Luận án Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường trung học phổ thông tỉnh Phú Thọ

4.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Nguyễn Thị Côi 2. PGS.TS. Nguyễn Hữu Chí Hà Nội 2014 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình khoa học nào. Tác giả Trần Vân Anh 4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN Viết là Đọc là DHDA Dạy học dự án DHHĐ Dạy học hợp đồng ĐC Đối chứng GV Giáo viên HDV Hướng dẫn viên HS Học sinh Nxb Nhà xuất bản LSDT Lịch sử dân tộc LSĐP Lịch sử địa phương SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm 5 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài.................................................................................... 1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................... 3 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu....................................... 4 5. Giả thuyết khoa học.......................................................................................... 5 6. Đóng góp của đề tài .......................................................................................... 5 7. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................. 5 8. Cấu trúc của luận án ......................................................................................... 5 Chương 1 TỔNG QUAN ....................................................................................... 7 1.1 Tình hình nghiên cứu vấn đề dạy học lịch sử địa phương ở một số nước trên thế giới ................................................................................................................. 7 1.2 Tình hình nghiên cứu vấn đề dạy học lịch sử địa phương ở trong nước ........ 14 1.2.1 Các công trình nghiên cứu về dạy học lịch sử địa phương nói chung ..... 14 1.2.2 Các công trình nghiên cứu có liên quan đến việc dạy học lịch sử địa phương ở tỉnh Phú Thọ ................................................................................... 28 1.3 Những vấn đề luận án được kế thừa và cần tiếp tục giải quyết ...................... 31 Chương 2 VẤN ĐỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .......................... 34 2.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................... 34 2.1.1. Các khái niệm ....................................................................................... 34 2.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu..........................................................38 2.1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc dạy học lịch sử địa phương ............................ 45 2.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 48 2.2.1.Thực trạng việc dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ ....................................................................................................................... 48 2.2.2. Định hướng đổi mới để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ .......................................................................... 60 6 Chương 3 BIÊN SOẠN NỘI DUNG VÀ LỰA CHỌN HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT TỈNH PHÚ THỌ . 63 3.1. Biên soạn nội dung lịch sử địa phương ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ .... 63 3.1.1. Khái quát chương trình Lịch sử dân tộc ở trường THPT ....................... 63 3.1.2. Xác định nội dung lịch sử địa phương trong dạy học ở trường THPT tỉnh Phú Thọ .......................................................................................................... 65 3.1.3. Biên soạn các bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ68 3.2. Lựa chọn hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ.............................................................................................................91 3.2.1. Lựa chọn hình thức dạy học bài lịch sử địa phương nội khóa................... ........................................................................................... .91 3.2.2. Tổ chức hoạt động ngoại khóa về lịch sử địa phương ............................ 97 Chương 4 VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT TỈNH PHÚ THỌ. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.............................................. 103 4.1. Yêu cầu khi lựa chọn phương pháp dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ .......................................................................................... 103 4.1.1. Lựa chọn phương pháp phải đáp ứng mục tiêu của việc dạy học LSĐP ..................................................................................................................... 103 4.1.2. Lựa chọn phương pháp phải đảm bảo “tính vừa sức”, giúp HS lĩnh hội được kiến thức cơ bản ................................................................................... 104 4.1.3. Lựa chọn phương pháp phát huy tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo của học sinh .................................................................................................. 104 4.1.4. Lựa chọn, vận dụng phương pháp phải linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương.................................................................. 105 4.2. Vận dụng một số phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ .................................................... 105 4.2.1. Vận dụng dạy học theo dự án vào dạy học lịch sử địa phương ............ 105 4.2.2. Vận dụng dạy học theo hợp đồng vào dạy học lịch sử địa phương ....... 111 7 4.2.3. Sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử địa phương ................... 116 4.3. Thực nghiệm sư phạm toàn phần ............................................................... 124 4.3.1. Mục đích tiến hành TNSP .................................................................... 124 4.3.2. Đối tượng và địa bàn tiến hành TNSP ................................................. 124 4.3.3. Nội dung và phương pháp tiến hành TNSP .......................................... 125 4.3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................... 131 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 143 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ..............................................................................................147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 148 8 DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN STT Tên bảng trong luận án Trang 1. Bảng 2.1. Bảng kết quả khảo sát nhận thức của GV về tầm quan trọng của dạy học LSĐP 51 2. Bảng 2.2. Bảng thống kê nguồn tài liệu GV sử dụng để biên soạn tài liệu dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ 51 3. Bảng 2.3. Bảng thống kê nội dung kiến thức trong bài học LSĐP tỉnh Phú Thọ 52 4. Bảng 2.4. Thống kê kết quả về mức độ tổ chức ngoại khóa LSĐP. 53 5. Bảng 2.5. Bảng kết quả khảo sát việc áp dụng phương pháp dạy học hiện đại vào dạy học LSĐP của GV 54 6. Bảng 2.6. Bảng khảo sát những khó khăn trong quá trình dạy học lịch sử địa phương 55 7. Bảng 2.7. Bảng khảo sát nhận thức của HS về tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP 56 8. Bảng 2.8. Bảng thống kê kết quả khảo sát nhận thức của HS về tỉnh lịch sử tỉnh Phú Thọ 58 9. Bảng 3.1. Bảng hệ thống nội dung LSĐP Phú Thọ tương ứng với LSDT 67 10. Bảng 3.2. Bảng hệ thống nội dung LSĐP tỉnh Phú Thọ ở cấp THCS và THPT 69 11. Bảng 4.1. Tổng hợp kết quả TNSP vận dụng dạy học dự án vào bài học LSĐP 110 12. Bảng 4.2. Thống kê kết quả TNSP vận dụng dạy học hợp đồng vào bài học LSĐP 115 13. Bảng 4.3. Tổng hợp kết quả TNSP dạy học di sản trong dạy học LSĐP 123 14. Bảng 4.4. Thống kê điểm số kết quả TNSP toàn phần (Bài “Phú Thọ- miền đất của di sản văn hóa) 135 9 15. Bảng 4.5. Thống kê điểm số kết quả TNSP toàn phần ( Bài Truyền thống yêu quê hương, đất nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ) 136 16. Bảng 4.6. Thống kê tần số lần điểm tại các giá trị điểm số và trung bình cộng từ kết quả TN toàn phần (Bài Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa) 137 17. Bảng 4.7. Thống kê tần số lần điểm tại các giá trị điểm số và trung bình cộng từ kết quả TN toàn phần (Bài Truyền thống yêu quê hương, đất nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ) 138 18. Bảng 4.8.a. Giá trị t và tα của lớp TN và lớp ĐC (Bài Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa) 140 19. Bảng 4.8.b. Giá trị t và tα của lớp TN và lớp ĐC (Bài Truyền thống yêu quê hương, đất nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ) 140 10 DANH MỤC CÁC HÌNH TRONG LUẬN ÁN STT Tên các hình trong luận án Trang 1 Hình 3.1. Giờ học LSĐP tại bảo tàng Hùng Vương của HS trường THPT Vũ Thê Lang 94 2 Hình 3.2 . HS trường THPT Hưng Hóa học LSĐP tại di tích cột cờ thành Hưng Hóa 95 3 Hình 3.3. HS trường THPT Vũ Thê Lang chuẩn bị hoạt động ngoại khóa về LSĐP 99 4 Hình 4.1. HS đề xuất chủ đề nhỏ trong bài học LSĐP theo phương pháp dạy học dự án 107 5 Hình 4.2. Một nhóm HS Trường THPT Việt Trì báo cáo kết quả dự án tìm hiểu LSĐP 109 6 Hình 4.3. HS trường THPT Việt Trì báo cáo sản phẩm hợp đồng 114 7 Hình 4.4. Sử dụng phim tài liệu về Đền Hùng trong giờ học LSĐP ở trường THPT Minh Đài 120 8 Hình 4.5 . HS trường THPT Nguyễn Tất Thành trải nghiệm di sản hát Xoan trong hoạt động ngoại khóa 121 9 Hình 4.6. HS trường THPT Hưng Hóa thành kính làm lễ tại ban thờ các nghĩa binh thành Hưng Hóa 122 10 Hình 4.7 a. Biểu đồ về tần số lần điểm tại các giá trị điểm số của các nhóm lớp TN và ĐC qua bài TNSP toàn phần (Bài Truyền thống yêu quê hương, đất nước của nhân dân Phú Thọ) 139 11 Hình 4.7.b.Biểu đồ về tần số lần điểm tại các giá trị điểm số của các nhóm lớp TN và ĐC qua bài TNSP toàn phần ( Bài Phú Thọ - Miền đất của di sản văn hóa) 139 12 Hình 4.8. Sơ đồ tổng hợp biện pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ 142 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay thế giới có nhiều biến chuyển to lớn trên nhiều lĩnh vực, những chuyển biến đó tác động đến các quốc gia, khu vực khác nhau trên toàn cầu. Điều này đòi hỏi con người phải có sự linh hoạt nhằm thích ứng với tình hình mới. Đồng thời, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học – công nghệ đã đưa nhân loại bước vào một nền văn minh mới, văn minh trí tuệ, văn minh tri thức. Xu thế toàn cầu hoá, khu vực hoá đã lôi cuốn các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam vào guồng quay chung. Trong bối cảnh đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đang tiến hành công cuộc đổi mới, mở cửa hội nhập với thế giới. Để công cuộc đổi mới, hội nhập thành công, giáo dục phải đi trước một bước, đào tạo ra những con người đáp ứng yêu cầu mới của đất nước. Yêu cầu này đã được cụ thể hóa trong điều 2, Luật Giáo dục (2009): Mục tiêu giáo dục là “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. [91; 8 ] Trong trường phổ thông, bộ môn Lịch sử có ưu thế trong việc thực hiện những nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục mà Đảng đã đề ra. Ngoài phần lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc (LSDT), lịch sử địa phương ( LSĐP) có một vị trí quan trọng. Trước hết, việc dạy học LSĐP góp phần làm cụ thể, phong phú và sinh động hơn các sự kiện trong dạy học lịch sử; giúp học sinh “trực quan sinh động” quá khứ của dân tộc. Bên cạnh đó, các tài liệu LSĐP sống động, giàu hình ảnh còn khơi gợi cảm xúc lịch sử cho học sinh. Đây chính là cơ sở để giáo dục tình yêu quê hương đất nước, niềm tự hào về truyền thống và những nét đẹp địa phương mình đang sống, từ đó có trách nhiệm công dân với làng quê, với mảnh đất mình sinh ra và lớn lên. Mặt khác, dạy học LSĐP còn có tác dụng quan trọng đối với việc rèn luyện các năng lực nhận thức, đặc biệt là năng lực tư duy và các kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, thực hành các công tác xã hội Đây chính là biểu biện cụ thể 2 của việc thực hiện nguyên lý “học đi đôi với hành”, “nhà trường gắn liền với xã hội” nhằm thực hiện mục đích “giáo dục phổ thông phải đạt đến kết quả gắn liền với lịch sử, thiên nhiên và xã hội ở địa phương, làm cho việc giảng dạy và học tập ở nhà trường thấm đượm hơn cuộc đời thực. Học sinh ngay từ khi đi học đã sống thực với xã hội xung quanh”.[14;56] Việc dạy học LSĐP thường được thực hiện theo trong hai trường hợp: Bài học LSĐP và sử dụng tài liệu LSĐP để dạy học lịch sử dân tộc. Bên cạnh hoạt động nội khoá, hoạt động ngoại khóa về LSĐP cũng cần thiết phải tổ chức nhằm nâng cao hứng thú của HS. Việc nâng cao chất lượng dạy học LSĐP góp phần nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử ở trường phổ thông. Như vậy, chúng ta thấy rằng dạy học LSĐP có vai trò, ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ cho học sinh. Các hình thức, phương pháp tiến hành cũng rất phong phú và đa dạng. Tuy vậy, hiện nay việc dạy học LSĐP còn nhiều bất cập. Ở nhiều địa phương, nhất là ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Huếdo nhận thức được tầm quan trọng của LSĐP cũng như có nhiều thuận lợi trong dạy học LSĐP nên việc tiến hành bài học LSĐP đạt được hiệu quả nhất định. Song, ở nhiều nơi khác, đặc biệt những vùng nông thôn, miền núi công tác dạy học LSĐP gặp nhiều khó khăn, thậm chí bị xem nhẹ, bỏ qua. Những giờ LSĐP bị biến thành bài ôn tập, dạy lịch sử dân tộc hoặc làm bài kiểm tra không phải là hiếm gặp. Còn bài học LSĐP được dạy học một cách nghèo nàn hay nặng nề về nội dung, nhàm chán, khô khan về hình thức đã khiến học sinh không hứng thú và không đạt được hiệu quả cao trên cả ba mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ. Ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ, việc dạy học LSĐP cũng chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Do nhiều nguyên nhân, việc dạy học LSĐP chưa được nhà trường, giáo viên bộ môn và học sinh chú ý, nên hiệu quả dạy học LSĐP còn nhiều hạn chế , chưa đáp ứng được mục tiêu về bồi dưỡng nhận thức, rèn kỹ năng và định hướng thái độ cho học sinh. Chính vì thế, học sinh không hiểu nhiều về nơi mình đang sinh sống, ít cảm thấy tự hào, yêu quý và xác định trách nhiệm với quê hương. Thực tế đó đã đặt ra yêu cầu cấp thiết là làm thế nào để học sinh hiểu biết, yêu quê 3 hương, đất nước, sống có trách nhiệm và giữ gìn bản sắc văn hoá truyền thống dân tộc trong điều kiện hiện nay, cần phải nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học Xã hội – nhân văn nói chung, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nói riêng, trong đó có phần LSĐP. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề “Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ” làm luận án Tiến sỹ chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử. Thực hiện đề tài này, chúng tôi mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, đồng thời, nâng cao trình độ chuyên môn và khả năng nghiên cứu của bản thân. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Đề tài không đề cập tới tất cả các vấn đề của LSĐP mà chỉ tập trung vào dạy học LSĐP trong chương trình Lịch sử ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Địa bàn điều tra và thực nghiệm sư phạm trên một số trường THPT ở các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau trong tỉnh Phú Thọ, đại diện cho địa hình thành phố, nông thôn, miền núi của tỉnh. Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm từng phần những biện pháp chủ yếu và thực nghiệm sư phạm toàn phần các bài học LSĐP ở một số trường THPT tỉnh Phú Thọ. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích - Đề tài nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, trên cơ sở biên soạn các bài học lịch sử địa phương và xác định hình thức tổ chức, lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp. - Việc nghiên cứu đề tài nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và khả năng nghiên cứu của bản thân tác giả luận án. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đã nêu trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể: 4 - Tìm hiểu lý luận về tâm lý học, giáo dục học, các tài liệu về giáo dục lịch sử nói chung, dạy học lịch sử địa phương nói riêng và các tài liệu lịch sử khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. - Tiến hành điều tra, khảo sát thực tiễn dạy học LSĐP hiện nay ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ. - Tìm hiểu khoá trình lịch sử Việt Nam trong chương trình THPT (chương trình chuẩn), khai thác lịch sử địa phương tỉnh Phú Thọ để tiến hành biên soạn một số bài lịch sử địa phương cụ thể ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất nội dung, hình thức tổ chức và phương pháp dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao chất lượng dạy học. - Thực nghiệm sư phạm một số bài LSĐP nhằm khẳng định tính khả thi của những biện pháp sư phạm nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1 Cơ sở phương pháp luận Dựa trên quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục, giáo dục lịch sử; đồng thời, dựa trên quan điểm lý luận giáo dục hiện đại ở trong nước và nước ngoài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết: + Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử, các văn bản của Đảng, Nhà nước, ngành giáo dục có liên quan đến đề tài. + Nghiên cứu nội dung chương trình SGK Lịch sử THPT, tài liệu về LSĐP tỉnh Phú Thọ, các tài liệu lịch sử liên quan đến đề tài để xác định nội dung lịch sử Phú Thọ cần khai thác và thiết kế nội dung các bài học LSĐP tương ứng với nội dung lịch sử dân tộc trong chương trình. - Nghiên cứu thực tiễn: tìm hiểu thực tiễn dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn, dự giờ - Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm đối với một số bài LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. 5 - Sử dụng toán học thống kê để xử lý kết quả thực nghiệm thu được. 5. Giả thuyết khoa học Trong tình hình thực tiễn hiện nay, nếu vận dụng các biện pháp theo những yêu cầu luận án đề xuất thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ. 6. Đóng góp của đề tài - Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP trong dạy học lịch sử ở trường THPT. - Phản ánh một bức tranh thực tiễn về việc dạy học lịch sử địa phương ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ. - Biên soạn các bài học lịch sử địa phương và xác định hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất các phương pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 7. Ý nghĩa của đề tài - Về mặt lý luận: Đề tài góp phần làm phong phú lý luận dạy học bộ môn về dạy học LSĐP ở trường THPT; đồng thời nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực nghiên cứu của bản thân. - Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể vận dụng rộng rãi trong dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ nói riêng, các trường THPT nói chung nhằm nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử ở trường THPT, là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học lịch sử. 8. Cấu trúc của luận án Ngoài Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, luận án được cấu trúc thành 4 chương: Chương 1. Tổng quan Chương 2. Vấn đề nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT. Lý luận và thực tiễn 6 Chương 3. Biên soạn nội dung và lựa chọn hình thức tổ chức dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ Chương 4. Vận dụng một số phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. Thực nghiệm sư phạm. 7 Chương 1 TỔNG QUAN Lịch sử địa phương là một phần của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông. Để có cái nhìn tổng thể về vấn đề nâng cao chất lượng dạy học LSĐP với tư cách là một bộ phận của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, chúng tôi xin điểm một số công trình nghiên cứu ở nước ngoài và Việt Nam về dạy học LSĐP hoặc có liên quan đến dạy học LSĐP, đồng thời tìm hiểu những công trình nghiên cứu phục vụ công tác dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ, qua đó, rút ra những điểm luận án có thể kế thừa và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu. 1.1 Tình hình nghiên cứu vấn đề dạy học lịch sử địa phương ở một số nước trên thế giới Ở nhiều nước, nhất là các nước có nền giáo dục phát triển, công tác nghiên cứu về địa phương rất được chú trọng. Ở nước Nga, việc giáo dục LSĐP được tiến hành từ rất sớm. Từ năm 1918, nước Nga Xô Viết đã đưa dạy học LSĐP vào giờ nội khóa ở trường phổ thông và từ năm học 1920-1921, môn Địa phương học được đưa vào trong chương trình dạy học ở nhà trường và sau đó thành tài liệu bắt buộc ở trường trung học. Dưới thời Xô Viết, công tác nghiên cứu và giảng dạy lịch sử địa phương được coi trọng. Năm 1930, môn Địa phương học được đưa vào giảng dạy ở các trường Đại học Sư phạm. Sau đó, nhiều tổ chức, cơ quan quản lí, nghiên cứu, phổ biến LSĐP lần lượt ra đời, như “Hội bảo tàng địa phương”, “Hội bảo vệ các di tích lịch sử và văn hóa”. [128;17] Vào những năm 80 của thế kỷ XX, có các công trình: “Lịch sử địa phương ” do G.N Matixin chủ biên ( 1980),“ Phương pháp công tác lịch sử địa phương ” do N.X. Bôrixôp chủ biên (1982)Trong các công trình nghiên này, các tác giả đã chỉ rõ tầm quan trọng của việc nghiên cứu, biên soạn và dạy học lịch sử địa phương, trong đó đặc biệt nhấn mạnh “phải làm cho học sinh hứng thú trong quá trình nhận thức lịch sử địa phương mình”. Kế thừa và phát huy các thành quả của giáo dục Xô Viết, năm 2000, giáo trình “Phương pháp giảng dạy Lịch sử ở trường phổ thông” cũng đề cập tới hình thức tổ chức tham quan lịch sử ở trường phổ thông.[153] 8 Những hoạt động giáo dục truyền thống với các hình thức dạy học đa dạng được phản ánh trên nhiều tài liệu, các trang mạng Internet. Các trường phổ thông thường quan tâm tới hoạt động ngoại khóa lịch sử địa phương, cụ thể: Các trường học đóng trên địa bàn phát xít Đức đã từng chiếm đóng trước đây như Novgorod và Puskov thường tổ chức cho học sinh tham quan rừng địa phương, cho học sinh nghe những câu chuyện từ các cựu binh chiến tranh.[163] Nhiều bảo tàng lịch sử và truyền thống địa phương cũng được thành lập như bảo tàng Luga tại Leningrad (được thành lập từ năm 1976), bảo tàng Tosno, Slantsy [164]Đây là nơi cung cấp những cái nhìn tổng quan về lịch sử, truyền thống văn hóa, là trung tâm văn hóa của mỗi vùng, địa phương. Như vậy, từ thời nước Nga Xô Viết cho tới ngày nay, giáo dục LSĐP rất được coi trọng trong giáo dục cộng đồng và giáo dục trường học. Ở một số nước thuộc Đông Âu trước đây, công tác nghiên cứu và giảng dạy địa phương cũng được chú trọng. Tại Hungary, nhà trường kết hợp với các cơ quan chuyên môn tổ chức cho học sinh sưu tầm tài liệu, hiện vật, thành lập “làng bảo tàng”.[127;12] Năm 1996, nghị viện Châu Âu thông qua bản “Khuyến nghị số 1283, liên quan đến lịch sử và việc học tập lịch sử ở Châu Âu” trong đó có nêu: Lịch sử địa phương cũng như lịch sử dân tộc (nhưng không phải là lịch sử theo quan điểm dân tộc chủ nghĩa) phải được giảng dạy, cũng như lịch sử các tộc người thiểu số.[169] Năm 2009, dự án: "Kết nối trung tâm châu Âu thông qua dạy học lịch sử địa phương” - một cách tiếp cận mới trong giáo dục lịch sử, đã được thực hiện bởi các nhà giáo dục, các nhà khoa học tới từ Ba Lan, Đức, Cộng hòa Séc - Slovakia, Hungary và Ucraina. Dự án thực hiện trong thời gian từ tháng 9/2009 đến tháng 8 năm 2010. Mục tiêu của dự án nhằm phát triển các tài liệu giáo dục lịch sử về những chủ đề phổ biến trong lịch sử Trung Âu thông qua cách tiếp cận từ những tư liệu lịch sử địa phương như: lịch sử cuộc sống hàng ngày của người dân, lễ kỉ niệm, không gian công cộng và di tíchtừ đó các nhà giáo dục chia sẻ kinh nghiệm và tìm tiếng nói chung trong việc lựa chọn tư liệu giảng dạy LSĐP trong nhà trường phổ thông.[167] 9 Ở nước Anh, công tác nghiên cứu và giảng dạy LSĐP được quan tâm, phát triển. Năm 1908, Hội đồng giáo dục Anh đã kêu gọi các trường học nên chú ý tới “lịch sử của thị trấn và huyện trên địa bàn của trường học”. Năm 1952, Bộ giáo dục Anh đề nghị các trường học nên sử dụng những tư liệu địa phương để minh họa cho các chủ đề giáo dục quốc gia. Ngày 30/9/1982, Hiệp hội LSĐP nước Anh (BALH) được thành lập nhằm thúc đẩy sự tiến bộ của giáo dục cộng đồng thông qua nghiên cứu LSĐP. Hiệp hội cũng tích cực vận động Hội đồng chương trình Quốc gia tăng số tiết giảng dạy LSĐP trong trường học, chuẩn bị các khóa học, ấn phẩm về LSĐP dành cho GV. [157], [161], [165] Có nhiều tài liệu nghiên cứu về địa phương và giảng dạy LSĐP ở Anh, tiêu biểu như cuốn “Dạy học lịch sử địa phương” của tác giả W.B.Stephen (1977), hay “Lịch sử địa phương và người giáo viên” của Robert Doutch (1967). W.B. Stephen trong “Dạy học lịch sử địa phương” đã khẳng định vai trò, vị thế của LSĐP trong nhà trường, đồng thời cũng xác định mối quan hệ của LSĐP với LSDT. Ông cho rằng LSĐP là sự minh họa cho LSDT. Xuất phát từ những vấn đề lí luận và thực tiễn, tác giả đã đề xuất những công việc cụ thể của giáo viên trong chuẩn bị bài học LSĐP, lựa chọn các nội dung cơ bản trong dạy học LSĐP như: sự định cư buổi sơ khai của lịch sử, địa danh và những di tích còn lại; về địa lý và thông tin liên lạc, giao thông vận tại của địa phương. Cuốn sách được nhiều giáo viên lịch sử đề cập tới khi thảo luận trong diễn đàn dạy học LSĐP. Ở nước Anh, có nhiều website có liên quan tới việc biên soạn và giảng dạy LSĐP như: www.balh.co.uk (website của Hiệp hội lịch sử địa phương ở Anh); www.dlrcoco.ie (website của hội đồng hạt Comhairie Contae) ; www.le.ac.uk ( website của Đại học Leicester, một trung tâm nghiên cứu lịch sử địa phương ở Anh)Các website và diễn đàn giảng dạy LSĐP được giáo viên lịch sử ở Anh tham gia, trao đổi nhiều kinh nghiệm về khai thác, chia sẻ tư liệu và biện pháp giảng dạy lịch sử địa phương ở các trường học tại nước Anh. Qua những công trình nghiên cứu và các chia sẻ trên diễn đàn dạy học LSĐP ở Anh, chúng ta nhận thấy ở việc dạy học LSĐP rất được coi trọng. Ngoài hình thức dạy học trên lớp, giáo viên lịch sử còn tổ chức học tập, nghiên cứu LSĐP tại các di 10 tích, bảo tàng, hướng dẫn HS trải nghiệm cuộc sống địa phương, tiếp xúc và phỏng vấn nhân chứng và người dân địa phương[158], [159], [162] Ở Mĩ và Canada, việc dạy học về địa phương đặc biệt được chú trọng, học sinh ngay từ tiểu học đã được học về lịch sử và địa lí của bang, của tỉnh mình đang sống. Trong chương trình giảng dạy của các cấp học phổ thông ở Mỹ và Canada, môn Lịch sử được đưa vào giảng dạy từ khá sớm, thậm chí từ các lớp học tiền phổ thông (các lớp mẫu giáo). Những yêu cầu đặt ra đối với mỗi cấp học được quy định rõ ràng trong Chuẩn quốc gia môn Lịch sử. Ngay từ các lớp mẫu giáo, những kiến thức lịch sử đã được lồng ghép trong các bài giảng của giáo viên theo phương pháp “chơi mà học”, “học mà chơi”. Theo đó, HS các lớp mẫu giáo được bước đầu làm quen với những kiến thức sơ đẳng về lịch sử và địa lý, về mối quan hệ giữa thế giới hôm nay với thế giới ngày xưa thông qua các câu chuyện lịch sử, các nhân vật lịch sử, địa danh lịch sử... ở cộng đồng, địa phương mình đang sống. Đối với HS Tiểu học (Elementary School), yêu cầu đặt ra đối với bộ môn Lịch sử là cho HS bước đầu làm quen với những nhân vật lịch sử, những tấm gương yêu nước của lịch sử nước Mỹ và thế giới thông qua những câu chuyện lịch sử, truyền thuyết dân gian... Từ đó xây dựng cho HS niềm tin vào tính cách, bản lĩnh của những nhân vật lịch sử, của những con người có thật trong lịch sử, bước đầu hiểu được tác động và ảnh hưởng của họ đối với lịch sử phát triển của dân tộc, của bang và địa phương. Đồng thời, HS nhận biết và giải thích được những biểu tượng của lịch sử dân tộc, lịch sử của bang, của địa phương như quốc huy, cờ liên bang, cờ của bang, cờ của cộng đồng.[18;192,193] Trong số các tài liệu nghiên cứu về dạy học LSĐP ở Mĩ, có cuốn “Sơ giản: Dạy học lịch sử địa phương ở lớp 6-12” của Robert L. Stevens. Đây là công trình nghiên cứu thú vị về dạy học LSĐP trong các lớp 6-12. Tác giả bắt đầu từ tiền đề rằng "điều quan trọng là nắm bắt được trí tưởng tượng của học sinh trung học thông qua các bài học lịch sử theo phương pháp tích cực". Tác giả cho rằng, một trong những cách tốt nhất để thực hiện điều này là để học sinh nhìn vào lịch sử của cộng đồng họ, hoặc lân cận với họ. Tác giả chỉ ra, một nghiên cứu về LSĐP hé mở nhiều 11 về lịch sử nhà nước và dân tộc. Một lợi thế của việc dạy học LSĐP là người dạy và người học có thể thực sự trải nghiệm - tham quan và khám phá những di tích lịch sử, tham gia thực hành các dự án. Cuốn sách giúp giáo viên khám phá các khả năng giáo ...háp nâng cao hiệu quả dạy học LSĐP ở trường phổ thông: tiến hành có hiệu quả các bài học LSĐP theo quy định của chương trình; tăng cường đưa kiến thức LSĐP vào bài giảng lịch sử dân tộc; tăng cường các bài tập về nhà theo chủ đề LSĐP; đưa kiến thức LSĐP vào kiểm tra, đánh giá.[33] Tác giả Nguyễn Văn Đằng và Phạm Văn Hà với bài “Về việc dạy học lịch sử địa phương trong các trường phổ thông ở Hà Nội” trong tạp chí Nghiên cứu Lịch sử tháng 10-2004 đã giới thiệu những thành quả về công tác dạy học LSĐP mà Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội thực hiện. Thành tựu to lớn trong công tác dạy học LSĐP ở các trường phổ thông Hà Nội là đã biên soạn được bộ sách phục vụ dạy học LSĐP cho THPT, HS được học LSĐP bám sát LSDT, theo phân kì thời gian; ở cấp THPT, nội dung LSĐP được xây dựng theo các chuyên đề như ẩm thực, trang phục, khoa học và công nghệ, giáo dục. Những thành tựu của giáo dục Hà Nội về dạy học LSĐP đáng để các địa phương khác học tập kinh nghiệm.[48] Với bài viết “Ý nghĩa giáo dục qua việc sử dụng di tích lịch sử trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” trên tạp chí Giáo dục số 6-2012, tác giả Hoàng Thanh Hải đã đề cập tới ý nghĩa của di tích lịch sử ở địa phương trong dạy học Lịch sử làm cho HS thêm yêu quý tự hào về truyền thống của nhân dân địa phương. Mặc dù 25 không đi sâu vào dạy học LSĐP nhưng tác giả đã khơi gợi việc tiến hành dạy học LSĐP tại di tích lịch sử.[49] Trên tạp chí Dạy và học Ngày nay, số tháng 1-2012, tác giả Phạm Thị Kim Anh đã giới thiệu “Thiết kế bài học Lịch sử địa phương bằng phương pháp dạy học theo dự án”, thể hiện cách tổ chức dạy học LSĐP thông qua phương pháp dự án. Đây là một sự đổi mới trong dạy học LSĐP theo hướng tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS một cách hiệu quả.[1] Nguyễn Minh Nguyệt là một tác giả dành say mê cho việc dạy học LSĐP, luôn tìm kiếm cách thức đổi mới nội dung và phương pháp dạy học LSĐP nói chung và ở Hà Giang nói riêng. Bài viết “Giáo dục trải nghiệm di sản ở nhà trường phổ thông- hướng tiếp cận mới trong giáo dục truyền thống” đăng trên tạp chí Giáo dục số 297 (11-2012) đã khẳng định nội dung LSĐP chiếm ưu thế hơn cả bởi đặc trưng tri thức lịch sử (LSĐP) và nội dung giáo dục bộ môn lịch sử gần gũi với giáo dục di sản. HS dễ tiếp cận tri thức từ thực tiễn địa phương, được học kiến tạo và có thái độ tích cực đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản ngay trên địa phương mình.[110] Vấn đề dạy học LSĐP cũng thu hút nhiều học viên cao học, nghiên cứu sinh quan tâm và chọn làm đề tài nghiên cứu luận văn, luận án của mình. Trần Quốc Tuấn (1986) đã nghiên cứu vấn đề “Giáo dục lòng yêu quê hương cho học sinh THPT qua dạy học lịch sử địa phương ở Nghĩa Bình” luận văn cao học trường ĐHSP Hà Nội. Tác giả đã đề xuất các nguyên tắc và các biện pháp giáo dục lòng yêu quê hương đất nước qua dạy học LSĐP qua bài học LSĐP trong chương trình quy định và thông qua ngoại khóa về LSĐP.[134] Tác giả Đỗ Hồng Thái (1986) với luận văn “Tăng cường giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh dân tộc thiểu số miền núi Hà Tuyên qua sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy khoá trình lịch sử Việt Nam 1930-1945”, Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đi vào khía cạnh khai thác và sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học LSDT trong thời kì 1930-1945.[127] 26 Tác giả Hoàng Minh Hảo (1989) với luận văn “ Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương nhằm nâng cao hiệu quả của giờ dạy cho học sinh lớp 12 PTTH Hoà Bình” cũng cho ta thấy rõ mối quan hệ giữa LSĐP và LSDT cũng như cách thức sử dụng tài liệu LSĐP trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. [54] Luận án Phó tiến sỹ của Đặng Công Lộng“Nghiên cứu việc giảng dạy lịch sử địa phương ở trường PHTH ( qua thực nghiệm ở Bình Định)” (1996) đã nghiên cứu cơ sở thực tiễn và lý luận của việc dạy học LSĐP ở trường phổ thông, qua đó, đề xuất những hình thức tổ chức dạy học LSĐP trong giờ nội khóa và các hình thức tổ chức ngoại khóa LSĐP ở trường PTHT qua thực nghiệm ở Bình Định.[90] Tác giả Nguyễn Minh Nguyệt đã nghiên cứu“Biên soạn và giảng dạy lịch sử địa phương cho học sinh THCS tỉnh Hà Giang” Luận văn cao học, trường ĐHSP Hà Nội (2004), trong đó tác giả đã đưa ra phương pháp biên soạn và giảng dạy LSĐP ở trường THCS tỉnh Hà Giang.[108] Tác giả Ngọ Văn Giáp trong đề tài “ Một số bịên pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Bắc Giang”, luận văn thạc sĩ, ĐHSP Hà Nội, (2005) đã đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả bài học LSĐP ở tỉnh Bắc Giang như phát huy tính tích cực chủ động của học sinh, tổ chức giờ học hiệu quả, đưa kiến thức LSĐP vào nội dung kiểm tra, đánh giá. Những biện pháp này tuy không hoàn toàn mới nhưng tác giả đã vận dụng sáng tạo đối với địa phương Bắc Giang.[49] Trong luận văn Thạc sĩ “Một số biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học các bài lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Ninh Bình”, luận văn Thạc sĩ, trường ĐHSP Hà Nội, (2009), tác giả Vũ Đặng Hà Bình đã tập trung nghiên cứu và đề xuất các biện pháp phát huy tính tích cực của học sinh, tuy nhiên chưa làm rõ được những biện pháp có ưu thế trong dạy học LSĐP.[10] Cũng vẫn chủ đề không mới, nhưng nội dung về địa phương Nam Định, “Biên soạn và dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Nam Định”, luận văn Thạc sĩ, trường ĐHSP Hà Nôi, (2010), tác giả Lê Thị Vân Anh đã đưa ra quan điểm biên soạn và dạy học LSĐP theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học lịch sử.[2] 27 Tác giả Lê Thị Hài với đề tài “Sử dụng di tích lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường THPT tỉnh Hưng Yên (chương trình chuẩn)”, Luận văn Thạc sĩ, trường ĐHSP Hà Nội, 2010, đã khai thác việc sử dụng di tích LSĐP vào dạy học LSDT trên cơ sở mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa LSĐP với LSDT.[51] Hầu hết các Sở Giáo dục và đào tạo đã biên soạn tài liệu LSĐP phục vụ cho công tác dạy học LSĐP ở trường phổ thông tại địa phương mình. Ở Hà Nội, tài liệu dạy học LSĐP cho cấp THPT thì các bài LSĐP được biên soạn theo các chủ đề như di tích lịch sử, ẩm thực, trang phục...Ở Hà Giang, các bài học LSĐP được biên soạn bám sát theo thông sử. Tại Lào Cai, năm 2008 vẫn chưa có tài liệu dạy học LSĐP cho cấp THPT. Ở Kon Tum, Sở Giáo dục và đào tạo giao cho giáo viên tự biên soạn. Khánh Hòa là địa phương đã biên soạn được tài liệu dạy học LSĐP phục vụ cho trường THCS và THPT. Cũng giống như ở Hà Nội, tài liệu LSĐP ở Khánh Hòa cũng biên soạn theo chủ đề khá phong phú, như: truyền thống yêu quê hương đất nước, ẩm thực, các di tích lịch sử...Ở Cần Thơ, các bài LSĐP được biên soạn theo tiến trình lịch sử, phân kì theo LSDT. Việc dạy học LSĐP ở trường THPT tại Cà Mau dưới hình thức tích hợp giới thiệu kiến thức LSĐP trong bài LSDT và dạy học bài LSĐP Cà Mau dựa trên sách “Lịch sử địa phương Cà Mau”...[14] Có thể nhận thấy, việc biên soạn bài học LSĐP ở các địa phương trong cả nước khá đa dạng, tùy thuộc vào sự chỉ đạo của các cấp quản lí chuyên môn và năng lực của giáo viên. Nhìn chung, các tài liệu LSĐP phục vụ dạy học ở trường THPT được biên soạn theo thông sử, bám sát vào nội dung kiến thức LSDT được dạy học ở từng cấp, lớp. Có thể nhận thấy, trong những năm gần đây, một xu hướng mới trong biên soạn và dạy học LSĐP là tiếp cận với định hướng đổi mới giáo dục, cho nên, hướng biên soạn theo chủ đề đang được nhiều địa phương quan tâm, như trường hợp tài liệu LSĐP ở Hà Nội hay Khánh Hòa đã kể trên. Mặc dù việc biên soạn Lịch sử địa phương trong giảng dạy ở trường phổ thông rất cần thiết, nhưng vẫn còn có những địa phương chưa có tài liệu dạy học LSĐP ở cấp THPT, trong đó có Phú Thọ. 28 Các tài liệu dạy học LSĐP do một số Sở Giáo dục và đào tạo biên soạn là một nguồn tài liệu tham khảo có tính thực tiễn giúp chúng tôi nghiên cứu và đề xuất việc biên soạn các bài học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 1.2.2 Các công trình nghiên cứu có liên quan đến việc dạy học lịch sử địa phương ở tỉnh Phú Thọ Phú Thọ là nơi đóng đô của nhà nước Văn Lang- nhà nước đầu tiên của Việt Nam, có bề dày lịch sử, văn hóa lâu đời được định hình từ thời dựng nước. Vì vậy, đây là mảnh đất màu mỡ cho nghiên cứu lịch sử, văn hóa, giàu chất liệu để làm nên bức tranh lịch sử sinh động từ nguồn gốc đến hiện tại. Với vị thế đặc biệt của mình, lịch sử Phú Thọ có mối quan hệ gắn bó mật thiết với lịch sử dân tộc, đặc biệt thời kì Hùng Vương. Nhiều công trình nghiên cứu của cả nhà nước, của địa phương và cá nhân về Phú Thọ trên các lĩnh vực như lịch sử, địa lý, kinh tế, văn hóa, chính trị...đã được công bố, như “Thời đại Hùng Vương dựng nước” 4 tập, Quốc tổ Hùng Vương... là nguồn tư liệu có giá trị to lớn để khai thác phục vụ dạy học LSĐP. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Vĩnh Phú đã biên soạn cuốn “Những ngày cách mạng tháng Tám ở Vĩnh Phú” năm 1985, đã đặt lịch sử Phú Thọ trong mối quan hệ với cách mạng tháng Tám trong cả nước.[5] Đảng bộ tỉnh Phú Thọ đã biên soạn 2 cuốn Lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ của nhân dân Phú Thọ vào năm 2000, đó là “Lịch sử kháng chiến chống Pháp của quân và dân Phú Thọ ( 1945-1954)” và “Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân Phú Thọ (1954 - 1975)” do NXB Quân đội nhân dân xuất bản.[43],[44] Một bộ sách tiêu biểu, đồ sộ gồm 5 cuốn “Tổng tập văn nghệ dân gian đất Tổ” (2002-2004) do Sở Văn hóa thông tin và Thể thao Phú Thọ xuất bản. Tổng tập đã tập hợp các công trình nghiên cứu, các bài viết của các nhà khoa học hàng đầu cả nước về lịch sử, văn học, văn hóa dân gian, nghệ thuậtvề lịch sử, văn hóa dân gian đất Tổ. Đây là bộ sách chứa đựng nhiều nội dung quý báu, cung cấp cho giáo viên và học sinh trong nghiên cứu LSĐP các địa phương trong tỉnh Phú Thọ, đặc biệt là các nội dung kiến thức lịch sử - văn hóa truyền thống.[121] 29 Cuốn “Lịch sử Đảng bộ tỉnh Phú Thọ” (2002), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, tập trung nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của Đảng bộ Phú Thọ qua các thời kì. Lịch sử Đảng bộ tỉnh và các huyện, xã là một nguồn tài liệu tham khảo quý báu trong công tác biên soạn và dạy học LSĐP ở trường phổ thông tỉnh Phú Thọ.[45] Ngoài ra, có rất nhiều các công trình nghiên cứu của Đảng bộ tỉnh Phú Thọ, của Sở Văn hóa thông tin, của Hội khoa học Lịch sử tỉnh Phú Thọ và của các cá nhân các nhà nghiên cứu độc lập về tỉnh, huyện, xã, về đất và người Phú Thọ, như: Đền Hùng và Tín ngưỡng Thờ cúng Hùng Vương của Phạm Bá Khiêm, Văn hiến làng xã vùng đất Tổ của Vũ Kim Biên, Phong trào Cần Vương ở tỉnh Phú Thọ cuối thế kỉ XIX(Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Phú Thọ), Hát xoan Phú Thọ...[8], [64] Các công trình này giúp ích rất nhiều về mặt tư liệu cho giáo viên và học sinh khai thác, nghiên cứu LSĐP để phục vụ dạy học ở các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, trước khối lượng kiến thức quá lớn, nhiều lĩnh vực đa dạng, phong phú, giáo viên cũng gặp khó khăn khi chọn lọc nội dung dạy học LSĐP. Nếu có sự sưu tầm, chọn lọc và biên soạn những tài liệu phục vụ công tác dạy học LSĐP thì giáo viên sẽ giảm bớt được khó khăn trong công tác dạy học LSĐP. Tài liệu trực tiếp nghiên cứu việc dạy học LSĐP Phú Thọ không nhiều. Ngoài một số tài liệu hướng dẫn của Sở Giáo dục và đào tạo như: “ Lịch sử địa phương tỉnh Vĩnh Phú” hay các hướng dẫn dạy học LSĐP kèm theo hướng dẫn thực hiện chương trình môn Lịch sử, giáo viên lịch sử chủ yếu phải tự biên soạn bài giảng dựa vào những nguồn tư liệu đã nêu trên. Trên cơ sở kế thừa thành tựu dự án Việt – Bỉ về dạy học LSĐP, tác giả Trần Ngọc Duệ đã thực hiện công trình nghiên cứu và cho ra mắt cuốn “Một số tư liệu lịch sử tỉnh Phú Thọ phục vụ cho giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THCS”, (2008) trong đó tập hợp một cách hệ thống các tư liệu về địa phương và một số gợi ý thực hiện bài học LSĐP. Với tư cách là chuyên viên bộ môn Lịch sử của Sở giáo dục và đào tạo Phú Thọ, tác giả đã sưu tầm và biên soạn các tài liệu có giá trị cao trong dạy học LSĐP trong tài liệu với 2 phần cụ thể. Phần một giới thiệu một số tư 30 liệu tỉnh Phú Thọ từ nguồn gốc đến ngày nay. Phần hai giới thiệu một số phương án dạy phần lịch sử tỉnh Phú Thọ trong trường THCS. Tuy nhiên, phạm vi của tài liệu mới chỉ dừng lại tập hợp tư liệu phục vụ cho giảng dạy LSĐP ở cấp THCS, các giáo án cũng chỉ là các phương án sử dụng tư liệu mà chưa phải là các bài học LSĐP ở THCS.[39] Năm 2011, hát Xoan được UNESCO vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Năm 2012, nhân dân tỉnh Phú Thọ lại vui mừng chào đón sự kiện UNESCO công nhận Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là tiền đề to lớn tạo động lực cho Hội thảo Khoa học “Giáo dục di sản văn hóa trong trường phổ thông tỉnh Phú Thọ”. Trong báo cáo đề dẫn, bà Nguyễn Thị Kim Hải (nguyên Phó chủ tịch Tỉnh, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh Phú Thọ) đã nhấn mạnh: “Việc nhận diện để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đặc biệt là để đưa giáo dục di sản văn hóa vào nhà trường, làm tăng vốn hiểu biết, lòng tự hào về truyền thống quê hương đất nước cho thế hệ trẻ đang là một trong những vấn đề cần phải được quan tâm nhiều hơn nữa”. [136;1]Tại Hội thảo, các báo cáo tập trung cho giải pháp, kinh nghiệm thực tiễn về giáo dục di sản văn hóa trong nhà trường ở tỉnh Phú Thọ, trong đó, đặc biệt chú ý tới việc lồng ghép, tích hợp giáo dục di sản với dạy học Lịch sử, đặc biệt là giáo dục các vấn đề của địa phương, LSĐP. Tiêu biểu: Giáo dục di sản văn hóa trong trường phổ thông tỉnh Phú Thọ: thực tiễn, những vấn đề cần giải quyết (Sở Giáo dục và đào tạo Phú Thọ), Giáo dục di sản văn hóa trong các trường phổ thông ngoài công lập (Đoàn Hải Hưng), Vấn đề đưa di sản văn hóa tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương vào trong nhà trường (Phạm Tuấn Anh, Trần Văn Thục), Nâng cao nhận thức về tín ngưỡng Hùng Vương đối với một số môn học trong nhà trường (Hà Thị Lịch). Đây là một tín hiệu đáng mừng cho việc giáo dục di sản trong trường học, tuy vậy, không ít băn khoăn trong quá trình thực hiện, giáo dục di sản văn hóa sẽ gắn kết với dạy học LSĐP như thế nào để đạt hiệu quả. Nhìn lại các công trình nghiên cứu về dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, chúng tôi thấy: 31 Một là, có nhiều công trình nghiên cứu về LSĐP trên các lĩnh vực chính trị, cách mạng, quân sự, văn hóaĐây là một thuận lợi cho việc sưu tập tư liệu biên soạn nội dung bài giảng LSĐP. Hai là, công trình nghiên cứu chuyên sâu vào công tác dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ rất ít. Hiện nay, chưa có một bộ tài liệu biên soạn thành các bài học LSĐP một cách có hệ thống trong trường phổ thông ở Phú Thọ. Đây là một khó khăn làm cho chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ còn hạn chế. Ba là, một số năm trở lại đây, với việc UNESCO công nhận Hát xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, các nhà nghiên cứu và các GV quan tâm nhiều hơn đến công tác giáo dục LSĐP ở Phú Thọ. Đó là tín hiệu đáng mừng cho việc nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 1.3 Những vấn đề luận án được kế thừa và cần tiếp tục giải quyết Tiếp cận với nhiều công trình nghiên cứu ở các mức độ khác nhau, từ giáo dục học nói chung đến giáo dục lịch sử nói riêng; đồng thời việc tập trung đi sâu vào lĩnh vực dạy học LSĐP giúp chúng tôi nhận thức đúng đắn về vấn đề đang nghiên cứu trong bối cảnh rộng. Qua đó, chúng tôi thấy được mức độ quan tâm của các nhà nghiên cứu đến vấn đề dạy học LSĐP, rút ra được những vấn đề đã được làm sáng tỏ và cách thức giải quyết khác nhau về dạy học LSĐP nhằm kế thừa những thành tựu của các nhà nghiên cứu đi trước; đồng thời, tìm kiếm vấn đề chưa được giải quyết và đề xuất giải pháp trong phạm vi của luận án. Trên cơ sở các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước chúng tôi đã điểm qua, chúng tôi rút ra những thành tựu luận án kế thừa. Luận án được kế thừa các vấn đề lí luận về dạy học LSĐP, từ khái luận về LSĐP, vai trò, ý nghĩa của việc dạy học LSĐP trong trường học, về mối quan hệ giữa LSĐP và LSDT trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông đến phương pháp biên soạn, hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành bài học LSĐP. Điều này 32 giúp chúng tôi có thể đi sâu tìm hiểu và đề xuất nội dung bài học LSĐP và biện pháp nâng cao chất lượng dạy học LSĐP. Qua nghiên cứu tài liệu dạy học LSĐP cũng như tìm hiểu các mô hình dạy học LSĐP của một số địa phương trên cả nước, chúng tôi cũng rút ra những kinh nghiệm từ thực tiễn công tác dạy học LSĐP, từ đó, học tập và kế thừa cách thức biên soạn bài học, cách thức tổ chức hình thức dạy học để vận dụng vào đề xuất các biện pháp có tính khả thi và hiệu quả. Tuy vậy, trong phạm vi luận án “Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ”, chúng tôi nhận thấy cần phải tiếp tục giải quyết một số vấn đề. Trước hết, cần phải tìm hiểu thực trạng của việc dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ thông qua điều tra, khảo sát bằng phỏng vấn, phát phiếu điều tra, dự giờ. Hiểu được thực tiễn của công tác dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ sẽ giúp chúng tôi xác định thế mạnh và điểm còn hạn chế của công tác dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, qua đó, định hướng cho những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học LSĐP. Thứ hai, cần phải biên soạn tài liệu dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ theo hướng đổi mới dạy học lịch sử từ tiếp cận mục tiêu, lựa chọn nội dung dạy học, áp dụng phương pháp dạy học hiện đại, tích cực. Thứ ba, chúng tôi thiết kế một số bài học LSĐP phù hợp với đối tượng HS THPT tỉnh Phú Thọ theo hướng đổi mới nhằm nâng cao chất lượng dạy học LSĐP. Trong thiết kế bài giảng thể hiện đổi mới về hình thức tổ chức và phương pháp dạy – học các bài LSĐP. Những biện pháp được đề xuất thể hiện rõ quan điểm về dạy học LSĐP ở trường THPT trước hướng tiếp cận mới, đồng thời có sự phối hợp với các cơ quan chức năng, ban ngành, tổ chức có liên quan để góp phần nâng cao nhận thức về công tác dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ. *** 33 Từ việc tìm hiểu việc dạy học LSĐP ở nhiều nước trên thế giới cũng như việc dạy học LSĐP ở nước ta, chúng tôi nhận thấy vai trò và ý nghĩa to lớn của việc dạy học LSĐP. Bộ môn Lịch sử nói chung và việc dạy học LSĐP ở trường phổ thông được nhiều nền giáo dục tiên tiến coi trọng. Mọi so sánh đều khập khiễng, nhưng từ các nghiên cứu cũng như thực tiễn việc dạy học LSĐP của một số nước trên thế giới cũng đáng để chúng ta suy nghĩ về mục tiêu phát triển toàn diện học sinh và vai trò của các môn khoa học xã hội nhân văn, trong đó có môn Lịch sử ở trường phổ thông. Trong bối cảnh đổi mới giáo dục căn bản, toàn diện, trước những thách thức mới của công tác giáo dục và đào tạo, việc nâng cao chất lượng dạy học LSĐP góp phần hoàn thành mục tiêu giáo dục của bộ môn Lịch sử trong nhà trường. Mặc dù, đã có nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử, văn hóa của tỉnh Phú Thọ, song công tác dạy học LSĐP ở trường THPT còn nhiều hạn chế. Cho đến nay, chưa có một công trình nào tập trung nghiên cứu việc dạy học LSĐP cấp THPT, đặc biệt là đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học LSĐP tỉnh Phú Thọ ở trường THPT. Vì vậy, đề tài “Nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT tỉnh Phú Thọ” là một đề tài mới, có ý nghĩa đóng góp cho lý luận và thực tiễn dạy học ở trường THPT tỉnh Phú Thọ, đồng thời, có thể trở thành tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu dạy học LSĐP ở địa phương khác. 34 Chương 2 VẤN ĐỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THPT. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN Trong chương này, luận án tập trung nghiên cứu những cơ sở lý luận và thực tiễn của việc nâng cao chất lượng dạy học LSĐP thông qua việc tìm hiểu các khái niệm liên quan đến đề tài, xuất phát điểm của đề tài; đồng thời, luận án trình bày kết quả điều tra thực trạng dạy học LSĐP ở các trường THPT tỉnh Phú Thọ nhằm tạo cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học LSĐP ở trường THPT tỉnh Phú Thọ. 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Các khái niệm 2.1.1.1.Lịch sử địa phương Để hiểu về khái niệm Lịch sử địa phương, trước hết, chúng tôi tiếp cận với khái niệm địa phương. Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học, Hoàng Phê chủ biên (1992) định nghĩa: “Địa phương là những vùng, khu vực trong quan hệ với những vùng và khu vực khác trong nước” [138; 321]. Đại Từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên (1998) định nghĩa “Địa phương là những khu vực, vùng được phân ra từ một tổ chức cao nhất là trung ương” [139; 630] Tác giả Nguyễn Cảnh Minh cho rằng “Địa phương hiểu theo nghĩa cụ thể là những đơn vị hành chính của một quốc gia, như một thành phố, tỉnh, huyện, xã, thôn, bản Nói một cách khái quát, địa phương được hiểu là một vùng đất, khu vực nhất định, được hình thành trong lịch sử, có ranh giới tự nhiên hay địa giới hành chính để phân biệt với địa phương khác”. [103; 9] Như vậy, có thể thấy mặc dù có nhiều cách định nghĩa khác nhau về “địa phương”, song các nhà nghiên cứu về ngôn ngữ cũng như nghiên cứu lịch sử có quan niệm thống nhất về địa phương. Đó là những vùng đất nhất định nằm trong quốc gia, có những sắc thái đặc thù để phân biệt với những vùng đất khác, là bộ phận cấu thành của đất nước. Theo đó, lịch sử địa phương chính là lịch sử của 35 một vùng miền, một đơn vị hành chính (như tỉnh, huyện, quận, phường, xã, làng, thôn, bản). Trong nghiên cứu, LSĐP có các đối tượng nghiên cứu cụ thể sau: Thứ nhất, lịch sử các đơn vị hành chính của một quốc gia. Nội dung nghiên cứu toàn diện trên các mặt, phù hợp với thông sử của lịch sử đất nước. Thứ hai, các sự kiện, hiện tượng lịch sử có liên quan đến những sự kiện, biến cố trong lịch sử dân tộcViệc nghiên cứu mảng LSĐP này vừa có ý nghĩa bổ sung hoặc đính chính lịch sử dân tộc, vừa có ý nghĩa góp phần xây dựng LSĐP. Ngoài ra, lịch sử các cơ quan, đơn vị, trường học, dòng họtrên địa bàn của địa phương cũng được coi là đối tượng nghiên cứu của LSĐP. Từ quan niệm của các nhà nghiên cứu, chúng tôi cho rằng, lịch sử địa phương có nghĩa rộng (khi đặt trong mối quan hệ địa phương với trung ương) có thể hiểu là lịch sử các vùng, miền, tỉnh và có nghĩa hẹp (khi đặt trong mối quan hệ đơn vị hành chính dưới tỉnh) là lịch sử huyện, thị trấn, xã, làng, thôn, bản, các cơ quan, đơn vị trên địa bàn. Như vậy, LSĐP là lịch sử các đơn vị hành chính dưới cấp trung ương, bao gồm lịch sử của vùng, miền, tỉnh, huyện, xã, làng và các đơn vị hành chính tương đương. Việc quan niệm LSĐP theo cách này sẽ giúp chúng tôi xác định phạm vi của LSĐP trong dạy học ở trường phổ thông. 2.1.1.2. Dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông Hiện nay, nội dung môn Lịch sử ở trường phổ thông bao gồm lịch sử thế giới, LSDT và LSĐP. Ở mỗi cấp học, mỗi lớp học, HS đều được học LSDT tương ứng với nội dung kiến thức của lịch sử thế giới, và được tìm hiểu LSĐP với các thời kì tương ứng với LSDT. Tuy nhiên, không có khoá trình riêng về LSĐP, mà chương trình chỉ quy định một số tiết về LSĐP trong khoá trình lịch sử ở trường phổ thông. Xuất phát từ khái niệm LSĐP đã được các nhà nghiên cứu chỉ ra, trước hết, chúng tôi xác định phạm vi của LSĐP được dạy học trong trường phổ thông. Xét trong mối quan hệ trung ương – địa phương, thì LSĐP là lịch sử của tỉnh. Hầu hết các tài liệu dạy học LSĐP ở trường THPT đang tiếp cận theo phạm vi này để biên soạn một tài liệu dùng chung cho toàn tỉnh. Xét trong mối quan hệ địa phương là 36 những đơn vị hành chính của một quốc gia, có ranh giới nhất định, thì đó là tỉnh, là huyện, thị trấn, làng, xã, thôn, bản (địa phương trong địa phương). Theo cách tiếp cận này thì ở THPT khó có thể có được tài liệu đề cập lịch sử thôn, xã dùng chung cho cả tỉnh. Việc xác định phạm vi LSĐP được dạy học trong trường phổ thông theo hai cách tiếp cận sẽ đặt ra cho luận án phải giải quyết mối quan hệ giữa LSDT (cái chung) – LSĐP cấp tỉnh (cái riêng) và LSĐP cấp tỉnh (cái chung)- LSĐP huyện, xã, làng (cái riêng). Chúng tôi cũng xác định nội dung LSĐP được dạy học ở trường phổ thông là lịch sử quá trình phát triển, các sự kiện tiêu biểu về chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, nhân vật lịch sử... của tỉnh, của huyện, của xã, phường...xung quanh trường đóng hoặc nơi HS sống. LSĐP còn là lịch sử của nhà máy, xí nghiệp, trường học, đơn vị, dòng họ...trên địa bàn. Như vậy, nội dung LSĐP được dạy học ở trường phổ thông bao gồm: Thứ nhất, lịch sử toàn diện của địa phương qua các thời kì lịch sử (tạm gọi là thông sử về LSĐP); Thứ hai, các chủ đề (hoặc chuyên đề) trên một lĩnh vực nhất định của địa phương (chủ đề lịch sử địa phương) như truyền thống địa phương, các chủ đề về văn hóa, kinh tế, nhà máy, trường học... Tóm lại, dạy học LSĐP là một phần bắt buộc trong chương trình Lịch sử ở trường phổ thông, góp phần thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn Lịch sử đối với việc phát triển toàn diện học sinh. Để nâng cao chất lượng dạy học LSĐP, GV cần có quan niệm đúng về phạm vi và nội dung LSĐP trong dạy học ở trường phổ thông. 2.1.1.3. Chất lượng dạy học Chúng tôi tiếp cận khái niệm dạy học từ quan niệm của các nhà ngôn ngữ đến các nhà khoa học giáo dục. Dạy học là “dạy để nâng cao trình độ văn hóa và phẩm chất theo chương trình nhất định” [117;322] Chất lượng là “cái tạo nên phẩm chất, giá trị của một con người, một sự vật, sự việc”. [117;197]. Theo cách hiểu này, chất lượng dạy học là giá trị của việc dạy để đạt đến trình độ văn hóa và phẩm chất nhất định. 37 Chúng tôi cho rằng, chất lượng dạy học được xem xét chủ yếu qua bài học hay một quá trình dạy học. Song, dạy – học là hai hoạt động của một quá trình thống nhất, nên khi đánh giá chất lượng người ta còn chú ý đến cả kết quả học tập, rèn luyện của học sinh. Chất lượng dạy học là “kết quả giảng dạy và học tập xét cả về mặt định lượng và định tính so với các mục tiêu bộ môn cũng như góp phần vào quá trình hình thành và phát triển nhân cách của học sinh” [35;16] Định lượng được “xác định về mặt số lượng hoặc biến đổi số lượng” [117; 425] thông qua những điểm số, con số cụ thể về kết quả học tập, rèn luyện của HS. Định tính được “xác định về tính chất hoặc biến đổi tính chất” [117; 426] thông qua đánh giá phẩm chất, thái độ của HS trong quá trình học tập. Quan niệm trên thể hiện cách nhìn toàn diện và đổi mới về chất lượng giáo dục, cách đánh giá xem xét chất lượng dạy học về cả mặt định lượng và định tính so với mục tiêu đề ra đã chú trọng tới tính toàn diện về kiến thức, kĩ năng, thái độ của HS. Điều này cũng giúp chúng tôi xác định chất lượng dạy học LSĐP theo các mặt đó trên cơ sở đối chiếu với mục tiêu dạy học LSĐP trong trường phổ thông. 2.1.1.4. Chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở trường phổ thông Xuất phát từ cách hiểu về chất lượng dạy học là kết quả giảng dạy và học tập xét cả về mặt định lượng và định tính so với các mục tiêu đặt ra, chúng tôi cho rằng, chất lượng của việc dạy học lịch sử được thể hiện trên ba mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ. Trong trường hợp này, chất lượng dạy học lịch sử thống nhất với hiệu quả dạy học lịch sử. Với quan điểm chất lượng là sự phù hợp của kết quả so với mục tiêu, chúng tôi tìm hiểu mục tiêu của việc dạy học LSĐP ở trường phổ thông, từ đó đi tới chất lượng dạy học LSĐP. Mục tiêu của việc dạy LSĐP được thể hiện trên ba mặt: kiến thức, kĩ năng và thái độ và được cụ thể hóa qua các bài học LSĐP. Về kiến thức: Việc dạy học LSĐP nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức về lịch sử vùng đất mình sinh sống, qua đó giúp các em hiểu biết về quá trình phát triển, về những sự kiện lịch sử tiêu biểu, những nhân vật nổi bật của quê hương mình; đồng thời cũng thấy được những đóng góp của quê hương mình đối với lịch sử dân tộc. 38 Về kĩ năng: Việc dạy học LSĐP phát huy tính tích cực, chủ động trong việc sưu tầm, nghiên cứu tài liệu, bồi dưỡng năng lực tư duy, kĩ năng làm việc theo nhóm, rèn luyện năng lực thực hành, khả năng vận dụng kíên thức vào thực tiễn đời sống Về thái độ: Việc dạy học LSĐP bồi dưỡng cho học sinh tình cảm yêu quý, tự hào, có ý thức trách nhiệm với lịch sử quê hương mình. Như vậy, chất lượng dạy học LSĐP là kết quả giảng dạy và học LSĐP xét cả về mặt định lượng và định tính so với mục tiêu dạy học LSĐP với tư cách là một bộ phận của môn Lịch sử. Định lượng của chất lượng dạy học LSĐP được thể hiện thông qua số liệu cụ thể thu được qua các bài kiểm tra, đánh giá về kiến thức, kĩ năng, thái độ. Mặt định tính được thể hiện thông qua những thay đổi về thái độ, hứng thú học tập, vận dụng kĩ năng, thay đổi hành vi ứng xử trong và sau giờ học. Như vậy, trên cơ sở xác định mục tiêu dạy học LSĐP, chúng tôi quan niệm chất lượng dạy học LSĐP là kết quả đạt được về kiến thức, kĩ năng, thái độ so với mục tiêu dạy học LSĐP ở trường phổ thông. Vì LSĐP nằm trong bộ môn Lịch sử, cho nên, nâng cao chất lượng dạy học LSĐP là góp phần nâng cao chất lượng bộ môn nói chung. 2.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu 2.1.2.1. Mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông Có thể nói một cách ngắn gọn, mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trường THPT là cung cấp kiến thức cơ bản, có hệ thống về lịch sử phát triển hợp quy luật của dân tộc và xã hội loài người. Trên cơ sở đó, giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền chủ nghĩa xã hội, rèn luyện các năng lực tư duy, năng lực thực hành, khả năng vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống. LSĐP là một bộ phận của chương trình bộ môn Lịch sử, do đó, việc dạy học LSĐP góp phần quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu bộ môn ở trường phổ thông. Cùng với nội dung lịch sử thế giới và LSDT, LSĐP là một phần không thể thiếu trong chương trình bộ môn Lịch sử. Trên nền tảng tiến trình LSDT, các bài 39 LSĐP bám sát, làm sáng tỏ thêm, bổ sung và cụ thể... gia đình, làng xóm - Gắn bó với quê hương - Mong muốn làm giàu cho quê hương 3. Kiểm tra hoạt động nhận thức: Sử dụng phiếu trả lời câu hỏi trắc nghiệm 4. Hướng dẫn tự học và bài tập về nhà - Truyền thống yêu quê hương, đất nước, chống giặc ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ được biểu hiện như thế nào trong lịch sử? - Em hãy sưu tầm tài liệu về một di tích hoặc nhân vật thể hiện truyền thống yêu quê hương, đất nước, chống ngoại xâm ở nơi em sinh sống. 188 Phụ lục 4B. Bản thiết kế dạy học dự án BẢN THIẾT KẾ DẠY HỌC DỰ ÁN BÀI: “PHÚ THỌ - MIỀN ĐẤT CỦA DI SẢN VĂN HÓA” I. MỤC TIÊU Học xong bài này, HS đạt được 1.Về kiến thức Học sinh biết và hiểu về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể ở Phú Thọ, hiểu đời sống văn hóa tinh thần phong phú của cư dân Phú Thọ, những giá trị văn hóa đất Tổ còn lưu truyền đến ngày nay không chỉ góp phần tạo nên nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc mà còn đóng góp cho kho tàng di sản văn hóa thế giới, như hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Qua đó, HS có thể vận dụng được những kĩ năng, kiến thức về di sản văn hóa vào cuộc sống. 2. Về kỹ năng Phát triển óc quan sát, rèn luyện kĩ năng tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, đánh giáRèn luyện kỹ năng thực hành như sưu tầm tư liệu, vận dụng kiến thức vào đời sống. Rèn luyện phương pháp học dự án, kĩ năng hợp tác làm việc và phát huy năng lực thực hành trong thực tiễn. 3.Về thái độ HS tự hào về những truyền thống tốt đẹp, về hệ thống di sản văn hóa phong phú, đa dạng của miền đất cội nguồn dân tộc, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước và ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa của Phú Thọ. II. CHUẨN BỊ. 5. GV: - Bản thiết kế hoạt động dạy học theo dự án - Tài liệu: Di tích và danh thắng Phú Thọ, Về miền lễ hội cội nguồn dân tộc Việt Nam, Đền Hùng và tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Hát Xoan Phú Thọ... 2. HS: HS lựa chọn chủ đề và làm việc theo nhóm, lập kế hoạch và thực hiện dự án. 189 III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC THỰC HIỆN DỰ ÁN STT Nội dung hoạt động Hoạt động của GV Hoạt động của HS Phương tiện 1 Tìm kiếm chủ đề dự án GV đưa ra chủ đề lớn: “Văn hóa truyền thống của nhân dân Phú Thọ” HS sử dụng sơ đồ tư duy để tìm kiếm các chủ đề nhỏ: tín ngưỡng, lễ hội, phong tục, dân ca... Sơ đồ tư duy 2 Lập kế hoạch dự án GV hướng dẫn HS xác định những công việc cụ thể và lập kế hoạch làm việc chung cả nhóm HS bầu nhóm trưởng, thư kí nhóm; lập kế hoạch và phân công công việc cụ thể, quy đinhh sản phẩm của nhóm. Sử dụng sơ đồ tư duy. Lập bảng kế hoạch 3 Thực hiện dự án GV hỗ trợ theo đề nghị của nhóm HS HS thực hiện dự án theo kế hoạch và hoàn thành sản phẩm Bút, sổ, phiếu hỏi, máy ảnh, ghi âm 4 Báo cáo GV tổ chức cho các nhóm báo cáo: - Gv giới thiệu nhóm báo cáo - Nhận xét, bổ sung - GV chốt lại -Các nhóm báo cáo sản phẩm: - Nhóm 1: báo cáo về khu Di tích đền Hùng. Nhóm 2: báo cáo về di tích cột cờ thành Hưng Hóa Nhóm 3: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương Nhóm 4: Di sản hát Máy tính, máy chiếu 190 các kiến thức cơ bản Xoan -Các nhóm khác lắng nghe, quan sát 5 Đánh giá GV chuẩn bị các bảng kiểm quan sát, đánh giá Phát cho mỗi nhóm một bộ . GV tổng hợp các kết quả đánh giá và kết luận. Các nhóm thảo luận tự đánh giá và đánh giá các nhóm khác dựa trên các bảng kiểm do GV cung cấp. 191 PHỤ LỤC 4C. Bản thiết kế dành cho dạy học hợp đồng HỢP ĐỒNG HỌC TẬP Bài 4. TÌM HIỂU LỊCH SỬ NƠI EM SINH SỐNG 1. Hợp đồng học tập bài 4. “Tìm hiểu Lịch sử nơi em sinh sống” được kí kết giữa: Giáo viên:..............................................- người hướng dẫn, hỗ trợ HS Và học sinh:......................................Lớp................- người thực hiện hợp đồng. 2. Mục tiêu hợp đồng học tập: Thực hiện hợp đồng học tập này, HS đạt được mục tiêu: 2.1. Về kiến thức: HS hiểu biết những nét cơ bản, đặc sắc ở nơi mình đang sinh sống, hiểu về quá trình hình thành, phát triển của làng xóm, khu phố, công trình kiến trúc, di tích lịch sử, trường học, hiểu được phong tục tập quán, ý nghĩa của lễ hội ở quê mình, các sản vật địa phương; thấy được mối quan hệ giữa lịch sử nơi mình sinh sống với lịch sử của tỉnh. 2.2. Về kỹ năng: HS có kĩ năng sưu tầm và khai thác tư liệu lịch sử địa phương trong học tập lịch sử; kỹ năng quan sát thực tế, kĩ năng biểu đạt ngôn ngữ, kĩ năng ứng xử với cộng đồng, với di sản vật thể và phi vật thể. 2.3. Về thái độ: HS có lòng tự hào về truyền thống quê hương, nơi mình sinh sống nói riêng và yêu quê hương đất Tổ nói chung; xác định trách nhiệm của mình đối với sự nghiệp bảo vệ, gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống của quê hương, bảo vệ các di tích lịch sử. 3. HS thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: 3.1. Nhiệm vụ bắt buộc: - Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu nội dung và bố cục bài viết “Lễ hội đình làng Lâu Thượng”. - Nhiệm vụ 2: Lập dàn ý chi tiết một bài giới thiệu về Lễ hội đền Hùng 192 3.2. Nhiệm vụ tự chọn: HS chọn thực hiện tìm hiểu một trong những nội dung sau: a. một di tích lịch sử ở làng, xã nơi em sinh ra và lớn lên b. một phong tục, lễ hội đặc sắc của làng, xã nơi em sinh sống c. một món ăn truyền thống, sản vật, sản phẩm thủ công tiêu biểu d. lịch sử ngôi trường em đang học 4. GV cung cấp cho HS các công cụ hỗ trợ sau để thực hiện hợp đồng: - Phiếu hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ - Bảng tiêu chí đánh giá hợp đồng 5. Sản phẩm hoàn thành: Hồ sơ sản phẩm gồm: - Phiếu bài tập nhiệm vụ 1, 2 - Bài viết về nhiệm vụ 3: 2 -3 trang 6. Thời gian thực hiện hợp đồng: 40 phút - Hợp đồng được thanh lý vào .......giờ.....ngày......tháng....năm....... Chúng tôi cam kết thực hiện hợp đồng đúng thời hạn. Giáo viên (Ký tên) Học sinh (Ký tên) 193 PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HIỆN NHIỆM VỤ HỢP ĐỒNG HỌC TẬP “TÌM HIỂU LỊCH SỬ NƠI EM SINH SỐNG” Để hoàn thành tốt các nhiệm vụ học tập trong hợp đồng, HS cần thực hiện như sau: 1. Sưu tầm tài liệu về nơi mình sinh sống theo các nguồn sau (GV hướng dẫn trước từ 1-2 tuần): * Sách: 1. Nhiều tác giả, 2005, Lễ hội truyền thống vùng đất Tổ, Sở Văn hóa thông tin Phú Thọ. 2. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ, 2010, Về miền Lễ hội cội nguồn dân tộc Việt Nam, tập 1,2,3,4. 3. Sở Văn hoá, thông tin Phú Thọ, (2000- 2004), Tổng tập văn nghệ dân gian Phú Thọ, Tập 1,2,3,4,5, Phú Thọ. * Nhân chứng: phỏng vấn nhà nghiên cứu, người dân về chủ đề mình thực hiện * Điền dã: Đến tham quan di tích, làng nghề, tham gia lễ hội, phong tục...mà mình lựa chọn giới thiệu 2. HS thực hiện nhiệm vụ theo các bước: Nhiệm vụ 1: - Đọc và trả lời câu hỏi về bài viết “Lễ hội đình làng Lâu Thượng” - Lập dàn ý bài viết về “Lễ hội đình làng Lâu Thượng” Nhiệm vụ 2: -Lập dàn ý bố cục bài viết giới thiệu về Lễ hội đền Hùng -Bổ sung chi tiết từ tài liệu Nhiệm vụ 3: -Lập đề cương bài viết - Lựa chọn chi tiết từ tài liệu - Viết bản thảo - Hoàn thiện bài viết 194 3. Tiêu chí đánh giá sản phẩm hợp đồng Tiêu chí Mức độ đánh giá hợp đồng Điểm Tốt (9-10) Khá (7-8) Đạt (5-6) Không đạt (0- 4) Nội dung -Thực hiện tốt đầy đủ các nhiệm vụ. - Giải quyết tốt các yêu cầu - Thực hiện tương đối tốt các nhiệm vụ. - Giải quyết được các yêu cầu. -Thực hiện tốt nhiệm vụ bắt buộc. Nhiệm vụ nâng cao chưa tốt. - Chưa giải quyết đúng yêu cầu. - Không thực hiện đầy đủ nhiệm vụ. - Chưa giải quyết được yêu cầu của nhiệm vụ đặt ra. Hình thức -Trình bày đẹp, khoa học - Có nhiều hình ảnh phù hợp. - Có sáng tạo trong trình bày -Không mắc lỗi chính tả Trình bày đẹp, khoa học - Có hình ảnh phù hợp. -Mắc ít (1- 2) lỗi chính tả Trình bày chưa khoa học, chưa đẹp - Có ít hình ảnh hoặc không phù hợp -Mắc một số (3-5) lỗi chính tả Trình bày chưa khoa học, chưa đẹp - Không có hình ảnh hoặc hình không hợp lý. -Mắc nhiều (trên 5) lỗi chính tả Thời hạn thực hiện hợp đồng Đúng hoặc sớm hơn thời hạn Đúng thời hạn Đúng thời hạn (hoặc có lí do gia hạn) Chậm so với thời hạn (không có lí do gia hạn) 195 Phụ lục 4D. Một số Bảng kiểm quan sát, đánh giá hoạt động học tập của HS 1. BẢNG KIỂM QUAN SÁT QUY TRÌNH HOẠT ĐỘNG NHÓM GV đánh giá .......................................Tên nhóm:.................................. Tiêu chí Mức độ đánh giá chất lượng (điểm) Điểm Tốt (9-10) Khá (7-8) TB (5-6) Yếu (0-4) Mức độ tham gia của các thành viên trong nhóm -Tất cả thành viên đều khuyến khích chia sẻ ý kiến -Lắng nghe chăm chú -Thảo luận sôi nổi -Hầu hết các thành viên khuyến khích chia sẻ ý kiến. -Lắng nghe người khác - Thảo luận sôi nổi -Một số thành viên khuyến khích chia sẻ - Lắng nghe không chăm chú -Không sôi nổi - Chỉ một số thành viên tích cực chia sẻ, các thành viên khác không lắng nghe. - Không thảo luận Mức độ tham gia công việc trong nhóm Toàn bộ thành viên tham gia tích cực Toàn bộ thành viên tham gia nhưng độ tích cực không đều Hầu hết thành viên tham gia, nhưng một vài người không tích cực Chỉ một vài thành viên tích cực, số còn lại không tham gia Mức độ phân công và phối hợp thực hiện nhiệm vụ Phân công nhiệm vụ đều, tất cả các thành viên đều thanm gia mọi hoạt động. Phân công nhiệm vụ tương đối đều, một vài thành viên chưa tham gia tất cả hoạt động. Phân công nhiệm vụ không đều giữa các thành viên, tất cả vẫn tham gia hoạt động. Phân công và thực hiện nhiệm vụ chỉ tập trung ở một vài thành viên Sự hợp tác trong nhóm Tất cả thành viên vui vẻ trong công việc. Lắng nghe chia sẻ và thống nhất ý kiến cùng nhau Hầu hết các thành viên vui vẻ. Lắng nghe chia sẻ và nhóm trường phải đứng ra quyết định khi có xung đột Một số thành viên không thoải mái khi làm việc. Khi cần thống nhất ý kiến trong nhóm, phải nhờ GV làm trọng tài. Các thành viên không thoải mái khi làm việc. Có xung đột ý kiến và không thể giải quyết xung đột. 196 2.BẢNG KIỂM ĐÁNH GIÁ BÀI TRÌNH BÀY ĐA PHƯƠNG TIỆN Tên nhóm:......................................Lớp:...................Người đánh giá...................... Tiêu chí Mức độ đánh giá chất lượng (điểm) Điểm Tốt (9-10) Khá (7-8) TB (5-6) Yếu (0-4) Nội dung Nêu được vấn đề cần giải quyết và đưa cách giải quyết tốt. Nêu được vấn đề cần giải quyết, cách giải quyết chấp nhận được. Nêu được vấn đề cần giải quyết nhưng chưa có cách giải quyết hợp lý. Chưa nêu được vấn đề và chưa có cách giải quyết. Hình thức -Phông nền và chữ hài hòa, khoa học. -Không có lỗi chính tả. -Hình ảnh sinh động, phù hợp. -Hiệu ứng hoàn toàn thích hợp -Phông nền và chữ hài hòa, khoa học. - Mắc ít (1-2) lỗi chính tả - Hình ảnh minh họa phù hợp. -Hầu hết hiệu ứng phù hợp -Phông nền và chữ không hài hòa. -Mắc một vài (3-5) lỗi chính tả. -Hình ảnh ít hoặc không phù hợp. - Một số hiệu ứng không phù hợp. -Phông nền và chữ không không hợp lý. -Mắc nhiều lỗi chính tả (trên 5) - Không có hoặc hình, không phù hợp. -Hiệu ứng không phù hợp Trình bày -Diễn đạt lưu loát, cảm xúc. -Diễn đạt lưu loát, cảm xúc. -Diễn đạt còn vấp. -Diễn đạt vấp nhiều, 197 -Thu hút toàn bộ người nghe. - Tác phong, điệu bộ phù hợp. -Thu hút hầu hết khán giả. - Tác phong, điệu bộ phù hợp. -Chưa thu hút được khán giả. - Tác phong, điệu bộ có lúc chưa phù hợp. lúng túng. -Khán giả có phản ứng tiêu cực. -Tác phong, điệu bộ hoàn toàn không phù hợp. 198 3.BẢNG KIỂM ĐÁNH GIÁ SỔ THEO DÕI DỰ ÁN Tên nhóm:......................................Lớp:...................Người đánh giá...................... Tiêu chí Mức độ đánh giá chất lượng (điểm) Điểm Tốt (9-10) Khá (7-8) TB (5-6) Yếu (0-4) Tổ chức kỉ luật của nhóm -Sổ theo dõi chứng tỏ nhóm có kỉ luật, tổ chức tốt. -Có ghi chép biên bản các cuộc thảo luận: thời gian, nội dung, kết quả -Sổ theo dõi chứng tỏ nhóm có tổ chức kỉ luật. - Có ghi chép biên bản nội dung các buổi thảo luận. -Sổ theo dõi chứng minh nhóm tổ chức chưa khoa học. -Ghi chép không rõ ràng, không cụ thể nội dung công việc. - Sổ theo dõi chứng tỏ nhóm không có kỉ luật, tổ chức rời rạc. - Không có ghi chép cụ thể, không có biên bản. Nội dung -Thể hiện nội dung tất cả công việc và sản phẩm cảu công việc - Cập nhật liên tục, thường xuyên thông tin mới -Phản ánh quá trình hoạt động và sự tiến bộ của thành viên trong nhóm. - Thể hiện hầu hết các nội dung công việc và sản phẩm của công việc. - Cập nhật thông tin ở hầu hết các giai đoạn. - Phản ánh quá trình hoạt động và sự tiến bộ của thành viên trong nhóm. - Thể hiện một số nội dung và sản phẩm công việc. -Cập nhật không liên tục, không thường xuyên thông tin mới. -Phản ánh kết quả của hoạt động nhưng không thấy được sự tiến bộ. -Không thể hiện được nội dung và sản phẩm của công việc. -Chỉ cập nhật thông tin vào cuối giai đoạn. - Không phản ánh được kết quả hoạt động và sự tiến bộ của HS. 199 Trình bày -Thể hiện ý tưởng sáng tạo, độc đáo của thành viên nhóm. -Trình bày bảng biểu, sơ đồ đẹp. -Không sai lỗi chính tả, ngữ pháp. - Thể hiện ý tưởng sáng tạo theo sự hướng dẫn của GV. - Trình bày bảng biểu, sơ đồ hợp lý. - Mắc ít lỗi chính tả (1-2) -Thể hiện ý tưởng của HS trên cơ sở phát triển gợi ý của GV. -Trình bày không hợp lý, chấp nhận được. -Mắc vài lỗi chính tả (3-5) - Không có ý tưởng sáng tạo, dập khuôn máy móc sự hướng dẫn. -Trình bày không hợp lý. - MẮc nhiều lỗi chính tả (trên 5 lỗi). 200 4. BẢNG KIỂM QUAN SÁT THÁI ĐỘ HỌC TẬP CỦA HS TRONG GIỜ LSĐP (trên lớp) Họ tên HS/ Nhóm:.................................Lớp:.......................Người quan sát:............... STT Hành động được quan sát Mức độ đánh giá/ xếp loại Ghi chú 1 2 3 4 1 Nghe giảng Rất chăm chú Chăm chú Chăm chú không đều Lơ đãng, không chú ý 2 Thể hiện tâm lý trong giờ học Rất thoải mái Thoải mái Không biểu hiện Không thoải mái 3 Thái độ tiếp nhận và thực thi nhiệm vụ học tập Ngay lập tức sau khi GV đưa ra Chờ GV nhắc lại nhiệm vụ Sau khi GV nhắc nhở Không thực hiện nhiệm vụ 4 Ghi chép Chủ động, ghi chép sáng tạo Chủ động ghi chép Chờ GV nhắc mới ghi chép Không ghi chép 5 Hoạt động độc lập Chủ động, sáng tạo Chủ động Làm việc khi được nhắc nhở Không làm việc 6 Hợp tác trong nhóm Chủ động, khích lệ người khác Chủ động hợp tác Chờ người khác nhắc Không hợp tác 7 Lắng nghe thành viên khác Láng nghe, nhận xét, bổ sung Lắng nghe, nhận xét Lắng nghe Không lắng nghe 8 Phát biểu ý Nhiều lần Có xung GV hoặc Lấy lí do 201 kiến trong giờ xung phong phát biểu phong 1- 2 lần các bạn chỉ định từ chối phát biểu 9 Thể hiện cảm xúc Bộc lộ mạnh mẽ cảm xúc tương ứng mục tiêu bài học Có biểu lộ cảm xúc tương ứng mục tiêu bài học Không bộc lộ cảm xúc Thể hiện cảm xúc trái ngược mục tiêu bài học 10 Ý thức kỉ luật trong giờ học Tự giác, nhắc nhở người khác Tự giác Nghiêm túc khi được nhắc nhở Nhiều lần vi phạm kỉ luật lớp học Tốt Khá TB Yếu 202 5. BẢNG KIỂM QUAN SÁT THÁI ĐỘ HỌC TẬP CỦA HS TRONG GIỜ LSĐP (tại bảo tàng, di tích...) Họ tên HS/ Nhóm:.................................Lớp:.......................Người quan sát:............... STT Hành động được quan sát Mức độ đánh giá/ xếp loại Ghi chú 1 2 3 4 1 Thời gian có mặt tại địa điểm học Đến sớm hơn Đến đúng giờ tập trung HS Đến khi giờ học bắt đầu Đến muộn sau 15 phút 2 Chuẩn bị bài trước khi học Rất công phu Công phu Đảm bảo Không chuẩn bị 3 Biểu lộ hứng thú với bài học Rất thích thú Thích Không biểu lộ Không thích 4 Ý thức kỉ luật trong giờ học Tự giác, nhắc nhở người khác Tự giác Có ý thức khi được nhắc nhở Bị nhắc nhở nhiều lần 5 Quan sát hiện vật Tỉ mỉ, ghi chép/ chụp hình Quan sát tỉ mỉ Nhìn lướt Không quan sát 6 Tham quan hiện vật, di tích Tự giác và nhắc nhở người khác tuân theo nội quy Tự giác tuân theo nội quy Tuân theo nội quy khi được nhắc nhở Không tuân theo hướng dẫn 7 Thái độ khi trải nghiệm di sản Tự giác có thái độ đúng, thu hút các bạn khác thực Có thái độ đúng khi thực hiện theo hướng Có thái độ đúng khi được khích lệ, nhắc nhở Thái độ không đúng với mục tiêu đề ra 203 hiện dẫn 8 Thái độ đối với di sản, di vật, di tích Rất trân trọng Trân trọng Không biểu lộ thái độ Coi thường hoặc xâm phạm 9 Ý thức bảo vệ cảnh quan di tích Tự giác và khích lệ người khác thực hiện Tự giác thực hiện tốt Có ý thức khi được nhắc nhở Nhắc nhở nhiều lần 10 Biểu lộ cảm xúc của HS trong giờ học Bộc lộ mạnh mẽ cảm xúc Bộc lộ cảm xúc Cảm xúc không rõ Không có cảm xúc Tốt Khá TB Yếu 204 Phụ lục 4E. Phiếu kiểm tra, đánh giá hoạt động nhận thức của HS SỞ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO PHÚ THỌ TRƯỜNG . HỌ TÊN HS:. LỚP:. BÀI KIỂM TRA LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 10 THỜI GIAN: 10 PHÚT Điểm Nhận xét của giáo viên I. (5đ) Em hãy khoanh tròn vào chữ cái in hoa trước ý đúng trong các câu sau 1. Vị thế đặc biệt của tỉnh Phú Thọ là A. Vùng núi tiếp giáp với đồng bằng B. Vùng “đất Tổ” của dân tộc Việt Nam C. Tỉnh miền núi, trung du D. Có nhiều truyền thống lâu đời 2. Di chỉ khảo cổ học cho biết Việt Trì từng là kinh đô thời kỳ Hùng Vương là A. Sơn Vi B. Phùng Nguyên C. Làng Cả D. Gò Mun 3. Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đặc biệt ở Phú Thọ là A. Đình Lâu Thượng B. Khu di tích đền Hùng C. Đền Mẫu Âu Cơ D. Đền Tam Giang 4. Cột cờ thành Hưng Hóa được xây dựng vào năm A. 1842 B. 1852 C. 1862 D. 1872 5. Điểm độc đáo của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là A. là tín ngưỡng dân gian B. từ tín ngưỡng dân gian trở thành Quốc giáo C. thờ một vị vua D. nghi thức hành lễ phức tạp 205 6. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO công nhận là di sản văn hóa A. vật thể B. phi vật thể truyền khẩu C. phi vật thể đại diện của nhân loại D. vật thể cần bảo vệ khẩn cấp 7.Hát xoan còn gọi là A. Hát cửa đình B. Hát ví C. Hát đúm D. Hát dặm 8. Trò cướp phết gắn với lễ hội tưởng nhớ A. Công chúa Thiều Hoa B. Quốc mẫu Âu Cơ C. Công chúa Bát Nàn D. Công chúa Ngọc Hoa 9. Nghi lễ trò Trám và tùng dí là biểu hiện tín ngưỡng A. tô tem giáo B. thờ người có công C. thờ tổ tiên D. phồn thực 10. Phú Thọ là miền đất của di sản văn hóa vì A. có nhiều di tích lịch sử B. là vùng đất Tổ có lịch sử lâu đời C. có hai di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận D. có mật độ dày đặc di sản văn hóa vô giá từ thời Hùng Vương được lưu giữ đến nay, đóng góp cho văn hóa dân tộc và nhân loại II. (2đ).Nối thông tin ở cột A với thông tin đúng ở cột B a.Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại 1. Cá Anh Vũ, hồng Hạc Trì b. Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt 2. Hát xoan c. Sản vật cung tiến vua của địa phương Phú Thọ 3. Tín ngưỡng Thờ cúng Hùng Vương d. Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại 4. Khu di tích Đền Hùng 206 III. (3đ).Phát biểu cảm nghĩ và trách nhiệm của cá nhân em đối với quê hương đất Tổ sau khi học xong bài “Phú Thọ - miền đất của di sản văn hóa” . 207 SỞ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO PHÚ THỌ TRƯỜNG . HỌ TÊN HS:. LỚP:. BÀI KIỂM TRA LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 11 THỜI GIAN: 10 PHÚT Điểm Nhận xét của giáo viên I. Em hãy khoanh tròn vào chữ cái in hoa trước ý đúng trong các câu sau (5đ) 1. Nét đặc biệt trong cơ sở hình thành truyền thống yêu quê hương, đất nước của nhân dân Phú Thọ là A. nơi có con người sinh sống từ sớm B. cư dân quần tụ thành làng xóm C. là địa bàn ra đời nhà nước đầu tiên D. là nơi có địa thể chiến lược 2. Vị nữ tướng tham gia khởi nghĩa Hai BàTrưng không phải ở Phú Thọ là A. Thiều Hoa B. Bát Nàn C. Lê Chân D. Xuân Nương 3. Đinh Công Tuấn được nhân dân Hữu Bổ thờ làm Thành hoàng vì A. ông có công lập làng B. ông là người giỏi võ nghệ, mưu trí C. ông đã đỗ đạt làm quan to D. ông là người yêu nước, chống giặc Triệu 4. Thực dân Pháp tấn công thành Hưng Hóa vào ngày A. 12-4-1884 B. 24-2-1883 C. 12-4-1883 D. 14-2-1884 5. Khi thành Hưng Hóa thất thủ, quan tuần phủ Nguyễn Quang Bích đã A. lên đỉnh cột cờ, tuẫn tiết chết cùng thành B. bị giặc bắt, ông nhịn ăn mà chết 208 C. vượt vòng vây, tiếp tục lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp D. bị thực dân Pháp bắt và xử tử 6. Nhân dân Phú Thọ lập đền thờ Nguyễn Quang Bích và các nghĩa binh vì A. thể hiện lòng biết ơn những người chống Pháp, bảo vệ Hưng Hóa B. lo sợ ma quỷ quấy phá C. Nguyễn Quang Bích được phong thần D. họ không có người thờ cúng 7. Người chỉ huy cuộc khởi nghĩa của Việt Nam Quang phục hội tại Phú Thọ là A. Đốc Ngữ B. Khuất Văn Bức C. Đề Kiều D. Lê Đình Dật 8. Thực dân Pháp đã xử bắn các nghĩa quân Việt Nam quang phục hội tại A. Chợ Phú Thọ B. Cầu Trắng C. Bờ sông D. Vườn hoa 9. Tượng đài chiến thắng sông Lô là biểu tượng của chiến thắng quân sự A. chiến thắng Đoan Hùng B. chiến thắng Tu Vũ C. chiến thắng Trạm Thản D. chiến thắng Cầu Hai – Chân Mộng 10. Anh Ma Văn Thắng (ở Thanh Minh, thị xã Phú Thọ) là kiện tướng xe thồ trong chiến dịch A. chiến dịch Việt Bắc B. chiến dịch Biên giới C. chiến dịch Trung du D. chiến dịch Điện Biên Phủ II. (2đ)Nối thời gian với sự kiện đúng a. phong trào kháng Pháp ở Phú Thọ cơ bản chấm dứt. 1. 1884 b. thực dân Pháp tấn công thành Hưng Hóa 2. 1893 c. Ban cán sự Đảng tỉnh Phú Thọ ra đời 3. Tháng 2- 1930 d. Nghĩa quân Việt Nam quốc dân đảng khởi nghĩa 4. 3-1940 209 III. (3đ) Phát biểu cảm nghĩ và trách nhiệm của cá nhân em đối với quê hương đất Tổ sau khi học xong bài “Truyền thống yêu quê hương, đất nước, chống giặc ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ”. ....................................................................... 210 ĐÁP ÁN VÀ THANG ĐIỂM Bài kiểm tra lớp 10 Câu I. (5 điểm). Mỗi ý trả lời đúng được 0,5 đ. 1 – B 2- C 3 – B 4 – A 5 – B 6 - C 7 – A 8 – A 9 – D 10 – D Câu II. (2 điểm). Mỗi ý đúng 0,5 đ. 1 - c 2 – a 3- d 4 – b Câu III. (3 điểm) Đây là câu hỏi mở, HS có thể diễn đạt theo ý mình, cần đảm bảo các nội dung cơ bản sau : Nội dung Điểm - Hiểu biết về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể ở Phú Thọ 1,0 - Tự hào về bản sắc văn hóa của quê hương 1,0 - ý thức trách nhiệm của bản thân đối với quê hương 1,0 Bài kiểm tra lớp 11 Câu I. (5 điểm). Mỗi ý trả lời đúng được 0,5 đ. 1 – C 2- C 3 – D 4 – A 5 – C 6 - A 7 - B 8 – B 9 – A 10 – D Câu II. (2 điểm). Mỗi ý đúng 0,5 đ. 1 - b 2 - a 3- d 4 – c Câu III. (3 điểm) Đây là câu hỏi mở, HS có thể diễn đạt theo ý mình, cần đảm bảo các nội dung cơ bản sau : Nội dung Điểm - Hiểu biết về lịch sử, truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Phú Thọ 1,0 - Biết ơn và tự hào về các thế hệ đã chiến đấu bảo vệ quê hương 1,0 - Tự ý thức trách nhiệm của bản thân đối với quê hương 1,0 211 Phụ lục 4F. Một số kết quả kiểm tra kiến thức trong quá trình thực nghiệm 1.3.1 1. Bảng kết quả TNSP vận dụng dạy học dự án trong bài học LSĐP Trường Lớp/ Sĩ số Kết quả X 3 4 5 6 7 8 9 10 THPT Việt Trì ĐC 10A6 45 0 0 1 11 25 8 0 0 6,89 100% 0 0 2,2 24 56 17,8 0 0 TN 10A8 44 0 0 0 7 18 12 7 0 7,43 100% 0 0 0 15,9 40,9 27,3 15,9 0 THPT Tử Đà ĐC 11A3 47 0 2 3 12 17 12 1 0 6,79 100% 0 4,3 6,4 25,5 36,2 25,5 2,1 0 TN 11A5 45 0 0 1 8 16 17 3 0 7,29 100% 0 0 2,2 17,8 35,5 37,8 6,7 0 THPT Long Châu Sa ĐC 12A5 48 0 3 2 17 21 4 1 0 6,50 100% 0 6,3 4,2 35,4 43,8 8,3 2 TN 12A6 47 0 0 1 9 23 11 3 0 7,13 100% 0 0 2,1 19,1 49 23,4 6,4 0 212 2. Bảng thống kê kết quả TNSP vận dụng dạy học hợp đồng vào bài học LSĐP Trường Lớp/ Sĩ số Kết quả X 3 4 5 6 7 8 9 10 THPT Việt Trì ĐC 11A1 45 0 3 9 12 15 6 0 0 6,27 100% 0 6,7 20 26,7 33,3 13,3 0 0 TN 11A2 45 0 0 0 8 10 19 8 0 7,60 100% 0 0 0 17,8 22,2 42,2 17,8 0 THPT Nguyễn Tất Thành ĐC 10A5 43 0 2 5 23 9 4 0 0 6,19 100% 0 4,6 11,6 53,6 20,9 9,3 0 0 TN 10A6 42 0 0 2 13 16 8 3 0 6,93 100% 0 0 4,7 31 38,1 19,1 7,1 0 THPT Long Châu Sa ĐC 10A2 40 0 4 2 5 18 10 1 0 6,78 100% 0 10 5 12,5 45 25 2,5 0 TN 10A8 43 0 0 1 3 19 17 3 0 7,42 100% 0 0 2,33 6,97 44,2 39,53 6,97 0 213 3. Bảng kết quả TNSP sử dụng di sản văn hóa trong dạy học LSĐP Trường Lớp/ Sĩ số Kết quả X 3 4 5 6 7 8 9 10 THPT Việt Trì ĐC 12A1 45 0 0 6 9 21 8 1 0 6,76 100% 0 0 13,3 20 46,7 17,8 2,2 0 TN 12A2 45 0 0 4 3 20 13 5 0 7,27 100% 0 0 8,9 6,7 44,4 28,9 11,1 0 THPT Thanh Sơn ĐC 11A3 45 0 3 7 12 18 5 0 0 6,33 100% 00 6,7 15,6 26,6 40 11,1 00 0 TN TN 11A5 47 0 1 5 11 19 10 1 0 6,74 100% 0 2,13 10,64 23,4 40,4 21,3 2,13 0 THPT Tử Đà ĐC 11A3 44 0 2 3 17 12 9 1 0 6,59 100% 0 4,5 6,8 38,6 27,3 20,5 2,3 0 TN 11A4 45 0 0 6 7 17 11 4 0 7,00 100% 0 0 13,3 15,6 37,8 24,4 8,9 0 214 Phụ lục 4G. CÔNG THỨC TOÁN HỌC THỐNG KÊ DÙNG ĐỂ XỬ LÝ SỐ LIỆU THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Các phương pháp tính của toán học thống kê có ý nghĩa rất lớn trong việc đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm có chính xác, khoa học hay không. Những tham số trong toán học thống kê như trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn, các giá trị khảo sát t và tα là cơ sở để chúng tôi rút ra kết luận về ý nghĩa của các biện pháp thực nghiệm sư phạm. Kết quả bài kiểm tra ở các lớp TN, ĐC được chúng tôi tổng hợp, chấm điểm, phân loại và xử lý theo các công thức sau: - Tính điểm trung bình cộng: = = Trong đó: X : Trung bình cộng n: Số học sinh được kiểm tra fixi: Tích số giữa tần số điểm và giá trị của xi tại tần số điểm số đó - Phương sai và độ lệch chuẩn: là tham số đo độ chụm của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng. Căn cứ vào độ lệch chuẩn, có thể nhận ra kết quả của việc kiểm tra. Độ lệch chuẩn (căn bậc hai của phương sai) tính theo công thức: S2 = Phương sai độ lệch chuẩn tính theo công thức: S = Trong đó: S2: Phương sai S: Độ lệch chuẩn 215 X : Trung bình cộng n: Số HS được kiểm tra ni: Tần số lần điểm tại các giá trị xi - Tính giá trị khảo sát (t) để so sánh sự khác biệt giữa nhóm TN và nhóm ĐC: Chúng tôi sử dụng phép thử student để tìm sự khác biệt giữa hai nhóm. Công thức tính: t = ( TN - ĐC) . Trong đó: X ĐC: Giá trị trung bình cộng của lớp ĐC X TN: Giá trị trung bình cộng của lớp TN S2ĐC: Phương sai của lớp ĐC S2TN: Phương sai của lớp TN n: Số HS được kiểm tra Dùng bảng phân phối Student với α = 0,05 và độ lệch chuẩn tự do k = 2n-2 để tìm tα giới hạn. Nếu t ≥ tα thì sự khác biệt giữa X ĐC và X TN có ý nghĩa, nếu t < tα thì sự khác biệt giữa X ĐC và X TN là chưa đủ ý nghĩa. Trong trường hợp này, chưa thể kết luận phương pháp mới tốt hơn hay không hiệu quả hơn phương pháp cũ. 216 BẢNG PHÂN PHỐI STUDENT Số bậc tự do Mức ý nghĩa α (tiêu chuẩn 2 phía) K 0,10 0,05 0,02 0,01 0,002 0,001 1 2 3 4 5 6 6,31 2,92 2,35 2,13 2,01 1,94 12,7 4,3 3,18 2,78 2,57 2,45 31,82 6,97 4,54 3,75 3,37 3,14 63,7 9,92 5,84 4,60 4,30 3,71 318,2 22,33 10,22 7,17 5,89 5,21 637,0 3,16 1,29 8,61 6,86 5,96 7 1,39 2,36 3,00 3,50 4,79 5,40 8 1,86 2,31 2,90 3,36 4,50 5,04 9 1,83 2,26 2,82 3,25 4,30 4,78 10 1,81 2,23 2,76 3,17 4,14 4,59 11 1,80 2,20 2,72 3,11 4,03 4,44 12 1,78 2,18 2,68 3,05 3,93 4,32 13 1,77 2,16 2,65 3,01 3,85 4,22 14 1,76 2,14 2,62 2 ,98 3,79 4,14 15 1,75 2,13 2,60 2,95 3,73 4,07 16 1,75 2,12 2,58 2,92 3,69 4,01 17 1,71 2,11 2,57 2,90 3,65 3,96 18 1,73 2,10 2,55 2,88 3,61 3,92 19 1,73 2,09 2,54 2,86 3,58 3,88 20 1,73 2,09 2,53 2,85 3,55 3,85 21 1,72 2,08 2,52 2,83 3,53 3,82 22 1,72 2,07 2,51 2,82 3,51 3,79 23 1,71 2,07 2,50 2,81 3,49 3,77 24 1,71 2,06 2,49 2,80 3,47 3,73 25 1,71 2,06 2,49 2,79 3,45 3,72 217 26 1,71 2,06 2,48 2,78 3,44 3,71 27 1,71 2,05 2,47 2,77 3,42 3,69 28 1,70 2,05 2,46 2,76 3,40 3,66 29 1,70 2,05 2,46 2,76 3,40 3,66 30 1,70 2,04 2,46 2,76 3,40 3,65 40 1,68 2,02 2,42 2,70 3,31 3,55 60 1,67 2,00 2,39 2,66 3,23 3,46 120 1,66 1,98 2,36 2,62 3,17 3,37 1,64 1,96 2,33 2,58 3,09 3,29 218 MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG QUÁ TRÌNH TÁC GIẢ THỰC HIỆN LUẬN ÁN Bà Nguyễn Thị Kim Hải – Nguyên Phó Chủ tịch Tỉnh Phú Thọ, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Phú Thọ trong cuộc trao đổi với tác giả về vấn đề sử dụng di sản văn hóa trong dạy học Lịch sử địa phương Tác giả đang trao đổi với ông Nguyễn Tiến Khôi, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Phú Thọ về công tác nghiên cứu và dạy học lịch sử địa phương ở Phú Thọ 219 Tác giả trao đổi ý tưởng bài dạy thực nghiệm sư phạm với giáo viên Chu Thị Kim Tuyến tại trường THPT Việt Trì Tác giả và giáo viên thực nghiệm Phùng Thị Thu Hường trao đổi về bài thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Vũ Thê Lang (Việt Trì) 220 Tác giả và giáo viên các môn Khoa học xã hội trong một buổi làm việc tại trường THPT Hưng Hóa ( huyện Tam Nông) Tác giả tham gia hoạt động ngoại khóa về Lịch sử địa phương tại trường THPT Nguyễn Tất Thành (Việt Trì)