Đặc điểm truyện ngắn Sơn Nam giai đoạn 1954 - 1975

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ********* ñaëc ñieåm Truyeän ngaén Sôn Nam GIAI ÑOAÏN 1954-1975 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC NGÖÕ VAÊN CHUYEÂN NGAØNH: VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ: 5.04.33 NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. TS TRAÀN HÖÕU TAÙ NGÖÔØI THÖÏC HIEÄN: LEÂ THÒ THUYØ TRANG KHOAÙ 11 THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH-2003 Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 Lôøi caûm ôn Luaän vaên naøy ñöôïc hoaøn thaønh nhôø söï ñoäng vieân, giuùp ñôõ nhieät tình cuûa raát nhieàu thaày coâ, gia ñình vaø baïn beø ñoàng nghieäp, toâi xin chaân thaønh caûm ôn. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn Sôû Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo An Giang, Ban giaùm hieäu Tröôøng phoå thoâng trung hoïc Long Xuyeân, taäp theå giaùo vieân toå Vaên cuûa Tröôøng ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp. Xin chaân thaønh caûm ôn nhaø vaên Sôn Nam, ngöôøi ñaõ cung caáp cho toâi nhöõng kieán thöùc quyù baùu trong quaù trình tìm hieåu ñeà taøi. Ñaëc bieät, toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi Phoù Giaùo sö Tieán só Traàn Höõu Taù, ngöôøi ñaõ tröïc tieáp chæ baûo, höôùng daãn taän tình ñeå toâi hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 10 naêm 2003 Leâ Thò Thuyø Trang Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 MUÏC Luïc DAÃN NHAÄP 1. Lyù do choïn ñeà taøi ................................................................................. 1 2. Giôùi haïn ñeà taøi...................................................................................... 2 3. Lòch söû vaán ñeà ...................................................................................... 3 4. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên ............................................................. 9 5. Phöông phaùp nghieân cöùu ...................................................................... 9 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên .......................................................................... 10 Chöông 1. VÒ TRÍ CUÛA SÔN NAM TRONG VAÊN HOÏC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954 – 1975. 1.1 Hoaøn caûnh lòch söû xaõ hoäi ôû mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975 ................. 11 1.2 Vò trí cuûa Sôn Nam trong vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975 ................................................................................................................... 22 1.2.1 Vaøi neùt veà taùc giaû vaø taùc phaåm ...................................................... 22 1.2.2 Vò trí Sôn Nam trong vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975 .......................................................................................................... 26 Chöông 2. NHÖÕNG NGUOÀN CAÛM HÖÙNG CHÍNH CUÛA SÔN NAM QUA TRUYEÄN NGAÉN GIAI ÑOAÏN 1954 - 1975 2.1 Caûm höùng yeâu nöôùc cuûa Sôn Nam göûi gaém qua ñaát trôøi Nam boä ............. 31 2.1.1 Moät thieân nhieân hoang sô, döõ doäi vaø hoaønh traùng .......................... 33 2.1.2 Moät thieân nhieân gaàn guõi, hieàn hoaø, gaén boù vôùi cuoäc soáng con ngöôøi ........................................................................................................ 42 2.2 Caûm höùng ngôïi ca nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi Nam boä ...... 45 2.2.1 Caûm höùng ngôïi ca tinh thaàn gan daï duõng caûm, thoâng minh vaø ñaày saùng taoï.......................................................................................... 46 Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 2.2.2 Caûm höùng ca ngôïi tinh thaàn troïng nghóa khinh taøi ........................ 50 2.2.3 Caûm höùng ca ngôïi söï hoàn nhieân, tinh thaàn laïc quan yeâu ñôøi ........ 55 2.3 Caûm höùng ca ngôïi truyeàn thoáng baát khuaát cuûa con ngöôøi Nam boä ........... 58 2.3.1 Keá thöøa truyeàn thoáng yeâu nöôùc cuûa daân toäc ................................. 59 2.3.2 Saün saøng chieán ñaáu treân tinh thaàn “cheát vinh hôn soáng nhuïc” ...... 65 2.4 Caûm höùng pheâ phaùn xaõ hoäi ....................................................................... 75 2.4.1 Vaïch traàn baûn chaát aùp böùc boùc loät cuûa thöïc daân vaø boïn tay sai ..... 76 2.4.2 Leân aùn xaõ hoäi ñoàng tieàn vaø söï baêng hoaïi veà ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi 80 Chöông 3. NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NGHEÄ THUAÄT 3.1 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät .................................................................. 88 3.1.1 Moät theá giôùi nhaân vaät phong phuù, ña daïng ..................................... 88 3.1.2 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät qua lôøi noùi, thaùi ñoä vaø haønh ñoäng.. 90 3.2 Ngheä thuaät xaây döïng keát caáu ..................................................................... 97 3.2.1 Coát truyeän ....................................................................................... 97 3.2.2 Keát caáu ............................................................................................ 103 3.3 Ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ .................................................................... 108 3.3.1 Söû duïng thuaàn thuïc ngoân ngöõ sinh hoaït haøng ngaøy ........................ 109 3.3.2 Vaän duïng thaønh ngöõ, tuïc ngöõ .......................................................... 117 KEÁT LUAÄN ...................................................................................................... 124 THÖ MUÏC THAM KHAÛO ............................................................................... 129 PHUÏ LUÏC ......................................................................................................... 134 Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 1 DAÃN NHAÄP 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Noùi ñeán vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 - 1975 chuùng ta khoâng theå khoâng noùi ñeán Sôn Nam. OÂng vöøa laø moät nhaø vaên, nhaø baùo vöøa laø nhaø khaûo cöùu noåi tieáng treân vaên ñaøn Saøi Goøn luùc baáy giôø. Döôøng nhö ôû caùc lónh vöïc keå treân, oâng ñeàu ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc moät aán töôïng ñeïp, ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi daân Nam boä. Voán ñöôïc sinh ra töø maûnh ñaát cöïc Nam cuûa Toå quoác, laïi coù moät thôøi gian daøi coâng taùc vaên ngheä taïi khu IX Nam boä, do ñoù, hôn ai heát, Sôn Nam raát am hieåu veà thieân nhieân, lòch söû vaø con ngöôøi cuûa vuøng ñaát naøy. Nhö moät söï keát tinh töø vò maën cuûa bieån caû, töø vò ngoït cuûa höông röøng, nhöõng trang vieát cuûa oâng ñöôïm maøu xöù sôû. Cuõng khoâng rieâng gì nhöõng naêm thaùng khaùng chieán choáng Phaùp oâng môùi coù dòp raøy ñaây mai ñoù, döôøng nhö trong suoát cuoäc ñôøi mình, vôùi nhöõng böôùc chaân traàn laám ñaát, “oâng giaø ñi boä” Sôn Nam ñaõ rong chôi khaép Nam kì luïc tænh, ñeán taän Haø Noäi - Ñeàn Huøng… töø ñoù oâng ñaõ gom goùp, chaét loïc nhöõng gì goïi laø “coát loõi” cuûa cuoäc ñôøi, “vaøng möôøi” cuûa cuoäc soáng, nhöõng mong daønh laïi cho con chaùu ñôøi sau. Tuy nhieân, nhöõng ñieàu ngöôøi ta noùi veà oâng, daønh cho oâng chöa xöùng vôùi coâng söùc vaø söï ñoùng goùp laëng thaàm aáy. ÔÛ tuoåi xeá chieàu, vôùi daùng hình coøm coõi, giaø nua, khaéc khoå, Sôn Nam vaãn chæ laø moät ngöôøi “khoâng quan quyeàn, khoâng chöùc phaän”. OÂng cuõng vaãn chæ laø moät “nhaø vaên chaân ñaát”. Laø moät ngöôøi giaûng daïy vaên hoïc, laïi ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân treân queâ höông mieàn Taây hieàn hoaø soâng nöôùc, ñöôïc thöôûng thöùc caây laønh traùi ngoït boán muøa, ñöôïc taän maét ngaém nhìn nhöõng caùnh ñoàng phì nhieâu coø bay thaúng caùnh; yeâu queâ höông, toâi caøng yeâu quí, traân troïng bieát nhöôøng naøo coâng ôn cuûa nhöõng Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 2 ngöôøi ñi tröôùc, nhöõng ngöôøi ñaõ hoaø troän vaøo ñaát nhöõng gioït moà hoâi, nhöõng gioït maùu ñaøo. Vì theá, toâi caøng traân troïng nhöõng trang vieát cuûa Sôn Nam . Ñoù laø lyù do maø sau nhöõng ngaøy ñoïc laïi vaên chöông cuûa Sôn Nam, ñaëc bieät laø maûng truyeän ngaén, toâi muoán ñi saâu ñeå khaùm phaù nhöõng giaù trò tieàm aån, ñeå khaúng ñònh söï ñoùng goùp cuûa oâng ñoái vôùi neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Maët khaùc, neáu thaønh coâng, toâi xem nhö ñaây laø moät kæ nieäm traân troïng daønh cho oâng. 2. GIÔÙI HAÏN ÑEÀ TAØI VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 2.1 Giôùi haïn cuûa ñeà taøi Vaên chöông cuûa Sôn Nam thöïc söï laø moät maûnh ñaát coøn ñang boû ngoû. Do thôøi gian coù haïn, luaän vaên chæ taäp trung vaøo vieäc tìm hieåu, phaân tích taùc phaåm nhaèm ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa truyeän ngaén Sôn Nam giai ñoaïn 1954 - 1975 treân hai phöông dieän noäi dung vaø ngheä thuaät. 2.2 Veà tö lieäu Truyeän cuûa Sôn Nam phaàn lôùn ñöôïc saùng taùc trong giai ñoaïn töø 1954 - 1975 vaø ñöôïc ñaêng raûi raùc treân caùc tôø tuaàn baùo nhö Nhaân loaïi, Tieáng chuoâng… Tuy nhieân, do ñieàu kieän khaùch quan chuùng toâi chæ tieáp caän ñöôïc heä thoáng truyeän ngaén cuûa oâng qua nhöõng taäp “Bieån coû mieàn Taây”, “Ngöôøi baïn trieäu phuù”, “Tuïc leä aên troäm”, “Voïc nöôùc giôõn traêng”, “26 truyeän ngaén cuûa Sôn Nam”, “Höông röøng Caø Mau” (ba taäp). Toång soá 158 truyeän. Tuy nhieân, trong quaù trình bieân soaïn, caùc nhaø xuaát baûn ñaõ coù söï truøng laäp. Chaúng haïn trong Bieån coû mieàn Taây (Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc, 1995) coù 8/19 truyeän ñaõ ñöôïc in trong Voïc nöôùc giôõn traêng cuûa Nhaø xuaát baûn Thôøi môùi, 1965. Vaø taäp truyeän Bieån coû mieàn Taây chæ khaùc Tuïc leä aên troäm cuûa Nhaø xuaát baûn Toång hôïp Kieân Giang ôû soá thöù töï muïc luïc. 26 truyeän ngaén cuûa Sôn Nam (Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2000) töông ñöông vôùi Höông röøng Caø Mau taäp hai cuûa Nhaø xuaát baûn Treû Thaønh phoá. Do vaäy, trong luaän vaên Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 3 naøy, ngöôøi vieát chuû yeáu khaûo saùt truyeän ngaén Sôn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975 qua boä ba Höông röøng Caø Mau do Nhaø xuaát baûn Treû Thaønh phoá Hoà Chí Minh xuaát baûn töø naêm 1999 ñeán 2001. Caùc taäp truyeän khaùc chæ ñeå tham khaûo. 3. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ Sôn Nam laø moät nhaø vaên gaàn guõi, quen thuoäc, nhieàu ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi ñoïc, yeâu thích vaø say meâ taùc phaåm cuûa oâng. Tuy nhieân, coù theå noùi, chöa coù moät coâng trình khoa hoïc naøo ñi saâu tìm hieåu cuoäc ñôøi, söï nghieäp vaên chöông cuûa Sôn Nam ngoaøi nhöõng baøi giôùi thieäu thay lôøi töïa cho caùc taäp truîeân ngaén, nhöõng baøi phaân tích taùc phaåm, phaân tích nhaân vaät trong saùch giaùo khoa trung hoïc, nhöõng baøi phoûng vaán nhoû ñaêng raûi raùc treân caùc baùo. Cuï theå ñoù laø: Thaùng 8.1986, Hoà Só Hieäp coù baøi “Vaøi neùt veà vaên xuoâi khaùng chieán Nam boä” ñaêng treân taïp chí Vaên ngheä quaân ñoäi. Khi ñeà caäp ñeán theå loaïi truyeän ngaén, caây buùt ñaàu tieân maø oâng nhaéc ñeán laø Phaïm Anh Taøi. OÂng cho raèng “ñaây laø moät caây buùt vieát truyeän ngaén ñaùng chuù yù ôû Nam boä trong cuoäc khaùng chieán chín naêm”. Hoà Só Hieäp ñaùnh giaù raát cao hai truyeän “Beân röøng Cuø Lao Dung” vaø “Taây ñaàu ñoû” trong vieäc ñeà caäp ñeán coâng cuoäc ñaáu tranh giai caáp vaø daân toäc cuûa con ngöôøi Nam boä. Ngoaøi ra, oâng coøn nhaéc ñeán truyeän “Caây ñaøn mieàn Baéc” cuûa Sôn Nam. Cuõng trong naêm 1986, Vieãn Phöông coù baøi giôùi thieäu cho taäp truyeän ngaén Höông röøng Caø Mau cuûa Nhaø xuaát baûn Treû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñaët Höông röøng Caø Mau trong hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa noù, Vieãn Phöông toû ra raát khaâm phuïc taøi naêng cuûa Sôn Nam. OÂng xem Höông röøng Caø Mau nhö nhöõng trang söû tröôøng toàn cuøng thôøi gian ñeå nhaéc nhôû ñôøi sau veà hình aûnh cuûa moät thôøi cha oâng ñi “khai thieân laäp ñòa”. OÂng nhaán maïnh, “duø coù ít nhieàu haïn cheá, tuy nhieân Höông röøng Caø Mau vaãn laø moät taùc phaåm coù giaù trò vaø noù vaãn soáng trong loøng ngöôøi ñoïc, noù vaãn soáng vôùi thôøi gian” (40,7). Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 4 Nhaèm höôùng tôùi kæ nieäm 300 naêm Saøi Goøn, naêm 1987, Traàn Baïch Ñaèng coù baøi “Ñeå tieán tôùi coù ñöôïc moät neàn vaên hoïc ngang taàm thaønh phoá trung taâm” treân baùo Vaên ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh (soá ra ngaøy 20.11). Trong ñoù oââng nhaän xeùt: Lyù Vaên Saâm, Traàn Höõu Trang, Trang Theá Hy, Vieãn Phöông, Sôn Nam… laø nhöõng caây buùt ñaõ laøm neân “chieàu daày” cuûa neàn vaên hoïc Thaønh phoá. Ñeán naêm 1992, khi quyeån “Taùc gia vaên hoïc Vieät Nam” (taäp ba) ra ñôøi do Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Nguyeãn Ñình Chuù, Nguyeân An bieân soaïn (Nhaø xuaát baûn Giaùo Duïc), Sôn Nam ñöôïc giôùi thieäu laø “moät nhaø vaên, nhaø khaûo cöùu veà maûnh ñaát cöïc nam cuûa Toå quoác ta” (7,16). Rieâng veà maûng saùng taùc vaên hoïc, Höông röøng Caø Mau ñöôïc xem laø taùc phaåm ñaëc saéc vaø tieâu bieåu nhaát. Cuõng trong thôøi ñieåm naøy, truyeän ngaén “Baét saáu röøng U Minh Haï” ñaõ ñöôïc Boä Giaùo Duïc vaø Ñaøo Taïo ñöa vaøo saùch giaùo khoa chöông trình Vaên 12 (taäp moät) vôùi tö caùch laø baøi ñoïc theâm. Noù ñöôïc xeáp sau taùc phaåm “Böùc thö Caø Mau” cuûa Anh Ñöùc vaø “Quaùn röôïu ngöôøi caâm” cuûa Nguyeãn Quang Saùng (do Giaùo sö Traàn Höõu Taù bieân soaïn, trang 295, boä saùch cuûa Hoäi nghieân cöùu giaûng daïy Vaên hoïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh). Trong Vaên 12, phaàn Vaên hoïc Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Giaùo Duïc, 1992 do Giaùo sö Nguyeãn Ñaêng Maïnh chuû bieân thì “Baét saáu röøng U Minh Haï” ñöôïc xeáp ôû trang 267 tröôùc hai taùc phaåm neâu treân. Naêm 1994, Ngaân Haø coù baøi “Baét saáu röøng U Minh Haï” ñöôïc giôùi thieäu trong “Pheâ bình Bình luaän Vaên hoïc” do Vuõ Tieán Quyønh söu taàm vaø tuyeån choïn. Ñaây laø moät trong nhöõng baøi vieát khaù saéc saûo. Taùc giaû ñaõ laøm noåi baät giaù trò cuûa taùc phaåm treân nhieàu phöông dieän noäi dung vaø ngheä thuaät. Ngaân Haø cho raèng “truyeän coù maøu saéc coå tích, haáp daãn vaø caûm ñoäng” (73,87). Ñeán naêm 1995, trong chöông trình thí ñieåm phaân ban, ôû ban Khoa hoïc xaõ hoäi, “Baét saáu röøng U Minh Haï” ñöôïc chính thöùc ñöa vaøo chöông trình lôùp 12 Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 5 vôùi soá tieát phaân phoái chöông trình laø hai (2) nhöng döôùi nhan ñeà “Höông röøng Caø Mau” do Nguyeãn Ñaêng Maïnh bieân soaïn. Ngoaøi phaàn giôùi thieäu ôû saùch giaùo khoa, muïc tieåu daãn, saùch giaùo vieân cuõng daønh gaàn boán trang ñeå noùi veà Höông röøng Caø Mau vaø Baét saáu röøng U Minh Haï. Ñoái vôùi ban Khoa hoïc töï nhieân, Khoa hoïc töï nhieân vaø kyõ thuaät, truyeän ñöôïc phaân boá ôû chöông trình lôùp 11, cuõng vaãn döôùi daïng baøi ñoïc theâm. Töø ñoù, raát nhieàu taøi lieäu tham khaûo moân vaên duøng trong nhaø tröôøng phoå thoâng ñeà caäp ñeán taùc phaåm naøy. Khi thì xoay quanh taùc phaåm, khi chuù yù ñeán tính caùch nhaân vaät. Ñaëc bieät, trong soá ñoù coù baøi cuûa Vaên Giaù vôùi nhan ñeà “Chuû nhaân cuûa röøng traøm” (nhaân ñoïc “Baét saáu röøng U Minh Haï” cuûa Sôn Nam) ñöôïc tuyeån choïn trong “Bình vaên” cuûa Traàn Hoaø Bình, Leâ Duy, Vaên Giaù (Nhaø xuaát baûn Giaùo Duïc, 1997). Ñaây laø baøi vieát coù noäi dung khaù saâu saéc. Taùc giaû nhaän ñònh “oââng Sôn Nam vieát truyeän khoâng chæ baèng taâm hoàân cuûa moät nhaø vaên yeâu thöông con ngöôøi, yeâu thöông xöù sôû maø coøn vôùi voán tri thöùc lòch laõm cuûa moät nhaø khaûo cöùu, nhaø ñòa phöông hoïc, hieåu bieát saønh soûi, kyõ löôõng veà tính neát thoå ngôi, saûn vaät, lòch söû vaø ñòa baøn cö truù cuûa nhaân daân vuøng Ñaát Muõi” (5,67). Trong khoaûng thôøi gian naøy, truyeän cuûa Sôn Nam ñöôïc tuyeån choïn vaø giôùi thieäu treân raát nhieàu boä “Truyeän ngaén choïn loïc”, “Tuyeån taäp truyeän ngaén” khaùc nhau. Cho ñeán naêm 1998, 1999, khi moïi hoaït ñoäng vaên hoaù xaõ hoäi ñeàu höôùng tôùi hoaït ñoäng 300 naêm Saøi Goøn, Sôn Nam ñöôïc nhaéc ñeán nhö moät nhaø Nam boä hoïc vaø Vaên hoaù hoïc. Coù leõ ñoù cuõng laø lyù do vì sao ñaïo dieãn boä phim “Ngöôøi tình” cuûa Phaùp ñaõ môøi Sôn Nam laøm coá vaán phong tuïc vaø lòch söû. (Boä phim döïa theo tieåu thuyeát L’ Amant cuûa nöõ vaên só Marguerite Duras laáy boái caûnh Nam boä Vieät Nam vaøo naêm 1927 do Haõng Renn productions saûn xuaát). Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 6 Naêm 1998, Höông röøng Caø Mau ñöôïc Nhaø xuaát baûn Treû taùi baûn, trong baøi giôùi thieäu, Hoaøng Phuû Ngoïc Phan toû ra raát taâm ñaéc vôùi Höông röøng Caø Mau. OÂng noùi veà “Höông röøng”, “Caây hueâ xaø”, “Hoøn Coå Tron”, “Mieãu Baø Chuùa Xöù”… baèng söï say meâ. OÂng cho raèng: “Höông röøng Caø Mau laø moät quyeån caûo thôm, laø moät quyeån söû khoâng coù soá tröông… Caùi hay cuûa noù khoâng chæ ôû hình aûnh, caâu chöõ maø coøn ôû “caùi thaàn” cuûa buùt phaùp ñöôïc taùc giaû daønh ôû maáy caâu keát “nheï nhö gioù thoaûng vaø eâm nhö maät ngoït” (43,4). Möôïn yù kieán cuûa moät ngöôøi khaùc ñaõ töøng so saùnh Höông röøng Caø Mau cuûa Sôn Nam vôùi Vang boùng moät thôøi cuûa Nguyeãn Tuaân, taùc giaû ñaõ baøy toû söï taâm ñaéc: “Coù theå ví Vang boùng moät thôøi vaø Höông röøng Caø Mau laø hai maûnh dö ñoà, ñem gheùp laïi seõ coù moät böùc tranh tuyeät taùc cuûa ñaát nöôùc vaøo khoaûng nöûa ñaàu theá kyû” (43,5). Moät trong nhöõng coâng trình lôùn, coù giaù trò, ra ñôøi vaøo dòp naøy laø “Ñòa chí vaên hoaù Thaønh phoá Hoà Chí Minh” do Traàn vaên Giaøu vaø Traàn Baïch Ñaèng chuû bieân (Nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh naêm 1998). Saùch ñaõ daønh moät chöông ñeå noùi veà “Vaên hoïc yeâu nöôùc coâng khai ôû Saøi Goøn trong ba möôi naêm caùch maïng vaø khaùng chieán” do caùc taùc giaû Taàm Vu, Nguyeân Thanh, Vieãn Phöông, Hoà Só Hieäp, Traàn Höõu Taù ñoàng bieân soaïn. Sôn Nam ñöôïc nhaéc ñeán treân cöông vò moät nhaø vaên tieâu bieåu cuøng vôùi caùc caây buùt yeâu nöôùc, nhöõng nhaø trí thöùc, nhöõng ngheä só cao nieân nhö Traàn Tuaán Khaûi, Nguyeãn Hieán Leâ; caùc nhaø thô Haø Kieàu, Phöông Ñaøi, Phong Sôn; caùc nhaø vaên Voõ Hoàng, Phan Du, Nguyeãn vaên Xuaân… Höông röøng Caø Mau ñöôïc xem laø söï “goùi gheùm hình aûnh cuûa ñaát nöôùc, lòch söû vaø con ngöôøi Nam boä” (15,437). Caùc taùc giaû ñaõ daønh gaàn hai trang ñeå noùi veà Soâng Gaønh Haøo, OÂng giaø xay luùa, Hoøn Coå Tron, Chieác ghe ngo… Coù theå xem, ñaây laø moät taøi lieäu coù dung löôïng lôùn nhaát töø tröôùc ñeán nay ñeà caäp ñeán Sôn Nam vaø Höông röøng Caø Mau. Ñaët ngoøi buùt Sôn Nam vaøo ñuùng hoaøn caûnh lòch söû xaõ hoäi, caùc taùc giaû ñaõ ñaùnh giaù raát cao söï ñoùng goùp cuûa oâng ñoái vôùi vaên hoïc yeâu Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 7 nöôùc tieán boä caùch maïng giai ñoaïn 1954 -1975 ôû mieàn Nam. Sau naøy, cuõng treân tinh thaàn nhö vöøa neâu, trong “Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc” (moät coâng trình khoa hoïc noùi veà vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975 do Nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh phaùt haønh thaùng 5 naêm 2000), moät laàn nöõa Traàn Höõu Taù ñaõ khaúng ñònh vò trí cuûa Sôn Nam treân vaên ñaøn vaên hoïc coâng khai Saøi Goøn luùc baáy giôø. Ñaëc bieät ñuùng vaøo naêm kæ nieäm 300 naêm Saøi Goøn cuõng laø naêm nôû roä cuûa nhöõng baøi baùo vieát veà Sôn Nam. Coù theå keå ñeán baøi “Nhaø vaên Sôn Nam, moät thuôû vôùi höông röøng U Minh” cuûa Ngoâ Ngoïc Nguõ Long ñaêng treân baùo Saøi Goøn Giaûi phoùng, soá ra ngaøy 2.1.1999, baøi “Nhaø vaên Sôn Nam: Haõy taäp ñoïc nhöõng trang ñôøi” cuûa Ngoâ Khaéc Taøi, baùo Vaên ngheä soá ra ngaøy 14.8.1999. Hoaøi Anh vôùi baøi “Sôn Nam: nhaø vaên thoå coâng Nam boä”, baùo Vaên ngheä soá ra ngaøy 6.11.1999. Phaàn lôùn nhöõng baøi vieát treân ñeàu laø nhöõng baøi phoûng vaán, trao ñoåi ngaén veà cuoäc ñôøi, nhöõng naêm thaùng soáng vaø vieát cuûa Sôn Nam. Naêm 2000, Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä taùi baûn tuyeån taäp 26 truyeän ngaén cuûa Sôn Nam, Leâ Minh Ñöùc coù baøi giôùi thieäu döôùi nhan ñeà “Nhöõng caâu chuyeän cuõ veà moät vuøng ñaát môùi”. OÂng ñaõ ñaùnh giaù raát cao ngoøi buùt cuûa Sôn Nam treân hai lónh vöïc khaûo cöùu vaø saùng taùc vaên hoïc. Leâ Minh Ñöùc cho raèng: “Ñoïc saùch cuûa Sôn Nam thaáy boå ích, ngöôøi ñoïc nhö ñöôïc thöôûng thöùc moät böõa côm bình daân troâng ñaïm baïc maø ngon mieäng”. Ñaëc bieät ñoái vôùi baïn ñoïc ôû khaép moïi mieàn ñaát nöôùc, “nhöõng trang khaûo cöùu vaø nhöõng truyeän ngaén cuûa Sôn Nam laø chìa khoaù môû cöûa vaøo taâm hoàn ngöôøi Vieät ôû Nam boä” (48,9). Muøa xuaân naêm 2002, khi nhaø vaên Sôn Nam ñang naèm vieän, phoùng vieân baùo Vaên ngheä coù baøi “Nhaø vaên Sôn Nam - coâ ñôn trong nieàm haïnh phuùc”. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 8 Baøi vieát ñaõ chöùng toû ñöôïc raèng Sôn Nam ngaøy tröôùc vaø oâng giaø Sôn Nam ngaøy nay vaãn ñöôïc nhieàu ngöôøi aùi moä, toân troïng vaø quyù meán. Thôøi gian naøy, nhieàu truyeän ngaén cuûa Sôn Nam ñöôïc chuyeån theå thaønh kòch baûn phim ñaõ vaø saép trình chieáu nhö “Caây hueâ xaø”, “Muøa len traâu”, “Moät cuoäc bieån daâu”. Coù theå noùi, toaøn boä nhöõng yù kieán nhaän xeùt, nhöõng baøi giôùi thieäu neâu treân ñeàu ñaùnh giaù cao ngoøi buùt Sôn Nam, ñaëc bieät laø Höông röøng Caø Mau. Hoï xem ñoù nhö moät “di saûn vaên hoaù tinh thaàn” khoâng theå bò mai moät, nhaát laø trong thôøi ñaïi giao löu vaên hoaù nhö hieän nay. Phaàn lôùn taùc giaû ñeàu cho raèng “Sôn Nam laø nhaø vaên vaø nhaø bieân khaûo ñaày taâm huyeát veà con ngöôøi Nam boä” (31,278). Caùc taùc giaû cuõng ñaùnh giaù cao vaên phong cuûa oâng. Nguyeãn Ñaêng Maïnh ñaõ khen ngôïi “Höông röøng Caø Mau ñöôïc vieát baèng moät caây buùt giaø daën, caùch traàn thuaät ngaén goïn, suùc tích maø li kì, haáp daãn raát coù duyeân. Moãi truyeän xoay quanh moät tình tieát thuù vò” (33,244). Hoaøi Anh nhaän xeùt: “Vaên anh trong saùng hôn nhöõng nhaø vaên queâ goác Nam boä khaùc” (1,484). Trong Vaên hoïc 12, Traàn Höõu Taù nhaän xeùt, truyeän cuûa Sôn Nam coù daùng daáp rieâng khoù laãn. Phaàn lôùn nhöõng nhaø pheâ bình, nghieân cöùu vaên hoïc taäp trung xoay quanh truyeän Baét saáu röøng U Minh Haï. Coù tôùi 8/25 laàn trong soá taøi lieäu chuùng toâi tieáp caän, ñaõ ñeà caäp ñeán taùc phaåm naøy. Haàu heát caùc taùc giaû ñeàu ñi saâu phaân tích taùc phaåm , phaân tích nhaân vaät moät caùch tæ mæ, saâu saéc. Bôûi vì ñaây laø moät taùc phaåm ñöôïc ñöa vaøo nhaø tröôøng phoå thoâng neân noù ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán vaø döôøng nhö noùi ñeán Sôn Nam laø ngöôøi ta noùi ñeán Baét saáu röøng U Minh Haï. Noäi dung cuûa nhöõng baøi vieát treân xin ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû caùc chöông hai vaø ba. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 9 Nhìn chung, nhöõng taøi lieäu ñaõ ñöôïc tieáp caän duø chöa phaûi laø nhöõng coâng trình nghieân cöùu kyõ löôõng, toaøn dieän veà Sôn Nam vaø saùng taùc cuûa oâng nhöng ít nhieàu cuõng ñaõ chaïm vaøo nhöõng vaán ñeà maø luaän vaên ñaõ ñaët ra. Chuùng toâi xin ghi nhaän taát caû nhöõng yù kieán treân vaø xem ñoù laø nhöõng gôïi yù quyù baùu ñeå ñi saâu vaøo vieäc tìm hieåu vaán ñeà, töø ñoù ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa truyeän ngaén Sôn Nam trong giai ñoaïn vöøa neâu. 4. NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN - Luaän vaên taäp trung tìm hieåu truyeän ngaén Sôn Nam giai ñoaïn 1954- 1975 ñeå coù moät caùi nhìn bao quaùt treân hai phöông dieän noäi dung vaø ngheä thuaät. - Hy voïng goùp theâm tieáng noùi khaúng ñònh giaù trò ngoøi buùt Sôn Nam, söï ñoùng goùp cuûa oâng ñoái vôùi vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 vaø ñoái vôùi neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. 5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 5.1 Luaän vaên laáy quan ñieåm duy vaät, quan ñieåm lòch söû vaø phöông phaùp bieän chöùng laøm neàn taûng lyù luaän trong nhaän thöùc vaø nghieân cöùu. 5.2 Phoái hôïp giöõa caùc phöông phaùp coù tính coâng cuï, phaùt huy toái ña taùc duïng cuûa chuùng trong quaù trình nghieân cöùu ñeå laøm noåi baät vaán ñeà. Cuï theå laø 5.2.1 Phöông phaùp lòch söû: söû duïng phöông phaùp naøy, ngöôøi vieát coù duïng yù tìm hieåu nhöõng daáu aán thôøi ñaïi löu laïi trong taùc phaåm, nhöõng yeáu toá taïo neân nguoàn caûm höùng saùng taùc cuûa nhaø vaên ñeå laøm caên cöù ñaùnh giaù vaán ñeà. 5.2.2 Phöông phaùp heä thoáng: ngöôøi vieát khaûo saùt truyeän ngaén Sôn Nam treân tinh thaàn keát hôïp caùc yeáu toá töông ñoàng veà noäi dung, ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, keát caáu, ngoân ngöõ… ñeå ruùt ra nhaän ñònh, ñaùnh giaù taùc phaåm. 5.2.3 Phöông phaùp so saùnh: Ñaët nhaø vaên trong moái quan heä ñoàng ñaïi vaø lòch ñaïi ñeå vaán ñeà ñöôïc ñaùnh giaù khaùch quan hôn. Keát hôïp so saùnh taùc phaåm cuûa taùc giaû vôùi caùc taùc giaû khaùc ñeå ñöa ra nhaän ñònh veà nhaø vaên Sôn Nam. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 10 Ngoaøi ra trong quaù trình khaûo saùt chuùng toâi coøn söû duïng phöông phaùp phaân tích -toång hôïp ñeå laøm saùng toû vaán ñeà. 6. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN Ngoaøi phaàn daãn nhaäp, keát luaän vaø moät soá phuï luïc, luaän vaên goàm ba chöông chính. Chöông 1. Vò trí cuûa Sôn Nam trong vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 . 1. Trong chöông naøy, chuùng toâi seõ trình baøy moät caùch khaùi quaùt veà tình hình xaõ hoäi ñöông thôøi, ñaëc bieät laø söï taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá, ñeán söï ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa doøng vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä caùch maïng giai ñoaïn 1954 – 1975. 2. Khaùi quaùt vaøi neùt veà saùng taùc cuûa nhaø vaên Sôn Nam vaø vò trí cuûa oâng trong khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä caùch maïng. Chöông 2. Nhöõng nguoàn caûm höùng chính cuûa Sôn Nam qua truyeän ngaén giai ñoaïn 1954 – 1975 Ñaây laø moät trong hai chöông troïng taâm cuûa luaän vaên, chuùng toâi taäp trung laøm noåi baät nhöõng vaán ñeà chính sau ñaây: 1. Caûm höùng yeâu nöôùc cuûa Sôn Nam gôûi gaém qua ñaát trôøi Nam boä. 2. Caûm höùng ca ngôïi nhöõng phaåm chaát toát ñeïp cuûa con ngöôøi Nam boä. 3. Caûm höùng ca ngôïi truyeàn thoáng baát khuaát cuûa con ngöôøi Nam boä. 4. Caûm höùng pheâ phaùn xaõ hoäi ñöông thôøi. Chöông 3. Nhöõng ñaëc ñieåm veà ngheä thuaät - Chöông naøy chuùng toâi taäp trung laøm roõ nhöõng ñaëc saéc cuûa nhaø vaên Sôn Nam qua ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, xaây döïng keát caáu vaø ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ mang ñaäm phong caùch Nam boä. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 11 - Khaúng ñònh söï ñoùng goùp cuûa oâng veà maët ngheä thuaät ñoái vôùi vaên hoïc Nam boä noùi chung. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 12 Chöông 1: VÒ TRÍ CUÛA SÔN NAM TRONG VAÊN HOÏC ÑOÂ THÒ MIEÀN NAM GIAI ÑOAÏN 1954-1975 1.1 Hoaøn caûnh lòch söû xaõ hoäi ôû mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 Chuùng toâi khoâng coù tham voïng thaâu toùm hay dieãn giaûi tình hình lòch söû xaõ hoäi ôû mieàn Nam giai ñoaïn naøy. Treân cô sôû thoáng nhaát yù kieán cuûa caùc taùc giaû trong nhöõng taøi lieäu ñaõ tieáp caän, chuùng toâi chæ xin ñeà caäp ñeán moät soá ñieåm coù tính chaát cô baûn, taùc ñoäng ñeán tình hình vaên hoaù vaên ngheä noùi chung vaø vaên hoïc noùi rieâng, laøm cô sôû cho vieäc giaûi quyeát vaán ñeà ôû nhöõng chöông sau. 1.1.1 Veà chính trò: Nhö chuùng ta ñaõ bieát, sau khi hieäp ñònh Geneøve ñöôïc kí keát, hoaø bình laäp laïi, ñaát nöôùc taïm thôøi chia ñoâi. Mieàn Nam buoäc phaûi soáng döôùi aùch thoáng trò cuûa ñeá quoác Myõ. Chuùng ñaõ aùp ñaët leân nôi naøy moät chuû nghóa thöïc daân kieåu môùi. Moät boä maùy chính quyeàn ñöôïc thieát laäp töø trung öông ñeán ñòa phöông baèng löïc löôïng tay sai baûn xöù nhöng thöïc chaát chuùng ñaõ khoáng cheá hoaït ñoäng cuûa boä maùy naøy baèng moät ñoäi nguõ chuyeân gia coá vaán vaø heä thoáng ñieäp vieân, tình baùo khaép moïi nôi. “Nhaân danh moät ngöôøi baïn ñoàng minh ñeán ñeå giuùp daân toäc naøy choáng laïi hoaï xaâm laêng cuûa coäng saûn” (78,171) nhöng treân thöïc teá chuùng ñaõ sôùm ra tay trong vieäc ñaøn aùp nhaân daân, choáng phaù caùch maïng. Nhieàu saéc leänh ñaãm maùu ñöôïc ban haønh nhö saéc leänh soá 6 veà vieäc thaønh laäp traïi giam khoâng caàn xeùt xöû, saéc leänh soá 13: boùp ngheït quyeàn töï do, saéc leänh 49 veà vieäc boû tuø taát caû nhöõng ngöôøi choáng laïi chính quyeàn cuûa oâng ta. Ñænh cao laø luaät 10/59. Muïc ñích cuûa chuùng laø quyeát thaéng trong cuoäc chieán tranh voâ nhaân ñaïo ôû Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 13 chieán tröôøng mieàn Nam, thöïc thi aâm möu vónh vieãn chia caét ñaát nöôùc, nhaèm tieâu dieät chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc, duøng Vieät Nam laøm baøn ñaïp ñeå tieán tôùi muïc tieâu xa hôn ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Choáng coäng laø quoác saùch, vì vaäy ngay töø nhöõng naêm ñaàu (1954-1959), chính quyeàn Saøi Goøn ra tay ñaøn aùp caùc ñaûng phaùi ñoái laäp treân bình dieän roäng töø Nam ñeán Trung boä. Chuùng tieán haønh böùc baùch, truy naõ nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ vaø gia ñình hoï, gaây ra nhieàu vuï taøn saùt ñaãm maùu. Moät khoâng khí ngoät ngaït bao truøm leân toaøn mieàn Nam. Baát chaáp söï ñaøn aùp daõ man cuûa keû ñòch, nhieàu phong traøo ñaáu tranh ñoøi thi haønh hieäp ñònh Geneøve, ñoøi daân sinh daân chuû, ñoøi baûo veä taøi saûn, sinh meänh cuûa nhaân daân ñaõ daáy leân khaép nôi vaø cöù theá lan roäng ra, phaùt trieån ngaøy caøng maïnh meõ hôn. Ñænh ñieåm laø phong traøo Ñoàng khôûi ôû Beán Tre naêm 1959. Nhieàu cuoäc baõi coâng, baõi thò cuõng ñoàng loaït noåi daäy. Ñaùng chuù yù laø nhöõng cuoäc xuoáng ñöôøng cuûa ñoàng baøo phaät töû, nhöõng cuoäc töï thieâu cuûa tu só, hoïc sinh sinh vieân Saøi Goøn, Hueá, Ñaø Laït, Nha Trang… Ñieàu ñoù ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ ñeán ñoâng ñaûo nhaân daân thaønh thò mieàn Nam, nhaát laø giôùi trí thöùc vaø taàng lôùp thanh nieân. Vaø bao giôø cuõng theá, beân caïnh nhöõng ngöôøi caàm suùng luoân luoân coù ngöôøi caàm buùt ñeå chieán ñaáu. Nhieàu toå chöùc, phong traøo yeâu nöôùc tieán boä ñöôïc caùc vò nhaân só tieâu bieåu ôû Saøi Goøn laäp ra ñaõ taäp hôïp ñoâng ñaûo trí thöùc vaên ngheä só. Toå chöùc naøo cuõng coù cô quan ngoân luaän rieâng, ra ñònh kì hay baát thöôøng, hôïp phaùp hay baát hôïp phaùp döôùi daïng nhö baûn tin, tuaàn san, taïp chí… Trong ñoù, moät phaàn ñaëc bieät daønh cho saùng taùc vaên ngheä. Baèng caùch naøy hay caùch khaùc, ngöôøi ca._.àm buùt toá caùo toäi aùc cuûa ñeá quoác Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn, ñoàng thôøi ñoäng vieân tinh thaàn yeâu nöôùc, saün saøng chieán ñaáu cuûa nhaân daân. Khoâng theå daäp taét laøn soùng ñaáu tranh caùch maïng ñang ñaâng leân cao ñoä cuûa ñoàng baøo mieàn Nam baèng chính quaân ñoäi Saøi Goøn, Myõ ñaõ loä nguyeân hình Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 14 cuûa moät keû xaâm löôïc bôûi söï hieän dieän quaân söï vôùi qui moâ ngaøy caøng lôùn (naêm 1965). Moät cuoäc chieán tranh khoác lieät ñaõ dieãn ra treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam. Ñieàu naøy ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ ñeán nhaân daân thaønh thò mieàn Nam, nhaát laø ñoäi nguõ thanh nieân vaø taàng lôùp trí thöùc. YÙ thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa mình, nhieàu ngöôøi ñaõ haêng haùi nhaäp cuoäc vaø saün saøng chieán ñaáu treân tinh thaàn vì hoaø bình, daân chuû, thoáng nhaát ñaát nöôùc. 1.1.2 Veà kinh teá: Traøn ngaäp thò tröôøng luùc baáy giôø laø haøng hoaù vieän trôï vaø nhöõng ñoàng ñoâ la. Khoâng tröïc tieáp khai thaùc taøi nguyeân, khoâng tröïc tieáp boùc loät söùc lao ñoäng cuûa coâng nhaân treân laõnh thoå mieàn Nam Vieät Nam theo kieåu chuû nghóa thöïc daân cuõ, ñeá quoác Myõ ñaõ taêng cöôøng haøng hoaù vieän trôï ñeå luõng ñoaïn veà chính trò. Chuùng môû roäng caùc hình thöùc ñaàu tö coå phaàn, ñoäc quyeàn cung öùng haøng hoaù, nguyeân lieäu maùy moùc chi phoái caùc cô sôû saûn xuaát trong nöôùc. Haäu quaû cuûa chính saùch vieän trôï haøng hoaù laø moät neàn kinh teá baûn xöù kieät queä, moät söï phaân hoaù giai caáp saâu saéc trong loøng thaønh thò mieàn Nam. Chính saùch naøy ñaõ laøm giaøu cho moät soá nhaø nhaäp caûng, nhöõng teân thöông buoân vaø nhöõng keû ñaàu cô tích tröõ. Hoï nhanh choùng trôû thaønh trieäu phuù, tæ phuù, soáng cuoäc ñôøi vaøng son, vöông giaû. Hình aûnh ñoái laäp giöõa nhöõng nhaø cao taàng, nhöõng khu bieät thöï nguy nga traùng leä vôùi nhöõng khu nhaø oå chuoät toái taêm, chaät heïp dieãn ra ngaøy caøng nhieàu. Beân caïnh cuoäc soáng thöøa möùa, pheø phôõn cuûa nhöõng keû giaøu sang laø caûnh ñoùi khaùt, chui ruùc cuûa ña soá quaàn chuùng nhaân daân, söï chaàu chöïc ngoaøi væa heø caùc nhaø haøng, khaùch saïn cuûa caùc binh ñoaøn haønh khaát nhaèm kieám mieáng côm ñeå caàm hôi. Chöa bao giôø xaõ hoäi Vieät Nam laïi gaëp caûnh trôù treâu ñeán möùc ñoä aáy. Giaù trò cuûa nhöõng ñoàng ñoâ la vaø söùc maïnh cuûa loái soáng vaät chaát maø ñeá quoác Myõ mang laïi ñaõ bieán khoâng ít ngöôøi trôû thaønh voâ löông taâm, thieáu traùch nhieäm, xa rôøi thöïc teá, laïnh luøng vôùi Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 15 thôøi cuoäc. Töø ñoù hoï deã daøng trôû thaønh tay sai trung thaønh, saün saøng phuïc vuï ñaéc löïc cho moïi aâm möu thaâm ñoäc cuûa giai caáp thoáng trò. Thöïc traïng vöøa neâu ñaõ taùc ñoäng raát lôùn ñeán ñôøi soáng tinh thaàn cuûa giôùi caàm buùt. Khoâng ít ngöôøi ñaõ hoang mang, chao ñaûo. Coù keû ñaõ goùp phaàn ñaàu ñoäc tinh thaàn nhaân daân baèng nhöõng taùc phaåm thaáp heøn, ñoäc haïi. Ngöôïc laïi, khoâng ít ngöôøi coù yù thöùc, traùch nhieäm, baèng caùch naøy hay caùch khaùc, sôùm hay muoän hoï cuõng goùp theâm tieáng noùi cuûa mình ñeå taïo neân moät tieáng noùi ñaáu tranh cho ñoäc laäp cuûa daân toäc. 1.1.3 Veà vaên hoaù: Song song vôùi möu ñoà thoáng trò mieàn Nam baèng baïo löïc quaân söï vaø doøng thaùc vieän trôï kinh teá, ñeá quoác Myõ raát coù yù thöùc trong vieäc noâ dòch nhaân daân baèng con ñöôøng vaên hoaù vaên ngheä. Xaâm laêng vaên hoaù vöøa laø moät trong nhöõng phöông tieän chuû choát vöøa laø muïc tieâu chieán löôïc quan troïng cuûa chuùng. Cuøng moät luùc, chuùng vöøa caàn thuoác suùng ñeå gieát cheát theå xaùc con ngöôøi, laïi vöøa caàn thuoác ñoäc vaên ngheä ñeå gieát cheát tinh thaàn con ngöôøi. Vì theá chuùng ñaõ doác vaøo maët traän haøng ñaàu naøy nhöõng coá gaéng to lôùn nhaát veà söùc ngöôøi, söùc cuûa vôùi hy voïng laøm cho nhaân daân vuøng bò taïm chieám ôû mieàn Nam trôû thaønh keû “phaûn ñoäng hoaù veà tö töôûng, ñoài truî hoaù veà sinh hoaït, ngu muoäi hoaù veà nhaän thöùc” (78,17). Ngay töø nhöõng naêm taäp ñoaøn Ngoâ Ñình Dieäm vöøa môùi ñöôïc döïng leân, chuùng tung tieàn ra cho xuaát baûn haøng loaït baùo chí phaûn ñoäng, söûa ñoåi laïi caùc toå chöùc xuaát baûn, kieåm duyeät, baøy ra caùc cuoäc thi vaên chöông ngheä thuaät. Chuùng ñaõ qui tuï löïc löôïng, chæ ñaïo chaët cheõ caùc toå chöùc hoaït ñoäng vaên hoaù maø Myõ ñaõ thaønh laäp chi nhaùnh taïi mieàn Nam nhö Phuø luaân hoäi (Rotary club), Cô quan vaên hoaù AÙ chaâu (A F), Ñaïi hoïc Ohio (O.U)… nhaèm töøng böôùc mua chuoäc, loâi keùo giôùi trí thöùc ngheä só, taïo ñieàu kieän naém chaët ñoái töôïng thanh nieân, sinh vieân, töøng böôùc chi phoái taâm hoàn theá heä treû. Beân caïnh caùc ñoaøn coá vaán veà quaân söï, kinh teá, Nhaø Traéng coøn phaùi qua mieàn Nam nhöõng chuyeân gia haøng ñaàu veà chính trò tö Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 16 töôûng nhö Mansfield, Lansdale. Ngoaøi ra, chuùng coøn taøi trôï kinh phí cho haøng loaït toå chöùc vaên hoaù baûn xöù hoaëc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp thoâng qua chính quyeàn Saøi Goøn nhaèm ñaøo taïo ñoäi nguõ tin caäy ñeå phuïc vuï ñaéc löïc cho chính saùch vaên hoaù thöïc daân môùi cuûa chuùng. Vieäc du nhaäp vaên hoaù phöông Taây, ñaëc bieät laø boä phaän suy ñoài, phaûn ñoäng vôùi caùc loaïi saùch baùo, baêng ñóa thuoäc ñuû caùc tröôøng phaùi vaên hoïc, myõ hoïc phaûn ngheä thuaät cuõng laø moät trong nhöõng chuû tröông cuûa Myõ. Maët khaùc, chuùng ra söùc ngaên chaën doøng vaên hoïc caùch maïng ôû mieàn Baéc cuõng nhö ôû vuøng giaûi phoùng mieàn Nam baèng nhieàu con ñöôøng khaùc nhau. Tuy nhieân, maûnh ñaát vaên hoaù vaên ngheä ôû mieàn Nam trong giai ñoaïn naøy khoâng chæ daønh rieâng cho chuû nghóa ñeá quoác. Voán laø moät ñaát nöôùc coù chieàu daøy lòch söû choáng ngoaïi xaâm, Ñaûng vaø nhaân daân ta ñaõ thaáy roõ taàm quan troïng cuûa maët traän vaên hoaù tö töôûng. Vì vaäy, ñöùng tröôùc moät theá löïc xaâm löôïc môùi tinh vi vaø xaûo quyeät hôn, beân caïnh phong traøo chính trò, quaân söï, caùc hoaït ñoäng baùo chí ôû thaønh thò mieàn Nam ñöôïc Ñaûng chæ ñaïo raát chaët cheõ. Treân tinh thaàn xem “vaên hoaù ngheä thuaät cuõng laø moät maët traän”, caùc chieán só treân maët traän aáy ñaõ lao vaøo cuoäc chieán baát chaáp moïi khoù khaên gian khoå keå caû maát maùt hy sinh. “Thôøi ñaïi theá naøo, vaên hoïc nhö theá aáy”. Tình hình lòch söû xaõ hoäi ôû mieàn Nam nhö vöøa neâu laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa moät neàn vaên hoïc cuõng cöïc kyø phöùc taïp nhö chính xaõ hoäi ñaõ ñeû ra noù. Ñoù laø söï phaân hoaù saâu saéc, söï ñoái laäp trieät ñeå giöõa neàn vaên hoïc cuûa giai caáp thoáng trò, trong ñoù khuynh höôùng vaên hoïc phaûn ñoäng nuùp döôùi chieâu baøi choáng coäng vaø vaên hoïc ñoài truî ñöôïc xem laø vaên hoïc chính thoáng vôùi neàn vaên hoïc cuûa quaàn chuùng bò aùp böùc coù noäi dung chieán ñaáu caùch maïng do Ñaûng coäng saûn Vieät Nam laõnh ñaïo. Ñoái vôùi khuynh höôùng vaên hoïc chính thoáng, ñoài truî vaø phaûn ñoäng laø hai cöông lónh vaên hoaù haøng ñaàu. Ñöôïc söï haäu thuaãn maïnh meõ cuûa chính quyeàn Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 17 Saøi Goøn, noù coù ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå môû roäng ñòa baøn vaø hình thöùc hoaït ñoäng, do vaäy, taùc haïi cuûa boä phaän vaên hoïc naøy ñoái vôùi nhaân daân vuøng bò taïm chieám thaät khoân löôøng. Ngay töø nhöõng naêm ñaàu môùi thaønh laäp, khuynh höôùng naøy ñaõ qui tuï ñöôïc moät löïc löôïng ñoâng ñaûo trong ñoù bao goàm nhieàu thaønh phaàn nhö Hoà Höõu Töôøng, Nguyeãn Maïnh Coân voán laø thaønh vieân cuûa caùc ñaûng phaùi choáng coäng, nhöõng ngöôøi ñaõ töøng ñi theo khaùng chieán roài boû veà thaønh theo giaëc nhö Chu Töû, Doaõn Quoác Só, nhöõng ngöôøiû quen soáng phoùng tuùng, truî laïc nhö Ñình Huøng, Vuõ Hoaøng Chöông… Hoï böôùc vaøo con ñöôøng naøy vì nhieàu lyù do khaùc nhau nhöng ñaùng chuù yù nhaát laø nhöõng nhaø vaên choáng coäng moät caùch töï giaùc, coù yù thöùc. Noùi nhö Nguyeãn Maïnh Coân, “choáng coäng ñoái vôùi hoï ñaõ thaønh moät phaûn xaï coù ñieàu kieän” (15,415). Hoï voán mang haän thuø giai caáp hoaëc ñoái laäp saâu saéc vôùi caùch maïng veà phöông dieän yù thöùc vì theá hoï vieát “raát haêng”. Ñoái vôùi khuynh höôùng vaên hoïc ñoài truî, söï coù maët cuûa nhieàu caây buùt quaân ñoäi Saøi Goøn nhö Vaên Quang, Nguyeân Vuõ, Thaûo Tröôøng, Haø Huyeàn Chi… laø voâ cuøng nguy haïi. Vì cuøng moät luùc chuùng vöøa gaây laàm laïc veà nhaän thöùc tö töôûng vöøa ñaàu ñoäc veà tình caûm, taâm hoàn cuûa ngöôøi daân. Choáng coäng ñöôïc xem laø quoác saùch, ñeå thöïc thi chuû tröông naøy, chuùng ñaõ xuaát baûn haøng loaït taùc phaåm chaát löôïng cao. Treân tinh thaàn taâm ñaéc lôøi daïy cuûa Goebel, suøng baùi nguî lí cuûa Hitle “phaûi laøm cho quaàn chuùng sôï tröôùc roài seõ tin sau”, “chaân lí laø söï noùi doái ñöôïc laäp laïi nhieàu laàn” (15, 418), chuùng ñaõ ra söùc veû nhoï boâi heà, döïng neân nhöõng hình aûnh ruøng rôïn, khuûng khieáp veà ngöôøi coäng saûn vaø cheá ñoä coäng saûn. Maët khaùc, chuùng döïng ñöùng moïi chuyeän giaät gaân, xaáu xa veà mieàn Baéc ñeå ñaùnh vaøo caên cöù ñòa tinh thaàn cuûa nhaân daân mieàn Nam, laøm cho loøng tin cuûa hoï ñoái vôùi caùch maïng bò ngaû nghieâng, chao ñaûo. Ngoaøi ra, chuùng coøn kích ñoäng tinh thaàn hieáu chieán, hieáu saùt cuûa taàng lôùp thanh thieáu nieân Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 18 baèng nhöõng hình aûnh baïo löïc nhö thô cuûa Lyù Quoác Sænh, ho coá nhoài nheùt vaøo taâm hoàn treû con baèng nhöõng baøi tuïng ca kieåu “Hoan hoâ Ngoâ toång thoáng”… Tuy nhieân, sau khi chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm bò laät ñoå, khuynh höôùng naøy khoâng coøn taùc duïng bao nhieâu. Söï tieáp söùc, chæ ñaïo cuûa chính quyeàn khoâng coøn thoâ baïo, loä lieãu nhö tröôùc nöõa. Tieáng noùi choáng coäng bò chìm laéng moät thôøi gian, maõi ñeán khi Myõ aøo aït vaøo mieàn Nam hoøng ñaûo ngöôïc theá côø thì guoàng maùy vaên ngheä taâm lyù chieán cuûa chính quyeàn Saøi Goøn môùi coù söï thay ñoåi, caûi tieán ñaùng chuù yù. Chuùng ñaõ tieán haønh trieån khai theâm nhöõng hình thöùc khaùc nhö vaên ngheä tình thöông, vaên ngheä chieâu hoài, vaên ngheä nguî daân toäc. Maët khaùc chuùng coøn khai thaùc trieät ñeå maûng vaên hoaù ñoäc haïi töø nhöõng caây buùt choáng coäng phöông Taây vaø nhöõng caây buùt choáng ñoái trong caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa nhö Arthur Koestler, taùc giaû cuûa “Soá khoâng vaø voâ cuøng”, John Messmann, Ian Flemming, taùc giaû cuûa nhöõng truyeän trinh thaùm chuyeân boâi nhoï Lieân Xoâ, Ñoâng Ñöùc. Ngoaøi ra coøn phaûi keå ñeán taùc haïi gheâ gôùm cuûa nhöõng trang tieåu thuyeát dieãm tình, kích ñoäng, nhöõng truyeän kieám hieäp nhaûm nhí, nhöõng truyeän trinh thaùm toaùt moà hoâi laïnh cuûa nhöõng caây buùt thuoäc khuynh höôùng ñoài truî. Ñeà cao baïo löïc vaø kích ñoäng duïc tình laø hai phöông dieän noäi dung ñöôïc chuùng quan taâm haøng ñaàu. Vôùi löùa tuoåi thieáu nhi, chuùng ñaõ ñöa ra chieâu baøi “phuïc vuï löùa tuoåi oâ mai”, “tuoåi hoa”, “tuoåi maây”… roài daãn chuùng vaøo meâ cung cuûa “Quyû nhaäp traøng”, “Röøng xanh ñaãm maùu”, “Aùc quyû Dracula”… khieán caùc em xa rôøi cuoäc soáng hoàn nhieân trong saùng, hình thaønh trong taâm hoàn non nôùt ñoù maàm moáng cuûa tinh thaàn hung baïo, phi nhaân. Toùm laïi, maëc duø Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn ñaõ doác söùc ngöôøi, söùc cuûa vaøo maët traän naøy vôùi hy voïng “chinh phuïc traùi tim vaø khoái oùc”, “huyû dieät maøu xanh trong taâm hoàn ngöôøi Vieät Nam ” (78,17) nhöng treân thöïc teá chuùng khoâng laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Nhöõng böôùc ñaàu cuûa cuoäc chieán tranh caùch maïng ôû Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 19 thaønh thò mieàn Nam ñaõ chöùng minh ñöôïc boä maët thaät cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Töø naêm 1965 trôû ñi, ñaëc bieät töø khi chuû tröông “trôû veà nguoàn”, “tìm veà daân toäc” do taàng lôùp yeâu nöôùc trí thöùc tieán boä trong caùc thò mieàn Nam phaùt ñoäng, ñoäi nguõ saùng taùc (thuoäc khuynh höôùng naøy) ñaõ coù söï phaân hoaù saâu saéc. Ñoái nghòch vôùi hai khuynh höôùng vöøa neâu laø khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä caùch maïng. Treân thöïc teá, khuynh höôùng naøy ñaõ ñi ngöôïc laïi lôïi ích, chuû tröông cuûa giai caáp thoáng trò. Vì vaäy, moïi hoaït ñoäng coâng khai ñeàu bi kieåm duyeät gaét gao. Treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn luùc baáy giôø, chuùng ñaõ tìm caùch boùp ngheït tieáng noùi yeâu nöôùc, caám ñoaùn taát caû caùc taùc phaåm noùi ñeán hoaø bình, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Chuùng coù theå gaùn gheùp vaøo toäi phaûn nghòch baát cöù taùc giaû hoaëc dieãn vieân naøo chæ vì moät ñoaïn, moät caâu thaäm chí moät chöõ trong taùc phaåm. Maët khaùc, chính quyeàn Saøi Goøn ñaõ tieán haønh moät chieán dòch lôùn treân ñòa baøn vaên hoïc ngheä thuaät. Nhieàu toaø soaïn bò ñaäp phaù, saân khaáu thænh thoaûng bò neùm löïu ñaïn luùc coâng dieãn, nhieàu vaên ngheä só bò khuûng boá, nhieàu nhaø vaên nhaø thô bò giam caàm, ñaøy aûi ôû Coân Ñaûo, Chí Hoaø nhö Thieáu Sôn, Leâ Vónh Hoaø, Lyù Vaên Saâm, nöõ só Aùi Lan… Theá nhöng tinh thaàn “uy vuõ baát naêng khuaát” cuûa ñaïi ña soá vaên ngheä só vaø laäp tröôøng yeâu nöôùc kieân ñònh cuûa nhaân daân mieàn Nam ñaõ ñaùnh baïi aâm möu cuûa Myõ Dieäm. Neáu nhö treân vaên ñaøn coâng khai, hôïp phaùp vang leân tieáng hoø heùt ñieân cuoàng, keâu gaøo “choáng coäng”, “dieät coäng”, “Baéc tieán”… thì vaên ngheä yeâu nöôùc cuõng khoâng theå bò daäp taét. Nhieàu nhaø vaên nhaø thô vaãn duõng caûm duøng ngoøi buùt cuûa mình ñeå toá caùo leân aùn nhöõng caùi xaáu xa, thoái naùt trong xaõ hoäi thöïc daân môùi, ca ngôïi nhöõng tình caûm yeâu nhaân daân, yeâu giai caáp. Baát chaáp söï khuûng boá aùc lieät cuûa chính quyeàn, khoâng theå tröïc dieän ñaáu tranh, khoâng theå töï do hoaït ñoäng treân baùo chí, nhöõng caây buùt yeâu nöôùc tieán boä ñaõ tìm caùch noùi boùng gioù xa xoâi, duøng bieåu töôïng hai maët ñeå gôïi cho ngöôøi ñoïc Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 20 nhöõng vaán ñeà noùng boûng cuûa daân toäc, thôøi ñaïi, töø ñoù taùc ñoäng tích cöïc ñeán phong traøo ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Nhìn chung, töø naêm 1959 - 1963 laø khoaûng thôøi gian ngoät ngaït gheâ gôùm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi caàm buùt vaø nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc laøm coâng taùc vaên hoaù vaên ngheä. Töø naêm 1964 trôû veà sau, tình hình khôûi saéc hôn. Cuøng vôùi söï thaønh laäp cuûa haøng loaït toå chöùc vaên hoaù xaõ hoäi, söï ra ñôøi cuûa löïc löôïng Baûo veä vaên hoaù daân toäc laø moät coät moác ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh maïnh meõ cuûa phong traøo giaûi phoùng daân toäc, cuûa khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc caùch maïng. Vaø ngay laäp töùc, hoï phaûi chòu söï ñaøn aùp döõ doäi hôn cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Haøng loaït baùo chí, taïp san vöøa ra ñôøi ñaõ bò ñoùng cöûa, nhieàu nhaø vaên nhaø thô nöõa bò baét nhö Vuõ Haïnh, Thaùi Trung, Haø Kieàu… nhöõng ngöôøi khaùc taïm laùnh ra vuøng giaûi phoùng. Nhieàu toå chöùc hoaït ñoäng ñaõ ruùt vaøo bí maät, caém saâu vaøo ñoaøn theå nhaân daân yeâu nöôùc. Baùo chí ñöôïc tieán haønh döôùi daïng noäi san, baûn tin. Haøng loaït caây buùt treû ñöôïc boå sung, hoï tranh thuû hoaït ñoäng treân nhieàu maët baùo, taïp chí khaùc nhau ñeå haïn cheá söï theo doõi cuûa chính quyeàn. Ñeán nhöõng naêm 1970, khi chieán tranh cuïc boä cuûa Myõ bò sa laày, phaûi chuyeån höôùng, phong traøo ñaáu tranh ñoâ thò gaëp nhieàu thuaän lôïi hôn. Hoaït ñoäng vaên ngheä soâi noåi vôùi söï tham gia ñoâng ñaûo cuûa hoïc sinh sinh vieân. Hoaït ñoäng naøy phaùt trieån caû chieàu roäng laãn chieàu saâu. Treân tinh thaàn “Haõy cöùu laáy vaên hoaù chuùng ta”, nhieàu cuoäc hoäi thaûo, bieåu dieãn vaên ngheä döôùi teân goïi xuùc ñoäng thieát thöïc nhö “ñeâm khoâng nguû”, “ñeâm ñoát löûa caêm hôøn”, “haùt cho ñoàng baøo toâi nghe”, “nghe ñoàng baøo toâi noùi”… Haøng traêm tôø noäi san, tuaàn baùo, baûn tin, taïp chí ra ñôøi töø nhieàu tröôøng Trung hoïc, Ñaïi hoïc. Nhieàu tuyeån taäp thô sinh vieân, kyù söï cuûa moät soá linh muïc cuõng ñaõ ra maét. Hoï saùng taùc khoâng vì muïc ñích vaên chöông maø qua baùo chí, hoï muoán göûi gaám loøng mình. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 21 Baùo chí coâng khai, hôïp phaùp cuõng coù nhöõng chuyeån bieán ñaùng keå. Ñeå kip thôøi phuïc vuï cho nhieäm vuï chính trò, ngöôøi caàm buùt ñaõ toû ra saùng taïo, linh hoaït. Hoï coù maët treân caû nhöõng tôø baùo, taïp chí khoâng cuøng xu höôùng chính trò, trong hoaëc ngoaøi luoàng kieåm duyeät cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Coù khi hoï phaûi luoàn, phaûi laùch, phaûi tranh thuû töøng khe hôû cuûa keû ñòch ñeå taêng cöôøng phaùt haønh vôùi soá löôïng cao cuõng nhö vôùi noäi dung quyeát lieät. Ngoaøi ra, baùo chí tieán boä luùc naøy coøn coù nhöõng hình thöùc ñaáu tranh ñoäc ñaùo, môùi laï khaùc nhaèm choáng laïi söï aùp böùc phaûn daân chuû cuûa Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn nhö cuoäc bieåu tình “kyù giaû ñi aên maøy” choáng saéc luaät 007, vieäc thaønh laäp Uyû ban tranh ñaáu ñoøi quyeàn töï do cho baùo chí… Coù theå noùi, so vôùi phong traøo Löïc löôïng baûo veä vaên hoaù daân toäc, giai ñoaïn naøy laø moät ñænh cao môùi. Phong traøo roäng lôùn hôn, thaønh töïu saùng taùc phong phuù hôn, do ñoù, taùc doäng xaõ hoäi cuõng maïnh meõ, saâu saéc hôn. Nhìn chung, khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc tieán boä caùch maïng thôøi kyø naøy gaén boù chaët cheõ vôùi phong traøo ñaáu tranh ñoâ thò, vôùi coâng cuoäc giaûi phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc. Duø coù luùc phong traøo naøy töôûng chöøng taét laëng ñi, khoâng caùch naøo göôïng daäy noåi nhöng noù vaãn toàn taïi vaø phaùt trieån vôùi nhòp ñoä ngaøy caøng cao hôn. Ñoù laø do coâng söùc, yù chí vaø nghò löïc cuûa ñoâng ñaûo ñoäi nguõ nhaø vaên nhaø thô, trong ñoù coù nhöõng ngöôøi ñaõ töøng tham gia khaùng chieán choáng Phaùp nay ôû laïi tieáp tuïc hoaït ñoäng treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn nhö Lyù Vaên Saâm, Nguyeãn Troïng Tuyeån, Leâ Vónh Hoaø, Thieáu Sôn, Vuõ Haïnh, Sôn Nam… Ngoaøi ra, coøn phaûi keå ñeán söï ñoùng goùp cuûa löïc löôïng hoïc sinh, sinh vieân, nhöõng nhaø hoaït ñoäng toân giaùo nhö Nguyeãn Ngoïc Lan, Tröông Baù Caàn, Chaân Tín…, söï ñoùng goùp quí baùo cuûa caùc caây buùt coù luùc ngöôïc doøng vôùi phong traøo ñaáu tranh caùch maïng ôû mieàn Nam nhö Phan Du, Thaùi Traàn Troïng Nghóa töùc Thuyû Thuû, Thaùi Luaân, Thaùi Laõng… Söï trôû veà cuûa hoï nhö moät ñieàu chöùng minh cho möu ñoà Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 22 chieán löôïc thaát baïi cuûa quaân xaâm löôïc Myõ, khaúng ñònh söùc maïnh cuûa phong traøo ñaáu tranh chính trò cuõng nhö cuûa khuynh höôùng vaên hoïc yeâu nöôùc caùch maïng. Vöôït qua nhöõng khoù khaên trôû ngaïi, nhöõng thaùch thöùc lôùn cuûa cheá ñoä thöïc daân môùi, khuynh höôùng naøy ñaõ ñeå laïi nhöõng thaønh töïu ñaùng keå. Beân caïnh nhöõng taùc phaåm coù taùc duïng nhaát thôøi, khoâng chòu ñöôïc söï thöû thaùch cuûa thôøi gian ñaõ coù nhieàu caây buùt thaät söï giaø daën, vöõng vaøng, nhieàu taùc phaåm coù giaù trò, toàn taïi maõi ñeán ngaøy nay. Veà thô, coù theå keå ñeán Leâ Vónh Hoaø, Vieãn Phöông, Taàn Hoaøi Daï Vuõ, Phan Duy Nhaân, Kim Tuaán, Nguyeãn Vaên Phuïng, Tröông Quoác Khaùnh, Ñoâng Trình, Traàn Quang Long… ÔÛ theå buùt kyù chính luaän, tieâu bieåu coù Theá Nguyeân, Traàn Trieäu Luaät, Hoaøng Phuû Ngoïc Phan… nhöng ñaëc saéc hôn caû laø Lyù Chaùnh Trung vôùi “Boït bieån vaø soùng ngaàm”, “Cho caây röøng coøn xanh laù”. Rieâng theå loaïi truyeän, cuõng gioáng nhö baát kyø neàn vaên hoïc naøo khaùc, giai ñoaïn naøy, truyeän ngaén, truyeän vöøa, tieåu thuyeát ñeàu coù nhöõng thaønh coâng ñaùng keå. Ñoù laø Vieãn Phöông vôùi “ Saéc luïa Tröõ La”, Vuõ Haïnh vôùi “Buùt maùu”, Leâ Vónh Hoaø vôùi “Chieác aùo maøu thieân thanh”. Ñeán giai ñoaïn 1964 – 1975, nhieàu caây buùt khaùc noåi leân nhö Voõ Hoàng vôùi “Gioù cuoán”, “Hoa böôm böôùm”, “Nhaùnh rong phieâu baït”, Traàn Quang Long vôùi “Boâng cuùc vaøng”, Traàn Höõu Luïc vôùi “Caùch moät doøng soâng”… Moãi ngöôøi moät veû, hoï ñaõ ñeà caäp ñeán thöïc traïng xaõ hoäi mieàn Nam hoaëc thoâng qua caùch noùi xa xoâi, boùng gioù, ñaõ gôïi cho ngöôøi ñoïc nhöõng vaán ñeà noùng boûng cuûa thôøi ñaïi. Sôn Nam ñaõ luoân gaén boù vôùi phong traøo naøy. Treân thöïc teá, oâng ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp raát coù yù nghóa. Tieâu bieåu laø moät heä thoáng truyeän ngaén cuûa oâng ñaêng treân caùc baùo, nhaát laø Nhaân loaïi. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 23 Nhöõng thaønh töïu vöøa neâu ñaõ chöùng minh ñöôïc tieáng noùi yeâu nöôùc cuûa khuynh höôùng vaên hoïc caùch maïng. Khuynh höôùng naøy ñaõ taùc ñoäng tích cöïc ñeán vieäc thuùc ñaåy nhöõng ngöôøi caàm suùng, keâu goïi thöùc tænh nhaân daân trong phong traøo chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp cuûa daân toäc. Coù theå noùi, song song vôùi ñöôøng loái chính trò cuûa Ñaûng, khuynh höôùng vaên hoïc naøy ñaõ goùp phaàn ngaên chaën aâm möu thaâm ñoäc cuûa chuû nghóa thöïc daân môùi. Söï phaùt trieån vaø toàn taïi song song cuûa khuynh höôùng vaên hoïc naøy vôùi khuynh höôùng vaên hoïc chính thoáng ñaõ khaúng ñònh tieáng noùi yeâu nöôùc luoân laø “sôïi chæ ñoû” xuyeân suoát vaên hoïc Vieät Nam. 1.2 Vò trí cuûa Sôn Nam trong vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 1.2.1 Vaøi neùt veà taùc giaû vaø taùc phaåm Sôn Nam teân thaät laø Phaïm Minh Taøi, trong khaùng chieán choáng Phaùp coù moät soá taùc phaåm ñöôïc oâng kí teân laø Phaïm Anh Taøi. OÂng sinh ngaøy 11.12. 1926 taïi laøng Ñoâng Thaùi, huyeän An Bieân, tænh Raïch Giaù nay laø tænh Kieân Giang. Ñaây cuõng laø queâ höông cuûa ngöôøi anh huøng laøng chaøi Nguyeãn Trung Tröïc vaø nhieàu chí só yeâu nöôùc khaùc. Ñoâng Thaùi, Goø Quao, U Minh… laø maûnh ñaát cuoái cuøng cuûa toå quoác, nôi coù nhöõng caùnh röøng noái daøi ñeán taän chaân trôøi. Nôi ngaøy ñeâm coù theå nghe ñöôïc tieáng soùng bieån rì raøo. Xa xa veà phía Taây laø daõy Thaát sôn huøng vó, söøng söõng hieân ngang, nöûa nhö bao boïc chôû che, nöûa nhö thaùch thöùc ñoái vôùi con ngöôøi. Caûnh ñeïp hoang sô, huyeàn bí cuûa nôi naøy ñaõ trôû thaønh nguoàn caûm höùng lôùn cho söï nghieäp saùng taùc cuûa Sôn Nam. Sôn Nam xuaát thaân trong moät gia ñình noâng daân. Thuôû nhoû, oâng hoïc tieåu hoïc ôû queâ nhaø, lôùn leân rôøi maûnh ñaát queâ höông xa xoâi leân taän Taây Ñoâ ñeå theo hoïc tröôøng Colleøge de Can Tho. Ñaây laø thôøi gian oâng coù dòp tieáp caän vôùi cuoäc soáng choán thò thaønh, naém baét tình hình chính trò xaõ hoäi. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 24 Sau khi oâng toát nghieäp baèng Thaønh chung thì Caùch maïng Thaùng Taùm buøng noå. Cuøng vôùi nhöõng tri thöùc yeâu nöôùc khaùc, theo tieáng goïi cuûa non soâng, Sôn Nam gia nhaäp Ñoaøn Thanh nieân Cöùu quoác. Trong suoát chín naêm khaùng chieán choáng Phaùp gian khoå, oâng hoaït ñoäng caùch maïng ôû ñòa baøn khu IX. Ñaây cuõng laø thôøi gian oâng baét ñaàu söï nghieäp saùng taùc cuûa mình. Tieâu bieåu laø söï ra ñôøi vaø thaønh coâng cuûa “Taây ñaàu ñoû” vaø “Beân röøng cuø lao Dung”. Sau khi hoaø bình laäp laïi, Sôn Nam hoaït ñoäng treân lónh vöïc baùo chí ôû Saøi Goøn. Thôøi gian naøy, oâng coäng taùc vôùi nhieàu tôø baùo, taïp chí coâng khai nhö Nhaân loaïi, Tieáng chuoâng, Leõ soáng, Tin vaên… Ñaây laø thôøi kì saùng taùc sung söùc nhaát cuûa oâng. Nhieàu taùc phaåm thuoäc nhieàu theå loaïi lieân tuïc ra ñôøi nhö: “Chuyeän xöa tích cuõ” (1961), “Hình boùng cuõ” (truyeän vöøa, 1964), “Voïc nöôùc giôõn traêng” (taäp truyeän ngaén, 1965), “Höông röøng Caø Mau” (taäp truyeän ngaén, 1965), “Noùi veà mieàn Nam” (bieân khaûo, 1967), “Lòch söû khaån hoang mieàn Nam” (bieân khaûo, 1973), “Chim quyeân xuoáng ñaát” (tieåu thuyeát), “Baø chuùa hoøn” (tieåu thuyeát)… Sau ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, oâng veà coâng taùc taïi Hoäi nhaø vaên Thaønh phoá Hoà Chí Minh cho ñeán luùc nghæ höu, naêm 1990. Phaàn lôùn thôøi gian naøy oâng thieân veà khaûo cöùu. Nhieàu coâng trình bieân khaûo ñöôïc ngöôøi ñoïc bieát ñeán nhö “Beán Ngheù xöa” (1992), “Vaên minh mieät vöôøn” (1992), “Ñình mieáu vaø leã hoäi daân gian” (1994)… Ñoù laø keát quaû cuûa nhöõng ngaøy oâng ñaõ “côm ñuøm, côm naém” vaøo phoøng löu tröõ coâng vaên taøi lieäu tröïc thuoäc phuû thuû töôùng ñoïc hoà sô haønh chính cuõ ñeå gaïn laáy nhöõng chi tieát, soá lieäu veà lòch söû vuøng ñaát Nam boä tröôùc ñaây vaø cuûa caû nhöõng ngaøy oâng ñaõ ngöôïc xuoâi khaép caùc neûo ñöôøng töø Saøi Goøn ñeán mieàn Taây Nam boä. Ngoaøi ra, oâng coøn ñoùng goùp baøi vôû cho nhieàu tôø baùo, ñaëc bieät laø caùc soá baùo Xuaân. Thænh thoaûng, oâng ñöôïc môøi tham döï nhöõng Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 25 buoåi noùi chuyeän vôùi hoïc sinh sinh vieân caùc tröôøng Trung hoïc, Ñaïi hoïc ôû caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long veà nhöõng phong tuïc taäp quaùn cuûa ñòa phöông, veà queâ höông ñaát nöôùc vaø con ngöôøi mieàn Taây Nam boä. Naêm 2002, oâng vöøa cho ra maét baïn ñoïc boä hoài kyù “Töø U Minh ñeán Caàn Thô” (taäp 1) vaø “ÔÛ chieán khu IX” (taäp 2). Ñöôïc bieát oâng ñang hoaøn thaønh hai taäp coøn laïi. Sôn Nam ñöôïc coâng nhaän laø Hoäi vieân Hoäi nhaø vaên Vieät Nam naêm 1977. Coù theå noùi, Sôn Nam laø moät con ngöôøi coù söùc löïc deûo dai, beàn bæ. Laø moät taám göông caàn cuø veà lao ñoäng vaø saùng taïo ngheä thuaät, moät ngoøi buùt ñaày taâm huyeát veà con ngöôøi vaø vuøng ñaát phöông Nam. OÂng ñaõ ñi vaøo loøng ngöôøi ñoïc baèng moät phong caùch rieâng. Ngay töø nhöõng taùc phaåm ñaàu tay, duø chöa coù nhieàu kinh nghieäm nhöng Sôn Nam ñaõ theå hieän ñöôïc khaû naêng cuûa mình. Cuøng vôùi nhöõng Taây ñaàu ñoû, Beân röøng cuø lao Dung, Höông röøng Caø Mau… oâng ñaõ xöùng ñaùng tieáp noái nhöõng nhaø vaên Nam boä ñi tröôùc nhö Tröông Vónh Kyù, Hoà Bieåu Chaùnh… ÔÛ nhöõng taùc phaåm vöøa neâu, taùc giaû ñaõ ñeà cao phaåm chaát ñaùng quyù cuûa ngöôøi daân Nam boä trong cuoäc chieán khoâng caân söùc vôùi thieân nhieân khaéc nghieät, vôùi keû thuø xaâm löôïc. “Ñoù laø nhöõng caâu chuyeän cuõ veà moät vuøng ñaát môùi”. Vôùi Höông röøng Caø Mau, Sôn Nam ñaõ thaät söï loâi cuoán ngöôøi ñoïc. OÂng gôïi laïi nhöõng ngaøy ñaõ qua ñaày gian khoå nhö muoán goùp theâm vaøo lòch söû haøo huøng cuûa daân toäc nhöõng trang söû baèng ngheä thuaät ngoân töø. Vì vaäy, truyeän cuûa oâng khoâng phaûi laø loaïi chæ ñeå ñoïc moät laàn hay daønh rieâng cho moät giôùi. Khoâng rieâng gì ôû truyeän ngaén, ngay trong nhöõng truyeän vöøa, tieåu thuyeát nhö “Hình boùng cuõ”, “Vaïch moät chaân trôøi”, “Baø chuùa hoøn”, “Chim quyeân xuoáng ñaát” cuõng theá. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 26 “Vaïch moät chaân trôøi” laø moät truyeän daøi mieâu taû haønh trình cuûa ngöôøi daân Ba Laùng (Caàn Thô) ñi chinh phuïc vuøng ñaát U Minh beân bôø soâng Caùi lôùn. ÔÛ ñaây, hoï khoâng chæ ñoái ñaàu vôùi thieân nhieân khaéc nghieät maø coøn phaûi ñoái phoù vôùi söï tranh chaáp giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Hình aûnh nhöõng teân tay sai hieåm ñoäc, nhöõng keû vì tieàn, saün saøng quay löng vôùi ñoàng baøo, daân toäc, ñöôïc Sôn Nam khaéc hoaï raát ñaäm neùt trong truyeän daøi “Hình boùng cuõ”. Sau naøy, trong thôøi hieän ñaïi, Sôn Nam vaãn tieáp tuïc traên trôû, chuù yù nhieàu ñeán caùch ñoái nhaân xöû theá. Ñoâi khi oâng cuõng nghó suy, traên trôû veà soá kieáp con ngöôøi (Ngoâi nhaø maët tieàn, AÂm döông caùch trôû). Ñoái vôùi Sôn Nam, treân caû nieàm say meâ veà maûnh ñaát vaø con ngöôøi Nam boä laø caû moät nieàm ñam meâ veà nhöõng veû ñeïp vaên hoaù truyeàn thoáng, phong tuïc taäp quaùn, leã nghi sinh hoaït cuûa ngöôøi daân nôi naøy. OÂng laø ngöôøi bieát traân troïng vaø raát traân troïng nhöõng gì cha oâng ñaõ ñeå laïi. Ñeå baøy toû taám loøng cuûa ngöôøi ñi sau daønh cho oâng baø toå tieân ngaøy tröôùc, coù dòp ra Haø Noäi, oâng ñaõ “laën loäi ñeán Quaûng Bình aùo daøi khaên ñoùng chænh trang quyø laïy tröôùc moä Thaønh haàu Nguyeãn Höõu Caûnh, ngöôøi khai phaù vaø saùng laäp ra maûnh ñaát Saøi Goøn-Gia Ñònh” (84,19). Ñình thôø Nguyeãn Höõu Caûnh ôû Chaâu Phuù, bia ñaù Thoaïi Ngoïc Haàu ôû Nuùi Saäp (An Giang) ngöôøi ta ñeán ñoù moät laàn laø ñuû, “nhaø vaên Sôn Nam ñaõ ñi ñeán ñoù khoâng bieát bao nhieâu laàn. Ñeán ñeå ñoïc nhöõng caâu ñoái, rôø raãm böùc töôøng reâu… nhö thì thaàm vôùi gaïch ngoùi, troø chuyeän vôùi ngöôøi xöa, nhöõng baäc Tieàn hieàn khai khaån, haäu hieàn khai cô cuûa ñaát phöông Nam” (79,15). Phaûi chaêng, qua nhieàu coâng trình bieân khaûo, oâng muoán keâu goïi lôùp treû ngaøy nay haõy traân troïng vaø gìn giöõ nhöõng tinh hoa cuûa daân toäc, nhöõng gì toát ñeïp nhaát cuûa neàn vaên hoaù daân gian. Vôùi oâng, ñieàu ñoù hoaøn toaøn khaùc vôùi söï caàu kì, dò ñoan meâ tín. Trong Sôn Nam khoâng chæ coù moät nhaø vaên, nhaø baùo, nhaø khaûo cöùu maø coøn coù caû moät nhaø vaên hoaù, moät thoå coâng Nam boä nhö nhieàu ngöôøi vaãn Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 27 thöôøng goïi. Saùng taùc cuûa oâng thaät söï laø “chieác chìa khoaù môû cöûa vaøo taâm hoàn ngöôøi Vieät” ôû Nam boä. 1.2.2 Vò trí Sôn Nam trong vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954- 1975. Sôn Nam laø moät nhaø vaên ñöôïc “ñònh hình” trong khaùng chieán. OÂng ñöôïc ngöôøi ñoïc aùi moä töø khi “Taây ñaàu ñoû” vaø “Beân röøng cuø lao Dung” ñöôïc giaûi thöôûng cuoäc thi saùng taùc do chi hoäi vaên ngheä Nam boä thuoäc Uyû Ban khaùng chieán haønh chính Nam boä toå chöùc naêm 1952 (coù taøi lieäu ghi 1953). Hoaø bìn._.ieác xuoàng… con thì duøng hai chaân tröôùc maø vaïch saäy, ngoùng moû xeùo leân trôøi nhö hoïng suùng thaàn coâng ñaïi baùc…” (43,222). Trong Ngaøy möa ñaàu muøa taùc giaû ví “vieäc taûn cö trôû thaønh moät baøi thô eâm aùi, nheï nhaøng nhö ca dao” (46,120). Coøn khi mieâu taû con saáu löûa ôû Soâng Gaønh Haøo, Sôn Nam vieát: “Döôøng nhö vaät noï khoâng phaûi laø chieác xuoàng: khi thì noù thoái lui, caäp vaøo bôø, khi thì tieán tôùi, day ngang qua, chaäm chaïp. Khuùc caây chaêng? Thaây ma chaêng? Voâ lyù! Neáu vaäy thì noù theo nöôùc xuoâi maát daïng roài. Ñaèng naøy, noù töø töø troâi ngöôïc, chuù Tuù Ñöùc coá nhöôùng maét chaáp choaù nhö muoân ngaøn con ñom ñoùm ñaäu khít nhau. Vaø tröôùc muõi cuûa chieác xuoàng quaùi dò noï, hai tia saùng xanh ngôøi roïi tôùi nhö hai caùi ñeøn bin” (43,246). Loái so saùnh aáy laø keát quaû cuûa söï lieân töôûng nhaïy beùn, cuûa moät voán soáng, voán hieåu bieát phong phuù. Coù luùc söï dieãn taû cuûa oâng vöôït ra ngoaøi caâu chöõ vì söùc gôïi môû vaø khaû naêng khôi saâu cuûa noù. Loái so saùnh naøy giuùp chuùng ta caûm nhaän ñöôïc caûm xuùc doài daøo treân töøng trang vieát cuûa Sôn Nam, thaáy ñöôïc taám loøng yeâu thöông gaén boù cuûa oâng ñoái vôùi maûnh ñaát queâ höông. Toùm laïi, cuøng vôùi caùch thöùc xaây döïng nhaân vaät, vieäc söû duïng ngoân ngöõ Nam boä laø yeáu toá noåi baät laøm neân phong caùch truyeän ngaén Sôn Nam. Loái keå vaø taû cuûa oâng luoân taïo cho caâu chuyeän söï uyeån chuyeån, linh hoaït. Ñoâi luùc oâng ñaõ bieán mình thaønh nhaân vaät, noùi thay cho nhaân vaät. Ñoù laø phöông tieän ñeå oâng boäc loä tröïc tieáp caùi nhìn cuûa mình ñoái vôùi cuoäc soáng, nhaén gôûi taâm tö, tình caûm cuûa Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 125 mình ñoái vôùi ñoäc giaû maø khoâng phaûi qua moät trung gian naøo. OÂng ñaõ haáp daãn vaø thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc bôûi chaát lieäu ngoân ngöõ ñoù. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 126 KEÁT LUAÄN 1. Sôn Nam laø moät trong nhöõng nhaø vaên vieát nhieàu vaø vieát hay veà queâ höông ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Nam boä. Ngoaøi nhöõng taùc phaåm ñöôïc giaûi thöôûng trong khaùng chieán choáng Phaùp nhö Taây ñaàu ñoû, Beân röøng Cuø Lao Dung, truyeän ngaén giai ñoaïn 1954 – 1975, ñaëc bieät laø boä ba Höông röøng Caø Mau, moät laàn nöõa ñaõ khaúng ñònh söï thaønh coâng cuûa oâng trong lónh vöïc saùng taùc vaên hoïc. Ngay töø nhöõng taùc phaåm ñaàu tay, Sôn Nam ñaõ theå hieän ñöôïc “caùi duyeân” cuûa mình trong caùch caûm vaø nghó veà maûnh ñaát vaø con ngöôøi Nam boä thôøi cha oâng ñi khai khaån. Ñoù cuõng chính laø nguoàn caûm höùng doài daøo vaø maõnh lieät nhaát trong cuoäc ñôøi saùng taùc cuûa oâng. Sôn Nam ñaõ döïng laïi nhöõng trang lòch söû baèng ngheä thuaät ngoân töø veà queâ höông ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Nam boä töø nhöõng ngaøy coøn hoang sô, vaéng veû cho ñeán nhöõng ngaøy gaàn ñaây nhaát. Vieäc laøm ñoù khoâng phaûi chæ cuûa rieâng oâng, tuy nhieân trong caùi caëm cuïi, mieät maøi cuûa Sôn Nam chuùng ta nhaän ra moät con ngöôøi, moät taám loøng yeâu thöông, gaén boù tha thieát vôùi “queâ cha ñaát toå”. Truyeän ngaén cuûa oâng giai ñoaïn 1954 – 1975 ñaõ truyeàn laïi cho baïn ñoïc ñöông thôøi vaø cho theá heä ñi sau taám loøng ñoù. Ñaëc bieät trong nhöõng ngaøy mieàn Nam soáng döôùi goùt giaøy xaâm löôïc cuûa Myõ-Dieäm, tieáng noùi, taám loøng cuûa moät nhaø vaên nhö oâng trôû neân voâ cuøng yù nghóa. Noù taùc ñoäng lôùn ñeán taàng lôùp thanh nieân trí thöùc, vaø nhieàu taàng lôùp khaùc trong xaõ hoäi. Söï thaønh coâng ñoù ñaõ mang laïi cho oâng moät vò trí xöùng ñaùng khoâng chæ treân vaên ñaøn coâng khai Saøi Goøn nhöõng naêm choáng Myõ maø maõi ñeán ngaøy nay. Noùi ñeán vaên hoïc Nam boä ngöôøi ta khoâng theå khoâng noùi ñeán Sôn Nam vaø nhaéc ñeán nhaø vaên Sôn Nam laø ngöôøi ta nghó ñeán “ñoàng ñaát vaø con ngöôøi Nam boä”. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 127 2. Soáng vaø vieát giöõa loøng Saøi Goøn trong nhöõng ngaøy daàu soâi löûa boûng, khoâng theå noùi heát nhöõng ñieàu muoán noùi, Sôn Nam ñaõ choïn cho mình moät kieåu vieát vaø oâng ñaõ thaønh coâng vôùi söï choïn löïa ñoù. Nhöõng caâu chuyeän thuoäc loaïi “ñoàng queâ” cuûa oâng laø moät kieåu ñeå oâng coù theå traùnh ñöôïc söï kieåm duyeät gaét gao cuûa chính quyeàn Saøi Goøn. Coù theå ví Höông röøng Caø Mau nhö moät boä phim quay laïi toaøn caûnh vaø caän caûnh vuøng soâng nöôùc ñoàng baèng soâng Cöûu Long hoài maáy möôi naêm veà tröôùc. Döôøng nhö Sôn Nam ñaõ khoâng boû soùt moät hình aûnh naøo cuûa nôi naøy. Töø nhöõng caùnh röøng bao la, baït ngaøn ñeán nhöõng caùnh ñoàng coø bay thaúng caùnh, nhöõng bieån nöôùc meânh moâng; töø söï döõ doäi, khaéc nghieät cuûa thieân nhieân ñeán nhöõng thích thuù say meâ, nhöõng haáp daãn, cuoán huùt cuûa nôi naøy ñeàu ñöôïc Sôn Nam thaâu toùm troïn veïn vaøo trong trang vieát cuûa mình. 3. Sôn Nam laø moät nhaø vaên giaøu loøng yeâu nöôùc, oâng yeâu maûnh ñaát queâ höông nôi cuoái trôøi cuûa Toå quoác vaø luoân töï haøo veà truyeàn thoáng baát khuaát cuûa cha oâng. Nhaéc laïi quaù khöù, Sôn Nam ñaõ döïng laïi böùc chaân dung cuûa nhöõng con ngöôøi nôi ñaàu soùng ngoïn gioù aáy. Nhöõng con ngöôøi baát chaáp khoù khaên gian khoå, saün saøng ñoái ñaàu vôùi nhöõng thöû thaùch khaéc nghieät cuûa thieân nhieân. OÂng ñaõ laøm cho chuùng ta coù dòp soáng laïi nhöõng phuùt giaây haøo huøng cuûa cha oâng trong nhöõng ngaøy ñuoåi saáu ñaùnh coïp, tranh giaønh töøng thöûa ñaát ñeå canh taùc, ñeå môû laøng laäp aáp cho chuùng ta coù ñöôïc ngaøy hoâm nay. Qua Höông röøng Caø Mau Sôn Nam coøn giuùp chuùng ta thaáy ñöôïc truyeàn thoáng baát khuaát cuûa con ngöôøi Nam boä trong ñaáu tranh choáng giaëc ngoaïi xaâm. Khoâng coù ñieàu kieän ñeå veõ laïi hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi anh huøng xoâng pha ngoaøi traän maïc, Sôn Nam ñaõ len loûi vaøo trong cuoäc soáng thöôøng nhaät cuûa ngöôøi daân nôi ñaây, thoâng qua nhöõng yù nghó, vieäc laøm töôûng chöøng raát voâ tö cuûa hoï, Sôn Nam ñaõ nhaän ra veû ñeïp tieàm aån trong moãi con ngöôøi aáy. Ñoái vôùi hoï, vuøng ñaát môùi laø nôi ñaõ thaám ñaãm moà hoâi, nöôùc maét vaø maùu Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 128 xöông cuûa nhöõng baäc tieàn nhaân. Vì vaäy hoï phaûi soáng, chieán ñaáu vaø baûo veä ñeán cuøng vuøng ñaát thieâng aáy, baát chaáp moïi keû thuø. Ca ngôïi nhöõng phaåm chaát toát ñeïp, ca ngôïi truyeàn thoáng baát khuaát cuûa oâng cha mình, Sôn Nam cuõng nghieâm khaéc leân aùn nhöõng thoùi hö, taät xaáu cuûa con ngöôøi, nhöõng keû vì tieàn ñi ngöôïc laïi lôïi ích cuûa ñoàng baøo. OÂng ñaõ vaïch traàn toäi aùc cuûa boïn thöïc daân cöôùp nöôùc vaø nhöõng keû baùn nöôùc. Taát nhieân ñoù laø caâu chuyeän cuûa nhöõng ngaøy choáng Phaùp. Caùi hay vaø ñoäc ñaùo cuûa Sôn Nam cuõng chính laø choã ñoù. 4. Trong nhaø vaên Sôn Nam coù söï keát tinh cuûa moät nhaø Nam boä hoïc, Vaên hoaù hoïc. Nhaø nghieân cöùu Hoaøi Anh ñaõ goïi oâng laø “moät thoå coâng Nam boä”. OÂng laø moät trong nhöõng ngöôøi heát loøng yeâu quí, traân troïng “neáp nhaø”, “neát ngöôøi”, do vaäy nhöõng trang vieát cuûa oâng thaém ñöôïm nghóa tình. Qua taùc phaåm, qua nhöõng yù nghó vaø vieäc laøm cuûa nhaân vaät, ta coù theå deã daøng baét gaëp moät Sôn Nam saâu saéc trong töøng caâu chöõ. Trong töøng caâu chuyeän cuûa mình bao giôø Sôn Nam cuõng nguï yù möôïn xa ñeå noùi gaàn, möôïn nhöõng chuyeän töôûng chöøng raát cuõ ñeå nhaéc nhôû, thöùc tænh moïi ngöôøi. 5. Veà phöông dieän ngheä thuaät, coù theå noùi, vöôït leân treân nhieàu nhaø vaên Nam boä khaùc, Sôn Nam ñaõ trôû thaønh nhaø vaên gaàn guõi, gaén boù, quen thuoäc vôùi ngöôøi daân Nam boä. Bôûi leõ nhaân vaät cuûa oâng laø nhöõng con ngöôøi tính khí boäc tröïc, thaúng thaén pha chuùt khí khaùi ngang taøng, mieäng noùi tay laøm ñuùng nhö baûn chaát cuûa ngöôøi daân nôi naøy. OÂng ñaõ khaéc hoaï tính caùch nhaân vaät thoâng qua thaùi ñoä, suy nghó vaø haønh ñoäng maø khoâng chuù troïng ñeán vieäc mieâu taû ngoaïi hình. Maët khaùc, Sôn Nam raát kheùo leùo trong vieäc xaây döïng coát truyeän vaø keát caáu taùc phaåm. Töø nhöõng caâu chuyeän bình thöôøng, ñôn giaûn oâng ñaõ saép xeáp nhöõng tình tieát, choïn loïc nhöõng hình aûnh “bieát noùi” ñeå laøm môùi, taïo söï sinh ñoäng, haáp daãn cho caâu chuyeän. Giaù trò cuûa truyeän ngaén Sôn Nam ñoïng laïi trong Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 129 nhöõng chi tieát aáy. So vôùi nhöõng nhaø vaên Nam boä khaùc, truyeän cuûa Sôn Nam coù dung löôïng vöøa phaûi, trung bình 13 trang/ truyeän. Coù theå ñoïc moät maïch laø xong, theá nhöng gaáp saùch laïi roài coù leõ ngöôøi ñoïc vaãn coøn muoán suy gaãm nhieàu ñieàu trong ñoù. Vaên cuûa Sôn Nam theå hieän roõ baûn saéc cuûa moät vuøng ñaát, töø phong caûnh thieân nhieân ñeán con ngöôøi ôû ñaáy. OÂng ñaõ söû duïng ngoân ngöõ ñòa phöông Nam boä maø khoâng caàn giaûi thích, ngöôøi ñoïc moïi mieàn vaãn coù theå hieåu. Ñoù laø vì chuùng ñöôïc söû duïng moät caùch coù chöøng möïc, khoâng laïm duïng. OÂng coù loái vieát töï nhieân, vieát nhö noùi. Töï nhieân pha moät chuùt ngang taøng, hoùm hænh, ñoù laø caùi duyeân cuûa ngöôøi Nam boä vaø cuõng laø caùi duyeân rieâng cuûa nhaø vaên Sôn Nam. Vaên cuûa oâng cuõng nhö cuoäc ñôøi oâng, chaân chaát, moäc mac, ñôn sô nhöng ñaäm ñaø vaø coù söùc cuoán huùt ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. 6. “Thôøi gian laø söï saøng loïc maø cuoán saùch naøo cuõng phaûi phôi mình ra tröôùc naéng gioù. Nöôùc laõ seõ bay ñi, chæ muoái maën môùi keát tinh laïi” (Traàn Ñaêng Khoa), Höông röøng Caø Mau cuûa Sôn Nam laø moät thöù muoái ñaõ ñöôïc keát tinh. Keå töø luùc noù ra ñôøi cho ñeán nay, thôøi gian khoâng quaù daøi nhöng cuõng khoâng phaûi laø ngaén nguûi ñeå chuùng ta ñaùnh giaù. Vöôït qua khuoân khoå cuûa moät taùc phaåm vaên hoïc, Höông röøng Caø Mau ñaõ trôû thaønh moät taøi lieäu quyù giaù cho taát caû nhöõng ai muoán tìm hieåu veà coäi nguoàn cuûa daân toäc, ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi Vieät ôû Nam boä. Coù ngöôøi ñaõ ví Höông röøng Caø Mau laø moät “kì thö”, keå töø khi ra ñôøi cho ñeán nay noù ñöôïc taùi baûn haøng chuïc laàn. Ngaøy nay ñaát nöôùc chuùng ta ñang tieán böôùc treân con ñöôøng coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø chuùng ta ñöôïc pheùp queân ñi coäi nguoàn cuûa daân toäc. Traùi laïi, trong thôøi buoåi môû cöûa giao löu vaên hoaù nhö hieän nay, vieäc giöõ gìn baûn saéc vaên hoaù daân toäc laø moät vaán ñeà caàn thieát vaø quan troïng. Trôû veà vôùi coäi nguoàn cuûa daân toäc laø moät chuû tröông lôùn cuûa Ñaûng vaø nhaân Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 130 daân ta. Treân tinh thaàn aáy, truyeän ngaén cuûa Sôn Nam, ñaëc bieät laø Höông röøng Caø Mau laïi caøng coù yù nghóa hôn. Nhaø vaên lôùn laø moät nhaø vaên coù taøi naêng, ñoùng goùp cho neàn vaên hoïc nöôùc nhaø nhöõng taùc phaåm vaên hoïc coù giaù trò, coù söùc soáng laâu beàn. Vôùi Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau laø moät chöùng minh thö ñeå oâng coù ñöôïc moät choã ñöùng xöùng ñaùng trong “laøng vaên Nam boä” cuõng nhö cuûa neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Vôùi mong muoán ñöôïc goùp phaàn tìm hieåu nhöõng ñaëc ñieåm cuûa truyeän ngaén Sôn Nam giai ñoaïn 1954 – 1975, chuùng toâi daõ maïnh daïn ñi vaøo vuøng ñaát “chöa ñöôïc khai phaù” nhaèm khaúng ñònh giaù trò tieáng noùi yeâu nöôùc cuûa Sôn Nam trong doøng vaên hoïc ñoâ thò mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975. Duø chöa ñaày ñu,û nhöng chuùng toâi hi voïng luaän vaên seõ goùp moät phaàn nhoû trong vieäc tìm hieåu söï nghieäp vaên chöông cuûa Sôn Nam, moät trong nhöõng caây buùt tieâu bieåu cuûa mieàn Nam toå quoác. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 131 THÖ MUÏC THAM KHAÛO 1. Hoaøi Anh (2001), Chaân dung vaên hoïc, NXB Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi 2. Hoaøi Anh (1999), Sôn Nam: Nhaø vaên thoå coâng Nam boä, Vaên ngheä 06.11, Haø Noäi. 3. Laïi Nguyeân AÂn (1999), 150 Thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Ñaïi Hoïc Quoác Gia, Haø Noäi. 4. Laïi Nguyeân AÂn (Söu taàm &bieân soaïn) (2002), Leâ Thanh - nghieân cöùu vaø pheâ bình vaên hoïc, NXB Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 5. Traàn Hoaø Bình - Leâ Duy - Vaên Giaù (1999), Bình vaên, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 6. Nam Chi (1996), Ngöôøi noâng daân trong truyeän ngaén mieàn Nam, Taïp chí Vaên hoïc soá 3. 7. Nguyeãn Ñình Chuù -Nguyeãn Ñaêng Maïnh - Nguyeân An (1992), Taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam, taäp 2, NXB Giaùo duïc, TpHCM. 8. Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn (1988), Vaên hoïc thöïc daân môùi Myõ ôû mieàn Nam nhöõng naêm 1954 – 1975, NXB Söï thaät, Haø Noäi. 9. Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn (1981), “Vaên hoaù”, “Vaên ngheä” thöïc daân môùi taïi mieàn Nam töø 1954 ñeán 1975 nhìn xuyeân qua moät soá ñöôøng loái, chính saùch aâm möu, thuû ñoaïn cuûa Myõ nguïy, Vaên ngheä (166) 27/03, Haø Noäi. 10. Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn (1981), “Vaên hoaù”, “Vaên ngheä” thöïc daân môùi taïi mieàn Nam töø 1954 ñeán 1975 nhìn xuyeân qua moät soá ñöôøng loái, chính saùch aâm möu, thuû ñoaïn cuûa Myõ nguïy, Vaên ngheä (169) 17/04, Haø Noäi. 11. Traàn Troïng Ñaêng Ñaøn (1981), “Vaên hoaù”, “Vaên ngheä” thöïc daân môùi taïi mieàn Nam töø 1954 ñeán 1975 nhìn xuyeân qua moät soá ñöôøng loái, chính saùch aâm möu, thuû ñoaïn cuûa Myõ nguïy, Vaên ngheä (176) 12/06, Haø Noäi. 12. Traàn Baïch Ñaèng (1987), Ñeå tieán tôùi coù ñöôïc moät neàn vaên hoïc ngang taàm Thaønh phoá trung taâm, Vaên ngheä TPHCM (507) 20/11, TpHCM. 13. Haø Minh Ñöùc (Chuû bieân) (2002), Lyù luaän vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 14. Baûo Ñònh Giang (1960), Vaøi neùt veà vaên ngheä Nam Boä döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, Vaên ngheä (75) 01/01, Haø Noäi. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 132 15. Traàn Vaên Giaøu – Traàn Baïch Ñaèng (chuû bieân) (1998), Ñòa chí vaên hoaù Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Taäp 2, NXB Tp HCM. 16. Ñoaøn Gioûi (2000), Ñaát röøng Phöông Nam, NXB Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 17. Ñoaøn Gioûi (88), Röøng ñeâm xaøo xaïc, Vaên ngheä TPHCM (306) 9/12,TpHCM. 18. Nguyeãn Vaên Haïnh (1973), Nghó veà caùch duøng töø ñòa phöông trong moät soá taùc phaåm vaên ngheä ôû vuøng giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam, Vaên hoïc (505) 06/07, Haø Noäi. 19. Nguyeãn Vaên Haïnh – Huyønh Nhö Phöông (1995), Lyù luaän vaên hoïc, vaán ñeà vaø suy nghó, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 20. Vuõ Haïnh (1975), Maáy suy nghó veà Vaên hoïc yeâu nöôùc vaø tieán boä trong loøng thaønh thò mieàn Nam tröôùc ñaây, Vaên ngheä 23/08, Haø Noäi. 21. Nguyeãn ngoïc Hieáu (1988), Hoà Bieåu Chaùnh trong vaên maïch phía Nam, xeùt ôû khía caïnh theå hieän tính caùch vaø con ngöôøi Nam boä, Vaên Ngheä (651) 2/12 Tp Hoà Chí Minh 22. Nguyeãn Thaùi Hoaø (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 23. Toâ Hoaøi (1977), Soå tay vieát vaên, NXB Taùc Phaåm Môùi. Haø Noäi 24. Nguyeãn Khueâ (1998), Chaân dung Hoà Bieåu Chaùnh, NXB TpHCM. 25. M.B.Khrapchenco (1978), Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc, NXB Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 26. M.B.Khrapchencoâ (1985), Saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc con ngöôøi, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 27. Hoaøng Laâm (1991), Troø chuyeän vôùi nhaø vaên Sôn Nam, Vaên ngheä 16/02, Haø Noäi. 28. Ngoâ Ngoïc Nguõ Long (1999), Nhaø vaên Sôn Nam moät thuôû vôùi Höông röøng U Minh, Baùo Saøi Goøn giaûi phoùng 02/01. 29. Hoaøng Nhö Mai (chuû bieân) (1992), Vaên hoïc 12, Taäp 1, NXB Giaùo duïc, TpHCM. 30. Hoaøng Nhö Mai (chuû bieân) (1998), Vaên 12, Taäp 1, NXB Giaùo duïc, TpHCM. 31. Hoaøng Nhö Mai (chuû bieân) (2000), Vaên hoïc 12 phaàn VH VN, NXB Giaùo duïc, TpHCM. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 133 32. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1992), Vaên 12 phaàn VH VN, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 33. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1995), Vaên 12, Taäp 1, Ban KHXH, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 34. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (chuû bieân) (1995), Vaên hoïc 11, Taäp 1, Ban KHTN - KHTN-KT, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (2002), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø thô, NXB Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Sôn Nam (1967), Noùi veà mieàn Nam, NXB Laù Boái, Saøi Goøn. 37. Sôn Nam(1968), Xoùm Baøu Laùng, NXB Gaùi Ñeïp. 38. Sôn Nam (1971), Ngöôøi baïn trieäu phuù, NXB Khai Trí, Saøi Goøn. 39. Sôn Nam (1984), Ñaát Gia Ñònh Xöa, NXB TpHCM. 40. Sôn Nam (1986), Höông röøng Caø Mau, taäp 1, NXB Treû, TpHCM (lôøi giôùi thieäu). 41. Sôn Nam (1988), Tuïc leä aên troäm, NXB Toång hôïp Kieân Giang 42. Sôn Nam (1992), Vaên minh mieät vöôøn, NXB Vaên hoùa, Tp.Hoà Chí Minh. 43. Sôn Nam (1993), Höông röøng Caø Mau, taäp 1, NXB Treû, TpHCM. 44. Sôn Nam (1994), Lòch söû khaån hoang mieàn Nam, NXB Vaên ngheä TpHCM 45. Sôn Nam (1995), Bieån coû mieàn Taây, NXB Vaên hoïc, TpHCM. 46. Sôn Nam (1999), Höông röøng Caø Mau, taäp 3, NXB Treû, TpHCM. 47. Sôn Nam(2000), Moät Maûnh tình rieâng, Buùt kyù, NXB Vaên ngheä TpHCM. 48. Sôn Nam (2000), 26 truyeän ngaén cuûa Sôn Nam, NXB Vaên ngheä, TpHCM. 49. Sôn Nam (2001), Höông röøng Caø Mau, taäp 2, NXB Treû, TpHCM. 50. Sôn Nam (2001), Chim Quyeân xuoáng ñaát, Tieåu thuyeát, NXB Treû Tp HCM. 51. Sôn Nam (2002), Hoài kyù Sôn Nam, taäp 1, NXB Treû, TpHCM. 52. Sôn Nam (2002), Hoài kyù Sôn Nam, taäp 2, NXB Treû, TpHCM. 53. Sôn Nam (2002), Sôn Nam daïo chôi tuoåi giaø, NXB Treû TpHCM. 54. Thuyù Nga (1996), Caøng lôùn tuoåi caøng sôï vieát, Baùo Tuoåi Treû (soá 8) 02/01. 55. Phuøng Quyù Nhaâm (1991), Thaåm ñònh vaên hoïc, NXB Vaên ngheä Tp HCM. 56. Phuøng Quyù Nhaâm – Laâm Vinh (1994), Tieáp caän vaên hoïc, ÑHSP Tp HCM. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 134 57. Vöông Trí Nhaøn (2001), Soå tay truyeän ngaén, NXB vaên ngheä Tp HCM, Tp HCM. 58. Buøi Maïnh Nhò (1980), Hoø Nam boä vaø cuoäc soáng ngöôøi daân ôû phöông Nam Toå quoác, Vaên ngheä TPHCM (133) 08/08. 59. Nhieàu taùc giaû (1984), Töø ñieån vaên hoïc, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 60. Nhieàu taùc giaû (1986), Lyù luaän vaên hoïc, Taäp 1, NXB Giaùo Duïc, Haø Noäi. 61. Nhieàu taùc giaû (1999), Nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi (taäp 8) NXB Hoäi nhaø vaên. 62. Nhoùm phoùng vieân (2002), Toaï ñaøm veà taäp truyeän ngaén Nôï nöôùc maét cuûa Trang Theá Hy, Vaên ngheä Thaønh phoá (22) 01/06. 63. Huyønh Nhö Phöông (1994), Nhöõng tín hieäu môùi, NXB Hoäi nhaø vaên, TP. HCM. 64. Löõ Phöông (1974), Vaên hoïc ngheä thuaät caùc thaønh thò mieàn Nam vaø con ñöôøng phaùt trieån cuûa noù, Vaên ngheä (553) 07/06, Haø Noäi. 65. Löõ Phöông (1974),Vaên hoïc ngheä thuaät caùc thaønh thò mieàn Nam vaø con ñöôøng phaùt trieån cuûa noù,Vaên ngheä (554) 14/06. 66. Löõ Phöông (1974), Vaên hoïc ngheä thuaät caùc thaønh thò mieàn Nam vaø con ñöôøng phaùt trieån cuûa noù, Vaên ngheä (555) 14/06. 67. Thaïch Phöông (1972), Vaên hoïc hieän thöïc vaø tieán boä döôùi söï thoáng trò taøn baïo cuûa Myõ – Nguïy ôû mieàn Nam, Taïp chí Vaên hoïc soá 1, Haø Noäi. 68. Thaïch Phöông - Hoà Leâ (1992), Vaên hoaù daân gian ngöôøi Vieät ôû Nam boä, NXB KHXH, Haø Noäi. 69. M. Pospelov (chuû bieân) (1985), Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 70. Phan Quang (1985), Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, NXB Cöûu Long, NXB Muõi Caø Mau. 71. Traàn Quang (1965), Con ngöôøi mieàn Nam, Taïp chí Vaên hoïc soá 4, Haø Noäi. 72. Vuõ Tieán Quyønh (bieân soaïn) (1994), Pheâ bình lí luaän vaên hoïc (Anh Ñöùc, Nguyeãn Quang Saùng, Nguyeân Ngoïc, Ñoaøn Gioûi), NXB Vaên ngheä Tp HCM. 73. Vuõ Tieán Quyønh (bieân soaïn) (1994), Pheâ bình lí luaän vaên hoïc (Anh Ñöùc, Nguyeãn Quang Saùng, Sôn Nam, NXB Vaên ngheä Tp HCM, TpHCM. 74. Traàn Ñình Söû (1993), Moät soá vaán ñeà thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Vuï Giaùo vieân. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 135 75. Traàn Ñình Söû - Leâ Baù Haùn (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 76. Traàn Höõu Taù (1988), Vaên hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1945 – 1975, NXB Giaùo duïc, HN 77. Traàn Höõu Taù (1985), Tö lieäu truyeän kyù Vieät Nam 1955 – 1975, Taäp 2, NXB Giaùo duïc, HN 78. Traàn Höõu Taù (2001), Nhìn laïi moät chaëng ñöôøng vaên hoïc, NXB TpHCM. 79. Ngoâ Khaéc Taøi (1999), Nhaø vaên Sôn Nam: “Haõy taäp ñoïc nhöõng trang ñôøi”, Vaên ngheä (33) 14/08, Haø Noäi. 80. Buøi Vieät Thaéng (2000), Truyeän ngaén nhöõng vaán ñeà lyù thuyeát vaø thöïc tieãn theå loaïi, NXB ÑHQG, Haø Noäi. 81. Nguyeãn Q. Thaéng (2001), Tuyeån taäp Bình Nguyeân Loäc, Taäp 1, NXB Vaên hoïc, TpHCM. 82. Nguyeãn Phöông Thaûo (1994), Vaên hoaù daân gian Nam Boä - Nhöõng phaùc thaûo, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi. 83. Nguyeãn Thi (1974), Truyeän vaø kyù cuûa Nguyeãn Thi, NXB Giaûi phoùng. 84. Nguyeãn Tí (/2002), Nhaø vaên Sôn Nam – coâ ñôn trong haïnh phuùc, Vaên ngheä 16/03, Haø Noäi. 85. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lyù luaän vaø vaên hoïc, NXB Treû, Tp HCM. 86. Phi Vaân (2003), Ñoàng Queâ, NXB Vaên hoïc, TpHCM. 87. Nguyeãn Vaên Xuaân (2002), Tuyeãn taäp Nguyeãn Vaên Xuaân, NXB Ñaø Naüng. Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 136 PHUÏ LUÏC 1 BAØI THÔ THAY LÔØI TÖÏA Trong khoùi soùng meânh moâng, Coù boùng ngöôøi voâ danh Töø beân naøy soâng Tieàn Qua beân kia soâng Haäu Mang theo chieác ñoäc huyeàn Ñieäu thô Luïc Vaân Tieân Vôùi caâu chöõ: Kieán nghóa baát vi voâ doõng giaû, Tôùi Caø Mau-Raïch Giaù Caát choøi, ñoát löûa giöõa röøng thieâng… Muoãi, vaét nhieàu hôn coû, Chöôùng khí muø nhö söông. Thaân khoâng laø lính thuù Sao khoâng veà coá höông? Chieàu chieàu nghe vöôïn huù, Hoa laù ruïng, buoàn buoàn. **** Tieãn ñöa veà cöûa bieån Nhöõng gioït nöôùc lìa nguoàn, Ñoâi taâm hoàn coâ tòch Nghe laéng saàu coâ thoân Döôùi trôøi maây heo huùt… Hôi voïng coå nöông bôø tre bay vuùt Ñieäu hoø… ô theo nöôùc chaûy, chan hoaø. Naêm thaùng ñaõ troâi qua Ray röùc maõi ñôøi ta Naéng möa mieàn coá thoå Phong söông maáy ñoä qua ñöôøng phoá, Haït buïi nghieâng mình nhôù ñaát queâ. Sôn Nam Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 137 PHUÏ LUÏC 2 VEØ TAØ LÔN (Trích trong truyeän ngaén Thô nuùi Taø Lôn, Höông röøng Caø Mau taäp 2) Taø Lôn xöù naøy con taïm ôû Laøm löôùi chaøy ngaøy thaùng naùu nöông Göûi thô veà cho cha meï toû töôøng, Cuøng huynh ñeä ñaëng cho haõm yù. Keå töø thuôû boân trình vaïn lyù, Ñeán baây giôø hôn baûy thaùng dö. Nghieâng mình naèm nhôù tôùi maãu töø, Ngoài chôø daäy ruoät taèm quaën thaét. Nhôù huynh ñeä luïy tuoân nöôùc maét, Cam phaän em ruoät thaét töøng hoài. Vaän baát teà neân phaûi noåi troâi. Thôøi baát ñaït neân con con xa xöù. … Xöù laï luøng con coù moät mình, Côn nguy hieåm laáy ai phoø trôï. Bôûi thieáu thoán bao nhieâu ñoàng nôï, Nay thaân con phaûi chòu hoaønh haønh… … Vieäc aên ôû nhieàu noåi ñaéng cay, Vaùi trôøi phaät xin veà queâ cuõ. Xöù hieåm ñòa chim keâu vöôïn huù, Deá ngaâm saàu nhieàu noãi ña ñoan. Ngoù döôùi soâng con caù maäp loäi dö ngaøn, Nhìn treân suoái saáu naèm nhö traêm khuùc. … Nay con tôùi nguoàn cay nöôùc ñuïc, Loaïi thuù caàm troâng thaáy chænh gheâ. Gioáng chaèng tinh lai vaõng döïa xoù heø. Con gaáu ngöïa tôùi lui gaàn xoù vaùch. Baày choàn caùo ñua nhau luùc nhuùc, Luõ heo röøng chaïy giôõn baùt loaïn thieân. Treân choùt nuùi, nai ñi noái goùt, Caëp giaû nhaân keâu tieáng raûnh vang. Ngoù sau löng, con kyø laân maët ñoû nhö vaøng, Nhìn phía tröôùc, oâng voi ñen huyeàn nhö hoå. Höôùng ñoâng baéc, con coâng nhö toá hoä, Coõi taây nam, gaø röøng gaùy où o… Sôn Nam Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 138 PHUÏ LUÏC 3 Thaønh ngöõ trong Höông röøng Caø Mau Höông röøng Caø Mau 1 1. Haûi giaùc thieân nhai 2. Nhaø xeït ñoâng ngheït daân ngheøo 3. Gan maät cuøng mình 4. Cheùm ruoài ai duïng göôm vaøng laøm chi 5. Thöïc loäc chi theâ 6. Sanh baát phuøng thôøi 7. Mai danh aån tích 8. Cao nhôn taéc höõu cao nhôn trò 9. Treøo cao teù naëng 10. Ngoù cao ñao oùt 11. Chí trai boán bieån laø nhaø 12. Traêng trong gioù maùt 13. Moân ñaêng hoä ñoái 14. Treo boâng keát nuoät. 15. Ñöùa aên thoâi noâi, ñöùa loâi ñaày thaùng 16. Meï troøn con vuoâng 17. Tay laøm haøm nhai 18. Gaàn ñaát xa trôøi 19. Taán thoái löôõng nan 20. Nguõ hoà töù haûi giai huynh ñeä 21. Ngoài khoâng sanh baát thieän 22. Noùi möôøi tin moät 23. Choïn baïn maø chôi 24. Thoùi thöôøng gaàn möïc thì ñen 25. Nöôùc chaûy ñaù meàm 26. Sôïi daây cöa maõi cuõng ñöùt 27. Kieán tha laâu cuõng ñaày toå 28. Vaïn söï baèng an 29. Ngheøo raõ baønh toâ 30. AÅn só qui ñieàn 31. Ma ñöa loái, quæ daãn ñöôøng 32. Nuoâi quaân ba thaùng duïng quaân moät ngaøy Höông röøng Caø Mau 2 1. Gaùi ngoan laøm quan cho choàng 2. Thaét löng buoäc buïng 3. Ñaát baèng soùng daäy 4. Vaøng thieät khoâng sôï löûa 5. Laáy ñoäc tröø ñoäc 6. Taøn gia baïi saûn 7. Cheùm ruoài ai duïng göôm vaøng laøm chi 8. Cuøng ñöôøng cuøng xaù 9. Tanh rình tanh oùi 10. Lieân tu baát taän 11. Côm khoâng laønh canh chaúng ngoït 12. Ngoài leâ ñoâi maùch 13. Mai kia moát noï 14. Bieát cheát nhöng cuõng nhaøo voâ 15. Con chim gheùt nhau vì tieáng gaùy 16. Tieáng baát tieáng chì 17. Ñaïi phuù do thieân, tieåu phuù do caàn 18. Vieäc gì ñeán seõ ñeán 19. Mình ñoàng da saét 20. Coù tieáng maø khoâng coù mieáng 21. Giaû ñoø mua kheá baùn chanh 22. Laù thaém chæ hoàng 23. Thuoác daïy thaày, caây daïy thôï 24. Ñieäu hoå ly sôn (2laàn) 25. Khaûy ñôøn vaøo tai traâu Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 139 26. Nöôùc ñoå laù moân 27. Töông keá töïu keá 28. Quaân töû tham taøi, tieåu nhaân tham thöïc 29. Cao bay xa chaïy 30. Vong gia thaát theá 31. Tích thieän phuøng thieän 32. Hoaï voâ ñôn chí 33. Voi moät ngaø, heo moät nanh, ngöôøi moät maét ñeàu laø thöù döõ 34. Tu nhaân tích ñöùc 35. Tieàn maát taät coøn 36. Duïc toác baát ñaït 37. Tai nghe maét thaáy 38. Nöôùc maën ñoàng chua 39. Cao bay xa chaïy 40. Chim trôøi caù nöôùc 41. Sanh ngheà töû nghieäp 42. Treo boâng keát tuoäi(2laàn) 43. Ninh thoï töû baát ninh thoï nhuïc 44. Laáy ñoäc trò ñoäc 45. Tay laém chôn buøn 46. OÁm o gaày moøn 47. Taøi heøn ñöùc keùm 48. Caù gaëp nöôùc, roàng gaëp maây 49. Chia côm xeû aùo 50. Phaát côø gioáng troáng 51. Chieâu quaân maõi maõ 52. Ñieác con raùy 53. Khoân nhaø daïi chôï 54. Hoâ phong phaùn voû 55. Lôõ khoùc lôõ cöôøi 56. Ngaøy laønh hôn, thaùng toát hôn 57. Sanh sau ñeû muoän (2 laàn) 58. Tai vaùch maïch röøng 59. Ñaïp tuyeát taàm mai 60. Ngoïc laønh chôø ñôïi giaù cao 61. Giaù trong tuyeát saïch 62. Ñieäu hoå ly sôn 63. Ngöôøi ñôøi muoân söï cuûa chung Hôn nhau moät tieáng ahnh huøng maø thoâi 64. Ghen boùng ghen gioù 65. Ña möu tuùc trí 66. Thôøi theá taïo anh huøng 67. Ñöôïc kieän nhö soï traâu khoâ, thaát kieän nhö moà ma cheát 68. Coø bay thaéng caùnh 69. Thua me gôû baøi caøo 70. Neùm ñaù daáu tay 71. Song long thuû chaâu 72. Phong suy tròch lieãu 73. Löôõng xaø tranh lieãu 74. AÊn côm chuùa phaûi muùa toái ngaøy 75. Vai u thòt baép 76. Tình ngay lyù gian 77. Meøo maõ gaø ñoàng 78. Tang boàng hoà thæ 79. Lang bat kì hoà 80. Thuû khaåu nhö bình 81. Theà non heïn bieån 82. Maéng choù maéng meøo 83. Ngaøy laønh thaùng toát 84. Haäu sanh khaû uyù 85. Lieân tu baát taän 86. Töông keá töôïu keá Ñaëc ñieåm truyeän ngaén Sôn Nam… Leâ Thò Thuyø Trang CH VHVN 11 140 Höông röøng Caø Mau 3 1. Thaø raèng cheát ôû treân giöôøng Coøn hôn cheát ôû treân giöôøng theâ nhi 2. Voâ tri voâ giaùc 3. Tham sanh uyù töû 4. Gaø ñeû gaø cuïc taùt 5. Thôùt coù tanh tao ruoài môùi tôùi 6. Nhöùt beán ñoø, nhì loø reøn 7. Meï goaù con coâi 8. Giaø keùn cheïn hom 9. Laøm nhu ñeå chôø dòp vaùc caùi lu maø chaïy 10. Doøi trong xöông doøi ra 11. Baù phaùt baù truùng 12. Moät mieáng thòt laøng baèng moät saøng thòt chôï 13. Sanh baát phuøng thôøi 14. Tieàn maát taät coøn 15. Long vó xaø ñaàu 16. Vaøng thau laãn loän 17. Baän roän theâ nhi 18. Trai tô gaùi löùa 19. Caù nöôùc chim trôøi 20. Tham sanh uyù töû 21. Ngaøn naêm moät thuôû 22. Maïng ai naáy lo 23. Hoàn ai naáy giöõ 24. Khoân soáng moáng cheát 25. Laù laønh ñuøm laù raùch 26. Nhaùt nhö thoû ñeá 27. Thuø nhô oaùn chaï 28. Thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân 29. Tri aâm tri kæ 30. Khæ ho coù gaùy 31. Giöõa ñaùm ngöôøi ñui thaèng choät laøm vua 32. Moân ñaêng hoä ñoái 33. Löông taâm caén röùt 34. Thaån thôø nhö keû maát hoàn 35. Caùm treo ñeå heo nhòn ñoùi 36. Coùc maø baøy ñaët treøo thang 37. Vaøng thieät ñaâu sôï löûa 38. Caám saøo ñôïi nöôùc 39. Tham phuù phuï baàn 40. Hieàn nhaân quaân töû 41. Nam nöõ thoï thoï baát thaân 42. Trong thì troáng ñaùnh raäp rình Ngoaøi thì trai gaùi töï tình cuøng nhau 43. Khoùc hoã ngöôi cöôøi ra nöôùc maét 44. Sinh baát phuøng thôøi 45. Long baûn hoå cöù 46. Bieán ñoåi tang thöông 47. Tai nghe maét thaáy 48. Voâ ôn baïc nghóa 49. Gaàn chaàu dieâm chuùa 50. Tai vaùch maïch röøng 51. Thanh thieân baïch nhaät 52. Nhaäp gia tuøy tuïc 53. Sanh ngheà töû nghieäp 54. Ñaâm heo thuoác choù 55. Tu nhaân tích ñöùc 56. Nghóa hieäp anh huøng 57. Vöøa ñaùnh troáng vöøa aên cöôùp 58. Thöøa cô nöôùc ñuïc thaû caâu 59. Tam cung luïc dieän 60. Soâi kinh naáu söû 61. Coâng thaønh danh toaïi 62. Coù trôøi maø cuõng coù ta 63. Ñaàu ñoäi trôøi chaân ñaïp ñaát 64. Ñöôïc voi ñoøi tieân 65. Moø kim ñaùy bieån 66. Chim trôøi caù nöôùc 67. Tieân vi chuû haäu vi khaùch 68. Nhaäp gia tuøy tuïc, nhaäp giang tuøy khuùc 69. Ngoài maùt aên baùt vaøng. ._.