Những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển tổng Công ty xây dựng số 1 thành tập đoàn kinh tế mạnh trong tiến trình hội nhập kinh tế Quốc tế

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ***** VOÕ NGOÏC THAÛO NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP CHUÛ YEÁU NHAÈM CHUYEÅN TOÅNG COÂNG TY XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 THAØNH TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ MAÏNH TRONG TIEÁN TRÌNH HOÄI NHAÄP KINH TEÁ QUOÁC TEÁ Chuyeân ngaønh: QUAÛN TRÒ KINH DOANH Maõ soá: 60.34.05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS.TS. PHÖÔNG NGOÏC THAÏCH TP.HOÀ CHÍ MINH- NAÊM 2007 Ghi chuù: - Theâm khung vieàn vaøo cho ñeïp - Set up: A4, top: 3.5cm, botom: 3cm, L: 3.5cm, R: 2cm - Ñaët vaøo ñaàu luaän vaên sau bìa vaø tôø giaáy hoàng - 10 boä 1 MUÏC LUÏC LÔØI CAM ÑOAN LÔØI CAÛM ÔN DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ DANH MUÏC CAÙC BAÛNG DANH MUÏC CAÙC PHUÏ LUÏC MÔÛ ÑAÀU CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ VAØ MO HÌNH COÂNG TY MEÏ COÂNG TY CON...............................................................................................1 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ .........................................................1 1.1.1 Khaùi nieäm ...........................................................................................................1 1.1.2 Caùc phöông thöùc hình thaønh taäp ñoaøn kinh teá...............................................2 1.1.2.1 Phöông thöùc phaân nhaùnh ..............................................................................2 1.1.2.2 Phöông thöùc thaâu toùm...................................................................................2 1.1.3 Caùc hình thöùc lieân keát cuûa caùc taäp ñoaøn kinh teá ...........................................4 1.1.3.1 Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát theo haøng ngang .................................................4 1.1.3.2 Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát haøng doïc ............................................................5 1.1.3.3 Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát hoãn hôïp ..............................................................5 1.1.4 Ñaëc ñieåm cuûa taäp ñoaøn kinh teá ........................................................................6 1.1.4.1 Quy moâ raát lôùn veà voán, doanh thu, lao ñoäng, phaïm vi hoaït ñoäng ...............6 1.1.4.2 Hoaït ñoäng kinh doanh ña ngaønh ngheà, ña lónh vöïc......................................7 1.1.4.3 Veà cô caáu toå chöùc.........................................................................................8 1.1.4.4 Veà quaûn lyù, ñieàu haønh..................................................................................8 1.1.4.5 Veà quan heä noäi boä trong taäp ñoaøn................................................................8 1.1.5 Vai troø cuûa taäp ñoaøn kinh teá ............................................................................9 1.2 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ MO HÌNH COÂNG TY MEÏ COÂNG TY CON ÔÛ CAÙC TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ................................................................11 1.2.1 Khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï – coâng ty con.........................................11 1.2.2 Ñaëc tröng cuûa moâ hình coâng ty meï – coâng ty con........................................12 1.2.3 Nhöõng öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình coâng ty meï – coâng ty con..............13 2 1.2.3.1 Öu ñieåm......................................................................................................13 1.2.3.2 Nhöôïc ñieåm ................................................................................................14 1.3 KHAÙI QUAÙT QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ THEO MO HÌNH COÂNG TY MEÏ-COÂNG TY CON ÔÛ VIEÄT NAM ............. 15 1.3.1 Söï ra ñôøi TÑKT ôû Vieät Nam ..........................................................................15 1.3.2 Nhöõng thaønh quaû vaø haïn cheá..........................................................................16 1.3.2.1 Nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc ........................................................................16 1.3.2.2 Nhöõng haïn cheá caàn khaéc phuïc ..................................................................19 Keát luaän chöông 1 ..............................................................................................23 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TCT XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 2.1. PHAÂN TÍCH THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TOÅNG COÂNG TY XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 THÔØI KYØ 2002-2005 ........................................................24 2.1.1. Giôùi thieäu khaùi quaùt Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 .................................24 2.1.2. Cô caáu toå chöùc quaûn lyù cuûa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1: ....................25 2.1.3. Thöïc traïng hoaït ñoäng SXKD cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 trong giai ñoaïn töø 2002 ñeán 2005 ................................................................................26 2.1.3.1. Keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 giai ñoaïn 2002-2005..........................................................................................27 2.1.3.2. Tình hình taøi chính cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 giai ñoaïn 2002-2005...........29 2.2. QUAÙ TRÌNH CHUYEÅN ÑOÅI SANG HOAÏT ÑOÄNG THEO MO HÌNH CTM-CTC CUÛA TCT XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 .....................................................31 2.2.1. Cô caáu toå chöùc ...............................................................................................32 2.2.1.1. Coâng ty meï .................................................................................................33 2.2.1.2. Coâng ty con (Voán Nhaø nöôùc – CTM– chieám treân 50%VÑL)....................34 2.2.1.3. Coâng ty Lieân Doanh (Voán Nhaø nöôùc – CTM– chieám 50%VÑL)..............35 2.2.1.4. Coâng ty lieân keát (Voán CTM– chieám töø 50% trôû xuoáng)...........................35 2.2.1.5. Coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp ñang thöïc hieän chuyeån ñoåi............36 2.2.2. Moái quan heä trong noäi boä TCT....................................................................37 3 2.2.2.1. Quan heä giöõa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 vaø caùc Coâng ty phuï thuoäc..37 2.2.2.2. Quan heä giöõa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 vaø caùc Coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp ñaõ coå phaàn hoaù. ....................................................39 2.2.2.3. Quan heä giöõa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 vaø caùc Coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp ñang thöïc hieän chuyeån ñoåi. ..................................40 2.2.3. Keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø tình hình taøi chính cuûa Toång Coâng Ty XD Soá 1 naêm 2006 sau khi chuyeån ñoåi sang moâ hình CTM-CTC......................................................................................................41 2.2.4. Nhöõng maët coøn toàn taïi cuûa Moâ hình CTM-CTC taïi TCT Xaây Döïng Soá 1 2.2.4.1. Veà phöông thöùc thaønh laäp ..........................................................................44 2.2.4.2. Veà chieán löôïc saûn xuaát kinh doanh ...........................................................44 2.2.4.3. Vaán ñeà cô caáu quaûn lyù vaø ñieàu haønh cuûa coâng ty meï................................45 2.2.4.4. Veà ñaïi ñieän chuû sôû höõu ..............................................................................46 2.2.4.5. Veà quan heä noäi boä giöõa caùc coâng ty trong toaøn TCT.................................46 2.2.4.6. Veà coâng taùc baùo caùo taøi chính cuûa toaøn TCT.............................................47 2.2.4.7. Veà huy ñoäng voán ........................................................................................47 Keát luaän chöông 2...........................................................................................48 CHÖÔNG 3 NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP CHUÛ YEÁU NHAÈM CHUYEÅN TCT XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 THAØNH TÑKT MAÏNH TRONG TIEÁN TRÌNH HOÄI NHAÄP KINH TEÁ QUOÁC TEÁ. .................................................................................................49 3.1. QUAN ÑIEÅM, MUÏC TIEÂU CHUYEÅN ÑOÅI VAØ PHAÙT TRIEÅN TCT XAÂYDÖÏNG SOÁ 1 THAØNH TÑKT MAÏNH ....................................................49 3.1.1. Quan ñieåm ........................................................................................................49 3.1.2. Muïc tieâu............................................................................................................50 3.2. NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP CHUÛ YEÁU CHUYEÅN TCT XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 THAØNH TÑKT MAÏNH...................................................................................50 3.2.1. Giaûi phaùp chuyeån ñoåi Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 thaønh TÑKT ..........50 3.2.1.1. Coå phaàn hoaù coâng ty meï ............................................................................50 4 3.2.1.2. Coå phaàn hoùa caùc Coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp ñang trong quaù trình chuyeån ñoåi. ........................................................................................51 3.2.1.3. Keát naïp thaønh vieân môùi .............................................................................53 3.2.1.4. Xaây döïng cô cheá giaûi quyeát maâu thuaãn veà lôïi ích giöõa caùc thaønh vieân trong TCT ...................................................................................................54 3.2.1.5. Hoaøn thieän cô caáu quaûn lyù vaø ñieàu haønh cuûa CTM ...................................54 3.2.1.6. Xaây döïng quy cheá hoaït ñoäng vaø cheá ñoä baùo caùo cuûa ngöôøi ñaïi dieän phaàn voán cuûa CTM taïi CTC.......................................................................55 3.2.1.7. Thaønh laäp coâng ty taøi chính trong TCT .....................................................55 3.2.1.8. Naâng cao vai troø cuûa Ban kieåm soaùt ..........................................................56 3.2.1.9. Chuaån hoùa caùc heä thoáng quaûn lyù vaø xaây döïng moät moâ hình thoáng nhaát ñeå aùp duïng cho taát caû caùc ñôn vò thaønh vieân trong toaøn TCT....................57 3.2.2. Giaûi phaùp phaùt trieån Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 thaønh TÑKT maïnh..................................................................................................................58 3.2.2.1. Ñònh höôùng phaùt trieån cho toaøn Toång coâng ty ...........................................58 3.2.2.2. Giaûi phaùp veà nhaân söï .................................................................................60 3.2.2.3. Giaûi phaùp veà nghieân cöùu khoa hoïc vaø vaø öùng duïng coâng ngheä môùi .........61 3.3. MOÄT SOÁ KIEÁN NGHÒ ÑOÁI VÔÙI NHAØ NÖÔÙC..............................................62 3.3.1. Hoaøn thieän cô sôû phaùp lyù ................................................................................62 3.3.2. Hoaøn thieän luaät keá toaùn..................................................................................63 3.3.3. Ban haønh luaät doanh nghieäp chung cho taát caû caùc loaïi hình doanh nghieäp. ....... 63 Keát luaän chöông 3...........................................................................................64 KEÁT LUAÄN.......................................................................................................65 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 5 DANH MUÏC CAÙC SÔ ÑOÀ Sô ñoà 1.1: Moâ hình saùt nhaäp.......................................................................................2 Sô ñoà 1.2: Moâ hình hôïp nhaát ......................................................................................3 Sô ñoà 1.3: Moâ hình mua laïi (Moâ hình coâng ty meï – coâng ty con) .............................4 Sô ñoà 2.1: Sô ñoà toå chöùc quaûn lyù cuûa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 giai ñoaïn tröôùc khi toå chöùc quaûn lyù theo moâ hình CTM-CTC ..................................................25 Sô ñoà 2.2: Cô caáu toå chöùc cuûa Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 theo moâ hình CTM-CTC. ................................................................................................................32 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 2.1: Keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 giai ñoaïn 2002-2005.........................................................................................................27 Baûng 2.2: Tình hình taøi chính cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 giai ñoaïn 2002-2005.........29 Baûng 2.3: Keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa Toång Coâng Ty XD Soá 1 naêm 2006 sau khi chuyeån ñoåi sang moâ hình CTM-CTC...........................................42 Baûng 2.4: Tình hình taøi chính cuûa TCT XD Soá 1 naêm 2006 sau khi chuyeån ñoåi sang moâ hình CTM-CTC ...........................................................................................43 6 DANH MUÏC CAÙC PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån taäp ñoaøn kinh teá treân theá giôùi ............1 Phuï luïc 2: Caùc moâ hình taäp ñoaøn kinh teá ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi.......................3 Phuï luïc 3: Khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï – coâng ty con ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi.......................................................................................................................11 7 DANH MUÏC TÖØ VIEÁT TAÉT CTM Coâng ty meï CTC Coâng ty con CTLK Coâng ty lieân keát CTNN Coâng ty Nhaø nöôùc CTTV Coâng ty thaønh vieân CPH Coå phaàn hoaù DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhaø nöôùc DNTV Doanh nghieäp thaønh vieân ÑL Ñieàu leä HÑQT Hoäi ñoàng quaûn trò HÑSXKD Hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh LD Lieân doanh MHTÑKT Moâ hình taäp ñoaøn kinh teá SXKD Saûn xuaát kinh doanh TÑKT Taäp ñoaøn kinh teá TCT Toång Coâng ty VGCP Voán goùp chi phoái VGKCP Voán goùp khoâng chi phoái VÑL Voán ñieàu leä XD Xaây döïng 8 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát cuûa luaän vaên Trong xu höôùng toaøn caàu hoaù cuûa neàn kinh teá theá giôùi, cô hoäi môû ra caøng nhieàu thì thaùch thöùc caøng lôùn, ñaëc bieät laø tính caïnh tranh treân thöông tröôøng quoác teá caøng gay gaét. Trong boái caûnh ñoù, muoán toàn taïi vaø ñuû söùc caïnh tranh vôùi caùc quoác gia trong khu vöïc vaø treân theá giôùi, moãi quoác gia phaûi coù nhöõng ñaàu taøu kinh teá –taäp ñoaøp kinh teá maïnh, coù söùc caïnh tranh cao. Coù theå noùi TÑKT laø moät trong nhöõng taùc nhaân lôùn aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá cuûa moãi quoác gia noùi chung vaø cuûa neàn kinh teá Vieät Nam noùi rieâng. Trong thôøi gian qua, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ coù nhöõng chuû tröông ñoåi môùi vaø saép xeáp caùc DNNN, caùc TCT Nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích laø caûi caùch caùc DNNN vaø thí ñieåm thaønh laäp caùc taäp ñoaøn kinh teá. Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 laø Toång Coâng Ty Nhaø nöôùc hoaït ñoäng theo moâ hình TCT 90 ñöôïc hình thaønh trong quaù trình saép xeáp vaø ñoåi môùi naøy. Töø khi thaønh laäp ñeán nay, TCT Xaây Döïng soá 1 ñaõ phaùt huy ñöôïc nhöõng keát quaû vaø thaønh tích nhaát ñònh trong hoaït ñoäng SXKD. Tuy nhieân, TCT Xaây Döïng Soá 1 hieän nay vaãn coøn nhieàu haïn cheá veà cô caáu toå chöùc vaø quaûn lyù, chöa thaät söï laø moät TÑKT ñuùng nghóa. Ñoàng thôøi, ñöùng tröôùc xu theá ñoåi môùi ñeå hoäi nhaäp vaø töï naâng mình leân moät taàm phaùt trieån môùi ñoøi hoûi TCT xaây döïng soá 1 phaûi choïn cho mình moät höôùng phaùt trieån cho phuø hôïp ñoù laø chuyeån ñoåi thaønh TÑKT maïnh. Maët khaùc, töø thöïc tieãn nhieàu naêm tieán haønh ñoåi môùi DNNN, moät soá TCT ñaõ chuyeån ñoåi sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC. Trong giai ñoaïn ñaàu thöïc hieän thí ñieåm, beân caïnh nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc, vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán 9 ñeà khoù khaên, vöôùng maéc vaø ñaây cuõng chính laø nhöõng kinh nghieäm cho caùc TCT tieán haønh chuyeån ñoåi sau. Vì vaäy, vieäc chuyeån ñoåi caùc TCT sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC laø böôùc ñi ñaàu tieân trong quaù trình chuyeån ñoåi vaø ñieàu quan troïng laø phaûi trôû thaønh TÑKT maïnh, phaùt trieån beàn vöõng, ñieàu ñoù ñaëc bieät quan troïng hôn khi theá giôùi ñang trong tieán trình toaøn caàu hoaù nhö hieän nay. Töø nhöõng lyù do treân, taùc giaû ñaõ ñi vaøo nghieân cöùu ñeà taøi “NHÖÕNG GIAÛI PHAÙP CHUÛ YEÁU NHAÈM CHUYEÅN TOÅNG COÂNG TY XAÂY DÖÏNG SOÁ 1 THAØNH TÑKT MAÏNH TRONG TIEÁN TRÌNH HOÄI NHAÄP KINH TEÁ QUOÁC TEÁ” vôùi mong muoán goùp phaàn vaøo vieäc laøm roõ cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn cho quaù trình chuyeån ñoåi TCT Xaây Döïng Soá 1 thaønh TÑKT maïnh, phaùt trieån beàn vöõng trong tieân trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 2. Muïc ñích vaø ñieåm môùi cuûa luaän vaên Laøm roõ cô sôû lyù luaän veà TÑKT vaø moâ hình CTM – CTC Phaân tích thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1, töø ñoù neâu ra nhöõng haïn cheá cuûa TCT Xaây Döïng soá 1 trong quaù trình chuyeån ñoåi sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC. Töø nhöõng haïn cheá cuûa TCT Xaây Döïng soá 1 sau khi chuyeån sang moâ hình CTM-CTC vaø nhöõng maët coøn toàn taïi trong quaù trình thí ñieåm chuyeån moät soá TCT Nhaø nöôùc sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC cuûa Vieät Nam trong thôøi gian qua. Ñöa ra moät soá giaûi phaùp chuû yeáu ñeå TCT Xaây Döïng soá 1 trôû thaønh TÑKT maïnh vaø phaùt trieån beàn vöõng trong tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 3. Ñoái töôïng, phaïm vi nghieân cöùu Tröôùc tieân luaän vaên ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà cô baûn veà Taäp ñoaøn kinh teá vaø moâ hình CTM-CTC treân theá giôùi. Keá ñeán laø ñeà caäp ñeán keát quaû thí ñieåm chuyeån moät soá TCT nhaø nöôùc sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC taïi Vieät Nam trong thôøi gian qua. Vaø cuoái cuøng laø taäp trung nghieân cöùu thöïc traïng hoaït 10 ñoäng cuûa TCT Xaây Döïng Soá 1 tröôùc vaø sau khi chuyeån ñoåi sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC. Töø ñoù kieán nghò nhöõng giaûi phaùp nhaèm chuyeån TCT Xaây Döïng Soá 1 thaønh TÑKT maïnh trong tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 4. Cô sôû lyù luaän vaø phöông phaùp nghieân cöùu Cô sôû lyù luaän cuûa luaän vaên laø nhöõng lyù thuyeát veà quaûn trò hoïc, caùc quan ñieåm cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta, Luaät DNNN, Luaät DN, caùc vaên baûn phaùp luaät lieân quan vaø nhöõng kinh nghieäm cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi. Phöông phaùp nghieân cöùu luaän vaên laø phöông phaùp lòch söû keát hôïp vôùi phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, nhaèm xem xeùt caùc hieän töôïng vaø quy luaät phaùt trieån kinh teá ñaõ, ñang vaø seõ xaûy ra trong moái quan heä taùc ñoäng laãn nhau vaø trong traïng thaùi vaän ñoäng phaùt trieån cuûa chuùng. Ngoaøi ra, luaän vaên coøn aùp duïng phöông phaùp thoáng keâ, so saùnh, phaân tích, toång hôïp. Treân cô sôû nhöõng thoâng tin, coù phaân tích, so saùnh vaø toång hôïp, luaän vaên ñöa ra nhöõng nhaän xeùt vaø kieán nghò cuûa mình. 5. Boá cuïc cuûa luaän vaên Luaän vaên goàm: Phaàn môû ñaàu, noäi dung vaø keát luaän. Phaàn noäi dung goàm: Chöông 1: Toång quan veà TÑKT vaø moâ hình CTM – CTC Chöông 2: Thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa TCT Xaây Döïng soá 1 Chöông 3: Nhöõng giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm chuyeån TCT Xaây Döïng Soá 1 thaønh TÑKT maïnh trong tieán trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. 11 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ VAØ MO HÌNH COÂNG TY MEÏ COÂNG TY CON 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ 1.1.1. Khaùi nieäm: “Taäp ñoaøn kinh teá laø moät cô caáu sôû höõu, toå chöùc vaø kinh doanh ña daïng, coù quy moâ lôùn, noù vöøa coù chöùc naêng saûn xuaát kinh doanh, vöøa coù chöùc naêng lieân keát kinh teá nhaèm taêng cöôøng khaû naêng tích tuï, taäp trung cao nhaát caùc nguoàn löïc ban ñaàu (voán, söùc lao ñoäng, coâng ngheä…) ñeå taêng khaû naêng caïnh tranh treân thò tröôøng vaø toái ña hoùa lôïi nhuaän. Trong ñoù coù caùc Taäp ñoaøn kinh teá laø toå hôïp caùc doanh nghieäp thaønh vieân (coâng ty con) do moät coâng ty meï naém quyeàn laõnh ñaïo, chi phoái veà nguoàn löïc ban ñaàu, chieán löôïc phaùt trieån vaø hoaït ñoäng taïi nhieàu ngaønh, lónh vöïc ôû nhieàu laõnh thoå khaùc nhau” (1) Beân caïnh ñoù, coù khaùi nieäm khaùc ñôn giaûn hôn cho raèng “Taäp ñoaøn kinh teá bao goàm nhieàu coâng ty lieân keát vôùi nhau treân cô sôû cuøng goùp voán saûn xuaát, kinh doanh döôùi söï chi phoái cuûa moät coå ñoâng duy nhaát, ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc coâng ty (Coâng ty meï hoaëc Toång coâng ty) coù nhieäm vuï quaûn lyù vaø ñònh höôùng chieán löôïc phaùt trieån cuûa caùc coâng ty thuoäc taäp ñoaøn.” (2) Nhìn chung Taäp ñoaøn kinh teá ñöôïc ñònh nghóa theo caùch naøy hoaëc caùch khaùc nhöng coù nhöõng ñaëc tröng cô baûn sau: - Taäp ñoaøn coù cô caáu toå chöùc nhieàu taàng naác; - Giöõa caùc thaønh vieân trong taäp ñoaøn coù moái lieân keát nhaát ñònh; - Trong taäp ñoaøn coù moät haït nhaân ñoùng vai troø noøng coát; - Taäp ñoaøn laø moät lieân hieäp caùc phaùp nhaân chöù khoâng phaûi laø moät phaùp nhaân. Toå chöùc thaønh laäp taäp ñoaøn phaûi döïa treân nguyeân taéc töï nguyeän, cuøng coù lôïi, tích cöïc giuùp ñôõ nhau, toái öu hoùa toå hôïp, keát caáu hôïp lyù, döïa vaøo khoa hoïc kyõ thuaät, laøm taêng söùc maïnh cho lôùp sau. Vì vaäy, 12 trong cô caáu toå chöùc cuûa taäp ñoaøn seõ bao goàm coâng ty meï ñoùng vai troø laø haït nhaân vaø caùc coâng ty con. 1.1.2. Caùc phöông thöùc hình thaønh taäp ñoaøn kinh teá treân theá giôùi Phöông thöùc hình thaønh caùc TÑKT dieãn ra thoâng qua hai hình thöùc cô baûn laø phaân nhaùnh vaø thaâu toùm. 1.1.2.1. Phöông thöùc phaân nhaùnh Khi CTM phaùt trieån maïnh veà moâ hình, coù tieàm löïc veà taøi chính maïnh vaø muoán môû roäng phaïm vi HÑSXKD treân nhieàu quoác gia ñeå baønh tröôùng veà quy moâ HÑSXKD, CTM ñaàu tö thaønh laäp caùc CTC coù tö caùch phaùp nhaân phuø hôïp vôùi ngaønh ngheà kinh doanh cuûa CTM. 1.1.2.2. Phöông thöùc thaâu toùm Khi CTM coù tieàm löïc lôùn veà taøi chính, muoán thaâu toùm daàn quyeàn löïc kieåm soaùt cuûa caùc coâng ty khaùc thoâng qua caùc phöông thöùc sau: Phöông thöùc saùt nhaäp (Merger): Khi moät hoaëc nhieàu coâng ty töø boû phaùp nhaân cuûa mình (goïi laø coâng ty baùn) ñeå gia nhaäp vaøo coâng ty khaùc coù ñieàu kieän toát hôn vaø söû duïng phaùp nhaân cuûa coâng ty naøy ñeå hoaït ñoäng (goïi laø coâng ty mua) nhaèm caùc muïc tieâu nhö taäp trung voán hoaït ñoäng, giaûm soá löôïng coâng ty ñeå taäp trung hoã trôï caàn thieát, taêng lôïi nhuaän do giaûm chi phí quaûn lyù, taêng hieäu naêng trong SXKD nhôø lôïi theá veà quy moâ, taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh treân thöông tröôøng,...Coâng ty mua seõ thu nhaän caùc taøi saûn vaø coâng nôï cuûa coâng ty baùn vôùi moät giaù nhaát ñònh naøo ñoù. Coâng ty seõ traû cho chuû sôû höõu cuûa coâng ty baùn baèng tieàn maët hoaëc baèng chöùng khoaùn cuûa chính coâng ty mua. Sô ñoà 1.1: Moâ hình saùt nhaäp Coâng ty X Coâng ty Y Coâng ty X 13 Phöông thöùc hôïp nhaát (Unification): khi caùc coâng ty coù söùc maïnh ngang nhau seõ töø boû phaùp nhaân cuûa mình ñeå hình thaønh moät phaùp nhaân môùi ñeå thöïc hieän nhöõng hoaït ñoäng cuûa coâng ty hôïp nhaát nhaèm caùc muïc tieâu nhö taäp trung voán hoaït ñoäng, giaûm soá löôïng coâng ty ñeå taäp trung hoã trôï caàn thieát, taêng lôïi nhuaän do giaûm chi phí quaûn lyù, taêng hieäu naêng trong saûn xuaát kinh doanh nhôø lôïi theá veà qui moâ, taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh treân thöông tröôøng... Coâng ty X Coâng ty Y Coâng ty Z Sô ñoà 1.2: Moâ hình hôïp nhaát Phöông thöùc mua laïi (Acquisition): vieäc mua laïi seõ khoâng taïo ra moät coâng ty môùi vaø dieãn ra döôùi hai phöông thöùc: 9 Phöông thöùc mua laïi coå phaàn: coâng ty mua laïi coå phaàn cuûa coâng ty baùn tröïc tieáp töø caùc coå ñoâng cuûa coâng ty baùn. Vieäc mua baùn naøy khoâng phuï thuoäc vaøo söï ñoàng yù hay khoâng ñoàng yù cuûa laõnh ñaïo coâng ty baùn vaø thöôøng khoù daãn ñeán söï saùt nhaäp hay hôïp nhaát hoaøn toaøn vì coâng ty baùn vaãn hoaït ñoäng vôùi tö caùch phaùp nhaân cuûa mình. Quyeàn lôïi cuûa coâng ty mua luùc naøy laø quyeàn lôïi cuûa nhaø ñaàu tö. 9 Phöông thöùc mua laïi taøi saûn: coâng ty mua laïi taøi saûn tröïc tieáp töø coâng ty baùn. Vôùi hình thöùc mua laïi taøi saûn, coâng ty mua khoâng caàn thieát phaûi ñaùnh giaù laïi nôï cuûa coâng ty baùn, vì noù khoâng phuï thuoäc traùch nhieäm cuûa coâng ty mua. Hình thöùc phoå bieán cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi laø mua laïi coå phaàn. Neáu coâng ty mua mua laïi treân 50% soá coå phaàn cuûa coâng ty baùn thì quan heä giöõa hai coâng ty laø quan heä coâng ty meï- coâng ty con. Coâng ty meï laø coâng ty thu nhaän, 14 coâng ty con laø coâng ty bò thu nhaän. Vôùi hình thöùc mua laïi, caùc coâng ty con khoâng bò maát tö caùch phaùp nhaân, sau khi mua laïi, coâng ty meï vaø coâng ty con cuøng toàn taïi vaø cuøng hoaït ñoäng vôùi hai tö caùnh phaùp nhaân khaùc nhau, nhöng coù quan heä vôùi nhau veà sôû höõu voán. Coâng ty meï A Coâng ty con B (Coâng ty meï sôû höõu 100% voán) Coâng ty con C (Coâng ty meï sôû höõu 75% voán) Coâng ty con D (Coâng ty meï sôû höõu 51% voán) Sô ñoà 1.3 Moâ hình mua laïi (Moâ hình coâng ty meï – coâng ty con) 1.1.3. Caùc hình thöùc lieân keát cuûa caùc taäp ñoaøn kinh teá treân theá giôùi 1.1.3.1. Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát theo haøng ngang TÑKT lieân keát theo haøng ngang laø TÑKT lieân keát caùc nhöõng coâng ty trong cuøng moät ngaønh nhaèm haïn cheá söï caïnh tranh baèng thoûa thuaän thoáng nhaát veà giaù caû, phaân chia thò tröôøng tieâu thuï, … Hình thöùc lieân keát naøy thöôøng daãn ñeán ñoäc quyeàn haïn cheá caïnh tranh, ñi ngöôïc vôùi xu theá cuûa cô cheá thò tröôøng. Hình thöùc lieân keát naøy theå hieän roõ neùt trong Cartel, Syndicate, Trust (1)...Chuùng xuaát hieän phoå bieán ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaøo theá kyû thöù XIX ñeán nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû XX. Hieän nay hình thöùc lieân keát naøy khoâng ñöôïc phoå bieán nöõa, do nguoàn voán taäp trung vaøo moät ngaønh thöôøng coù ruûi ro lôùn vaø nhaø nöôùc ngaên caám, haïn cheá vì noù taïo ñoäc quyeàn, haïn cheá caïnh tranh, ñi ngöôïc vôùi moät nguyeân taéc cô baûn cuûa kinh teá thò tröôøng. (1) Phuï luïc 1 15 1.1.3.2. Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát haøng doïc TÑKT lieân keát theo haøng doïc laø TÑKT lieân keát giöõa caùc ngaønh trong cuøng moät daây chuyeàn coâng ngheä. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng vaø nhu caàu ngaøy caøng gia taêng cuûa ngöôøi tieâu duøng, caùc doanh nghieäp saûn xuaát trong cuøng ngaønh kinh teá – kyõ thuaät coù xu höôùng ngaøy caøng gia taêng quy moâ saûn xuaát. Vì vaäy taát yeáu xaûy ra söï lieân keát, taäp hôïp cuûa caùc doanh nghieäp saûn xuaát cuøng ngaønh. Luùc naøy hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp saûn xuaát lieân keát vôùi nhau laïi tieáp tuïc gaëp khoù khaên trong vieäc ñaùp öùng caùc nhu caàu veà caùc ñaàu vaøo cuûa quy trình saûn xuaát vaø vieäc tieâu thuï saûn phaåm ñaàu ra. Vì vaäy, caùc doanh nghieäp thöông maïi ñöôïc lieân keát chuyeân ñaûm nhaän caùc chöùc naêng cung öùng saûn phaåm ñaàu vaøo vaø ñaûm nhaän chöùc naêng tieâu thuï saûn phaåm ñaàu ra. Söï lieân keát caùc doanh nghieäp theo quy trình treân, hình thaønh TÑKT lieân keát theo haøng doïc. Treân theá giôùi coù raát nhieàu taäp ñoaøn lôùn thuoäc daïng naøy nhö Concern, Conglomenrate, Cheabol…(1) Chuùng vaãn coøn phoå bieán trong giai ñoaïn hieän nay vaø baønh tröôùng hoaït ñoäng SXKD sang haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi. 1.1.3.3. Taäp ñoaøn kinh teá lieân keát hoãn hôïp TÑKT lieân keát hoãn hôïp laø TÑKT ña ngaønh lieân keát caùc doanh nghieäp khoâng cuøng lónh vöïc hoaït ñoäng SXKD, khoâng caïnh tranh laãn nhau vaø khoâng cuøng daây chuyeàn coâng ngheä. Hình thöùc TÑKT naøy ñang ñöôïc öa chuoäng vaø trôû thaønh xu höôùng chính hieän nay, coù cô caáu goàm coù ngaân haøng hoaëc coâng ty taøi chính, coâng ty thöông maïi vaø coâng ty saûn xuaát coâng nghieäp. Hoaït ñoäng taøi chính ngaân haøng laø moät boä phaän raát quan troïng, noù laø hoaït ñoäng khoâng theå taùch rôøi trong cô caáu kinh doanh cuûa caùc TÑKT lôùn. (1) Phuï luïc 1 16 1.1.4. Ñaëc ñieåm cuûa taäp ñoaøn kinh teá Qua nghieân cöùu veà caùc TÑKT treân theá giôùi (1), duø teân goïi khaùc nhau vôùi phöông thöùc hình thaønh vaø noäi dung lieân keát hoaït ñoäng khoâng gioáng nhau, nhöng caùc TÑKT coù moät soá ñaëc ñieåm cô baûn sau: 1.1.4.1. Quy moâ raát lôùn veà voán, doanh thu, lao ñoäng, phaïm vi hoaït ñoäng: Haàu heát caùc TÑKT lôùn ngaøy nay ñeàu laø caùc TÑKT ña quoác gia, hoaït ñoäng SXKD mang tính toaøn caàu vôùi maïng löôùi chi nhaùnh roäng khaép theá giôùi vôùi Quy moâ raát lôùn veà voán, doanh thu, lao ñoäng: Quy moâ voán: Trong TÑKT voán ñöôïc taäp trung töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, caû trong vaø ngoaøi nöôùc, ñöôïc baûo toaøn vaø phaùt trieån khoâng ngöøng, ñaåy nhanh quaù trình tích tuï vaø taäp trung voán cho taäp ñoaøn. Xem xeùt quaù trình phaùt trieån cuûa caùc TÑKT treân theá giôùi ta thaáy raèng, tích tuï voán, ñaàu tö coù hieäu quaû vaø ña daïng hoaù ñaàu tö voán theo laõnh thoå ñòa lyù, ngaønh ngheà kinh doanh laø neàn taûng ñeå moät doanh nghieäp khoâng ngöøng phaùt trieån, töø moät coâng ty thaønh moät TÑKT huøng maïnh. Ñieàu caên baûn nhaát laø TÑKT coù theå töï taïo ra voán ñeå hoaït ñoäng. Doanh thu: Nhôø öu theá veà voán, TÑKT coù khaû naêng chi phoái vaø caïnh tranh treân thò tröôøng, môû roäng qui moâ saûn xuaát kinh doanh, öùng duïng coâng ngheä hieän ñaïi, naâng cao naêng suaát lao ñoäng, chaát löôïng saûn phaåm, do ñoù ñaït doanh thu lôùn. Löïc löôïng lao ñoäng: Löïc löôïng lao ñoäng trong taäp ñoaøn khoâng chæ lôùn veà soá löôïng maø coøn maïnh veà chaát löôïng, ñöôïc tuyeån choïn vaø ñaøo taïo raát nghieâm ngaët. Phaïm vi hoaït ñoäng: TÑKT coù phaïm vi hoaït ñoäng raát roäng, khoâng chæ ôû phaïm vò laõnh thoå moät quoác gia, maø nhieàu quoác gia hoaëc phaïm vi toaøn caàu. Nhôø öu theá veà voán, nguoàn nhaân löïc, aùp duïng söï tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät hieän ñaïi... TÑKT ñaõ phaân coâng lao ñoäng trong noäi boä treân phaïm vi toaøn caàu. TÑKT thöïc (1) Phuï luïc 2 17 hieän chieán löôïc caïnh tranh, chieám lónh thò tröôøng quoác teá, môû roäng quy moâ baèng caùch thaønh laäp chi nhaùnh ra nöôùc ngoaøi taêng cöôøng hôïp taùc, lieân doanh lieân keát vaø phaân coâng quoác teá. 1.1.4.2. Hoaït ñoäng kinh doanh ña ngaønh ngheà, ña lónh vöïc Caùc taäp ñoaøn haàu heát ñeàu hoaït ñoäng kinh doanh ña ngaønh, ña lónh vöïc. Ban ñaàu caùc taäp ñoaøn coù theå hoaït ñ._.oäng trong moät hoaëc moät soá ngaønh ngheà, trong quaù trình phaùt trieån thì chieán löôïc phaùt trieån vaø höôùng ñaàu tö luoân thay ñoåi ñeå phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa taäp ñoaøn vaø moâi tröôøng kinh doanh quoác teá, nhöng moãi ngaønh ngheà ñeàu coù ñònh höôùng chuû ñaïo, lónh vöïc ñaàu tö muõi nhoïn vôùi nhöõng saûn phaåm ñaëc tröng cuûa taäp ñoaøn. Beân caïnh caùc ñôn vò saûn xuaát, thöôøng coù caùc toå chöùc taøi chính, ngaân haøng, baûo hieåm, thöông maïi, dòch vuï, nghieân cöùu khoa hoïc vaø ñaøo taïo,... Ví duï taäp ñoaøn Mitsubishi- laø moät trong nhöõng TÑKT lôùn cuûa Nhaät Baûn, caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa noù traûi roäng treân nhieàu lónh vöïc nhö saét theùp, cô khí ñoùng taøu, hoaù chaát vaø caùc dòch vuï ngaân haøng, baûo hieåm, ngoaïi thöông, vaän taûi,... Trong ñoù ngaønh muõi nhoïn laø coâng nghieäp naëng vaø phaùt trieån taøi nguyeân. Taäp ñoaøn Petronas (Malaysia) hoaït ñoäng ña daïng trong nhieàu lónh vöïc nhö: thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí, loïc daàu, hoaù daàu, kinh doanh thöông maïi caùc saûn phaåm daàu khí haøng haûi, kinh doanh baát ñoäng saûn, sieâu thò, vui chôi giaûi trí,… coù caû hoïc vieän coâng ngheä, Hoïc vieän haøng haûi vaø Trung taâm ñaøo taïo kyõ thuaät coâng ngheä… Xu höôùng chung laø caùc toå chöùc taøi chính, ngaân haøng vaø nghieân cöùu öùng duïng ngaøy caøng ñöôïc chuù yù hôn, vì ñoù laø ñoøn baåy cho söï phaùt trieån TÑKT. Hoaït ñoäng ña ngaønh ñaõ goùp phaàn phaân taùn ruûi ro cuûa caùc taäp ñoaøn, baûo ñaûm cho hoaït ñoäng cuûa caùc taäp ñoaøn ñöôïc an toaøn vaø hieäu quaû hôn treân thöông tröôøng kinh doanh quoác teá. 18 1.1.4.3. Veà cô caáu toå chöùc Ña soá caùc taäp ñoaøn ñöôïc toå chöùc theo moâ hình coâng ty meï – coâng ty con. Coâng ty meï sôû höõu soá löôïng lôùn voán coå phaàn trong caùc coâng ty con. Noù chi phoái caùc coâng ty con veà phöông dieän taøi chính, coâng ngheä vaø treân cô sôû ñoù chi phoái veà chieán löôïc phaùt trieån. Coâng ty meï thöôøng laø coâng ty coå phaàn ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng theo luaät coâng ty cuûa nöôùc sôû taïi, coù theå coù voán goùp cuûa chính phuû. Coâng ty con cuõng thöôøng ñöôïc toå chöùc döôùi daïng coâng ty coå phaàn, coù tö caùch phaùp nhaân rieâng. Coâng ty meï sôû höõu 100% hoaëc ít nhaát 50% coå phaàn coù quyeàn bieåu quyeát trong Coâng ty con, hoaëc Coâng ty meï coù khaû naêng kieåm soaùt, khoáng cheá maëc duø khoâng naém treân 50% coå phaàn cuûa Coâng ty con. Coâng ty meï thaønh laäp hoaëc tham gia goùp voán hay mua coå phaàn cuûa caùc coâng ty con. Caùc coâng ty con laïi ñi ñaàu tö vaøo caùc coâng ty khaùc (goïi laø coâng ty chaùu). Phaàn lôùn caùc coâng ty con, coâng ty chaùu mang hoï cuûa coâng ty meï. 1.1.4.4. Veà quaûn lyù, ñieàu haønh: Coâng ty meï thoâng qua quyeàn löïc töông öùng vôùi tyû leä phaàn voán goùp cuûa mình ñeå tham gia vaøo hoäi ñoàng quaûn trò cuûa coâng ty con nhaèm thöïc hieän vieäc ñieàu hoøa, huy ñoäng voán, quaûn lyù voán, xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån, chieán löôïc thò tröôøng, chieán löôïc saûn phaåm, chieán löôïc ñaàu tö, ñaøo taïo nhaân söï... cho taäp ñoaøn. Caùc chieán löôïc cuûa taäp ñoaøn ñöôïc soaïn thaûo töø cô quan ñaàu naõo cuûa CTM vaø thöïc hieän thoáng nhaát cho caùc CTC. Nhôø vieäc thöïc hieän chieán löôïc toång quaùt nhö vaäy maø taäp ñoaøn vöøa taïo ñöôïc söùc maïnh thoáng nhaát taäp trung laïi vöøa taïo ra söï naêng ñoäng, linh hoaït cho caùc coâng ty con trong vieäc löïa choïn chieán löôïc phaùt trieån cho rieâng mình vaø töï chuû trong hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. 1.1.4.5. Veà quan heä noäi boä trong taäp ñoaøn CTM vaø caùc CTC coù moái quan heä phuï thuoäc, hoã trôï veà maët chieán löôïc, taøi chính, tín duïng. Giöõa caùc Coâng ty thaønh vieân coù moái quan heä raøng buoäc, phuï 19 thuoäc chaëc cheõ vôùi nhau vaø phuï thuoäc vaøo CTM nhaèm phuïc vuï muïc tieâu chung cuûa taäp ñoaøn. Muïc tieâu cuûa CTC thöôøng truøng vôùi CTM. Taäp ñoaøn chæ toàn taïi vaø phaùt trieån vöõng maïnh khi xaây döïng cô cheá hoaït ñoäng döïa treân söï thoáng nhaát lôïi ích kinh teá cuûa töøng CTC vôùi lôïi ích chung cuûa caû taäp ñoaøn vaø thöïc hieän chuû yeáu baèng hôïp ñoàng kinh teá. Caùc coâng ty thaønh vieân trong taäp ñoaøn ñöôïc phaân coâng hoaït ñoäng SXKD theo töøng phaân ñoaïn chuyeân ngaønh, theo saûn phaåm ñaàu ra hoaëc theo khu vöïc hoaït ñoäng khoâng truøng laép vaø khoâng caïnh tranh noäi boä. 1.1.5. Vai troø cuûa taäp ñoaøn kinh teá Caùc taäp ñoaøn kinh teá laø löïc löôïng chuû ñaïo trong vieäc thöïc hieän quoác teá hoùa saûn xuaát vôùi söï phaân coâng chuyeân moân hoùa vaø hôïp taùc. Ñieàu naøy bieåu hieän roõ neùt trong ngaønh coâng nghieäp ñieän töû, baùn daãn, oâ toâ, xe maùy maø caùc Coâng ty ña quoác gia (MNC) cuûa Nhaät, Myõ, Taây Aâu thöïc hieän nhö quy trình coâng ngheä cuûa haõng oâ toâ Ford ñöôïc phaân chia thaønh Nhaø saûn xuaát khung xe, chi nhaùnh ôû Phaùp saûn xuaát hoäp soá... coøn chi nhaùnh ôû Ñöùc saûn xuaát ñoäng cô vaø laép raùp. Chính quaù trình saûn xuaát ñöôïc hôïp lyù hoùa treân phaïm vi quoác teá, neân caùc taäp ñoaøn kinh teá ñaõ khai thaùc ñöôïc tieàm naêng cuûa nhieàu nöôùc, haï giaù thaønh saûn phaåm, laøm taêng söùc caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá vaø do ñoù laøm taêng lôïi nhuaän cuûa TÑKT. Caùc taäp ñoaøn coøn laø nhöõng caàu noái giöõa caùc neàn kinh teá khaùc nhau, ôû ñaâu coù caùc TÑKT hoaït ñoäng, ôû ñoù neàn kinh teá caáp töï tuùc bò phaù vôõ vaø töøng böôùc chuyeån thaønh neàn kinh teá haøng hoùa ñeå roài saûn phaåm gia nhaäp thò tröôøng quoác teá. Caùc taäp ñoaøn kinh teá laø löïc löôïng chuû yeáu vaø ñi ñaàu trong thöïc hieän cuoäc caùch maïng khoa hoïc – coâng ngheä, bôûi vì ngoaøi ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc, caùc TÑKT laø ñaàu tö lôùn nhaát cho nhöõng coâng trình nghieân cöùu vaø phaùt trieån. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc –kyõ thuaät, tieát kieäm naêng löôïng, vaät lieäu môùi, 20 nghieân cöùu caùc phöông phaùp ñieàu kieån töø xa trong lónh vöïc töï ñoäng hoùa... ñeàu coù söï tham gia cuûa caùc taäp ñoaøn kinh teá treân theá giôùi. Ngoaøi ra, trong neàn kinh teá cuûa moät nöôùc, taäp ñoaøn kinh teá cuõng theå hieän vai troø raát to lôùn: Cho pheùp caùc nhaø quaûn lyù kinh doanh huy ñoäng caùc nguoàn löïc trong neàn kinh teá ñeå phuïc vuï vieäc phaùt trieån kinh teá. Vieäc taäp trung caùc coâng ty vaøo trong moät ñaàu moái laøm cho hoï coù ñieàu kieän thuaän lôïi trong vieäc caïnh tranh vôùi caùc taäp ñoaøn nöôùc ngoaøi. Khaéc phuïc khaû naêng haïn cheá veà voán cuûa töøng coâng ty rieâng leû. Caùc taäp ñoaøn hình thaønh caùc coâng ty taøi chính vaø ngaân haøng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc taøi trôï voán cho caùc coâng ty con. Khi coù nhöõng döï aùn caàn nguoàn voán ñaàu tö lôùn thì vieäc huy ñoäng voán cuûa caùc coâng ty naøy ñöôïc thöïc hieän deã daøng hôn, töø ñoù seõ goùp phaàn taêng nguoàn thu vaø thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån. Cung caáp trao ñoåi thoâng tin vaø nhöõng kinh nghieäm quan troïng trong toå chöùc nghieân cöùu öùng duïng khoa hoïc, coâng ngheä vaøo saûn xuaát, nhôø ñoù caùc coâng ty giaûm ñöôïc chi phí ñaàu vaøo. Taäp ñoaøn kinh teá laø caàu noái ñeå tieáp thu nhanh choùng caùc thaønh töïu khoa hoïc kyõ thuaät treân theá giôùi, töø ñoù thu heïp khoaûng caùch veà trình ñoä giöõa caùc nöôùc chaäm phaùt trieån vaø caùc nöôùc phaùt trieån, laøm thuùc ñaåy coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa neàn kinh teá. Vieäc thaønh laäp caùc Taäp ñoaøn kinh teá lôùn seõ laøm thay ñoåi boä maët xaõ hoäi cuûa töøng ñòa phöông, hay moät quoác gia, giaûi quyeát ñöôïc vieäc laøm cho moät phaàn daân cö taïi khu vöïc, laøm chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø chuyeân moân hoùa caùc ngaønh ngheà thuùc ñaåy phaùt trieån caùc ñaëc khu kinh teá, caùc khu coâng nghieäp laøm taêng khaû naêng lôùn maïnh cuûa neàn kinh teá. 21 1.2. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ MO HÌNH CTM-CTC ÔÛ CAÙC TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ 1.2.1. Khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï – coâng ty con. Qua nghieân cöùu khaùi nieäm veà moâ hình coâng ty meï – coâng ty con ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi (1), coù theå neâu khaùi nieäm chung veà moâ hình coâng ty meï- coâng ty con nhö sau: Coâng ty meï-coâng ty con laø moät toå hôïp goàm nhieàu doanh nghieäp coù tö caùch phaùp nhaân ñoäc laäp, trong ñoù doanh nghieäp coù tieàm löïc maïnh nhaát veà voán, coâng ngheä, thò tröôøng ñaàu tö vaø chi phoái doanh nghieäp khaùc trôû thaønh coâng ty meï; doanh nghieäp nhaän voán ñaàu tö vaø bò doanh nghieäp khaùc chi phoái trôû thaønh coâng ty con. Vieäc chi phoái, kieåm soaùt chuû yeáu laø veà voán, coâng ngheä, thò tröôøng, thöông hieäu. Moät coâng ty meï vôùi nhieàu coâng ty con hoïat ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau, nhieàu ñòa baøn khaùc nhau, taïo neân moät theá maïnh chung goïi laø “taäp ñoaøn”. Caùc moái quan heä veà voán, veà quyeàn, nghóa vuï, lôïi ích giöõa coâng ty meï vaø caùch coâng ty con ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng treân cô sôû voán ñaàu tö. Ñaây laø ñieåm maáu choát trong moâ hình coâng ty meï-coâng ty con. ÔÛ Vieät Nam theo Ñieàu 18 Nghò ñònh soá 153/2004/NÑ-CP ngaøy 9/8/2004 cuûa Chính phuû: “TCT theo MH TCM-CTC laø hình thöùc lieân keát vaø chi phoái laãn nhau baèng ñaàu tö, goùp voán, bí quyeát coâng ngheä, thöông hieäu, thò tröôøng giöõa caùc DN coù tö caùch phaùp nhaân, trong ñoù coù moät CTNN giöõ quyeàn chi phoái caùc DNTV khaùc goïi laø CTM vaø caùc DNTV khaùc bò CTM chi phoái goïi laø CTC hoaëc coù moät phaàn VGKCP cuûa CTM goïi laø CTLK.” Theo Ñieàu 3 Luaät DNNN thì “CTNN giöõ quyeàn chi phoái DN khaùc laø coâng ty sôû höõu toaøn boä voán ñieàu leä hoaëc coù coå phaàn, voán goùp treân 50% voán ñieàu leä cuûa DN khaùc, giöõ quyeàn chi phoái ñoái vôùi DN ñoù” vaø “Quyeàn chi phoái ñoái vôùi DN laø (1) Phuï luïc 3 22 quyeàn ñònh ñoaït ñoái vôùi ÑL hoaït ñoäng, vieäc boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc caùc chöùc danh quaûn lyù chuû choát, vieäc toå chöùc quaûn lyù vaø quyeát ñònh quaûn lyù quan troïng khaùc cuûa DN ñoù”. 1.2.2. Ñaëc tröng cuûa moâ hình coâng ty meï – coâng ty con. Tuy caùch dieãn giaûi khaùc nhau nhöng coù theå ruùt ra moät soá ñaëc tröng cuûa quan heä coâng ty meï – coâng ty con nhö sau: - Coâng ty meï vaø coâng ty con ñeàu laø doanh nghieäp ñoäc laäp, coù tö caùch phaùp nhaân ñaày ñuû, coù voán vaø taøi saûn rieâng, bình ñaúng vôùi nhau veà ñòa vò phaùp lyù. - Moái quan heä giöõa coâng ty meï – coâng ty con khoâng mang tính caáp treân caáp döôùi, maø laø moái quan heä veà sôû höõu voán vôùi doanh nghieäp coù voán ñaàu tö cuûa mình vaø ñöôïc xaùc ñònh theo caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät vaø ñieàu leä cuûa coâng ty. Ngoaøi moái quan heä veà sôû höõu thì caùc moái quan heä khaùc veà kinh teá nhö mua – baùn, thueâ-cho thueâ ñeàu laø moái quan heä giöõa hai phaùp nhaân kinh teá. - Coâng ty meï thöïc hieän quyeàn kieåm soaùt, chi phoái coâng ty con töông öùng vôùi tyû leä voán goùp, voán coå phaàn ñaàu tö ôû coâng ty con vaø baèng hình thöùc nhö quyeàn boû phieáu chi phoái ñoái vôùi caùc quyeát ñònh cuûa coâng ty con, quyeàn boå nhieäm vaø mieãn nhieäm HÑQT, Ban laõnh ñaïo hoaëc quyeàn tham gia quaûn lyù, ñieàu haønh. - Vò trí coâng ty meï vaø coâng ty con chæ trong moái quan heä giöõa hai coâng ty vôùi nhau vaø mang tính töông ñoái, nghóa laø coâng ty con naøy hoâm nay laø coâng ty con cuûa coâng ty meï song ngaøy mai coù theå chæ laø coâng ty lieân keát hoaëc hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi coâng ty meï. - Traùch nhieäm cuûa coâng ty meï ñoái vôùi coâng ty con laø traùch nhieäm höõu haïn trong phaïm vi phaàn voán goùp hay coå phaàn cuûa coâng ty meï ôû coâng ty con. 23 - Caáu truùc trong moâ hình quan heä naøy thöôøng coù nhieàu caáp: coâng ty meï, coâng ty con, coâng ty chaùu… ÔÛ moãi caáp ñeàu coù caùc ñôn vò haïch toaùn ñoäc laäp vaø phuï thuoäc. 1.2.3. Nhöõng öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình coâng ty meï – coâng ty con 1.2.3.1. Öu ñieåm Caùc nghieân cöùu veà moâ hình CTM-CTC ôû caùc Taäp ñoaøn kinh teá treân theá giôùi cho thaáy moâ hình naøy coù nhöõng öu ñieåm sau: - Moâ hình naøy khoâng haïn cheá doøng voán ñaàu tö trong moät khuoân khoå toå chöùc – haønh chính, trong moät lónh vöïc ngaønh ngheà ñöôïc quy ñònh tröôùc hay treân moät ñòa baøn kheùp kín naøo ñoù. Vì vaäy, CTM coù theå ñaàu tö vaøo nhieàu CTC vôùi nhieàu lónh vöïc kinh doanh khaùc nhau, do ñoù coù theå phaân taùn ruûi ro trong hoaït ñoäng SXKD vaø ñaàu tö taøi chính cuûa CTM. - Do tính linh ñoäng trong ñaàu tö voán, CTM coù theå chuû ñoäng taùi caáu truùc laïi cô caáu ñaàu tö voán cuûa mình ñeå phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh doanh vaø mang laïi hieäu quaû ñaàu tö cao nhaát baèng caùch mua hoaëc baùn coå phaàn sôû höõu taïi caùc CTC. - CTM deã daøng ñieàu chænh quy moâ cuûa taäp ñoaøn phuø hôïp vôùi töøng thôøi kyø cuûa neàn kinh teá. - Cô caáu toå chöùc coâng ty meï – coâng ty con cho pheùp coâng ty meï kieåm soaùt moät caùch hieäu quaû caùc coâng ty con maø khoâng caàn phaûi sôû höõu 100% voán ñieàu leä cuûa coâng ty con. Hôn nöõa CTM coù voán goùp chi phoái ôû CTC, coù theå thoâng qua CTC ñoù ñeå ñaàu tö voán vaøo coâng ty chaùu vaø CTM coù theå naém quyeàn chi phoái ôû caùc coâng ty chaùu ñoù. Vôùi kieåu quan heä nhieàu taàng baäc nhö theá CTM coù theå khoáng cheá vaø ñieàu tieát ñöôïc moät löôïng voán lôùn hôn raát nhieàu laàn so vôùi voán ñieàu leä cuûa CTM. 24 - Thoâng qua coâng ty taøi chính trong taäp ñoaøn, taäp ñoaøn coù theå taäp trung, ñieàu hoøa voán, khaéc phuïc ñöôïc tình traïng haïn cheá voán ôû töøng ñôn vò rieâng leû. Caùc coâng ty trong taäp ñoaøn coù theå huy ñoäng voán trong noäi boä taäp ñoaøn deå daøng, nhanh choùng vaø giaûm chi phí söû duïng voán hôn so vôùi huy ñoäng voán treân thò tröôøng. - Moâ hình naøy laøm taêng söùc maïnh vaø khaû naêng caïnh tranh cuûa caùc coâng ty trong taäp ñoaøn. Moái quan heä trong caùc coâng ty thaønh vieân haïn cheá toái ña söï caïnh tranh giöõa caùc coâng ty thaønh vieân trong taäp ñoaøn, taïo ñieàu kieän thoáng nhaát phöông höôùng, chieán löôïc SXKD cuûa caû taäp ñoaøn. - Moâ hình TCM-CTC goùp phaàn ñaåy maïnh caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu, öùng duïng kyõ thuaät, coâng ngheä môùi vaøo saûn xuaát kinh doanh cuûa caû taäp ñoaøn. Vì vieäc nghieân cöùu, öùng duïng khoa hoïc kyõ thuaät, ñoøi hoûi khaû naêng taøi chính lôùn vôùi ñoäi nguõ caùn boä nghieân cöùu chuyeân moân cao maø moãi coâng ty thaønh vieân khoâng coù khaû naêng thöïc hieän ñöôïc. 1.2.3.2. Nhöôïc ñieåm: Tuy moâ hình coâng ty meï coâng ty con coù nhöõng öu ñieåm treân nhöng cuõng phaùt sinh moät soá nhöôïc ñieåm: Khi coâng ty meï taùi boá trí laïi cô caáu ñaàu tö thì coâng ty con coù theå bò gaït boû ra khoûi taäp ñoaøn thoâng qua vieäc baùn phaàn voán goùp cuûa coâng ty meï. Coù theå naûy sinh moät soá maâu thuaãn giöõa caùc coâng ty con vaø caû taäp ñoaøn. Moät soá hoaït ñoäng cuûa moät coâng ty con seõ coù lôïi cho coâng ty ñoù, nhöng laïi baát lôïi cho caû taäp ñoaøn. Moät coâng ty con coù theå muoán ñaàu tö phaùt trieån saûn phaåm môùi, vì coù theå caùc hoaït ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän ôû coâng ty khaùc coù lôïi hôn. Moâ hình naøy thöôøng daãn ñeán ñoäc quyeàn, haïn cheá caïnh tranh, neân coù theå gaây toån thaát cho neàn kinh teá. Vì theá chính phuû caùc quoác gia phaûi thöïc hieän toát vai troø quaûn lyù vó moâ cuûa mình ñeå haïn cheá nhöõng maët traùi naøy. 25 Tuy nhieân, vôùi nhöõng öu ñieåm vöôït troäi neân coâng ty meï – coâng ty con laø moâ hình hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa caùc doanh nghieäp trong caùc nöôùc theo neàn KTTT vaø nhaát laø caùc taäp ñoaøn kinh teá. 1.3. KHAÙI QUAÙT QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ THEO MO HÌNH COÂNG TY MEÏ-COÂNG TY CON ÔÛ VIEÄT NAM 1.3.1. Söï ra ñôøi TÑKT ôû Vieät Nam Trong quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, Nhaø nöôùc chuû tröông hình thaønh moät soá taäp ñoaøn kinh doanh ña ngaønh trong ñoù coù ngaønh kinh doanh chính, chuyeân moân hoùa cao vaø giöõ vai troø chi phoái lôùn trong neàn kinh teá quoác daân, coù quy moâ raát lôùn veà voán, hoaït ñoäng caû trong vaø ngoaøi nöôùc, coù trình ñoä coâng ngheä cao vaø quaûn lyù hieän ñaïi, coù söï gaén keát tröïc tieáp, chaët cheõ giöõa khoa hoïc coâng ngheä, ñaøo taïo nghieân cöùu trieån khai vôùi saûn xuaát kinh doanh. ÔÛ Vieät Nam, moâ hình TÑKT lieân keát theo haøng ngang ñaõ coù maàm moáng hình thaønh töø nhöõng naêm giöõa cuûa thaäp kyû 90; Ví duï cuï theå laø ngaân haøng thöông maïi coå phaàn AÙ Chaâu coù moät soá coâng ty xoay quanh nhö coâng ty xaây döïng An Cö, Coâng ty xaây döïng Tam Thaéng, coâng ty thöông maïi Vieät – Trung, coâng ty thöông maïi Vieät – Myõ,... Maëc duø quy moâ cuûa chuùng coøn khaù khieâm toán, nhöng moät soá chuyeân gia cho raèng töø moâ hình naøy coù theå phaùt trieån hieäu quaû thaønh moät TÑKT thöïc thuï vôùi trung taâm ñieåm (coâng ty meï) laø ngaân haøng thöông maïi coå phaàn AÙ Chaâu vaø caùc veä tinh (coâng ty con) laø coâng ty thöông maïi Vieät – Trung, coâng ty thöông maïi Vieät – Myõ. Moâ hình taäp ñoaøn kinh teá lieân keát haøng doïc ñöôïc phaùt trieån roäng raõi vôùi vieäc hình thaønh moät soá TCT nhö TCT nhöïa laáy coâng ty nhöïa Bình Minh laøm noøng coát, TCT röôïu bia trong ñoù coâng ty bia Saøi Goøn laø coâng ty chuû choát... Moâ hình taäp ñoaøn lieân keát hoãn hôïp ôû nöôùc ta hình thaønh treân cô sôû kinh doanh vaø phaân phoái nhieàu loaïi haøng khaùc nhau khoâng nhaát thieát do chính taäp 26 ñoaøn naøy saûn xuaát. Ñoù laø daïng moâ hình TCT thöông maïi Saøi Goøn coù treân 20 coâng ty laø thaønh vieân. Thôøi gian gaàn ñaây, vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, ñaëc bieät laø söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn, khaù nhieàu caùc TÑKT tö nhaân hình thaønh vaø phaùt trieån maïnh nhö: taäp ñoaøn Hoaøng Anh Gia Lai, taäp ñoaøn Hoaø Phaùt, taäp ñoaøn Gaïch Ñoàng Taâm, taäp ñoaøn Mai Linh… Beân caïnh ñoù, caùc taäp ñoaøn kinh teá Nhaø nöôùc haøng ñaàu cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh töø vieäc chuyeån ñoåi caùc TCT Nhaø nöôùc nhö: taäp ñoaøn Ñieän Löïc, taäp ñoaøn Böu Chính Vieãn Thoâng, taäp ñoaøn Daàu Khí, … 1.3.2. Nhöõng thaønh quaû vaø haïn cheá. 1.3.2.1. Nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc Sau naêm naêm, keå töø naêm 2001, vöøa laøm vöøa ruùt kinh nghieäm caùc TÑKT theo moâ hình CTM-CTC, chuùng ta ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû tích cöïc. Theo nhö sô keát cuûa Ban chæ ñaïo ñoåi môùi vaø phaùt trieån doanh nghieäp, tính ñeán thaùng 9/2005, Thuû töôùng Chính phuû ñaõ cho pheùp 52 DN thí ñieåm moâ hình CTM-CTC, trong ñoù, thaønh phoá Hoà Chí Minh laø nôi thí ñieåm nhieàu nhaát 15DN, trong ñoù Boä Giao Thoâng vaän taûi coù 06DN; Haø Noäi cuõng coù 5DN. Sau khi nghò ñònh soá 153/2004/NÑ-CP ngaøy 09/08/2004 veà vieäc toå chöùc quaûn lyù TCT Nhaø nöôùc vaø chuyeån ñoåi TCT Nhaø nöôùc ñöôïc ban haønh, 15DN khaùc ñaõ vaø ñang tieáp tuïc trieån khai theo moâ hình naøy. Theo nhö sô keát cuûa Ban chæ ñaïo ñoåi môùi vaø phaùt trieån doanh nghieäp, maëc duø chöa ñuû thôøi gian ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû kinh doanh cuûa moâ hình CTM-CTC, nhöng sau moät thôøi gian chuyeån ñoåi keát quaû böôùc ñaàu veà saûn suaát, kinh doanh cuûa caùc CTM ñaït khaù toát. Doanh thu tăng bình quân 48%, lợi nhuận tăng 24% so với trước khi chuyển đổi. Tỷ suất lợi nhuận bình quân trên vốn của các công ty mẹ đạt 10,83%, trong đó tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư tài chính 27 đạt 16,39%, tỷ suất lợi nhuận từ trực tiếp sản xuất, kinh doanh đạt 8,44%. Lợi nhuận từ đầu tư tài chính chiếm 40,67% tổng lợi nhuận hoạt động của công ty mẹ - công ty con, trong khi đó, vốn đem thực hiện đầu tư tài chính chỉ chiếm 26,16% tổng vốn nhà nước tại các công ty mẹ - con.(1) Phöông thöùc hình thaønh toå hôïp CTM-CTC ôû nöôùc ta thôøi ñieåm qua ñaõ theå hieän raát roõ söï ña daïng, coù tröôøng hôïp hình thaønh töø Vieän nghieân cöùu khoa hoïc (tröôøng hôïp Vieän maùy vaø duïng cuï coâng nghieäp). Töø coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp cuûa TCT Nhaø nöôùc; töø coâng ty Nhaø nöôùc ñoäc laäp; töø TCT Nhaø nöôùc. Ña soá caùc tröôøng hôïp laø chuyeån ñoåi, toå chöùc töø moâ hình TCT cuõ nhö TCT Coâng nghieäp taøu thuûy, TCT Bia – Röôïu – Nöôùc giaûi khaùc Haø Noäi, TCT Ñieän Löïc Vieät nam, TCT Baûo Hieåm Vieät Nam, TCT Böu Chính Vieãn Thoâng… Moät soá tröôøng hôïp laïi do DNNN chuû ñoäng goùp voán vôùi caùc DN khaùc ñeå thaønh laäp nhöõng phaùp nhaân môùi vaø hoaït ñoäng theo Luaät doanh nghieäp maø ñieån hình laø Coâng ty may Vieät Tieán ñaõ goùp voán vôùi DNNN cuûa tænh Caàn Thô ñeå hình thaønh coâng ty may Taây Ñoâ, vôùi DNNN cuûa tænh Ñoàng Nai ñeå thaønh laäp coâng ty may Ñoàng Tieán. Hieän nay Vieät Tieán laø CTM trong TCT may Vieät Nam, ñieàu haønh tôùi 33 ñaàu moái saûn xuaát kinh doanh trong toång hôïp cuûa mình. Treân thöïc teá, nhìn chung caùc ñôn vò thí ñieåm ñeàu hình thaønh CTM vöøa tröïc tieáp SXKD moät lónh vöïc chính, vöøa ñaàu tö taøi chính vaøo DN khaùc. Ñieàu naøy cuõng laø hôïp lyù vì trong giai ñoaïn ñaàu, CTM caàn phaûi naém giöõ moät soá hoaït ñoäng SXKD chính nhaèm duy trì vò theá vaø khaû naêng chi phoái vaø hoã trôï ñoái vôùi CTC, ñaëc bieät laø baûo laõnh tín duïng vaø söû duïng thöông hieäu chung. Sau khi moâ hình ñaõ vaän haønh troâi chaûy. CTM seõ taêng daàn tyû troïng hoaït ñoäng ñaàu tö taøi chính so vôùi hoaït ñoäng tröïc tieáp SXKD. Khi taäp trung hoaït ñoäng ñaàu tö taøi chính, CTM coù ñieàu kieän taäp trung ñoái ña hoùa hieäu quaû ñaàu tö phaùt trieån, taäp trung vaøo ñònh höôùng chieán löôïc hoaït ñoäng cho toå hôïp nghieân cöùu ñoåi môùi coâng ngheä, cô caáu (1) www.mof.gov.vn , ngaøy 03/01/2006 28 saûn phaåm, phaùt trieån thò tröôøng, phaùt huy ñöôïc lôïi theá so saùnh veà voán, coâng ngheä, thöông hieäu vaø khaû naêng caïnh tranh treân thò tröôøng. Toå hôïp meï – con coøn taïo ñieàu kieän cho caùc ñôn vò giaûm chi phí saûn xuaát do giaûm ñöôïc chi phí kinh doanh trung gian, thay chi phí giaùo duïc baèng caùc chi phí giao dòch noäi boä, giaûm lao ñoäng giaùn tieáp do bôùt moät soá ñaàu moái, phoøng ban chuyeân moân tröôùc ñaây coù ôû taát caû caùc thaønh vieân nay chæ toàn taïi ôû CTM. Caùc TCT Bia, röôïu, nöôùc giaûi khaùt ñaõ raát hieäu quaû xeùt treân khía caïnh naøy. Moâ hình CTM-CTC cuõng laøm thay ñoåi caên baûn quan heä, traùch nhieäm, quyeàn haïn, lôïi ích giöõa CTM vôùi caùc CTC, coâng ty lieân keát töø ñieàu haønh quaûn lyù kieåu CTM tham gia quaûn lyù CTC vôùi tö caùch laø coå ñoâng, thaønh vieân goùp voán, nhaän coå töùc töø CTC theo tyû leä voán goùp, xoùa boû vieäc thu phuï phí quaûn lyù töø caùc CTC, CTC töï chuû trong hoaït ñoäng kinh doanh, moïi quan heä veà thöông maïi vôùi CTM ñeàu thoâng qua hôïp ñoàng kinh teá, töø ñoù taïo ra söï lieân keát chaëc cheõ giöõa caùc thaønh vieân trong toå hôïp vôùi CTM ñoù laø söï gaén keát baèng lôïi ích kinh teá. Veà phía mình, caùc coâng ty thaønh vieân ñaõ ñöôïc coå phaàn hoaù vaø hoaït ñoäng theo moâ hình môùi, laø phaùp nhaân ñoäc laäp, töï chuû, töï chòu traùch nhieäm trong hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, ñaõ khaéc phuïc ñöôïc tình traïng troâng chôø, yû laïi vaøo CTM veà moïi vaán ñeà saûn xuaát kinh doanh nhö tröôùc kia. Caùc CTC ñaõ thaät söï linh hoaït trong quaûn lyù, ñieàu haønh, chuyeân moân hoùa saûn phaåm ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän, töï do naâng cao naêng löïc caïnh tranh cho caû toå hôïp. Chuyeån ñoåi sang hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC, taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty Nhaø nöôùc ñoäc laäp laøm aên coù hieäu quaû coù theå môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình baèng caùch taùch caùc boä phaän ñoäc laäp töông ñoái ñeå hình thaønh nhöõng thöïc theå kinh doanh môùi vaø qua ñoù cho pheùp caùc coâng ty coù tieàm löïc coù theå vöôn leân ñeå thaønh nhöõng toå hôïp taäp ñoaøn lôùn coù söùc caïnh tranh maïnh. 29 Moâ hình CTM-CTC taïo ñoäng löïc vaø ñieàu kieän ñeå caùc TCT Nhaø nöôùc ñaåy nhanh quaù trình coå phaàn hoùa coâng ty thaønh vieân. Tröôùc ñoù caùc TCT coøn raát e ngaïi coå phaàn hoùa, vì caøng coå phaàn hoùa caøng giaûm bôùt doanh nghieäp thaønh vieân. Moâ hình môùi taïo ñieàu kieän cho caùc TCT, coâng ty Nhaø nöôùc thöïc hieän vieäc ña daïng hoùa caùc khoaûn voán ñaàu tö nhaèm phaân taùn ruûi ro, linh hoaït hôn trong ñieàu chænh voán töø nhöõng nôi keùm hieäu quaû töø coâng ty con, coâng ty lieân keát thua loã chuyeån sang doanh nghieäp coù hieäu quaû hôn, huy ñoäng roäng raõi tieàm naêng veà voán ngoaøi xaõ hoäi cho söï phaùt trieån cuûa caû TCT. Vieäc thí ñieåm cho thaáy nhöõng maët ñöôïc vaø taùc duïng cuûa chuyeån ñoåi sang moâ hình môùi, khoâng chæ laø ñoái vôùi caùc doanh nghieäp chuyeån ñoåi, maø quan troïng hôn laø nhôø ñoù ruùt ra ñöôïc nhöõng kinh nghieäm ñoái vôùi caùc cô quan Nhaø nöôùc. Vieäc chuyeån ñoåi caùc TCT, caùc coâng ty thaønh vieân TCT xaùc ñònh roõ ñöôïc ñòa vò phaùp lyù, tö caùch phaùp nhaân, traùnh tình traïng phaùp nhaân trong phaùp nhaân nhö hieän nay giöõa TCT Nhaø nöôùc vaø coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp. Toùm laïi, caùc keát quaû ñaït ñöôïc cuûa moâ hình CTM-CTC taïi caùc ñôn vò thöïc hieän chuyeån ñoåi trong thôøi gian vöøa qua chæ döøng laïi ôû keát quaû cuûa vieäc thöïc hieän coå phaàn hoaù caùc DNNN. Cho ñeán nay, hieäu quaû cuûa TÑKT laø chöa coù, vì caùc doanh nghieäp ñang trong quaù trình quaù ñoä ñeå phaùt trieån thaønh TÑKT. Vì vaäy, ñeå caùc toå hôïp CTM-CTC trôû thaønh TÑKT caàn phaûi coù thôøi gian hoaø nhaäp vaø nhöõng giaûi phaùp ñònh höôùng ñeå caùc DNNN noùi rieâng vaø TÑKT taïi Vieät Nam noùi chung phaùt trieån thaønh TÑKT thöïc thuï. 1.3.2.2. Nhöõng haïn cheá caàn khaéc phuïc Chuyeån ñoåi toång coâng ty Nhaø nöôùc sang moâ hình coâng ty meï - coâng ty con laø moät höôùng ñi phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån cuûa doanh nghieäp theo cô cheá thò tröôøng. Tuy nhieân, ñaây laø giai ñoaïn quaù ñoä hình thaønh caùc ÑTKT neân phaùt 30 sinh moät soá vaán ñeà caàn thaùo gôõ ñeå quaù trình chuyeån ñoåi mang laïi hieäu quaû cao nhaát cho doanh nghieäp vaø Nhaø nöôùc: Vaán ñeà naêng löïc vaø caùch ñieàu haønh cuûa CTM Maëc duø chuyeån sang moâ hình CTM - CTC moät soá doanh nghieäp vaãn giöõ thoùi quen ñieàu haønh baèng meänh leänh haønh chính trong moái quan heä giöõa “meï” vôùi “con”. Ñieàu leä hoaït ñoäng cuûa khaù nhieàu coâng ty meï – con chöa theå hieän söï bình ñaúng caùc doanh nghieäp phaùp nhaân ñoäc laäp, daønh quyeàn cho coâng ty meï quaù nhieàu vaø cho coâng ty con quaù ít. CTM haàu heát vaãn laø coâng ty 100% voán Nhaø nöôùc. Chöa daùm coå phaàn hoùa neân nguoàn löïc taøi chính cuûa CTM coøn yeáu, vì vaäy chöa thöïc söï laøm ñöôïc vai troø cuûa CTM. Nhieàu CTM chöa xaùc ñònh vaø thöïc hieän ñaày ñuû quyeàn, nghóa vuï, traùch nhieäm cuûa ngöôøi chuû sôû höõu ñoái vôùi phaàn voán goùp chi phoái taïi caùc CTC. Quy cheá hoaït ñoäng vaø baùo caùo cuûa ngöôøi ñaïi dieän chuû sôû höõu chöa roõ, daãn ñeán CTM khoâng naém chaéc ñöôïc toaøn boä hoaït ñoäng kinh doanh cuûa CTC. Hieän nay, ôû nöôùc ta chöa coù CTM chuyeân kinh doanh taøi chính, ñaàu tö voán vaøo moät CTC, maø chæ coù CTM vöøa ñaàu tö voán vöøa kinh doanh. Boä maùy chuyeân moân nghieäp vuï cuûa CTM ôû moät soá TCT, coâng ty chöa theo kòp yeâu caàu thöïc hieän ñoàng thôøi 2 chöùc naêng cuûa CTM laø vöøa tröïc tieáp saûn xuaát kinh doanh, vöøa ñaàu tö taøi chính. Do ñoù CTM luùng tuùng trong vieäc tìm ra phöông phaùp ñeå coù theå vöøa hoã trôï caùc CTC, coâng ty lieân keát veà thò tröôøng, thöông hieäu, caùn boä, tín duïng, vöøa ñaûm baûo söï bình ñaúng, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc ñieàu haønh cuûa CTC, ñaëc bieät laø chöa phaùt huy ñöôïc hieäu quaû cuûa vieäc ñaàu tö taøi chính vaøo doanh nghieäp khaùc. Ña soá CTM chöa toå chöùc ñöôïc boä phaän nghieäp vuï ñeå chuyeân theo doõi vieäc ñaàu tö voán vaøo caùc CTC, CTLK. 31 Ñaëc bieät laø chöa taïo ra ñöôïc cô cheá thay ñoåi ñoäi nguõ caùn boä ñieàu haønh nhaát laø caùn boä chuû choát, khi chuyeån sang moâ hình toå chöùc kinh teá môùi. Ñaây cuõng laø tình traïng thöôøng thaáy khi coå phaàn hoùa doanh nghieäp. Nhöõng caùn boä cuõ tuy coù kinh nghieäm nhöng ñaõ ñònh hình quaù laâu trong loái suy nghó veà ñieàu haønh cuûa cô cheá cuõ neân vöøa baûo thuû vöøa keùm naêng ñoäng, hieän ñang laø moät löïc caûn cho moâ hình kinh teá môùi. Nhieàu CTM chöa ñuû voán ñieàu leä theo yeâu caàu. Moät soá CTM tuy tieàm löïc taøi chính yeáu nhöng vaãn cöù duy trì laø coâng ty Nhaø nöôùc giöõ 100% voán ñieàu leä neân khaû naêng chi phoái, hoã trôï caùc coâng ty con raát haïn cheá, laøm cho hieäu quaû hoaït ñoäng chung cuûa toå hôïp khoâng cao. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, khi caùc CTC coù nhu caàu naâng quy moâ voán ñeå ñaàu tö phaùt trieån baèng caùch phaùt haønh theâm coå phieáu thì coâng ty meï khoâng ñuû khaû naêng tieáp tuïc ñaàu tö voán mua coå phaàn ñeå chi phoái CTC. Khi ñoù, CTM coù theå seõ duøng quyeàn phuû quyeát ñeå khoâng taêng voán. Ñaây laø moät nguy cô caûn trôû CTC phaùt trieån ñaõ dieãn ra trong thöïc teá. Vaán ñeà cô caáu toå chöùc cuûa CTM Hieän nay taïi Vieät Nam moâ hình CTM coù HÑQT ñöôïc aùp duïng phoå bieán nhaát vaø cuõng laø moâ hình ñöôïc quy ñònh trong Luaät DNNN 2003. Tuy nhieân, theo moâ hình naøy, cô caáu toå chöùc khoâng khaùc gì, cô caáu toå chöùc cuûa TCT. Vaãn laø cô caáu toå chöùc aáy, vaãn nhöõng con ngöôøi aáy vaø vaãn caùch ñieàu haønh aáy, coù nghóa laø treân phöông dieän giaáy tôø vaên baûn thì moät toå chöùc môùi ñaõ thay theá cho toå chöùc cuõ, nhöng boä maùy hoaït ñoäng thì chöa thöïc söï coù nhöõng ñoåi môùi caàn thieát. Maâu thuaãn veà thaåm quyeàn vaø lôïi ích. Trong moâ hình CTM-CTC seõ toàn taïi hai doøng thaåm quyeàn vaø hai lôïi ích: thaåm quyeàn vaø lôïi ích cuûa caû taäp ñoaøn vaø thaåm quyeàn vaø lôïi ích noäi boä cuûa caùc coâng ty thaø._.87/2004/NÑ-CP cuûa Chính Phuû ngaøy 16 thaùng 11 naêm 2004 cuûa Chính Phuû veà vieäc chuyeån Coâng ty Nhaø nöôùc thaønh Coâng ty coå phaàn. 14. Nghò ñònh 199/2004/NÑ-CP cuûa Chính Phuû ngaøy 03 thaùng 12 naêm 2004 cuûa Chính Phuû veà vieäc ban haønh quy cheá taøi chính cuûa Coâng ty Nhaø Nöôùc vaø quaûn lyù voán nhaø nöôùc ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp khaùc. 15. Quyeát ñònh soá 90/TTG ngaøy 07 thaùng 03 naêm 1994 cuûa Thuû Töôùng Chính Phuû veà vieäc tieáp tuïc saép xeáp doanh nghieäp Nhaø nöôùc. 16. Quyeát ñònh soá 91/TTG ngaøy 07 thaùng 03 naêm 1994 cuûa Thuû Töôùng Chính Phuû veà vieäc thí ñieåm thaønh laäp taäp ñoaøn kinh doanh. 17. Quyeát ñònh soá 155/2004/QÑ-TTG cuûa Thuû Töôùng Chính Phuû ngaøy 24 thaùng 08 naêm 2004 veà ban haønh tieâu chí, danh muïc phaân loaïi coâng ty Nhaø nöôùc vaø coâng ty thaønh vieân haïch toaùn ñoäc laäp thuoäc toång coâng ty Nhaø nöôùc. 18. Quyeát ñònh soá 386/QÑ-BXD cuûa Boä Tröôûng Boä Xaây Döïng kyù Ngaøy 09 thaùng 03 naêm 2006 veà vieäc chuyeån Toång Coâng Ty Xaây Döïng Soá 1 sang toå chöùc vaø hoaït ñoäng theo moâ hình CTM-CTC. 19. Caùc vaên baûn phaùp luaät khaùc. 79 Baùo vaø taïp chí 20. Nguyeãn Thò Töôøng Anh, “Moâ hình Coâng ty meï-coâng ty con: baøi hoïc töø CONSTREXIM”, Kinh teá vaø Döï baùo soá 11/2005. 21. TS. Traàn Tieán Cöôøng (Tröôûng ban doanh nghieäp-Vieän Nghieân Cöùu Quaûn Lyù Trung Öông), “Chuyeån toång coâng ty nhaø nöôùc theo moâ hình coâng ty meï coâng ty con: keát quaû thí ñieåm vaø moät soá baøi hoïc kinh nghieäm”, taïp chí kinh teá vaø döï baùo thaùng 05/2005. 22. TS. Vuõ Thaønh Höng (Ñaïi hoïc Kinh teá Quoác daân). “Coå phaàn hoaù doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû Vieät Nam”, taïp chí Kinh teá vaø Phaùt trieån, Thaùng 1/2006. 23. PGS.TS. Nguyeãn Ñaêng Nam, “Nhöõng quy ñònh veà chuyeån ñoåi toång coâng ty, coâng ty nhaø nöôùc ñoäc laäp theo moâ hình coâng ty meï coâng ty con” taïp chí Taøi Chính thaùng 9/2004. 24. Thaûo Nguyeân, “Ñeå moâ hình “meï- con” phaùt trieån hieäu quaû vaø vöõng chaéc”, taïp chí Taøi Chính Thaùng 12/2005. 25. ThS. Nguyeãn Ñaïi Phong, “Moâ hình Coâng ty meï-coâng ty con vôùi vieäc saép xeáp, ñoåi môùi toå chöùc cuûa toång coâng ty nhaø nöôùc ôû Vieät Nam hieän nay”, taïp chí Kinh teá vaø Döï baùo soá 4/2003. 26. PGS.TS. Ñoaøn Xuaân Tieân (Hoïc vieän Taøi chính) “Ñoåi môùi vaø phaùt trieån caùc toång coâng ty theo Moâ hình Coâng ty meï-coâng ty con hieän nay”, taïp chí Kinh teá vaø Phaùt trieån, Thaùng 2/2006. 27. PGS.TS.Nguyeãn Tieäp (Ñaïi hoïc Lao ñoäng – Xaõ hoäi), “Thueâ toång giaùm ñoác, giaùm ñoác ñieàu haønh-bieän phaùp quan troïng ñeå naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng 80 cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc”, taïp chí nghieân cöùu kinh teá soá 336 thaùng 5/2006 28. ThS. Phan Minh Tuaán (NCS Vieän Kinh teá Chính trò theá giôùi), ”Ñaëc tröng hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty xuyeân quoác gia (TNC) Nhaät Baûn”, taïp chí Kinh teá Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông, thaùng 7/2006. 29. PGS.TS. Phaïm Quang Tuaán (Ñaïi hoïc quaûn lyù vaø kinh doanh Haø Noäi), “Coâng ty meï - coâng ty con: nhöõng vaán ñeà caàn thaùo gôõ”, taïp chí Taøi Chính Thaùng 12/2005. 30. PGS.TS. Phaïm Quang Tuaán (Ñaïi hoïc quaûn lyù vaø kinh doanh Haø Noäi), “Thaønh laäp Toång Coâng ty theo moâ hình Coâng ty meï-coâng ty con: Ñöøng chaïy theo “moát”, taïp chí Taøi Chính thaùng 2/2004. 31. TS. Ngoâ Trí Tueä (Ñaïi hoïc Kinh teá Quoác daân). “Toå chöùc heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong quaûn lyù taøi chính taïi caùc toång coâng ty vaø taäp ñoaøn kinh teá”, taïp chí Kinh teá vaø Phaùt trieån, Thaùng 1/2006. 32. PGS.TSKH Traàn Nguyeãn Tuyeân (Vieän Kinh ñieån Macxit, Hoïc vieän Chính trò Quoác gia TP.HCM), “Naâng cao hieäu quaû cuûa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc trong boái caûnh hoäi nhaäp kinh teá quoác teá”, taïp chí Kinh teá Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông, thaùng 7/2006. 33. PGS.TS. Nguyeãn Huy Oaùnh, Leâ Vaên Baèng ( Hoïc vieän Chính trò Quoác Gia TP.HCM), ”Moâ hình coâng ty meï-coâng ty con, moät giaûi phaùp lôùn ñeå taêng tính minh baïch cuûa DNNN vaø goùp phaàn quan troïng ñònh höôùng XHCN cuûa neàn kinh teá nöôùc ta” taïp chí Nghieân cöùu Kinh teá soá 334 Thaùng 3/2006. 81 Luaän vaên vaø taøi lieäu cuûa Toång Coâng Ty Xaây döïng soá 1 34. Tröông Toá Hoa (2004), “Hoaøn thieän moâ hình coâng ty meï-coâng ty con taïi Toång coâng ty Beán Thaønh”, Luaän vaên thaïc só kinh teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá TP.HCM. 35. Traàn Haûi Lyù (2004) “Moät soá giaûi phaùp nhaèm taùi caáu truùc caùc toång coâng ty nhaø nöôùc sang moâ hình coâng ty meï-coâng ty con hình thaønh nhöõng taäp ñoaøn kinh teá maïnh” Luaän vaên thaïc só kinh teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá TP.HCM. 36. Traàn Phöôùc Nhaät (2005), “Phaùt trieån moâ hình moâ hình coâng ty meï-coâng ty con trong quaù trình hoäi nhaäp kinh teá quoác teá” Luaän vaên thaïc só kinh teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá TP.HCM. 37. Baùo caùo taøi chính cuûa Toång Coâng Ty Xaây döïng soá 1 naêm 2002, 2003, 2004, 2005, 2006. Trang web: www.mof.gov.vn www.moc.gov.vn www.industry.gov.vn www.vir.com.vn www.vneconomy.com.vn Moät soá trang Web khaùc 82 PHUÏ LUÏC 1 QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ TREÂN THEÁ GIÔÙI Cartel: Laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá theo moät ngaønh chuyeân moân hoaù, bao goàm nhöõng coâng ty saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm hoaëc dòch vuï kinh doanh nhaèm haïn cheá söï caïnh tranh baèng thoûa thuaän thoáng nhaát veà giaù caû, phaân chia thò tröôøng tieâu thuï, veà maãu maõ, kieåu loaïi... Trong Cartel caùc coâng ty thaønh vieân vaãn giöõ tính ñoäc laäp veà saûn xuaát vaø tieâu thuï. Hoï chæ cam keát laøm ñuùng thoûa hieäp trong hôïp ñoàng kinh teá ñaõ kyù keát. Tuy nhieân Cartel thöôøng daãn ñeán ñoäc quyeàn vaø haïn cheá caïnh tranh, ñi ngöôïc vôùi xu theá cuûa cô cheá thò tröôøng. Do vaäy chính phuû ôû nhieàu nöôùc ñaõ haïn cheá hoaëc ngaên caám hình thöùc taäp ñoaøn naøy. Hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá naøy xuaát hieän ñaàu tieân ôû Myõ vaøo theá kyû 19 vaø sau ñoù lan ra caùc nöôùc phöông taây. Ñaây laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá coù trình ñoä lieân keát thaáp nhaát. Syndicate: Laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá coù möùc ñoä lieân keát cao hôn Cartel. Caùc coâng ty trong taäp ñoaøn naøy vaãn giöõ ñoäc laäp veà saûn xuaát maø chæ maát ñoäc laäp veà löu thoâng: Moïi vieäc mua baùn do ban quaûn trò chung cuûa Syndicate ñaûm nhaän. Muïc ñích cuûa taäp ñoaøn lieân keát daïng naøy laø thoáng nhaát ñaàu moái mua vaø baùn ñeå mua nguyeân lieäu vôùi giaù reû vaø baùn haøng hoùa vôùi giaù cao. Trust: Laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá coù moái lieân keát cao hôn Cartel vaø Syndicate. Caùc thaønh vieân trong taäp ñoaøn naøy khoâng chæ lieân keát vôùi nhau khaâu löu thoâng maø coùn lieân keát caû khaâu saûn xuaát. Vieäc saûn xuaát, tieâu thuï ñeàu do moät 83 ban quaûn trò thoáng nhaát quaûn lyù. Do vaäy caùc thaønh vieân trong Trust ñeàu maát quyeàn ñoäc laäp veà caû saûn xuaát laãn thöông maïi. Tuy vaäy, ñeán nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû XX, caùc moâ hình treân ñaõ theå hieän tính khoâng hieäu quaû veà kinh teá, ñaëc bieät laø söï yeáu keùm veà khaû naêng thích öùng vôùi nhöõng thay ñoåi cuûa thò tröôøng, buoäc caùc Cartel, Trust, Syndicate phaûi lieân keát laïi vôùi nhau hình thaønh neân caùc Consortium. Consortium: Laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá ñöôïc hình thaønh do moái quan heä kieân keát giöõa caùc Cartel, Trust, syndicate. Hình thöùc taäp ñoaøn naøy coù trình ñoä vaø quy moâ lôùn hôn caùc hình thöùc taäp ñoaøn treân. Töø nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû XX phaùt trieån moät kieåu lieân keát môùi ñoù laø lieân keát ña ngaønh döôùi daïng nhöõng Concern vaø conglomerate khoång loà thaâu toùm nhieàu xí nghieäp vaø coâng ty thuoäc nhöõng ngaønh khaùc nhau vaø bieán caùc coâng ty naøy trôû thaønh caùc chi nhaùnh cuûa mình, môû roäng maïng löôùi hoaït ñoäng ra taàm quoác teá. Concern: Laø hình thöùc taäp ñoaøn kinh teá xuaát hieän chuû yeáu thoâng qua moái lieân keát ngang giöõa ít nhaát laø hai coâng ty lôùn kinh doanh ñoäc laäp trong cuøng moät ngaønh saûn xuaát. Concern khoâng coù tö caùch phaùp nhaân, tính phaùp lyù cuûa Concern theå hieän ôû tính phaùp nhaân ñoäc laäp cuûa caùc coâng ty thaønh vieân. Trong Concern, coâng ty meï thoâng qua ngaân haøng ñoäc quyeàn cuûa mình ñeå ñaàu tö vaøo caùc coâng ty khaùc nhaèm bieán chuùng thaønh caùc coâng ty con vaø ñieàu haønh hoaït ñoäng cuûa caû taäp ñoaøn. Muïc tieâu thaønh laäp Concern laø taïo tieàm löïc maïnh veà taøi chính ñeå phaùt trieån kinh doanh, haïn cheá ruõi ro, ñoàng thôøi hoã trôï maïnh meõ trong coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc, öùng duïng coâng ngheä môùi. Caùc coâng ty cuûa Concern hoaït ñoäng trong caùc lónh vöïc nhö saûn xuaát, thöông maïi, ngoaïi thöông vaø caùc dòch vuï coù lieân quan. Caùc 84 coâng ty con ñoäc laäp veà maët phaùp lyù nhöng bò coâng ty meï chi phoái veà muïc tieâu hoaït ñoäng nhaèm thöïc hieän lôïi ích chung giöõa coâng ty meï vaø coâng ty con thoâng qua caùc hôïp ñoàng kinh teá, caùc khoaûn vay tín duïng hoaëc ñaàu tö. Conglomerate: Laø taäp ñoaøn hoaït ñoäng taøi chính thoâng qua mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng ñeå ñaàu tö vaøo caùc coâng ty coù lôïi nhuaän vaø nhöõng ngaønh ngheà kinh doanh coù hieäu quaû cao. Caùc coâng ty khi trôû thaønh thaønh vieân cuûa Conglomerate phaûi thay ñoåi cô caáu toå chöùc cho phuø hôïp vôùi taäp ñoaøn. Ñaây laø taäp ñoaøn ña ngaønh, caùc coâng ty thaønh vieân coù tính ñoäc laäp hoaëc töï chuû cao trong caùc saûn phaåm cuûa mình, coù moái quan heä vôùi nhau veà coâng ngheä saûn xuaát vaø coù moái quan heä heát söùc chaët cheõ veà maët taøi chính. Taäp ñoaøn giöõ vai troø chuû yeáu trong vieäc chi phoái vaø kieåm soaùt taøi chính chaët cheõ caùc coâng ty con. 85 PHUÏ LUÏC 2 CAÙC MO HÌNH TAÄP ÑOAØN KINH TEÁ ÔÛ MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI 1. Moâ hình taäp ñoaøn kinh teá ôû Haøn Quoác. Taäp ñoaøn kinh teá ôû Haøn Quoác xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 1955 – 1965 vôùi muïc tieâu laø ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. Caùc taäp ñoaøn kinh teá xuaát hieän döôùi hình thöùc toå hôïp coâng nghieäp vôùi teân goïi laø caùc Cheabol. Sôû höõu caùc Cheabol naøy thuoäc veà caùc nhoùm gia ñình. Coù theå noùi caùc Cheabol ñaõ ñoùng goùp heát söùc to lôùn vaøo coâng cuoäc phaùt trieån cuûa neàn kinh teá Haøn Quoác, noù ñöôïc coi laø ñaàu taøu, laø xöông soáng cuûa neàn kinh teá quoác gia naøy. Neáu nhö naêm 1965, Haøn Quoác coù 10 Cheabol thì naêm 1975 ñaõ coù 20 Cheabol vaø ñeán naêm 2002 con soá ñaõ leân tôùi 200 Cheabol. Caùc Cheabol coù nhöõng ñaëc tröng cô baûn sau: Veà lónh vöïc hoaït ñoäng: Caùc Cheabol hoaït ñoäng ôû nhieàu ngaønh ngheà lónh vöïc khaùc nhau, chaúng haïn taäp ñoaøn Samsung hoaït ñoäng trong caùc lónh vöïc nhö ngaân haøng, baûo hieåm, baùch hoùa, chöùng khoaùn, xaây döïng, phaân boùn, ñoùng taøu, ñieän töû... vaø coù maïng löôùi caùc chi nhaùnh hoaït ñoäng ôû nhieàu quoác gia treân theá giôùi, taäp ñoaøn Hyundai hoaït ñoäng trong hôn 33 ngaønh coâng nghieäp vaø coù soá chi nhaùnh leân tôùi gaàn 40 chi nhaùnh treân phaïm vi toaøn caàu. Veà quy moâ vaø möùc ñoä chi phoái neàn kinh teá: Kinh teá cuûa caùc Cheabol chieám tyû leä raát cao trong toaøn boä neàn kinh teá quoác daân: Treân 80% ngaønh ñieän gia duïng cuûa Haøn Quoác naém trong tay 3 cheabol lôùn laø Samsung, Jinxin, Daewoo; hai trong soá ba coâng ty lôùn trong ngaønh xe hôi laø caùc xí nghieäp cuûa Samsung vaø Hyundai; ngaønh ñoùng taøu chuû yeáu thuoäc veà söï khoáng cheá cuûa Hyundai, Samsung, Daewoo. Tín duïng maø ngaân haøng cung caáp cho naêm Cheabol lôùn Hyundai, Sansung, Daewoo, Lucky Goldstar, Hanji bao goàm caùc khoaûn tieàn vay 86 vaø tín duïng baûo ñaûm chieám 8,73% toång kim ngaïch veà voán saûn xuaát. Möùc ñoä hoøa hôïp vaø quan heä tín duïng cuûa taäp ñoaøn taøi chính ngaân haøng vôùi caùc Cheabol ñaõ trôû thaønh maáu choát trong söï phaùt trieån cuûa caùc taäp ñoaøn naøy. Veà cô quan ñieàu haønh: Coâng ty meï söû duïng boä maùy laõnh ñaïo quaûn lyù cuûa mình ñeå ñieàu haønh vaø quaûn lyù taäp ñoaøn. Boä maùy quaûn lyù cuûa coâng ty meï bao goàm: Hoäi ñoàng quaûn trò, uûy ban giaùm saùt ñieàu haønh, uûy ban cuûa caùc ban nghieäp vuï chöùc naêng laø giuùp chuû tòch taäp ñoaøn phoái hôïp hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty chi nhaùnh, ñieàu haønh nhaân söï, taøi chính, ñaàu tö vaø phaùt trieån laøm cho hoaït ñoäng cuûa taäp ñoaøn coù hieäu quaû nhaát. Ñaàu tö noäi boä giöõa caùc coâng ty thaønh vieân trong Cheabol: Ñaàu tö noäi boä giöõa caùc coâng ty thaønh vieân cuûa Cheabol dieãn ra khaù maïnh meõ. Ñaàu tö noäi boä ñöôïc tieán haønh thoâng qua vieäc moät coâng ty con cuûa Cheabol mua coå phaàn cuûa caùc coâng ty con khaùc trong cuøng Cheabol ñoù. Ñaàu tö noäi boä ôû caùc Cheabol thöôøng ñöôïc thöïc hieän döôùi ba hình thöùc ñoù laø: Ñaàu tö cheùo – khi 2 coâng ty naém giöõ coå phaàn laãn nhau; ñaàu tö voøng troøn – khi moät coâng ty naém giöõ coå phaàn cuûa coâng ty khaùc vaø ñaàu tö toûa – khi moät coâng ty naém giöõ coå phaàn cuûa nhieàu coâng ty khaùc. Vieäc söû duïng caùc hình thöùc ñaàu tö noäi boä khaùc nhau coù lieân quan chaët cheõ ñeán vai troø khaùc nhau cuûa chuùng ñoái vôùi söï taêng tröôûng cuûa caùc Cheabol hay noùi caùch khaùc, noù lieân quan chaët cheõ ñeán chieán löôïc kinh doanh cuûa Cheabol. Daïng ñaàu tö toûa thöôøng ñöôïc söû duïng ôû giai ñoaïn hai cuûa söï phaùt trieån cuûa Cheabol, khi caùc Cheabol thöïc hieän chieán löôïc nhaát theå hoaù theo chieàu doïc vaø phaùt trieån ña daïng hoùa quan heä. Daïng ñaàu tö voøng troøn ñöôïc söû duïng khi caùc Cheabol böôùc vaøo giai ñoaïn thöù ba cuûa quaù trình phaùt trieån, thöôøng ñöôïc thaáy ôû caùc cheabol lôùn nhö SK, LG, Sanyong trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 90. Ñaàu 87 tö noäi boä daïng voøng troøn ñöôïc caùc Cheabol söû duïng nhö laø moät coâng cuï phuïc vuï cho vieäc thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån theo chieàu ngang. Nguoàn goác xuaát hieän ñaàu tö noäi boä: Nhu caàu huy ñoäng voán vôùi quy moâ lôùn ñeå tham gia vaøo caùc ngaønh coâng nghieäp caàn voán ñaàu tö lôùn trong ñieàu kieän taøi saûn gia ñình coøn nhieàu haïn heïp laø nguyeân nhaân cô baûn cuûa vieäc söû duïng roäng raõi ñaàu tö noäi boä ôû caùc Cheabol. Ñaàu tö noäi boä xuaát hieän laàn ñaàu tieân taïi Haøn Quoác vaøo nhöõng naêm 1960, Samsung laø Cheabol ñaàu tieân söû duïng ñaàu tö noäi boä. Vaøo thôøi ñieåm ñoù nhôø ñaàu tö noäi boä maø Samsung ñaõ coù theå huy ñoäng ñöôïc moät löôïng voán lôùn ñeå tham gia vaøo hai ngaønh coâng nghieäp troïng ñieåm cuûa chính phuû ñoù laø coâng nghieäp hoùa chaát vaø coâng nghieäp naëng. Ñaùnh ñaáu laàn ñaàu tieân döï aùn phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän bôûi khu vöïc kinh teá tö nhaân. Moät nguyeân nhaân khaùc daãn ñeán söï môû roäng cuûa ñaàu tö noäi boä laø nhu caàu naém quyeàn kieåm soaùt taäp ñoaøn cuûa chuû sôû höõu Cheabol. Sau khuûng hoaûng kinh teá 1968-1972 nhaèm muïc ñích taùi cô caáu voán cuûa caùc coâng ty lôùn, chính phuû Haøn Quoác ñaõ ban haønh luaät khuyeán khích caùc coâng ty lôùn baùn coå phieáu cho coâng chuùng. Theo luaät naøy, hôn 51% coå phaàn phaûi baùn cho caùc coå ñoâng khoâng phaûi thaønh vieân cuûa gia ñình sôû höõu. Tuy nhieân, ñeå khoâng ñaùnh maát quyeàn kieåm soaùt caùc Cheabol, chuû sôû höõu vaø gia ñình hoï chæ naém giöõ coå phieáu ôû caùc coâng ty noàng coát cuûa caùc Cheabol. Khi caùc coâng ty noàng coát ñaàu tö vaøo caùc coâng ty thaønh vieân thì caùc chuû sôû höõu vaãn duy trì ñöôïc quyeàn haïn cuûa mình. Ngoaøi vieäc giuùp chuû sôû höõu cuûa caùc Cheabol naém giöõ quyeàn kieåm soaùt vaø huy ñoäng voán vôùi quy moâ lôùn, ñaàu tö noäi boä coøn taïo ñieàu kieän ñeå huy ñoäng voán vôùi thôøi gian ngaén hôn nhieàu so vôùi taøi trôï töø beân ngoaøi, khai thaùc cô hoäi kinh doanh nhanh choùng vaø hieäu quaû, giaûm chi phí huy ñoäng voán vaø gia taêng lôïi nhuaän. 2. Moâ hình taäp ñoaøn kinh teá ôû Nhaät Baûn 88 Tröôùc chieán tranh theá giôùi thöù 2, neàn kinh teá Nhaät Baûn coù nhieàu chuyeån bieán, noåi baät laø söï xuaát hieän cuûa caùc taäp ñoaøn kinh teá lôùn goïi laø caùc Zaibatsu. Ñaëc ñieåm chính cuûa caùc Zaibatsu: Caùc coâng ty trong ngaønh coâng nghieäp khaùc nhau gaén boù vôùi nhau vì cuøng nguoàn goác vaø cuøng chung moät quyeàn sôû höõu, cuøng ñöôïc moät ngaân haøng cung caáp tieàn vaø thöôøng buoân baùn giao dòch vôùi nhau. Moãi Zaibatsu coù moät ngaân haøng hoaït ñoäng vôùi chöùc naêng cung caáp tieàn. Tieàn göûi cuûa coâng chuùng ñöôïc ñöa tôùi caùc coâng ty thaønh vieân khaùc cuûa nhoùm baèng nhöõng khoaûn vay hoaëc baûo hieåm cho vieäc phaùt haønh coå phaàn vaø giaáy nôï. Khaû naêng deã daøng huy ñoäng voán ñaõ cho pheùp caùc Zaibatsu daãn ñaàu trong coâng cuoäc phaùt trieån coâng nghieäp naëng nhieàu voán nhö cô khí vaø hoaù chaát giöõa hai cuoäc ñaïi chieán theá giôùi. ÔÛ trung taâm cuûa moãi Zaibatsu coù moät coâng ty meï do gia ñình saùng laäp ra kieåm soaùt. Coâng ty naøy sôû höõu phaàn lôùn coâng ty trong soá khoaûng chuïc coâng ty con coát loõi, keå caû ngaân haøng, coâng ty thöông maïi, coâng ty baûo hieåm. Moãi coâng ty con coát loõi ñoù laïi sôû höõu theâm phaàn traêm coå phaàn cuûa nhieàu coâng ty khaùc, khieán cho Zaibatsu vôùi tính caùch moät nhoùm, kieåm soaùt 40-100% voán cuûa moãi thaønh vieân chuû yeáu. Do ñoù Zaibatsu laø toå hôïp roäng lôùn caùc coâng ty coù lieân quan vôùi nhau naèm trong nhöõng ngaønh ngheà khaùc nhau nhö tieàn teä, baûo hieåm, coâng nghieäp naëng, coâng nghieäp nheï, giao thoâng vaän taûi, thöông nghieäp vaø dòch vuï... Quy moâ vaø möùc ñoä chi phoái neàn kinh teá: Phaàn lôùn neàn kinh teá coâng nghieäp Nhaät Baûn luùc baáy giôø bò chi phoái bôûi boán Zaibatsu lôùn laø Mitsubishi, Yasuda, Iwasaki, Mitsui vaø moät soá Zaibatsu nhoû. Vaøo naêm 1941 thì boán Zaibatsu naøy coù theå kieåm soaùt 39% ñaàu tö toaøn quoác vaøo ngaønh coâng nghieäp naëng. Cô cheá ñieàu haønh: Caùc Zaibatsu coù möùc ñoä phoái hôïp quaûn lyù raát lôùn ôû trung taâm, vôùi caùc quan chöùc cuûa coâng ty meï naém giöõ caùc chöùc vuï chuû tòch vaø giaùm ñoác cuûa caùc coâng ty con noàng coát. Caùc coâng ty thaønh vieân kinh doanh vôùi 89 nhau vaø ñieàu ñaëc bieät laø söû duïng caùc coâng ty thöông maïi cuûa nhoùm laøm trung taâm coù theå laøm ngöôøi khôûi xöôùng nhöõng ngaønh kinh doanh môùi. Vaøo naêm 1945-1950, Myõ ñaõ buoäc Nhaät phaûi giaûi taùn caùc Zaibatsu, chuyeån 83 coâng ty meï vôùi 4500 coâng ty con thaønh coâng ty naém giöõ coå phaàn, sau ñoù ñem toaøn boä kim ngaïch coå phaàn maø hoï naém giöõ vaø coå phieáu caù nhaân cuûa caùc nhaân vaät haøng ñaàu cuûa 10 gia toäc lôùn, caû coå phieáu cuûa 9/10 coâng ty con giao cho uûy ban chænh ñoán coâng ty cuûa Nhaø nöôùc naém giöõ vaø thöïc hieän phaân taùn hoùa. Veà maët nhaân söï, buoäc khoaûng 1500 laõnh ñaïo cuûa coâng ty meï, coâng ty con vaø coâng ty chaùu trong ñoù bao goàm caû 56 nhaân vaät haøng ñaàu cuûa caùc Zaibatsu nhö Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo, Nakasima töø boû chöùc vuï laõnh ñaïo coâng ty. Sau khi quaân ñoàng minh rôøi khoûi Nhaät Baûn, vôùi phöông chaâm toå chöùc xaây döïng phaùt trieån taäp ñoaøn taøi chính cuûa chính phuû, caùc xí nghieäp coát loõi cuûa caùc Zaibatsu bò phaân taùn tröôùc naêm 1950 laïi taäp trung vaø hôïp nhaát laïi vôùi nhau. Moãi nhoùm bao goàm moät ngaân haøng vaø moät coâng ty thöông maïi. Beân trong moãi nhoùm, caùc coâng ty cuõng buoân baùn vaø hôïp taùc vôùi nhau, coù coå phaàn ñang xen nhau song söï phoái hôïp giöõa chuùng loõng leõo hôn tröôùc, chuùng ñöôïc goïi laø caùc Keiretsu. 3. Moâ hình taäp ñoaøn kinh teá ôû Trung Quoác. ÔÛ Trung Quoác caùc taäp ñoaøn kinh teá ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi laø caùc taäp ñoaøn xí nghieäp. Do yeâu caàu caïnh tranh cuûa thò tröôøng, moät soá xí nghieäp ñaõ lieân keát laïi vôùi nhau thaønh moät thöïc theå kinh teá. Taäp ñoaøn xí nghieäp laø moät phaùp nhaân kinh teá coù ñaëc ñieåm laø laáy xí nghieäp lôùn vaø troïng taâm laøm coát loõi, coù thöïc löïc kinh teá huøng haäu, coù vò trí töông ñoái quan troïng trong neàn kinh teá. Taäp ñoaøn xí nghieäp ôû Trung Quoác coù nhieàu chöùc naêng nhö saûn xuaát, nghieân cöùu khoa hoïc, tieâu thuï, phuïc vuï. Caùc xí nghieäp thaønh vieân trong taäp ñoaøn xí nghieäp coù moái quan heä trao ñoåi, töùc laø thöïc hieän nguyeân taéc laõi cuøng höôûng, loã cuøng chòu, 90 khuyeán khích caïnh tranh vaø gaén boù chaët cheõ vôùi nhau. Söï ra ñôøi cuûa caùc taäp ñoaøn xí nghieäp ôû Trung Quoác laø söï phaùt trieån quan troïng trong vieäc lieân hôïp kinh teá ngang, noù thích öùng vôùi yeâu caàu hôïp taùc saûn xuaát lôùn, chuyeân moân hoaù, xaõ hoäi hoùa, naâng cao hieäu quaû kinh teá vaø toû ra coù söùc soáng khaù maïnh trong neàn kinh teá thò tröôøng xaõ hoäi chuû nghóa. Töø naêm 1998 Trung Quoác cuõng ñaõ töøng böôùc tieán haønh xaây döïng caùc doanh nghieäp quoác doanh hoaït ñoäng coù hieäu quaû thaønh caùc taäp ñoaøn kinh teá lôùn. Moâ hình ñöôïc caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch chuù yù nhieàu nhaát laø toå chöùc kinh doanh chaebol cuûa Haøn Quoác, voán coù nhieàu ñaëc tröng gaàn guõi vôùi ñieàu kieän Trung Quoác. Chính phuû ñaõ ñöa ra nhieàu chính saùch öu tieân cho caùc doanh nghieäp saép chuyeån ñoåi naøy nhö öu tieân khi ñaêng kyù gia nhaäp thò tröôøng chöùng khoaùn vaø vay voán ngaân haøng. Caùc doanh nghieäp naøy coù theå thaønh laäp coâng ty taøi chính phuïc vuï noäi boä vaø ñöôïc tröïc tieáp hoaït ñoäng ngoaïi thöông. Moät soá taäp ñoaøn coøn ñöôïc Nhaø nöôùc daønh cho moät khoaûn chi lôùn ñeå hoã trôï coâng taùc nghieân cöùu vaø phaùt trieån. 4. Moâ hình TÑKT ôû Thaùi Lan Hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ôû Thaùi lan ñaõ coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå ñeå hoaø nhaäp vôùi neàn kinh teá hteá giôùi vaø chính söï xuaát hieän cuûa TÑKT Thaùi Lan ñaõ chöùng minh cho quaù trình hoäi nhaäp naøy. Coù theå ñôn cöû cho söï phaùt trieån cuûa taäp ñoaøn xi maêng SIAM laø ví duï: Xi maêng Siam laø moät taäp ñoaøn daïng Conglomerate lôùn nhaát vaø laâu ñôøi nhaát ôû Thaùi Lan. Tieàn thaân cuûa noù laø coâng ty Xi maêng Siam. Vôùi toång soá thaønh vieân goàm 4 coâng ty saûn xuaát kinh doanh, Taäp ñoaøn hieän ñang saûn xuaát vaø kinh doanh treân 20.000 loaïi saûn phaåm khaùc nhau. Taäp ñoaøn coù vaên phoøng ñaïi ñieän taïi 91 Los Angeles, Singapore, Sydney vaø Tokyo. Hieän nay toång soá lao ñoäng trong taäp ñoaøn naøy goàm khoaûng 20.000 ngöôøi. Hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh cuûa taäp ñoaøn Siam taäp trung vaøo caùc höôùng chính sau: Saûn xuaát xi maêng gaïch chòu löûa, bao goàm ba coâng ty: Coâng ty xi maêng traùch nhieäm höõu haïn Siam (coâng ty meï cuûa taäp ñoaøn); coâng ty TNHH saûn xuaát, kinh doanh vaø caùc vaät lieäu toång hôïp vaø ñaëc bieät; coâng ty TNHH coâng ngheä kính Asahi Siam (lieân doanh giöõa coâng ty TNHH xi maêng siam vaø coâng ty kính Asahi – Nhaät Baûn). Phaùt trieån caùc vaät lieäu xaây döïng, goàm 13 coâng ty trong ñoù coù 6 coâng ty lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi chuû yeáu laø Nhaät vaø Myõ. Caùc loaïi vaät lieäu xaây döïng ñöôïc saûn xuaát töø caùc coâng ty laø: saét theùp, beâ toâng, caùc loaïi taám lôïp, vaät lieäu laùt neàn, söù veä sinh cao caáp, caùc loaïi kính chòu löïc vaø khoâng chòu löïc, goã daùn, goã eùp… Saûn xuaát caùc loaïi maùy moùc, thieát bò, goàm 14 coâng ty trong ñoù 7 coâng ty lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi. Caùc loaïi saûn phaåm heát söùc phong phuù nhö caùc loaïi maùy xaây döïng, thieát bò naëng, oâ toâ, maùy noâng nghieäp, xi lanh, noài hôi, ñoäng cô diesel, aéc quy, maùy nghieàn, eùp,... Caùc saûn phaåm cuûa caùc coâng ty lieân doanh coù chaát löôïng cao coøn tham gia xuaát khaåu treân thò tröôøng theá giôùi. Saûn xuaát giaáy, giaáy boät vaø caùc saûn phaåm giaáy töø caùc nguyeân lieäu saün coù trong nöôùc. Nhoùm naøy bao goàm 14 coâng ty. Ngoaøi nhöõng höôùng chính treân, Taäp ñoaøn coøn môû roäng kinh doanh sang caùc loaïi saûn phaåm chaát deûo toång hôïp nhaân taïo vaø hieän coù 4 coâng ty kinh doanh trong lónh vöïc naøy. Söï phaùt trieån cuûa taäp ñoaøn ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu baèng hai caùch: Thöù nhaát laø caùc boä phaän cuûa caùc coâng ty do söï phaùt trieån cuûa saûn xuaát, töï lôùn leân vaø khi coù ñuû khaû naêng saûn xuaát ñaõ taùch thaønh nhöõng coâng ty ñoäc laäp 92 nhöng vaãn laø thaønh vieân cuûa taäp ñoaøn ñeå ñaùp öùng nhu caàu trong nöôùc taêng nhanh trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Thöù hai laø haøng loaït caùc coâng ty thaønh vieân cuûa taäp ñoaøn ñöôïc thaønh laäp theo kieåu coâng ty lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi. Söï phaùt trieån vaø môû roäng saûn xuaát, kinh doanh cuûa taäp ñoaøn xi maêng Siam chuû yeáu taäp trung vaøo 20 naêm trôû laïi ñaây. Haøng loaït caùc coâng ty môùi ñöôïc hình thaønh vaø caùc coâng ty lieân doanh ra ñôøi töø sau nhöõng naêm 80. Ñieàu ñoù phaûn aùnh moät thöïc teá khaùch quan laø söï phaùt trieån cuûa taäp ñoaøn gaén boù chaët cheõ vôùi tình hình phaùt trieån vaû taêng tröôûng kinh teá cuûa Thaùi Lan, ñoàng thôøi noù goùp phaàn thuùc ñaåy neàn kinh teá Thaùi Lan phaùt trieån nhanh hôn. 93 PHUÏ LUÏC 3 KHAÙI NIEÄM VEÀ MO HÌNH COÂNG TY MEÏ – COÂNG TY CON ÔÛ MOÄT SOÁ NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI Theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá ISA (International Accounting Standard) coâng ty meï (Parent company) laø moät thöïc theå phaùp lyù coù ít nhaát moät ñôn vò tröïc thuoäc -coâng ty con (Subsidiary). Coâng ty con cuõng laø moät thöïc theå phaùp lyù nhöng bò kieåm soaùt bôûi coâng ty meï. Kieåm soaùt ôû ñaây ñöôïc hieåu laø : - Sôû höõu tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp nhieàu hôn 50% phieáu baàu. - Sôû höõu 50% phieáu baàu hoaëc ít hôn nhöng naém quyeàn ñoái vôùi hôn 50% soá phieáu baàu theo söï thoûa thuaän vôùi caùc coå ñoâng khaùc; hoaëc naém quyeàn laõnh ñaïo, ñieàu haønh lieân quan ñeán caùc chính saùch taøi chính hay SXKD cuûa coâng ty vaø ñöôïc qui ñònh taïi ñieàu leä theo söï thoûa thuaän hay hôïp ñoàng; hoaëc coù quyeàn boå nhieäm hay mieãn nhieäm phaàn lôùn caùc thaønh vieân cuûa HÑQT, ban laõnh ñaïo; hay coù quyeàn quyeát ñònh, ñònh höôùng ñeán phaàn lôùn soá phieáu baàu taïi caùc cuoäc hoïp HÑQT, ban laõnh ñaïo. Theo Luaät Coâng ty cuûa Anh naêm 1985, coâng ty meï ñöôïc hieåu laø coâng ty naém coå phaàn khoáng cheá (treân 50%) ôû coâng ty khaùc (coâng ty con). Tuy nhieân theo tu chænh naêm 1989 ñeå phuø hôïp vôùi “höôùng daãn chính thöùc laàn thöù 7 veà luaät coâng ty “(Seventh Company Law Directive) cuûa Coäng Ñoàng Chaâu AÂu thì (A) laø coâng ty meï cuûa coâng ty con (B) khi (1) A laø coå ñoâng naém giöõ ña soá phieáu baàu ôû B; (2) A laø coå ñoâng vaø coù quyeàn boå nhieäm, mieãn nhieäm phaàn lôùn thaønh vieân HÑQT cuûa B; 94 (3) A coù quyeàn quyeát ñònh veà chính saùch taøi chính vaø SXKD cuûa B baèng söï thoûa thuaän chính thöùc hay hôïp ñoàng; (4) A laø coå ñoâng cuûa B vaø coù quyeàn kieåm soaùt phaàn lôùn phieáu baàu moät caùch ñoäc laäp hay lieân keát vôùi caùc coå ñoâng khaùc; (5) A coù quyeàn lôïi tham gia ñieàu haønh (Participanting interest – ñöôïc hieåu laø naém giöõ töø 20% coå phaàn) vaø treân thöïc teá thöïc hieän quyeàn chi phoái ñoái vôùi B hoaëc A vaø B coù cuøng moät cô cheá quaûn lyù thoáng nhaát. Ngoaøi ra, neáu giöõa B vaø C coù quan heä töông töï nhö A vaø B thì A vaø C coù quan heä nhö moâ hình treân (coâng ty meï – coâng ty con ). Theo luaät Coâng ty cuûa Lieân Bang Nga naêm 1995, moät coâng ty ñöôïc goïi laø coâng ty con neáu do moät coâng ty khaùc – coâng ty meï naém giöõ coå phaàn khoáng cheá trong voán ñieàu leä, hoaëc bò coâng ty khaùc chi phoái caùc quyeát ñònh cuûa mình, hoaëc baèng moät söï thoûa thuaän chính thöùc hay döôùi hình thöùc naøo ñoù. Luaät khoâng quy ñònh moät caùch cuï theå theá naøo laø coå phaàn khoáng cheá vaø khoâng neâu cuï theå hình thöùc hôïp ñoàng, thoûa thuaän nhö theá naøo lieân quan ñeán vieäc chi phoái caùc quyeát ñònh cuûa coâng ty con. ÔÛ Trung Quoác, coâng ty meï laø moät doanh nghieäp coù caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moät phaùp nhaân ñoäc laäp vaø coù söï phaân bieät töông ñoái roõ giöõa caùc loaïi hình coâng ty con (coøn goïi laø DNTV) bao goàm: - DNTV lieân keát chaët: Laø caùc coâng ty con do coâng ty meï ñaàu tö toaøn boä voán ñieàu leä vaø coù toaøn quyeàn quyeát ñònh ñoái vôùi coâng ty ñoù. Coâng ty meï tröïc tieáp quyeát ñònh caùc vaán ñeà quan troïng cuûa coâng ty con töø chieán löôïc phaùt trieån, keá hoaïch kinh doanh daøi vaø ngaén haïn… - DNTV lieân keát loûng (DNTV chòu söï chi phoái cuûa coâng ty meï): Laø caùc coâng ty con coù voán coå phaàn hoaëc voán goùp chi phoái cuûa coâng ty meï. Thoâng 95 qua voán ñaàu tö chi phoái, coâng ty meï coù caùc quyeàn quyeát ñònh ñoái vôùi doanh nghieäp nhöõng vaán ñeà ñoøi hoûi coù bieåu quyeát cuûa chuû sôû höõu phaàn voán hay coå phaàn chi phoái. Quyeàn chi phoái ñöôïc thoâng qua ñaïi dieän tröïc tieáp cuûa coâng ty meï ôû caùc cô quan quaûn lyù doanh nghieäp ñoù. Caùc quyeàn naøy ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä cuï theå cuûa töøng doanh nghieäp. - DNTV chòu söï ñieàu phoái cuûa coâng ty meï. Loaïi doanh nghieäp naøy khoâng coù coå phaàn hoaëc voán goùp chi phoái cuûa coâng ty meï, thaäm chí hoaøn toaøn khoâng coù voán ñaàu tö cuûa coâng ty meï, nhöng töï nguyeän chòu söï ñieàu phoái cuûa coâng ty meï thoâng qua caùc hôïp ñoàng kyù keát. Cô sôû cuûa vaán ñeà xuaát phaùt töø lôïi ích thò tröôøng, coâng ngheä, thöông hieäu … Caùc DNTV treân ñeàu phaûi coù tö caùch phaùp nhaân, haïch toaùn ñoäc laäp vôùi coâng ty meï. Moái lieân keát ñöôïc duy trì hoaëc chaám döùt baèng caùch coâng ty meï duy trì voán ñaàu tö hoaëc ruùt voán ra khoûi coâng ty con. Töøng DNTV ñeàu coù theå coù caùc coâng ty con, hoaëc coå phaàn, voán goùp chi phoái ôû caùc doanh nghieäp khaùc. ._.