Những vấn đề về tỷ giá hối đoái và tác động của nó đến hoạt động xuất nhập khẩu và các biến số kinh tế vĩ mô khác

ng hoảng. Việt Nam với xu hướng toàn cầu hoá, quốc tế hoá đời sống kinh tế, nhất là trong lĩnh vực tài chính - tiền tệ được coi là những điều tất yếu. Tuy nhiên, với những diễn biến hết sức phức tạp như những năm gần đây, với nề kinh tế mở, thì tác động của nền kinh tế - tài chính thế giới qua con đường tỷ giá diễn ra rất nhanh, có ảnh hưởng lớn đến chiến lược phát triển kinh tế và hoạt động xuất nhập khẩu. Trong khi đó bài học của các nước NICs (các nước công nghiệp mới) cho thấy, Công Nghiệp Hoá - Hiện Đại Hoá (CNH - HĐH) chỉ thành công khi nó được "nuôi dưỡng" bằng xuất khẩu. Hơn nữa, Việt Nam đang đi những bước đi đầu tiên trên cả lý luận và thực tiễn trong việc điều hành tỷ giá hối đoái trong chiến lược tăng trưởng kinh tế hướng về xuất khẩu phục vụ CNH - HĐH đất nước, do đó, việc nghiên cứu tỷ giá hối đoái và tác động của nó tới hoạt động xuất nhập khẩu đối với chúng ta là điều rất cần thiết. Mục lục Lời nói đầu Mục lục Chương I: Những vấn đề về tỷ giá hối đoái và tác động của nó đến hoạt động xuất nhập khẩu. Tỷ giá hối đoái............................................................................... Khái niệm....................................................................................... 1.1. Tỷ giá hối đoái là gì................................................................... 1.2. Thực chất về tỷ giá hối đoái....................................................... Các loại tỷ giá hối đoái................................................................... 2.1. Tỷ giá hối đoái giao ngay và tỷ giá hối đoái kỳ hạn.................. 2.2. Tỷ giá hối đoái chính thức và tỷ giá hối đoái thị trường............ 2.3. Tỷ giá hối đoái yết trực tiếp và tỷ giá hối đoái yết gián tiếp..... 2.4. Tỷ giá hối đoái tính chéo........................................................... Xác định tỷ giá hối đoái ................................................................ 3.1. Ngang giá vàng ......................................................................... 3.2. Đồng giá lãi suất....................................................................... 3.3. Quy luật một giá và thuyết đồng giá sức mua........................... 3.4. Xác định tỷ giá hối đoái theo quan hệ cung - cầu tiền tệ.......... Các chế độ tỷ giá hối đoái.............................................................. 4.1. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn.................................. 4.2. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định có điều chỉnh............................ 4.3. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi hoàn toàn................................... 4.4. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có điều tiết................................. Các phương pháp chủ yếu điều chỉnh tỷ giá hối đoái..................... 5.1. Lãi suất chiết khấu..................................................................... 5.2. Nghiệp vụ thị trường hối đoái.................................................... 5.3. Quỹ bình ổn hối đoái................................................................. 5.4. Phá giá tiền tệ............................................................................. 5.5. Nâng giá tiền tệ.......................................................................... Chương II: Sự tác động của tỷ giá hối đoái đến hoạt động xuất nhập khẩu và các biến số kinh tế vĩ mô khác. Tỷ giá hối đoái tác động đến xuất nhập khẩu................................ Mối tương quan giữa tỷ giá hối đoái và xuất nhập khẩu................ Tỷ giá hối đoái tác động đến các biến số kinh tế vĩ mô khác: lãi suất, lạm phát và sản lượng....................................................... Kết luận.............................................................................................. Tài liệu tham khảo............................................................................. Trang 1 2 3 3 3 3 3 4 4 5 5 5 6 6 6 7 9 10 10 12 12 12 13 13 14 15 15 15 16 16 17 17 19 20 Chương I những vấn đề lý luận chung về tỷ giá hối đoái và tác động của nó đến xuất nhập khẩu Tỷ giá hối đoái Khái niệm Tỷ giá hối đoái là gì Về hình thức, tỷ giá hối đoái là giá cả đơn vị tiền tệ của một nước được biểu hiện bằng một số đơn vị tiền tệ nước kia; là hệ số của một đồng tiền này sang đồng tiền khác, được xác định bởi mối quan hệ cung - cầu trên thị trường tiền tệ. Về nội dung, tỷ giá hối đoái là một phạm trù kinh tế bắt nguồn từ nhu cầu trao đổi hàng hoá, dịch vụ, phát sinh trực tiếp từ tiền tệ, quan hệ tiền tệ (sự vận động của vốn, tín dụng....) giữa các quốc gia. Tỷ giá đồng Yên Nhật và của đô la Mỹ so với đồng Việt Nam ngày 05/09/2001 như sau: 1 USD = 119.83 JPY 1 USD = 15.000 VND Như vậy, tỷ giá hối đoái thể hiện quan hệ về giá trị tiền tệ giữa hai đồng tiền khác nhau. Thực chất về tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái là một phạm trù nằm trong phần giao của 2 lĩnh vực: lĩnh vực tài chính tiền tệ và lĩnh vực kinh tế đối ngoại. Chính vì thế xuất hiện các cách nhìn nhận sau: Tỷ giá hối đoái là một loại giá đặc biệt của một loại hàng hoá đặc biệt. Tiền tệ là một loại hàng hoá đặc biệt. Như vậy, đã là hàng hoá thì phải có giá trị, tức là do hao phí lao động xã hội tạo ra, nhưng tiền tệ ngày nay tức là tiền giấy không phản ánh hao phí lao động xã hội tạo ra mà nó lại đại diện cho một lượng giá trị khác, được xã hội gán cho và cộng nhận, với sự bảo đảm của chính phủ. Đây cũng chính là một trong những lí do cơ bản gây nên hiện tượng tiền giấy mất giá hay "lạm phát" (lạm phát là giá trị của tiền giấy bị sụt giảm, thể hiện ở việc cùng một lượng tiền nhưng mua được ngày càng ít hàng hoá hơn). Giá trị sử dụng của tiền tệ chính là khả năng tiền tệ thực hiện các chức năng của nó: làm phương tiện thanh toán, phương tiện cất trữ, phương tiện đầu tư và kinh doanh kiếm lời. Tỷ giá hối đoái là giá cả của tiền tệ, trong khi tiền tệ là đơn vị tính giá cả của mọi loại hàng hoá và dịch vụ, do đó tỷ giá còn được gọi là "giá của giá". Tỷ giá có tầm ảnh hưởng hết sức rộng lớn, trước hết là tới tất cả các loại giá có liên quan và sau đó ảnh hưởng tới các hoạt động sản xuất kinh doanh. Tỷ giá hối đoái là cầu nối quan trọng giữa nền kinh tế trong nước và nền kinh tế thế giới. Trong quá trình hợp tác kinh tế giữa các quốc gia, dù là hoạt động mua bán trao đổi hàng hoá hay hoạt động đầu tư, du lịch, viện trợ,.. đều cần đến những giao dịch tiền tệ. Đơn vị xuất khẩu bán hàng ở nước ngoài thu ngoại tệ về cần đổi lấy nội tệ để quay vòng tiếp tục sản xuất kinh doanh, nhà đầu tư muốn đổi lãi bằng nội tệ ra ngoại tệ để chuyển lợi nhuận về nước.... Và cơ sở để tiến hành những giao dịch tiền tệ này chính là "giá của tiền tệ" hay "tỷ giá hối đoái". Một cách khái quát hơn, các quốc gia trên thế giới đều khác nhau về nhiều mặt. Có những điểm khác biệt thúc đẩy hợp tác và hội nhập kinh tế, nhưng lại có những khác biệt cản trở quá trình đó, chẳng hạn như việc mỗi quốc gia chỉ dùng một đồng tiền riêng của mình. Tuy nhiên, có nhiều cách để vượt qua cản trở này: các quốc gia phấn đấu để đồng tiền của mình có thể mua bán hàng hoá trên toàn thế giới hoặc việc hình thành đồng tiền chung trong khu vực như đồng EURO. Song có một phương pháp rất cổ điển, đã thúc đẩy hợp tác kinh tế thế giới phát triển mạnh mẽ trong suốt những năm qua - đó là phương pháp dùng tỷ giá hối đoái để chuyển đổi các đồng tiền của các nước khác nhau. Tỷ giá hối đoái đã là cơ sở để tạo ra một thước đo giá trị chung giữa các nước trên thế giới, thúc đẩy sự hợp tác và phát triển giữa các quốc gia. Tỷ giá hối đoái là phương tiện chuyển đổi các đồng tiền và thể hiện tương quan giá trị giữa các đồng tiền đó. Do vậy, tỷ giá hối đoái còn thể hiện tương quan thực lực kinh tế giữa các quốc gia. Các loại tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái giao ngay và tỷ giá hối đoái kỳ hạn (Spot and Forward Rate) Tỷ giá hối đoái giao ngay là tỷ giá yết cho những giao dịch thực tế diễn ra tại thời điểm yết giá và việc thanh toán được thực hiện chậm nhất sau 2 ngày. Ví dụ: tỷ giá giao ngay USD/VND là 15.000 vào ngày 05/10/2001 áp dụng cho các giao dịch ngoại tệ trong ngày và việc thanh toán được thực hiện chậm nhất vào ngày 07/10/2001. Tỷ giá hối đoái kỳ hạn là tỷ giá hối đoái ấn định cho một giao dịch ngoại tệ sẽ diễn ra trong tương lai. Ví dụ: Tỷ giá giao ngay USD/VND là 14.95 0 vào ngày 05/09/2001. Tỷ giá kỳ hạn 30 ngày ấn định ngày hôm đó là 14.990 nhưng được tiến hành thanh toán vào 30 + 2 ngày sau tức ngày 07/10/2001. Tỷ giá kỳ hạn thường có sự chênh lệch với tỷ giá giao ngay. Mức chênh lệch này phản ánh dự đoán của thị trường về xu thế biến động tỷ giá. Tỷ giá hối đoái chính thức và tỷ giá hối đoái thị trường ở nhiều nước, ngân hàng trung ương nước đó can thiệp vào việc xác định tỷ giá hối đoái và ấn định mức tỷ giá giao dịch hàng ngày. Tỷ giá đó được gọi là tỷ giá chính thức. Tuy nhiên, các giao dịch thực tế trên thị trường có thể dựa trên một tỷ giá khác được xác định trên cơ sở cung cầu trên thị trường. Tỷ giá đó gọi là tỷ giá hối đoái trên thị trường. Tỷ giá hối đoái chính thức là tỷ giá do ngân hàng trung ương công bố và ấn định còn tỷ giá hối đoái thị trường là tỷ giá giao dịch thực tế trên thị trường. Tỷ giá hối đoái yết trực tiếp và tỷ giá hối đoái yết gián tiếp Tỷ giá hối đoái yết trực tiếp là tỷ giá được yết trên cơ sở tính giá trị một đơn vị nội tệ theo ngoại tệ. Hình thức yết giá này thường được sử dụng ở Anh - Mỹ nên còn được gọi là yết giá kiểu Anh - Mỹ. Tỷ giá này được ký hiệu là e. Ví dụ: Tại Anh người ta yết GBP/USD = 1,6669 còn tại Mỹ người ta yết USD/GBP = 0,5999. Tỷ giá hối đoái yết gián tiếp là tỷ giá được yết trên cơ sở tính giá trị một đơn vị ngoại tệ theo nội tệ. Tỷ giá này được ký hiệu là E. Ví dụ: Tại Việt Nam ta yết USD/VND = 14.980 (Nếu yết giá trực tiếp sẽ là: VND/USD = 1/14.980 = 0.0000667) Tỷ giá hối đoái tính chéo (Cross Rate) Trên thực tế, không phải tỷ giá giữa 2 đồng tiền nào cũng được yết giá trên thị trường ngoại tệ và thị trường hối đoái mà chủ yếu là tỷ giá của các đồng tiền với các đồng tiền mạnh (hard curency) như USD, GBP, FRF, JPY, DEM... tỷ giá giữa các đông tiền yếu (soft currency) thường không được yết giá do tính kém chuyển đổi (inconvertibility) của chúng. Tuy nhiên trong thực tế, đôi khi người ta lại cần tính toán tỷ giá giữa các đồng tiền này, chẳng hạn giữa Baht và Đồng Việt Nam. Khi đó người ta sử dụng tỷ giá tính chéo. Tỷ giá tính chéo giữa 2 đồng tiền được xác định dựa trên cơ sở so sánh tỷ giá của chúng với một đồng tiền thứ 3 (thường là một đồng tiền mạnh). Chẳng hạn nếu: USD/VND = 14.890 và USD/Baht = 40 thì tỷ giá tính chéo Baht/VND = 14.890/40 = 372,25 Ngoài những khái niệm trên, còn có một số loại tỷ giá khác như tỷ giá mua, tỷ giá bán, tỷ giá Big - Mac, tỷ giá chuyển khoản, tỷ giá Tom - next,... Xác định tỷ giá hối đoái Qua việc xác định trên, khi trình bày các khái niệm về tỷ giá hối đoái, chúng ta có thể để ý thấy rằng có nhiều loại tỷ giá hối đoái khác nhau cũng như giá trị của chúng cũng có thể không giống nhau. Và có thể ta cũng sẽ băn khoăn là tại sao và làm thế nào các ngân hàng trung ương ấn định tỷ giá chính thức? Thị trường quyết định tỷ giá giao ngay và tỷ giá kỳ hạn như thế nào? Tại sao tỷ giá USD/VND ngày 05/09/2001 lại là 14.950 chứ không phải 11.000 hay 17.000? Làm sao để xác định tỷ giá trao đổi giữa 2 loại tiền tệ? Trên thực tế người ta đã từng dùng nhiều phương pháp để xác định tỷ giá. Ngang giá vàng Để hiểu về ngang giá vàng, trước hết chúng ta cần nhớ lại rằng trước kia phương tiện trao đổi và thanh toán chính là vàng, lúc đầu là vàng thỏi (bullion), sau là tiền vàng đúc. Sau đó, tiền giấy ra đời thay thế cho vàng song vẫn được gắn giá trị vào vàng. Đó là chế độ bản vị tiền vàng (Gold Standard). Ví dụ: 1 USD = 0,888671 gram vàng trong khi 1 GBP = 2,488281 gram vàng. Người ta đã lợi dụng ngay đặc điểm gắn giá trị của các đồng tiền vào vàng để xác định tỷ giá hối đoái. Ngang giá vàng (gold parity) là phương pháp xác định tỷ giá hối đoái dựa trên cơ sở so sánh hàm lượng vàng của đơn vị tiền tệ mỗi nước. Giả định ta có hai loại đồng tiền là A và B. Tỷ giá này được xác định theo công thức sau: Hàm lượng vàng trong 1 đơn vị tiền A Tỷ giá hối đoái = (Đồng tiền A/Đồng tiền B) Hàm lượng vàng trong 1 đơn vị tiền B 2,488281 Như vậy với ví dụ trên thì tỷ giá GBP/USD = = 2,8 0,888671 Ngày nay, phương pháp tính tỷ giá này ít được áp dụng. 3.2. Đồng giá lãi suất (Interest Parity) Để hiểu phương pháp đồng giá lãi suất, trước hết chúng ta hãy xem xét ví dụ về 2 đồng tiền: D (nội tệ) và F (ngoại tệ). E, F lần lượt là tỷ giá giao ngay và tỷ giá kỳ hạn giữa 2 đồng tiền. RD và RF lần lượt là lãi suất (theo năm) của 2 đồng tiền. Nếu bắt đầu bằng 1 đồng D chúng ta sẽ có 2 phương án: Phương án 1: Gửi 1 đơn vị đồng tiền D lấy lãi sau 1 năm thu được (1+ RD) đồng tiền D Phương án 2: Chuyển tiền D sang đồng tiền F theo tỷ giá giao ngay E được (1xE) đồng tiền F. Gửi lấy lãi (1xE) đồng tiền F sau 1 năm thu được E(1+ RF) đồng tiền F. Chuyển E(1+ RF) đồng tiền F sang đồng tiền D theo tỷ giá kỳ hạn F được E(1+ RF)/F đồng tiền D. Nếu E(1+ RF)/F > (1+ RD) thì rõ ràng gửi tiền bằng tiền F có lãi hơn. Do số người muốn gửi tiền bằng đồng F tăng lên, lãi suất sẽ giảm xuống để cân đối nguồn vốn. Chỉ đến khi E(1+ RF)/F = (1+ RD) thì gửi tiền bằng đồng tiền D có lợi hơn và gây ra làn sóng chuyển từ đồng F sang đồng D gửi lấy lãi. Tương tự, dòng di chuyển này chỉ dừng lại khi lãi suất của hai phương án cân bằng. Hay: E(1+ RF)/F = (1+ RD) E(1+ RF) = F(1+ RD) Điều kiện này gọi là điều kiện ngang giá tiền lãi. Nó cho rằng trong điều kiện các nguồn vốn được chu chuyển tự do, lãi suất được hình thành trên cơ sở cung cầu thị trường và bỏ qua các chi phí giao dịch thì lãi suất ở mọi nơi trên thế giới đều như nhau. Từ đó, người ta xây dựng phương pháp đồng giá lãi suất để xác định tỷ giá hối đoái trên cơ sở cho rằng tỷ giá phải ddược xác định để đảm bảo sự đúng đắn của quy luật đồng giá lãi suất. Khi đó, tỷ giá được xác định bởi công thức: 1 + RD E - Eo RD - RF E = Eo x hay = 1 + RF Eo 1 + RF Trong đó E là tỷ giá tại thời điểm nghiên cứu (cần tính), Eo là tỷ giá tại thời điểm gốc. Từ công thức trên ta cũng thấy biến động tỷ giá phụ thuộc vào tương quan lãi suất giữa hai đồng tiền. Vì tỷ giá có thể biến động ngay khi có sự thay đổi lãi suất, xác định tỷ giá theo đồng giá lãi suất được xem là cách xác định tỷ giá hối đoái ngắn hạn. 3.3. Quy luật một giá và thuyết đồng giá sức mua. Tương tự như đối với đồng giá lãi suất, để hiểu quy luật một giá chúng ta hãy xem xét giá cả của một mặt hàng là gạo ở 2 quốc gia có 2 đồng tiền lần lượt là D và F. Giá gạo tính bằng 2 đồng tiền lần lượt là PD và PF. Tỷ giá F/D là E. Nếu căn cứ vào đồng tiền D, bạn có 2 phương án chọn: Phương án 1: Mua 1 kg gạo bằng đồng D hết PD Phương án 2: Mua 1 kg gạo bằng đồng F hết PF tức là phải bỏ ra (PFxE) đồng tiền D. Nếu (PFxE) < PD, mua gạo bằng đồng F sẽ rẻ hơn. Các nhà buôn lập tức đổ xô vào mua gạo tại nước F. Kết quả, giá gạo F tăng lên cho đến khi (PFxE) = PD . Ngược lại nếu (PFxE) > PD, mua gạo bằng đồng D sẽ có lợi, các nhà buôn lập tức chuyển sang ma gạo ở nước D đẩy giá gạo ở đây lên đến khi (PFxE) = PD. Nói tóm lại, do hoạt động kinh doanh của các nhà buôn, giá gạo tương đối tại hai quốc gia sẽ luôn cân bằng. Đó cũng là nội dung quy luật 1 giá. Quy luật này phát biểu rằng trên các thị trường cạnh tranh hoàn hảo, không có các chi phí giao dịch và vận tải, gia cả tương đối (giá tính theo cùng một loại tiền tệ) là như nhau đối với mọi loại hàng hoá giống nhau, bất kể chúng được sản xuất ở nước nào. Do đó, nếu giá gạo ở 2 nước là PD và PF thì tỷ giá hối đoái E phải được xác định bằng: E= PD / PF để đảm bảo quy luật 1 giá đúng với gạo. Dựa trên cách tiếp cận của quy luật 1 giá, Ricardo và nhiều nhà kinh tế đã đưa ra lý thuyết đồng giá sức mua (Purchasing Power Parity). Lý thuyết này phát biểu rằng, tỷ giá hối đoái giữa 2 đồng tiền bằng tỷ số giữa các mức giá của giá hàng hoá 2 nước. Thuyết này tính toán sức mua của các đồng tiền thông qua giá cả của giá hàng hoá ở mỗi nước, sau đó so sánh chúng với nhau: Sức mua của đồng nội tệ E= Sức mua của đồng ngoại tệ Tính toán tỷ giá hối đoái theo cách này gọi là đồng giá sức mua tuyệt đối (PPP tuyệt đối). Một hàm ý khác của thuyết đồng giá sức mua là đồng giá sức mua tương đối (PPP tương đối). PPP tương đối cho rằng sự thay đổi theo tỷ lệ phần trăm trong tỷ giá hối đoái giữa 2 đồng tiền trong bất kỳ một điều kiện nào cũng bằng mức chệnh lệch giữa các thay đổi tỷ lệ phần trăm trong mức giá giữa các quốc gia. Nghĩa là: (E - Eo) / Eo = (CPID - CPIF) / CPIF E CPID Eo x CPID = hay E = Eo CPIF CPIF Trong đó: Eo : tỷ giá tại thời điểm chọn gốc E : tỷ giá tại thời điểm nghiên cứu CPID : chỉ số giá trong nước CPIF : chỉ số giá nước ngoài Công thức trên được gọi là công thức Ricardo - Cassel (do David Ricardo và Gustav Cassel cùng đưa ra trong tác phẩm của mình). Công thức này gợi ý rằng nếu chúng ta biết tỷ giá hối đoái tại một thời điểm lý tưởng là gốc thì ta có thể xác định được tỷ giá tại một thời điểm khác qua các mức gia 2 nước. Tỷ giá được xác định theo phương pháp này tạm gọi là tỷ giá hối đoái đồng giá sức mua (PPP). Cũng từ công thức Ricardo - Cassel, chúng ta có thể xác định được tỷ giá trong đó bỏ qua yếu tố lạm phát. Tỷ giá đó gọi là tỷ giá thực (Real exchange rate hay effective rate) còn tỷ giá hối đoái được yết hàng ngày là tỷ giá hối đoái danh nghĩa. Tỷ giá hối đoái thực được xác định bởi công thức: CPIF ER = EN x CPID Trong đó ER là tỷ giá hối đoái thực, EN là tỷ giá hối đoái danh nghĩa. Mặc dù lý thuyết đồng giá sức mua đã nêu bật được những nhân tố quan trọng nằm đằng sau sự vận động của tỷ giá hối đoái nhưng nó cũng thể hiện là một phương thức phức tạp và chưa hoàn thiện. ở chỗ: Bao giờ cũng tồn tại chi phí giao dịch, vận chuyển hàng hoá. Do đó, không có gì bảo đảm giá của cùng một sản phẩm lại như nhau ở mọi nơi. Do có những hàng rào ngăn trở nên mậu dịch và lưu thông hàng hoá không hoàn toàn tự do. Do vây, thị trường không thể điều hoà giá cả trên phạm vị thế giới. Các mặt hàng ở các nước khác nhau cũng không giống nhau. Các điều kiện thu thập dữ liệu, số liệu và lựa chọn khác nhau; ngoài ra còn các sai số thống kê làm cho các kết quả thu được mất tính chính xác và không đủ điều kiện so sánh. 3.4. Xác định tỷ giá hối đoái theo quan hệ cung - cầu tiền tệ Với những nhược điểm của phương pháp đồng giá lãi suất và đồng giá sức mua. Ngang giá vàng được coi là biện pháp có hiệu quả, song chỉ có tác dụng dưới chế độ bản vị vàng. Khi tiền giấy tách ra khỏi vàng, việc so sánh qua vàng trở nên không thể thực hiện được. Giá trị tiền giấy biến động liên tục và buộc việc xác định tỷ giá phải dựa trên những căn cứ mới. Tuy nhiên, ngay cả khi chúng ta không biết xác định tỷ giá hối đoái như thế nào, thì tỷ giá vẫn cứ tồn tại trong các giao dịch trên thị trường: nó được xác định theo quan hệ cung - cầu ngoại tệ. Cầu về tiền của một nước xuất hiện trên thị trường ngoại hối khi người dân hay chính phủ nước khác muốn sử dụng tiền của nước đó để thanh toán, dự trữ hay đầu cơ. Cung về tiền của một nước xuất hiện trên thị trường ngoại hối khi người dân hay chính phủ nước đó muốn sử dụng tiền của nước khác cho mục đích giao dịch, dự trữ hay đầu cơ. Và tỷ giá được xác định trên thị trường ngoại tệ trên cơ sở cân bằng giữa cung và cầu tiền tệ. Sự thay đổi của tỷ giá hối đoái do thay đổi quan hệ cung cầu cũng giống như các hàng hoá thông thường khác. Khi cầu cao hơn cung, lập tức tỷ giá tăng lên để phân phối được lượng cung hạn chế. Do vậy, bất cứ tác động tăng cầu hay giảm cung nào cũng có tác động làm cho tỷ giá tăng lên. Khi cung cao hơn cầu tỷ giá bị kéo xuống để phân phối hết lượng cung thừa. Do vậy, bất cứ tác động nào làm tăng cung hay giảm cầu đều có tác động kéo tỷ giá xuống. * Các yếu tố cấu thành cung - cầu ngoại tệ: Cung ngoại tệ tạo thành từ các nguồn sau: Doanh thu từ hoạt động xuất khẩu hàng hoá, dịch vụ ra nước ngoài. Đầu tư nước ngoài: + Các nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI. + Các nguồn vốn vay ODA và vay nợ thương mại. + Các nguồn đầu tư gián tiếp qua các tài sản tài chính. Các nguồn đầu cơ, giao dịch phi thương mại. Nguồn tiền ròng từ nước ngoài qua con đường kiều hối, viện trợ không hoàn lại. Cầu ngoại tệ hình thành từ các nguồn sau: Thanh toán cho hàng hoá, dịch vụ nhập khẩu. Đầu tư nước ngoài: + Đầu tư trực tiếp. + Đầu tư gián tiếp. Chu chuyển ngoai tệ ròng dưới hình thức chuyển lợi nhuận về nước, trả lãi... Dự trữ, đầu cơ, giao dịch. Các chế độ tỷ giá hối đoái. Chế độ tỷ giá hối đoái là khái niệm dùng để chỉ cách thức xác định và quản lý tỷ giá hối đoái hay mức độ và hình thức can thiệp tỷ giá của nhà nước. Nhà nước có thể lựa chọn giữa không can thiệp, can thiệp khi cần và ấn định tỷ giá cố định. Do nhà nước có thể có các hình thức can thiệp khác nhau mà có nhiều chế độ tỷ giá hối đoái khác nhau. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn là chế độ tỷ giá hối đoái trong đó các chính phủ cam kết duy trì khả năng chuyển đổi của đồng tiền tại một mức giá cố định nào đó. Trong chế độ tỷ giá hối đoái cố định các chính phủ sẽ đứng ra xác định tỷ giá hối đoái và tìm cách bảo vệ mức tỷ giá này. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định chỉ tồn tại trong thực tế vào hai thời kỳ là thời kỳ bản vị vàng (gold standard) và thời kỳ chế độ bản vị vàng - đô la (chế độ tỷ giá hối đoái Bretton Woods). Chế độ tỷ giá hối đoái bản vị vàng quốc tế: Vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, hầu hết các nền kinh tế lớn trên thế giới đều áp dụng chế độ bản vị vàng. Mỗi nước duy trì một lượng dự trữ vàng và đồng thời đổi đơn vị tiền tệ của nó để lấy một lượng vàng nhất định. Thông qua chế độ bản vị vàng, các nền kinh tế trên thế giới giữ cho tỷ giá hối đoái không thay đổi. Trong chế độ tỷ giá này, tỷ giá hối đoái được xác định trên cơ sở ngang giá vàng. Vì hàm lượng vàng của các đồng tiền không thay đổi cho nên tỷ giá ngang giá vàng nói chung là cố định. Tỷ giá thực tế trên thị trường chỉ giao động rất ít xung quanh ngang giá vàng vì chúng bị giới hạn bởi điểm vàng. Giới hạn lên xuống của tỷ giá hối đoái là ngang giá vàng cộng hay trừ chi phí vận chuyển vàng. Điểm cao nhất của tỷ giá gọi là điểm xuất vàng vì vượt quá giới hạn này thì vàng sẽ chạy ra nước ngoài. Điểm thấp nhất của tỷ giá gọi là điểm nhập vàng vì vượt quá giới hạn này vàng bắt đầu chảy vào trong nước. Do đó, trong chế độ bản vị vàng, tỷ giá được giữ ổn định, đồng tiền không mất giá. Tỷ giá trong thời điểm này được tự động điều chỉnh không cần có sự can thiệp của nhà nước. Tuy nhiên, khi các chính phủ không còn tuân thủ nguyên tắc phát hành tiền có đảm bảo bằng vàng, lượng tiền giấy phát hành quá lớn gây ra tình trạng mất giá đồng tiền. Chế độ bản vị vàng sụp đổ kéo theo chế độ tỷ giá cố định bản vị vàng. Chế độ bản vị vàng - đô la (chế độ Bretton Woods): Sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, để thiết lập trật tự kinh tế mới, Mỹ và các nước đồng minh họp tại Bretton Woods vào tháng 7/1944 thoả thuận xây dựng một chế độ tỷ giá hối đoái mới gọi là chế độ tỷ giá hối đoái cố định Bretton Woods đồng thời thành lập quỹ tiền tệ thế giới (International Monetary Fund) để quản lý việc thực hiện tỷ giá hối đoái này. Đồng đô la, do sức mạnh chính trị và kinh tế của Mỹ được đặt vào trung tâm của hệ thống tỷ giá này với giá trị được gắn với một hàm lượng vàng nhất định: 1 USD = 0,888671 gram vàng (vì thế còn gọi là chế độ bản vị vàng - đô la). Các đồng tiền của các nước thành viên được hình thành trên cơ sở so sánh hàm lượng vàng với USD và không được phép biến động quá ±1% tỷ giá hối đoái đăng ký chính thức tại quỹ. Các ngân hàng thành viên phải ra tay can thiệp để tỷ giá hối đoái không biến động quá mức giới hạn này. Ví dụ: Trên cơ sở so sánh hàm lượng vàng, 1 USD = 5,55 FRF. Như vậy, chế độ tỷ giá hối đoái này, thực chất vẫn coi vàng làm bản vị và vẫn sử dụng ngang giá vàng để xác định tỷ giá hối đoái, trong đó USD chính là cầu nối giữa các đồng tiền khác với vàng. Vì sức mạnh kinh tế của Mỹ dần dần bị suy giảm, cán cân thanh toán thường xuyên thâm hụt, nợ nước ngoài tăng làm cho đồng đô la bị mất giá nghiêm trọng. Nạn đầu cơ đô la ồ ạt làm cho các nước đồng minh không còn khả năng can thiệp để giữ vững tỷ giá hối đoái của động đô la như đã cam kết. Do đó, năm 1973 tổng thống Nixon phải tuyên bố chấm dứt chế độ tỷ giá hối đoái Bretton Woods đã tồn tại trong vòng 29 năm. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định một lần nữa lại sụp đổ. Hiện nay, không còn quốc gia nào trên thế giới duy trì chế độ tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định có điều chỉnh (Pegging hay Crawling Pegging) Một chế độ tỷ giá hối đoái gần với chế độ tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn là chế độ tỷ giá hối đoái cố định có điều chỉnh. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định có điều chỉnh là chế độ tỷ giá hối đoái trong đó các chính phủ chủ trương can thiệp ổn định tỷ giá hối đoái trong ngắn hạn và có điều chỉnh trong dài hạn khi cần thiết. Thực chất của hệ thống tỷ giá hối đoái cố định là cam kết của chính phủ cho phép cung ứng tiền tệ điều chỉnh đến mức đủ để đảm bảo tỷ giá hối đoái cân bằng được duy trì ở mức công bố. Như vậy, nó đảm bảo được sự ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát và ngăn ngừa các chấn động kinh tế, tạo ra môi trường ổn định cho sản xuất và kinh doanh, giữ vững lòng tin vào các chính sách của nhà nước. Thông thường, các nước đang phát triển hay thi hành chế độ tỷ giá hối đoái này và họ chỉ tiến hành điều chỉnh tỷ giá hối đoái khi có những biểu hiện mất cân đối cán cân thương mại, suy giảm sức cạnh tranh quốc tế hoặc theo định kỳ nhằm kích thích xuất khẩu và bảo hộ hàng hoá trong nước. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi hoàn toàn Đối lập với tỷ giá hối đoái cố định hoàn toàn là chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi hoàn toàn. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi hoàn toàn là chế độ tỷ giá hối đoái trong đó các chính phủ để mặc cho thị trường tự do xác định tỷ giá hối đoái thông qua các biến động cung cầu. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có ưu điểm là cho phép các nhà hoạt động chính sách tiền tệ theo đuổi nhiều mục tiêu khác nhau như ổn định việc làm hoặc giá cả. Tuy nhiên, chế độ tỷ giá này hầu như mang tính lý thuyết. Do tầm quan trọng của tỷ giá, hầu hết các chính phủ đều ít nhiều có can thiệp vào việc xác định và điều hành loại giá cả đặc biệt này. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có điều tiết Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có điều tiết là chế độ tỷ giá hối đoái trong đó các chính phủ để cho các lực lượng thị trường xác định tỷ giá trong ngắn hạn và chỉ can thiệp vào trong dài hạn khi cần thiết. Chế đô tỷ giá này tương đối linh hoạt và do vậy thường được áp dụng ở các nước có nên kinh tế thị trường phát triển. Chế độ tỷ giá hối đoái cố định có điều chỉnh và chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có điều tiết là hai chế độ được áp dụng phổ biến trong thực tế. Sự khác nhau duy nhất giữa chúng là mức độ can thiệp của chính phủ vào quá trình hình thành tỷ giá. Mặc dù đôi khi các chính phủ có thể tuyên bố là họ thi hành chính sách nào đi nữa thì việc phân chia xem nước nào sử dụng tỷ giá nào là việc rất khó. Chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có điều tiết tỏ ra linh hoạt hơn, phản ánh đúng hơn các quan hệ thị trường và ngăn ngừa các biểu hiện mất cân đối trong nền kinh tế. Song nó kém ổn định, dễ gây ra những hoảng loạn, giảm khả năng kiềm chế lạm phát cũng như cho tăng trưởng và phát triển. Do mỗi chế độ tỷ giá hối đoái đều có những ưu và nhược điểm của nó nên việc lựa chọn được đúng chế độ tỷ giá phù hợp trong từng thời kỳ có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi nó sẽ ảnh hưởng đến nhiều biến số kinh tế vĩ mô và nói rộng ra là toàn bộ nền kinh tế. Do đó, một sự lựa chọn sai lầm có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Các phương pháp chủ yếu điều chỉnh tỷ giá hối đoái Sự sụp đổ của chế độ bản vị vàng đã chấm dứt cơ chế tự điều tiết tỷ giá hối đoái. Bởi tỷ giá ảnh hưởng tới nhiều biến số kinh tế vĩ mô khác nhau, hầu hết các chính phủ phải ít nhiều can thiệp vào tỷ giá hối đoái nhằm đạt được các mục tiêu tăng trưởng và phát triển kinh tế. Muốn vậy, họ phải sử dụng các công cụ can thiệp tỷ giá hối đoái. Lãi suất chiết khấu Lãi suất chiết khấu là lãi suất thông qua đó ngân hàng trung ương cho vay chiết khấu hay tái chiết khấu đối với các ngân hàng thương mại. Khi lãi suất chiết khấu giảm xuống, các ngân hàng sẽ vay chiết khấu nhiều hơn. Vì nguồn vốn vay bây giờ rẻ hơn nên lãi suất cho vay của các ngân hàng giảm xuống. Lãi suất của hàng loạt các tài sản chính cũng giảm theo. Do đó, ngân hàng trung ương có thể vận dụng công cụ lãi suất chiết khấu để điều chỉnh lãi suất thị trường. ở điều kiện bình thường, lãi suất được thiết lập đảm bảo sự cân bằng mức lãi dòng giữa trong nước và ngoài nước. Khi ngân hàng trung ương nâng cao mức lãi suất chiết khấu, lãi suất thị trường tăng lên. Gửi tiền trong nước trở nên có lợi tạo ra dòng vốn ồ ạt chảy vào trong nước. Cung ngoại tệ tăng và tỷ giá theo đó giảm xuống. Ngược lai, khi muốn tăng tỷ giá hối đoái, ngân hàng trung ương giảm lãi suất trong nước so với lãi suất bên ngoài. Luồng vốn chảy ra ngoài gây áp lực về cầu ngoại tệ và kéo tỷ giá lên. Tuy nhiên, tác động của lãi suất lên tỷ giá chỉ mang ý nghĩa gián tiếp. Tỷ giá phụ thuộc vào cung cầu ngoại tệ trên thị trường trong khi lãi suất bị giới hạn bởi tỷ suất lợi nhuận bình quân. Hơn nữa, đôi khi lãi suất kông phải là mục tiêu của nhà đầu tư mà là tính an toàn vốn (đặc biệt khi đang xảy ra khủng hoảng tài chính chính tiền tệ). Mặt khác, ở nhiều quốc gia có những qui định hạn chế chu chuyển vốn. Vì vậy, trong nhiều trường hợp, chính sách lãi suất hầu như không có ảnh hưởng đến tỷ giá. Vào thời kỳ 1971-1973, lãi suất ở thị trường New York cao gấp 1,5 lần thị trường London và gấp 3 lần thị trường Frankfurk nhưng vốn vẫn không chảy vào Mỹ mà lại chuyển sang Đức và Nhật. Lý do là trong thời kỳ này, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng dầu lửa, kinh tế Mỹ sa sút nghiêm trọng tạo ra nguy cơ mất giá đồng đô la. Rủi ro hối đoái tăng lên quá cao đẩy lùi mọi ý tưởng mạo hiểm. Gần đây nhất, để đối phó với cuộc khủng hoảng tiền tệ khu vực, các chính phủ Thái Lan, Indonesia... đều đồng loạ._.