (chị) trong sử dụng diện tích đất hiện có? ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... NGƯỜI PHỎNG VẤN HUỲNH TẤN ANH NGƯỜI ĐƯỢC PHỎNG VẤN ._.