Tài liệu Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của Hội Nhà Văn Việt Nam: ... Ebook Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của Hội Nhà Văn Việt Nam
152 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1419 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của Hội Nhà Văn Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH
------------------------
Leâ Thò Taâm Hoaøi
CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ
NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ TRONG MOÄT VAØI TIEÅU
THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 CUÛA HOÄI NHAØ
VAÊN VIEÄT NAM.
Chuyeân ngaønh: Lyù Luaän Vaên Hoïc
Maõ soá: 60 22 32
LUAÄN VAÊN THAÏC SYÕ: NGÖÕ VAÊN
NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:
TS. NGUYEÃN VAÊN XUAÁT
Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2005
MUÏC LUÏC
MÔÛ ÑAÀU
Trang
1. Lyù do choïn ñeà taøi .................................................................................. 1
2. Lòch söû vaán ñeà....................................................................................... 3
3. Phaïm vi cuûa ñeà taøi ................................................................................ 14
4. Phöông phaùp nghieân cöùu....................................................................... 15
5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên......................................................................... 16
6. Caáu truùc cuûa luaän vaên........................................................................... 16
Chöông 1: BOÁI CAÛNH VAÊN HOAÙ LÒCH SÖÛ THAÄP NIEÂN 90 .................... 18
1.1Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90................................. 18
1.2Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90..................... 21
Chöông 2: CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ CUÛA NHAØ VAÊN
TRONG MOÄT VAØI TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 (CUÛA HOÄI
NHAØ VAÊN VIEÄT NAM) ................................................................................. 25
2.1 Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân................................................................ 26
2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng ..................................................... 28
2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét ........................................................................ 29
2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm .................................... 31
2.1.4. Veû ñeïp cô theå ........................................................................... 32
2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng.............................................. 34
2.2 Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch 43
2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi
caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 43
2.2.2 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp ........................ 44
2.2.3. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch.................... 53
2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 53
2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi
caù nhaân nhaân caùch....................................................................... 55
Chöông 3: THÔØI GIAN – KHOÂNG GIAN VAØ
GIOÏNG ÑIEÄU – NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT. ......................... 82
3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät .................................................. 82
3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät ................................................................ 82
3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät............................................................. 93
3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät ..................................................... 107
3.2.1. Gioïng ñieäu................................................................................ 107
3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän .................................................. 108
3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû
112
3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh, cöôøi côït nghieâm tuùc............... 115
3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi...119
PHAÀN KEÁT LUAÄN.................................................................................. 135
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................................ 140
1
MÔÛ ÑAÀU
1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu:
Vaên xuoâi thaäp nieân 90 ñaõ cho ra ñôøi nhöõng caây buùt thöïc söï taøi naêng. Söï
xuaát hieän cuûa caùc nhaø vaên Leâ Löïu, Chu Lai, Nguyeãn Huy Thieäp, Cao Duy Thaûo,
Phaïm Thò Hoaøi … ñaëc bieät Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh ñaõ
thoåi vaøo doøng vaên hoïc naøy moät luoàng tö duy môùi vaø hoï ñaõ nhanh choùng trôû thaønh
löïc löôïng chính treân vaên ñaøn. Nhöõng nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ theå hieän caùch tieáp
caän môùi veà cuoäc soáng con ngöôøi ñaày nhöõng maâu thuaãn khoù giaûi quyeát, nhöõng
nieàm vui, noãi ñau vónh haèng cuûa nhaân loaïi vaø con ngöôøi mang trong mình nhöõng
xung ñoät noäi taâm saâu saéc “hoaëc to lôùn hôn soá phaän cuûa mình hoaëc nhoû beù hôn tính
ngöôøi cuûa mình”.
Cuøng tröôûng thaønh trong quaân ñoäi Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng
cuõng nhö Baûo Ninh luoân yù thöùc veà taùc duïng cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng vaø con
ngöôøi. Töï saâu thaúm trong nhu caàu nhaän thöùc, ba nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ tìm caùch
ñeå tieáp caän vôùi coõi taän cuøng trong taâm hoàn con ngöôøi, ñaëc bieät laø ngöôøi phuï nöõ.
Cuoäc soáng ñaõ ñoåi thay ñöông nhieân hình aûnh con ngöôøi cuõng thay ñoåi, ñieàu naøy
ai cuõng coù theå noùi ñöôïc. Vaán ñeà laø ôû choã anh phaûi neâu ñöôïc caùch nhìn nhaän ñaùnh
giaù lyù giaûi môùi veà con ngöôøi thì ñieàu ñoù môùi laøm cho vaên hoïc ñoåi thay caên baûn.
Vaäy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90 naøy nhö theá naøo ? Hoï
luoân mong ñôïi khaùt khao, hy voïng vaø tìm kieám cho duø coù khi hoï bieát caùi ñaõ qua
khoâng bao giôø trôû laïi cuõng nhö ñieàu mong öôùc chaéc gì ñaõ coù ñöôïc trong ñôøi.
Ngay trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, nhöõng baø Nhaân, baø Son, coâ Haïnh, coâ Ñaøo
cuõng phaûi soáng trong “choán giaùp ranh giöõa ñòa nguïc vaø traàn gian” chæ vì voøng
quay choùng maët cuûa nhöõng tham voïng vaø quyeàn löïc maø ngöôøi thaân cuûa hoï ñang
2
khao khaùt. Hay Phöông coâ sinh vieân tröôøng Böôûi vôùi tình yeâu Kieân röïc chaùy moät
thôøi cuoái cuøng phaûi soáng cuoäc ñôøi buoâng thaû, thaùc loaïn.
Mark ñaõ töøng noùi moät yù khaù saâu saéc raèng söï giaûi phoùng phuï nöõ chính laø
thöôùc ño söï vaên minh, tieán boä cuûa nhaân loaïi. Vaâng, soá phaän con ngöôøi; maø cuï
theå laø ngöôøi phuï nöõ vôùi nhöõng buoàn vui traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh
phuùc trong tieåu thuyeát thaäp nieân naøy ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc nhieàu aán
töôïng. Vì theá khi nghieân cöùu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ treân bình dieän
thi phaùp hoïc hieän ñaïi trong tieåu thuyeát ñaõ taïo ra böôùc ñoät phaù mang yù nghóa trieát
– myõ hoïc, khoa hoïc vaên hoaù veà söï nhìn nhaän môùi meû ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ trong
ngheä thuaät vaø trong cuoäc soáng. Ñoù laø caùi nhìn nhieàu chieàu, phaùt hieän ra bình
dieän môùi veà ngöôøi phuï nöõ. Söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän, soaùt xeùt laïi cuoäc soáng cuûa
mình vaø moâi tröôøng xung quanh ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa
mình vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc soáng.
Coù leõ chöa bao giôø soá phaän ñôøi tö caù nhaân, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ laïi ñöôïc ñeà
caäp moät caùch saâu saéc vaø thaám thía nhö trong ba tieåu thuyeát (Maûnh ñaát laém ngöôøi
nhieàu ma, Beán Khoâng Choàng, Thaân phaän cuûa tình yeâu) naøy. Ngöôøi phuï nöõ vôùi nhu
caàu laøm vôï, laøm meï, thaäm chí mong muoán ñöôïc hieán daâng vaø coi ñoù nhö nieàm
haïnh phuùc lôùn lao. Xuaát phaùt töø caùch nhìn nhö vaäy veà ngöôøi phuï nöõ, ba nhaø tieåu
thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh …)
ñaõ theå hieän quan ñieåm nhaân vaên trong thaùi ñoä uûng hoä ñoái vôùi nhöõng moái tình
ngang traùi, trong nhöõng suy tö vaø haønh ñoäng cuûa nhaân vaät. Ñaëc bieät, khi cuoäc
soáng cuûa hoï ñöôïc ñaët vaøo moät boái caûnh cuï theå (Laøng Ñoâng, xoùm Gieáng Chuøa,
hay cuoäc chieán tranh veä quoác ….) chòu söï taùc ñoäng ña chieàu cuûa xaõ hoäi thì soá
phaän cuûa hoï laïi ñöôïc mieâu taû ñaày bieán ñoäng vaø phöùc taïp.
Caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam ñaõ trôû thaønh söï kieän
quan troïng, taïo neân nhöõng laøn soùng tranh luaän trong giôùi pheâ bình nghieân cöùu. YÙ
3
kieán khen nhieàu maø cheâ cuõng khoâng ít. Song, söï ñaùnh giaù aáy caøng laøm cho ñôøi
soáng vaên hoïc theâm phong phuù cuõng nhö vaán ñeà ñöôïc khai phaù ñeán cuøng, chöùng
toû neùt ñoäc ñaùo cuûa ba nhaø tieåu thuyeát treân haønh trình ngheä thuaät. Vôùi caùi nhìn
bao dung, caûm thoâng, chia seû, caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ taïo ñöôïc söï ñoàng caûm ñoái
vôùi nhöõng ngöôøi phuï nöõ, hoï khoâng chæ bieát xoùt thöông maø thöïc söï cuøng tham gia
vaøo cuoäc soáng, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà heát söùc ñôøi thöôøng neân coù söùc caûm hoaù
lôùn. Hôn nöõa, treân vaên ñaøn theá giôùi nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nhaø vaên nöõ lieân tieáp
nhaän giaûi Nobel veà vaên hoïc. Trong tieåu thuyeát “Thaày giaùo daïy döông caàm”, nöõ
vaên só ngöôøi AÙo, baø Ilfriede Jelinek – ngöôøi ñoaït giaûi Nobel vaên chöông 2004 ñaõ
noùi raèng: “Phuï nöõ khoâng theå nôû maët vôùi ñôøi trong moät theá giôùi maø hình aûnh cuûa
hoï bò ñuùc thaønh nhöõng khuoân maãu”.
Vôùi yù nghóa treân, ngöôøi vieát luaän vaên naøy seõ ñi vaøo nghieân cöùu caùi nhìn
ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba tieåu thuyeát gia ñaõ ñoaït giaûi thöôûng cuûa Hoäi
nhaø vaên Vieät Nam 1991 moät caùch toaøn dieän bao quaùt hôn ñeå buø laép vaøo nhöõng
khoaûng troáng chöa ñöôïc khai thaùc. Treân cô sôû ñoù, chæ ra nhöõng böôùc ñoät phaù
trong tö duy cuõng nhö caùch bieåu hieän caùi nhìn ña chieàu cuûa caùc nhaø vaên veà heä
thoáng nhaân vaät nöõ. Ñoàng thôøi neâu ñöôïc nhöõng ñoùng goùp vaø haïn cheá cuûa hoï treân
tieán trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát Vieät Nam thaäp nieân 90
noùi rieâng.
2. Lòch söû vaán ñeà:
AÉt haún chuùng ta ñaõ bieát, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 ñeàu
tröôûng thaønh trong quaân ñoäi, vaø hoï coù cuøng trang löùa vôùi nhau: Nguyeãn khaéc
Tröôøng (1946), Döông Höôùng (1949), Baûo Ninh (1950).Vôùi nguoàn tö lieäu laø
voán soáng phong phuù vaø söï töøng traûi, caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ chöùng toû söï
giaø daën trong caùch caûm, caùch nghó cuûa mình tröôùc cuoäc soáng. Neáu “Maûnh ñaát
laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” coù ñeà taøi gaàn guõi nhau – caû hai tieåu
4
thuyeát ñeàu laáy boái caûnh laø cuoäc soáng noâng thoân ôû laøng Gieáng Chuøa vaø laøng
Ñoâng thì “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laø ñôøi soáng cuûa nhöõng trí thöùc
sau chieán tranh thoâng qua hai nhaân vaät Kieân – Phöông trong noãi aùm aûnh, day döùt
khoân nguoâi.
Nhö moät quy luaät taát yeáu cuûa ñôøi soáng vaên hoïc, baát kyø moät hieän töôïng vaên
hoïc naøo cuõng deã gaây tranh luaän maø caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 chính laø
moät hieän töôïng coù söùc cuoán huùt maõnh lieät khoâng chæ nhöõng caây buùt pheâ bình teân
tuoåi nhö Traàn Ñình Söû, Hoaøng Ngoïc Hieán, Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Ñaêng
Maïnh, Ñoã Vaên Khang, Haø Minh Ñöùc, Ngoâ Vónh Bình, Trung Trung Ñænh,
Nguyeãn Vaên Long, Nguyeãn Höõu Sôn, Voõ Gia Trò, Ñoã Minh Tuaán, Traàn Quoác
Huaán, maø caùc nhaø vaên, nhaø thô nhö Nguyeân Ngoïc, Hoà Phöông, Ñaøo Hieáu,
Phaïm Hoa, Töø Quoác Hoaøi, Hoaøng Höng, Vuõ Quaàn Phöông … cuõng toán khoâng
bieát bao nhieâu giaáy möïc. Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù aáy thì phaàn lôùn laø khen
vaø chæ ra nhöõng thaønh coâng veà nhieàu phöông dieän cuõng nhö moät soá toàn taïi veà
maët ñeà taøi, keát caáu, caùch söû duïng töø ngöõ, xaây döïng nhaân vaät, khoâng gian, thôøi
gian … maø neáu caùc nhaø tieåu thuyeát löu taâm hôn chuùt nöõa thì taùc phaåm seõ troøn tròa
bieát bao ?!
Maëc duø hieän töôïng 3 tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñöôïc xem laø moät hieän töôïng
vaên hoïc lôùn nhöng chæ thöïc söï gaây tranh luaän soâi noåi trong hai naêm 1991, 1992,
roài raûi raùc trong caùc naêm 1995,1997 coù theâm vaøi baøi baùo khaùc cuõng laø tìm theâm
nhöõng ñieåm ñoäc ñaùo, môùi meû cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 naøy. Vì
vaäy, khi vieát phaàn lòch söû vaán ñeà, chuùng toâi khoâng ñi theo trình töï thôøi gian maø
chia ra thaønh moät soá vaán ñeà chaúng haïn nhö : ñeà taøi, boá cuïc keát caáu, hình töôïng
nhaân vaät, khoâng gian, thôøi gian, ngoân ngöõ, gioïng ñieäu…. Raát mong ñöôïc söï ñoàng
tình vaø chaáp nhaän veà caùch trình baøy naøy.
5
Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù thì ña soá gaëp gôõ nhau ôû nhöõng ñieåm chung
raèng: ñaây laø nhöõng tieåu thuyeát xuaát saéc caû veà noäi dung laãn ngheä thuaät. Hai cuoán
“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” haàu nhö khoâng coù yù
kieán traùi ngöôïc naøo, rieâng “Thaân phaän cuûa tình yeâu” nhieàu yù kieán cuõng gaëp gôõ
nhau ôû ñieåm ñaây thöïc söï laø cuoán saùch hay, ngheä thuaät ñöôïc trau chuoát hôn caû.
Nhöng Ñoã Vaên Khang vaø Ñoã Minh Tuaán laïi coù yù kieán ngöôïc laïi.
Song, ñeà taøi cuûa ngöôøi vieát laø “caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ …” vì
theá chuùng toâi khoâng ñi saâu vaøo tranh luaän vaán ñeà naøy. Coù leõ kyø quan naøo cuûa taïo
hoaù cuõng coù nhöõng thieáu xoùt neân nhöõng maët haïn cheá aáy chæ laøm cho caùi nhìn cuûa
chuùng ta veà cuoäc soáng theâm phong phuù vaø ñuùng vôùi quy luaät voán coù cuûa noù maø thoâi.
2.1 Veà ñeà taøi, cuoäc hoäi thaûo treân baùo Vaên ngheä veà hai tieåu thuyeát “Maûnh
ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø” Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñöa
ra yù kieán khaù thoáng nhaát. Chaúng haïn Nguyeãn Ñaêng Maïnh cho raèng: “Ñaõ laâu laém
roài môùi xuaát hieän moät taùc phaåm vieát veà noâng thoân Vieät Nam theo ñuùng caùi maïch
cuûa “Taét ñeøn”, “Chí pheøo”. Coù theå noùi caùi laøng Gieáng Chuøa trong “Maûnh ñaát laém
ngöôøi nhieàu ma”, laø söï coäng laïi cuûa hai caùi laøng Ñoâng Xaù cuûa Ngoâ Taát Toá vaø Vuõ
Ñaïi cuûa Nam cao “ [77;392]. Hay “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma taïm coi laø moät
caùi moác trong ñeà taøi noâng thoân “ (Nguyeãn Phan Haùch) [77;396]. Ñaëc bieät, Thieáu
Mai ñaõ coù moät yù kieán khaù saâu saéc: “Trong naêm 1990, saùch vieát veà noâng thoân
khoâng ít trong ñoù coù hai cuoán ñöôïc dö luaän chuù yù vaø ñaùnh giaù cao nhaát laø “Beán
Khoâng Choàng” cuûa Döông Höôùng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” cuûa nguyeãn
Khaéc Tröôøng. YÙ kieán khaù thoáng nhaát chöù khoâng maâu thuaãn traùi chieàu nhö vôùi moät
soá taùc phaåm khaùc (… )vaán ñeà doøng hoï noâng thoân ñaõ ñöôïc hai taùc giaû quan taâm,
khai thaùc vaø khai thaùc khaù thaønh coâng “. [77;397]. Trong khi ñoù, “Thaân phaän cuûa
tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laïi vieát veà ñeà taøi tình yeâu vaø ngheä thuaät tröôùc, trong vaø
sau chieán tranh thoâng qua nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa Kieân. Vaâng, neáu chæ
6
döøng laïi ôû ñeà taøi chieán tranh thì coù leõ ngöôøi ñoïc seõ thaáy toaøn bom ñaïn döõ doäi vaø
aùc lieät, nhöng Baûo Ninh ñaõ kheùo leùo loàng vaøo ñoù moät ñeà taøi khaù thuù vò laø moái
tình ñoâi löùa “Kieân – Phöông”. Nhôø moái tình aáy maø cuoán tieåu thuyeát cuûa anh ñeïp
ñeõ, laõng maïn, ñaày chaát thô vaø cuõng ñaày bi kòch. Laáy boái caûnh neàn laø cuoäc chieán
giaûi phoùng mieàn Nam, Baûo Ninh ñaõ chæ ra Thaân phaän cuûa tình yeâu nhö theá naøo ?
“Tình yeâu giöõa Kieân vaø Phöông laø moät moái tình röïc rôõ, taøn nhaãn vaø xoùt xa” (Ñaøo
Hieáu), hay “Veà nhöõng nghòch lyù cuûa tình yeâu, moät ñeà taøi deã saùo moøn – Baûo Ninh
khoù maø ñöa ra ñöôïc ñieàu gì thöïc söï môùi meû vaø saâu saéc. Ñoùng goùp cuûa taùc giaû laø
saùng taïo ñöôïc moät caëp trai gaùi thöïc söï laø tình nhaân: Kieân vaø Phöông baát chaáp
chieán tranh kinh khuûøng (vaø ñôøi thöôøng trong hoaø bình coøn khinh khuûng hôn), baát
chaáp baïo taøn vaø oâ nhuïc (…) Kieân vaø Phöông laø moät caëp tình nhaân laõng maïn (coù
tình yeâu naøo maø khoâng laõng maïn) [16].
2.2. Boá cuïc – keát caáu- coát truyeän:
ÔÛ moät khía caïnh khaùc, caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu quan taâm nöõa laø
phöông dieän boá cuïc, keát caáu vaø coát truyeän cuûa caùc tieåu thuyeát naøy. Bôûi vì
thoâng thöôøng trong tieåu thuyeát: “Caùc nhaân vaät ñeàu bò phaân ñònh baèng coát truyeän,
caùc quan heä do chuùng taïo ra bôûi coát truyeän vaø do coát truyeän hoaøn taát (…) coát
truyeän khoâng chæ laø trang phuïc maø coøn laø thaân xaùc, linh hoàn cuûa chuùng. Vaø ngöôïc
laïi, xaùc vaø hoàn cuûa chuùng chæ coù theå ñöôïc boäc loä vaø hoaøn taát trong coát truyeän”.
(M.Bakhtin). Nhö vaäy, taàm quan troïng cuûa boá cuïc, keá caáu, coát truyeän ñaõ quyeát
ñònh söï thaønh coâng cuûa taùc phaåm noùi chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng, veà phöông
kieän naøy, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp xuaát saéc.
“Tuy noäi dung vaãn chæ laø moät luyõ tre laøng, nhöng caùc cuoán saùch vaãn ñoïc chaïy
trang nhôø coù moät coát truyeän ñöôïc daøn döïng caån thaän” (Nguyeãn Phan Haùch). Coøn
Töø Quoác Hoaøi, sau khi neâu ra nhöõng nhaän xeùt khaù tæ mæ veà khoâng gian, thôøi gian
heä thoáng nhaân vaät, oâng nhaän xeùt raèng: “Veà maët keát caáu, tieåu thuyeát (Maûnh ñaát
7
laém ngöôøi nhieàu ma) coù hôi bò “phình” ra ôû phaàn sau, song do coù ñöôïc voán soáng
saâu saéc, coäng vôùi thöù ngoân ngöõ töôi roùi chaát daân gian, taùc giaû ñaõ coät chaët ngöôøi
ñoïc töø trang ñaàu ñeán trang cuoái cuøng “ [77;423]. Ñeán vôùi “Thaân phaän cuûa tình
yeâu”, Ñaøo Hieáu laïi coù nhöõng nhaän xeùt khaù lí thuù: “ Baûo Ninh taïo moät caáu truùc
truyeän “khoâng caàn caáu truùc”. Vôùi moät nhaø vaên ít voán soáng thì vieäc phaù boû caáu
truùc nhö theá ñoøi hoûi nhieàu kinh nghieäm. Nhöng vôùi Baûo Ninh, keû thöøa möùa voán
soáng chieán tranh thì chæ caàn caûm xuùc. Chính caûm xuùc ñaõ thay anh daãn daét caâu
chuyeän, daãn daét keát caáu, boá cuïc vaø taïo ñöôïc cho noù caùi veû phi caáu truùc moät caùch
töông ñoái coù ngheà “ [19]. Coøn nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông khi traû lôøi phoûng vaán cuûa
phoùng vieân baùo Ngöôøi Haø Noäi ñaõ ñöa ra yù kieán maø ngöôøi vieát raát taâm ñaéc:
“Ngheä thuaät vieát ôû cuoái naøy (Thaân phaän cuûa tình yeâu) ñöôïc chaêm soùc hôn caû “. Vaø
ôû “Beán Khoâng Choàng”, chuùng ta laïi baét gaëp nhöõng ñaùnh giaù thaät khaùch quan
“Beán Khoâng Choàng” khoâng coù nhöõng tìm toøi môùi laï veà ngheä thuaät. Caùch traàn
thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn
vaø vuïng nöõa, söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû boá cuïc chaët cheõ vaø caùch vieát
chaân thöïc, voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø caùch nhìn nhaân ñaïo vôùi soá phaän
con ngöôøi” (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Trung Trug Ñænh thì nhìn nhaän ôû
khía caïnh khaùc côûi môû hôn:”Cuoán saùch ñöôïc keát caáu hoàn nhieân, thuaän chieàu theo
thôøi gian theo söï kieän chung cuûa ñaát nöôùc trong khoaûng thôøi gian ñoù “[7].
Nhö vaäy, trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, keát caáu cuûa “Beán Khoâng Choàng” coù
leõ laø ñôn giaûn hôn caû theo traät töï thôøi gian cuõng nhö theo chieàu daøi cuûa soá phaän
nhaân vaät töø thuôû aáu thô, ñeán tröôûng thaønh … vôùi nhöõng thay ñoåi choùng maët.
2.3. Vaán ñeà con ngöôøi
Ñaëc bieät, vaên hoïc Vieät Nam nhieàu thaäp nieân gaàn ñaây vôùi söï choái boû maïnh
meõ kieåu tö duy ngheä thuaät khuoân saùo, höôùng vaên hoïc ñi vaøo con ngöôøi cuï theå ñaõ
môû ñöôøng cho söï giaûi phoùng caù tính saùng taïo vaø goùp phaàn quyeát ñònh trong vieäc
8
ñem laïi sinh khí cho vaên hoïc. Vaø ñi töø nguyeân lyù “vaên hoïc laø nhaân hoïc”, chuùng
ta coù theå coâng nhaän raèng: giaù trò cuûa vaên hoïc laø ôû choã noù ñaõ hieåu, caûm nhaän vaø
chieám lónh con ngöôøi saâu saéc ñeán möùc ñoä naøo. Con ngöôøi vöøa laø chuû theå, vöøa laø
ñoái töôïng cuûa saùng taùc vaên hoïc. Vì theá muoán xaùc ñònh giaù trò cuûa baát kyø hieän
töôïng vaên hoïc naøo trong lòch söû ta khoâng theå boû qua vaán ñeà con ngöôøi ñöôïc
quan taâm vaø ñeà caäp ôû ñoù nhö theá naøo ?.
Baøn veà vaán ñeà naøy, caùc nhaø pheâ bình, nghieân cöùu veà caùc tieåu thuyeát ñoaït
giaûi naêm 1991 ñaõ coù khaù nhieàu yù kieán tranh luaän. Ñaëc bieät laø heä thoáng nhaân
vaät. Song, hình aûnh ngöôøi phuï nöõ vaãn chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm
ñaùnh giaù, thöôøng chæ ñieåm qua baèng moät vaøi caâu hoaëc noùi chung chung veà noãi
baên khoaên, söï traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc cuûa ngöôøi phuï nöõ. Hoï
chính laø nhöõng aån soá laøm ñeïp cho ñôøi, cho cuoäc soáng:”Chaát thô vaø höông thôm
trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” chuû yeáu toaû leân töø moái tình cuûa
Phöông, töø thaân theå, taâm hoàn Phöông (…) . Ngöôøi con gaùi 17 tuoåi aáy, ngöôøi con
gaùi laïc thôøi vaø laïc loaøi aáy yeâu cha cuûa Kieân hôn yeâu Kieân” [18;302], hoaëc Leâ
Ngoïc Traø, khi khai thaùc söï bieán daïng trong taâm hoàn Phöông ñaõ noùi : “Coâ nöõ sinh
Chu Vaên An hoàn nhieân ngaøy aáy baây giôø ñaõ trôû thaønh ngöôøi phuï nöõ thaû mình trong
hoan laïc. Moät con ngöôøi ham soáng, soáng quyeát lieät nhö Phöông, baây giôø chaùn taát
caû, khoâng coøn daùm coi caùi gì laø thieâng lieâng nöõa” [59;45]. Ñaâu chæ Phöông,
nhöõng coâ gaùi beân suoái ñeâm ñeâm chôø ñôïi thaáp thoûm mong ñöôïc gaëp laïi caùc anh
lính trong nhöõng cuoäc tình vuïng troäm cuõng thaät ñaùng thöông. Ñoù laø noãi ñau cuûa
nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong chieán tranh. Coøn Haïnh, Daâu, Thaém trong ”Beán Khoâng
Choàng” laïi laø nhöõng coâ gaùi noâng thoân daân daõ, moäc maïc, ñaèm thaém laø theá maø
cuoäc soáng laïi trôù treâu cay ñaéng: “Lôøi nguyeàn cuûa doøng hoï töôûng ñaõ bò laõng queân
thì vaãn nhö moät kí öùc thaám saâu trong taâm thöùc con ngöôøi, nay laïi böøng daäy ñeán
noãi Haïnh phaûi tuyeät voïng, coâ guïc ngaõ tröôùc moät söùc maïnh voâ hình maø nghieät
9
ngaõ” (Nguyeãn Vaên Long) . Cuøng maïch suy nghó ñoù, Trung Trung Ñænh ñaõ baên
khoaên: “ Ñoïc “Beán Khoâng Choàng” khoâng theå khoâng nhaéc ñeán thaân phaän ngöôøi
phuï nöõ, töø baø Nhaân meï Haïnh ñeán baø Khieâm meï Nghóa. Töø muï Hôn ñeán coâ Thaém,
coâ Thuyû, coâ Haïnh, coâ Tí Hin.Moãi ngöôøi moät hoaøn caûnh, moät tính caùch, moät khuoân
maët nhöng laïi cuõng raát laø ngöôøi laøng Ñoâng. Taùc giaû ñaëc bieät caûm thoâng vaø öu aùi,
ñaëc bieät bao dung khi moâ taû hoaøn caûnh vaø tính caùch cuûa hoï. Moät coâ Daâu ñaùo ñeå
maø laïi ña caûm ña tình. Moät coâ Thaém ngöôõng moä chaøng phaùo thuû ñeán boû choàng.
Moät coâ Cuùc khoâng daùm yeâu anh Thaønh thöông binh dò daïng. Moät Thuyû vaên coâng,
ñaëc bieät laø Haïnh: ñaèm thaém, nhu mì, trong saùng, chòu thöông, chòu khoù, chín chaén
vaø quyeát lieät, trung thöïc vaø duõng caûm. Duõng caûm hi sinh vaø duõng caûm töï nhaän moïi
haäu quaû cuûa soá phaän mình. Ngöôøi phuï nöõ hieän leân qua taùc phaåm gaàn guõi vôùi ta,
töïa hoà nhö ñoù laø meï ta, chò ta, em ta, baïn ta, khoâng phaûi maát coâng tìm hieåu laâu
môùi coù ñöôïc “ . Cuøng gaëp gôõ vôùi nhöõng suy nghó treân, Leâ Ngoïc Traø, Toân
Phöông Lan, Buøi Vieät Thaéng, Ñoã Mai Haø cuõng coù caùch ñaùnh giaù töông töï veà
thaân phaän ngöôøi phuï nöõ…
Neáu ôû tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” laø hình aûnh ngöôøi phuï nöõ trí
thöùc, coâ giao lieân… tröôùc gioâng baõo chieán tranh, ôû “Beán Khoâng Choàng” laø haäu
quaû cuûa lôøi theà nguyeàn cay ñaéng cuûa hai hoï toäc thì ñeán “Maûnh ñaát laém ngöôøi
nhieàu ma”, ngöôøi phuï nöõ bò trôû thaønh con baøi cho nhöõng keû coù quyeàn theá lôïi
duïng. Quaû thaät, tröø oâng Haøm khi ñöùng ñoäc laäp vaãn hoaøn chænh moät chaân dung
ñaày tính caùch thì baø Son “noåi baät ôû thaân baän bi ai cuûa ngöôøi voâ toäi bieán thaønh naïn
nhaân chieán tranh cuûa caû hai phe“ (Thanh Phöôùc) [49]. Ngay caû moät ngöôøi ngoaïi
quoác, baø Lady Borton nöõ nhaø vaên kieâm dòch giaû Myõ, ngöôøi hieäu ñính baûn tieáng
Anh tieåu thuyeát naøy nhaän xeùt ôû baùo Theå thao – Vaên hoaù raèng: “Tính caùch nhaân
vaät Son ñeå laïi aán töôïng khaù saâu trong loøng ngöôøi ñoïc, Son aâm thaàm nhö moät caùi
boùng, ñoù laø tính caùch cuûa nhaân vaät khoâng coù ñöôïc nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi. . Trong
10
tieåu thuyeát, ngoaøi baø Son coøn coù chò Beù, coâ Laïc, coâ Ñaøo … moãi nhaân vaät ñeàu
ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu noùi ñeán, tieác raèng, hoï chæ coù yù ñònh xem nhöõng nhaân
vaät nöõ naøy trong moái quan heä laø phöông tieän cho hai theá löïc tranh giaønh quyeàn
lôïi doøng hoï maø chöa ñi vaøo khai thaùc chieàu saâu trong taâm hoàn hoï.
2.4. Veà khoâng gian, thôøi gian ngheä thuaät
Ñieàu deã nhaän thaáy trong caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi laø hoï ñaõ taïo ñöôïc nhöõng
khoaûng khoâng gian raát ñaëc bieät. Ñoù laø khoâng gian cuûa nhöõng maûng hoài öùc,
nhöõng huyeàn thoaïi trieàn mieân khoâng döùt “Tieåu thuyeát Baûo Ninh laø moät giaác mô
daøi, moät huyeàn thoaïi cuûa thôøi ñaïi “ [18;298] hoaëc “Möa vaø ñeâm chieán tranh vaø
saùng taùc, khuøûng khieáp vaø hoàn hoang . Len loûi, bao truøm vaø daãn daét taát caû caùc bieán
ñoäng cuûa tieåu thuyeát”.[18;298]. Coøn ñoái vôùi “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì
Haø Minh Ñöùc cho raèng “khoâng cuoän leân trong caùc phong traøo ñaáu tranh yeâu
nöôùc, caûi caùch, hôïp taùc maø soâi leân nhöõng nguyeân nhaân beân trong, nhöõng chuyeän
laøng xoùm” [77;387]. Nhö vaäy, ôû ñaây coù theå Nguyeãn Khaéc Tröôøng thieân veà tìm
kieám nhöõng vuøng khoâng gian cuûa chuyeän laøng xoùm , chuyeän cö xöû cuûa laõnh ñaïo
… Coøn Nguyeãn Ñaêng Maïnh laïi thaáy ôû ñaây kieåu “khoâng khí aâm döông laãn loän, quyû
ôû vôùi ngöôøi” [77;392] hoaëc “AÂm khí coøn naëng neà nhöng döông khí ñaõ baét ñaàu
phaùt trieån” [77;393]. ÔÛ moät phöông dieän khaùc, caùc nhaø pheâ bình coøn chuù taâm
ñeán baàu khoâng khí ngheä thuaät cuûa caùc taùc phaåm “khoâng khí oi noàng voâ cuøng xöa
cuõ maø heát söùc hoâm nay ôû nhöõng laøng queâ bao laàn ta thôø ô ñi qua chaúng bieát vaø
boãng hieåu ra raèng, trong caùi “khoâng khí” aáy thì aét moïi chuyeän nhaát thieát phaûi dieãn
ra nhö vaäy” [77;401]. Haàu nhö chöa thaáy caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu tæ mæ vaán
ñeà khoâng gian ngheä thuaät cuõng nhö kieán truùc veà thôøi gian, vieäc taïo ra nhöõng thôøi
ñieåm khuûng hoaûng, ñieåm ngöng thôøi gian ñaày tính ngheä thuaät cuõng chöa ñöôïc
nhaéc ñeán. Ngöôøi vieát ôû chöông naøy seõ coá gaéng ñi vaøo khaùm phaù moät soá ñaëc saéc
ngheä thuaät trong vieäc söû duïng khoâng gian vaø thôøi gian.
11
2.5. Ngoân töø vaø gioïng ñieäu
Coù theå noùi, ngoân töø vaø gioïng ñieäu laø yeáu toá quan troïng cuûa vaên hoïc noùi
chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng. Khi ñaùnh giaù veà ngoân töø, “Thaân phaän cuûa tình
yeâu” cuûa Baûo Ninh ñöôïc xem troïng hôn caû do taùc giaû ñaõ “daãn duï ñöôïc ngöôøi
ñoïc”, “buùt phaùp Baûo Ninh ñaõ truyeàn ñöôïc söùc maïnh cho ngoân ngöõ. Buùt phaùp cuûa
anh khi laïnh luøng, khi chaùy boûng, luùc ueå oaûi, luùc doàn daäp, caâu ngaén xen laãn caâu
daøi, loái daãn chuyeän laáp löûng, heù moät chuùt roài ñoùng laïi, löûng lô “ [19;73], hoaëc
“Trong ba cuoán tieåu thuyeát ñoaït giaûi thì ngheä thuaät cuoán Noãi buoàn chieán tranh
ñöôïc chaêm soùc hôn caû” (Vuõ Quaàn Phöông) . Coøn ôû “Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø
bình luaän thaáy Döông Höôùng haàu nhö chæ duøng moät loái traàn thuaät töï nhieân, giaûn
dò, gaàn guõi vôùi ngoân ngöõ ñôøi thöôøng “Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông
Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa. Söùc haáp daãn
cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû söï chaân thöïc, ôû voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø moät
caùch nhìn caûm thoâng, nhaân ñaïo “ (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Maûnh ñaát
laém ngöôøi nhieàu ma laïi coù khaù nhieàu yù kieán: “ngoân töø raát phong phuù, sinh ñoäng,
caùc thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, caùc ngoân ngöõ “boä ñoäi” ñöôïc söû duïng linh hoaït laøm cho
lôøi traàn thuaät töôi taén vaø coù duyeân” [77;391]; “Taùc giaû Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu
ma hoaø vaøo caùc nhaân vaät, hoaø vaøo töøng nhaân vaät vaø theá giôùi rieâng cuûa noù, baèng
tieát taáu cuûa chính noù”ù ( Hoaøng Ngoïc Hieán) [77; 395]; “Nguyeãn Khaéc Tröôøng raát
chuù taâm ñeán vieäc mieâu taû chi tieát, trau chuoát ngoân ngöõ … ñoù laø ñieàu ñaùng khen”
(Nguyeãn Phan Haùch)… ÔÛ vaán ñeà gioïng ñieäu, haàu heát caùc nhaø pheâ bình nghieân
cöùu ñeàu cho raèng gioïng ñieäu chuû ñaïo trong Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma laø
gioïng haøi höôùc “Töø söû duïng ñoäc ñaùo vaø ñích ñaùng caùc khaåu ngöõ, thaønh ngöõ ñeán
vieäc aån giaáu, laån quaån moät gioïng ñieäu bi haøi ñeå soi xeùt vaø nghieàn ngaãm taän taâm
can cuûa con ngöôøi “ (Leâ Thaønh Nghò) [77;415]. “Thöïc chaát tình huoáng bi lòch laïi
12
ñöôïc giaûi thích döôùi hình thöùc chaâm bieám haøi höôùc”. [77;436]… Caùc yù kieán cuûa
Traàn Ñình Söû, Phong Leâ, Trung Trung Ñænh ñeàu thoáng nhaát nhö vaäy. Ngöôïc laïi,
“Thaân phaän cuûa tình yeâu” thì : ”vôùi loái haønh vaên heát söùc coù vaên hoaù, vöøa tænh taùo,
giaøu chaát suy nghó, vöøa say ñaém tröõ tình laøm cho cuoán tieåu thuyeát cuûa Baûo Ninh
trôû thaønh taùc phaåm hay nhaát, vöôït leân giaûi thöôûng vaên xuoâi naêm nay “ [59; 48].
Raûi raùc treân moät soá baøi baùo khaùc cuõng baøn luaän veà vaán ñeà naøy nhöng chæ coù tính
sô löôïc, “cöôõi ngöïa xem hoa” chöù chöa coù ñöôïc moät söï trình baøy nghieân cöùu tæ
mæ.
Nhö vaäy, thoâng qua vaán ñeà ñaùnh giaù veà caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991
cuûa giôùi pheâ bình nghieân cöùu, chuùng ta thaáy yù kieán ñaùnh giaù veà söï thaønh coâng
chieám ña soá. Song baát kyø moät taùc phaåm naøo duø thaønh coâng ñeán ñaâu cuõng seõ coù
moät vaøi haïn cheá. Ñoù laø quy luaät taát yeáu cuûa cuoäc soáng, noùi nhöõng ñieåm haïn cheá
cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi, giôùi pheâ bình khoâng coù yù haï thaáp taùc phaåm hay teân
tuoåi nhaø vaên maø chæ coù yù muoán ñoùng goùp nhöõng yù kieán tænh taùo cuûa mình ñeå giuùp
cho boä maët vaên hoïc ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Chaúng haïn, trong keát caáu cuûa
“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma“. Ñoïc tôùi choã baø Son cheát, giaù maø taùc giaû chæ laøm
theâm chuùt vó thanh gioáng nhö caùi ñieáu vaên cho luõ ma soáng thì vöøa. Dieãn giaûi theâm
bao nhieâu, nhaït ba._.áy nhieâu”.(Trung Trung Ñænh) [7;15]. Hoaëc Traàn Ñình Söû traên
trôû khi gaäp quyeån saùch laïi “vaãn caûm thaáy dö ba chöa nhieàu, nhöõng xung ñoät taøy
ñình nhö vaäy ñang xaûy ra ôû noâng thoân, vaäy maø taùc giaû vaãn chöa laøm cho ngöôøi
ñoïc thaáy day döùt, ñau ñôùn“. Beân caïnh thaønh coâng veà vieäc taïo gioïng ñieäu haøi
höôùc cho taùc phaåm, döïng daäy moät khoâng gian “ngöôøi ma laãn loän” kieåu “quyû ôû
vôùi ngöôøi” thì caáu truùc – theo Thanh Phöôùc – laø caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát
“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”. Vaâng vieäc ñoåi môùi tö duy ngheä thuaät ñaõ laøm
cho hieän thöïc cuoäc soáng khoâng chæ ñöôïc nhìn töø nhieàu goùc ñoä maø noù coøn ñöôïc
theå hieän theo töøng caùch khaùc nhau. Song, chính söï ñoåi môùi tö duy aáy ñaõ laøm cho
13
nhaø vaên thaáy luùng tuùng, ñoâi khi taïo ra moät heä thoáng nhaân vaät maø hoï laïi khoâng coù
ñaát dieãn.
Ñoái laäp vôùi nhöõng caùch nhìn nhaän ñaùnh giaù cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu, Ñoã
Vaên Khang, Ñoã Minh Tuaán kòch lieät pheâ phaùn cuoán “Thaân phaän cuûa tình yeâu“
maø caùc oâng cho laø “Noãi buoàn chieán tranh” cuûa Baûo Ninh chaúng coù gì ñaùng laøm ta
kinh haõi, vì neáu noù cuõ moøn vaø laïc haäu veà tö töôûng thì noù cuõng nhö traêm ngaøn cuoán
tieåu thuyeát xoaøng xónh quanh ta. Caùi laøm ta kinh haõi laø vieäc ngöôøi ta ngoä nhaän veà
giaù trò cuûa noù, giao giaûi thöôûng cho noù, tieáp tuïc ñöa noù leân maây xanh ñeå deã beà
khai thaùc noù. Moät ñieàu “chaäp chôøn baát ñònh” nöõa laø thaät khoù maø bieát ñöôïc nhöõng
baûn dòch cuoán truyeän naøy ñaõ xa nguyeân taùc ñeán ñaâu” [71;19]. Noùi nhö theá coù
nghóa laø oâng phuû nhaän saïch trôn nhöõng giaù trò cuûa cuoán saùch vaø coøn xuyeân taïc söï
thaät ngheä thuaät. Theo oâng, “Nhaø vaên laø ngöôøi tieân tri, anh ra seõ caûm thaáy xaáu hoå
bieát bao khi bieát mình ñaõ ñöa ra caâu traû lôøi cuõ hôn lòch söû”. [70;17]. Song thôøi
gian quaû laø moät söï saøng loïc lôùn, vaø cho ñeán nay, ngoùt 15 naêm, ñuû ñeå chuùng ta
bình tónh nhìn laïi nhöõng hieän töôïng vaên hoïc naøy moät caùch thaät coâng baèng bôûi xöa
nay nhöõng giaù trò ngheä thuaät ñích thöïc vaãn luoân tröôøng toàn cuøng thôøi gian.
Haàu heát caùc baøi vieát cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình taäp trung vaøo nhöõng
vaán ñeà khaù böùc xuùc: söï ñoåi môùi trong tö duy ngheä thuaät qua vieäc theå hieän caùi
nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi, nhöõng caùch taân trong ngheä thuaät theå hieän; tranh
luaän lyù giaûi xung quanh caùc saùng taùc cuûa moät soá caây vieát ñaõ taïo ra nhieàu luoàng
tieáp nhaän khaùc nhau.
Qua nhöõng neùt phaùc thaûo, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñeå laïi moät aán töôïng veà söï
haáp daãn rieâng bieät cuûa theå loaïi tieåu thuyeát noùi chung vaø ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi
naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam noùi rieâng. Aán töôïng naøy gôïi söï yeâu thích
nôi baïn ñoïc vaø thoâi thuùc caùc nhaø nghieân cöùu ñi saâu tìm toøi, khaùm phaù treân nhöõng
maûnh ñaát ñaõ vaø ñang ñöôïc caøy xôùi. Khaùm phaù nhöõng neùt ñaëc tröng taïo öu theá
14
cho theå loaïi ñi ñaàu trong caùc theå loaïi cuûa vaên hoïc treân tieán trình hieän ñaïi hoaù
vaên hoïc. Ñoàng thôøi qua ñoù, chuùng ta cuõng thaáy ñöôïc taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa
caùc nhaø Vaên Baûo Ninh, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng . Hoï ñaõ phaùt hieän
ra khoâng phaûi moät kieåu con ngöôøi môùi maø laø moät bình dieän môùi veà ngöôøi phuï
nöõ trong cuoäc soáng hoâm nay.
3. Giôùi haïn vi phaïm nghieân cöùu:
3.1. Vôùi ñeà taøi “Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ trong moät vaøi tieåu
thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam”, chuùng toâi mong muoán
tìm ra nhöõng ñaëc saéc ngheä thuaät maø caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ coù coâng
taïo taùc, sinh thaønh.
Döôùi goùc nhìn vaên hoaù lòch söû, treân bình dieän thi phaùp hoïc hieän ñaïi, chuùng
toâi taäp hôïp nhöõng yeáu toá caáu thaønh, taïo neân nhöõng neùt vöøa quen thuoäc, vöøa môùi
laï trong 3 tieåu thuyeát naøy. Hôn nöõa, trong nghieân cöùu vaên hoïc, vaán ñeà con ngöôøi
thöôøng ñöôïc xem xeùt döôùi nhieàu goùc ñoä: ñeà taøi, chuû ñeà, caùch xaây döïng nhaân vaät,
tính caùch vaø hoaøn caûnh … Ñoù laø nhöõng caùch nghieân cöùu con ngöôøi treân bình dieän
xaõ hoäi vaø kyõ xaûo ngheä thuaät. Song, söï caùch taân vaên hoïc khoâng chæ döøng laïi ôû noäi
dung xaõ hoäi maø coøn phaûi ñeà caäp ñeán con ngöôøi trong chieàu saâu cuûa söï mieâu taû
cuûa hình töôïng ngheä thuaät – töùc laø ñeà caäp ñeán vaán ñeà coù tính chaát trieát hoïc, thaåm
myõ, vaên hoaù … Hôn nöõa “con ngöôøi trong söï mieâu taû cuûa nhaø vaên laø moät trong
nhöõng trung taâm ñieåm töø ñoù toaû ra caùc sôïi daây chi phoái cô cheá ngheä thuaät cuûa taùc
giaû. Laø moät tieâu ñieåm maø qua ñoù phong caùch nhaø vaên ñöôïc theå hieän moät caùch
saùng roõ hôn bao giôø heát … Vaø cuõng chính nhöõng nguyeân taéc mieâu taû con ngöôøi aáy
ñaõ cung caáp chìa khoaù ñeå giuùp ta hieåu ñöôïc nhöõng phöông phaùp saùng taïo cuûa nhaø
ngheä só” (“Vaên hoïc Nga coå” I.P.EÂreâmin ) [79;12]. Thaáy ñöôïc tính troïng taâm cuûa
vaán ñeà, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu caùch caét nghóa lyù giaûi vaø nhìn nhaän veà con
ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, chuùng toâi cuõng so
15
saùnh ñoái chieáu vôùi moät soá taùc giaû vaø taùc phaåm höõu quan ñeå coù theå chæ ra moät vaøi
neùt ñaëc saéc chæ trong giôùi haïn veà ngöôøi phuï nöõ.
3.2. Veà tö lieäu: chuùng toâi choïn ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi
nhaø vaên Vieät Nam “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” (Nguyeãn Khaéc Tröôøng),
“Beán Khoâng Choàng” (Döông Höôùng); “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) ñeå
khaûo saùt chính. Ngoaøi ra, chuùng toâi coøn söû duïng moät soá saùch, baùo, taïp chí vaø tieåu
thuyeát coù lieân quan veà ngöôøi phuï nöõ ñeå nghieân cöùu.
Nhö vaäy, vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi khoâng coù tham voïng chæ ra ñöôïc taát caû
nhöõng neùt ñaëc saéc cuõng nhö quan nieäm ngheä thuaät cuûa caùc nhaø vaên veà con
ngöôøi, cuoäc soáng … maø chæ mong ñöa ra ñöôïc moät soá vaán ñeà saâu saéc vaø môùi meû
veà caùch nhìn nhaän, caùch caûm vaø caùch nghó cuûa caùc nhaø vaên veà ngöôøi phuï nöõ
trong ba tieåu thuyeát noùi rieâng vaø tieåu thuyeát thaäp nieân 90 noùi chung. Chuùng toâi
mong seõ nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñaùnh giaù töông töï cuõng nhö nhöõng nhaän ñònh
boå sung ñeå chuùng toâi coù ñieàu kieän tu söûa hoaøn thieän hôn trong caùch nhìn nhaän vaø
ñaùnh giaù veà hieän töôïng vaên hoïc naøy.
4. Phöông phaùp nghieân cöùu:
Cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu cuûa ñeà taøi luaän vaên laø trieát – myõ hoïc
Mac-xit vaø caùc tö töôûng lyù luaän trieát – myõ hoïc veà ngheà thuaät, taâm lyù hoïc saùng
taïo vaên hoïc coù lieân quan. Vaø chuùng toâi cuõng vaän duïng nhöõng hieåu bieát veà thi
phaùp hoïc hieän ñaïi döôùi goùc ñoä vaên hoaù thaåm myõ ñeå caûm thuï vaø lyù giaûi. Ñoàng
thôøi thaåm ñònh quan nieäm ñaõ caûm nhaän qua tham khaûo nhöõng nhaän xeùt, nghieân
cöùu cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc ñeå coù moät caùi nhìn toaøn veïn, thaáu ñaùo hôn.
Khi khaûo saùt nghieân cöùu, chuùng toâi chæ ñi vaøo tìm hieåu nhöõng yeáu toá lieân
quan vaø taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cuoäc ñôøi vaø soá phaän ngöôøi phuï nöõ, vì vaäy, chuùng
toâi choïn phöông phaùp loaïi hình vaø so saùnh ñeå tìm ra nhöõng neùt ñoäc ñaùo maø caùc
16
nhaø vaên ñaõ coù coâng tìm toøi theå hieän. Beân caïnh ñoù, chuùng toâi cuõng xem xeùt vaán
ñeà ñeå phaân tích theo chieàu roäng vaø chieàu saâu trong taâm hoàn nhaân vaät.
5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên.
5.1. Thoâng qua vieäc phaân tích, lyù giaûi keát hôïp vôùi söï caûm thuï, traûi nghieäm,
thaåm ñònh, so saùnh … luaän vaên ñaõ toång hôïp ñöôïc nhöõng thaønh coâng xuaát saéc cuûa
caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi. Ñoù laø moät caùi nhìn môùi meû veà ngöôøi phuï nöõ raát caù
tính, ñaày baûn lónh vaø luoân töï yù thöùc veà mình vaø theá giôùi quanh mình ñeå khoâng
ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa con ngöôøi vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù
cuoäc soáng.
5.2. Trong quaù trình nghieân cöùu khaùm phaù phaân tích vaø lyù giaûi, ngöôøi vieát
luaän vaên luoân coù yù thöùc tìm toøi vaø chæ ra nhöõng neùt ñaëc tröng laøm cho caùc tieåu
thuyeát ñöôïc ñoaït giaûi vaø trôû thaønh moät hieän töôïng vaên hoïc trong thaäp nieân 90
naøy. Tuy nhieân, trong khi tìm hieåu vaán ñeà, ôû moãi chöông ngöôøi vieát chæ ñi vaøo
moät soá vaán ñeà taâm ñaéc chöù khoâng mong moûi seõ khaùm phaù heát taát caû caùc khía
caïnh naûy sinh trong taùc phaåm. Do ñoåi thay caùch nhìn (heä quy chieáu)ñaõ daãn tôùi söï
ñoåi môùi veà nhaõn quan ngoân töø, tính phöùc hôïp “nhieàu beø” trong gioïng ñieäu taùc
phaåm, söï ña daïng trong saéc thaùi (bieán theå) caûm höùng vaø nhaân vaäât trôû thaønh chuû
theå (chöù khoâng phaûi khaùnh theå) cuûa söï mieâu taû ngheä thuaät.
6. Caáu truùc luaän vaên.
Luaän vaên goàm 3 chöông vaø 2 phaàn (Môû ñaàu – keát luaän)
Phaàn Môû ñaàu: neâu nhöõng vaán ñeà bao quaùt chung: Lyù do choïn ñeà taøi – Lòch
söû vaán ñeà – Giôùi haïn phaïm vi nghieân cöùu – Phöông phaùp nghieân cöùu – Ñoùng
goùp cuûa luaän vaên – Caáu truùc luaän vaên.
Chöông 1: Boái caûnh vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90.
17
1.1 Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90.
1.2 Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90.
Chöông 2: Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba nhaø vaên trong
moät vaøi tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam).
2.1. Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân.
2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng.
2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét.
2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm.
2.1.4. Veû ñeïp cô theå.
2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng.
2.2. Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch.
2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi caù
nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch.
2.2.2. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp.
2.2.3 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch.
2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch.
2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch.
Chöông 3: Thôøi gian – khoâng gian vaø gioïng ñieäu – ngoân töø ngheä thuaät
3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät.
3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät.
3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät.
3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät.
3.2.1. Gioïng ñieäu.
3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän.
3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû.
3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh cöôøi côït nghieâm tuùc.
3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi.
18
Phaàn keát luaän
Taøi lieäu tham khaûo.
19
Chöông 1:
BOÁI CAÛNH VAÊN HOAÙ LÒCH SÖÛ THAÄP NIEÂN 90
CUÛA THEÁ KYÛ XX
1.1 Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90.
Sau khi giaûi phoùng mieàn Nam thoáng nhaát ñaát nöôùc, moät kyû nguyeân môùi ñaõ
môû ra cho daân toäc. Ñoù laø kyû nguyeân cuûa trí tueä, löông taâm con ngöôøi. Moät kyû
nguyeân maø vai troø môùi cuûa ngöôøi phuï nöõ ñöôïc khaúng ñònh xöùng ñaùng. Chính vì
theá maø moät soá tieåu thuyeát thaäp nieân 90 (Beán Khoâng Choàng, Maûnh ñaát laém
ngöôøi nhieàu ma, Thaân phaän cuûa tình yeâu) trong ñoù coù nhöõng maûng vieát veà soá
phaän ngöôøi phuï nöõ thaät trôù treâu, cay ñaéng… vaø ñaõ ñoaït giaûi nhaát cuûa Hoäi nhaø vaên
Vieät Nam. Töø ñaây, moät neàn vaên hoaù ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc trôû thaønh ñoäng löïc,
muïc tieâu ñònh höôùng cho moïi söï phaùt trieån trong ñoù coù söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc.
Khi khuùc ca khaûi hoaøn vöøa keát thuùc, khi caûm xuùc maõnh lieät veà chieán coâng
taïm laéng xuoáng thì thöïc traïng cuûa ñaát nöôùc sau chieán tranh vôùi taát caû nhöõng ñoå
naùt, ngoån ngang, boän beà, nhöùc nhoái ñaõ xuaát hieän, ñoøi hoûi moät söï nhaän thöùc, söï
ñoái maët nhöõng vaán ñeà phöùc taïp ñang dieãn ra. Suoát ba möôi naêm taém mình trong
thöïc tieãn chieán tranh, döôøng nhö nhaø vaên chöa coù ñieàu kieän, chöa coù thì giôø ñeå
nghieàn ngaãm suy tö, ñeå quan saùt hieän thöïc töø nhieàu phía. Khi chieán tranh ñaõ luøi
laïi phía sau, hoï môùi tìm ñöôïc moät khoaûng caùch thích hôïp ñeå ngaém nghía, nghó
suy vaø nhaän dieän noù trong tính toång theå toaøn veïn vaø tính nhieàu maët cuûa söï kieän.
Nhöõng gì trong chieán tranh chöa boäc loä, chöa ñöôïc nhaän thöùc, chöa tieän noùi ra thì
nay ñaõ phôi baøy tröôùc maét. Trong nieàm vui sum hoïp Baéc Nam, sum hoïp gia ñình,
doøng hoï, queâ höông coù caû nhöõng noãi buoàn do hi sinh maát maùt. Trong caùi ñöôïc
lôùn cuûa ñaát nöôùc, non soâng, coù caùi maát cuûa moãi con ngöôøi, moãi gia ñình. Trong
20
caùi vinh quang tuyeät ñænh cuûa moãi chieán coâng coù caùi bi ñaùt, thaûm khoác cuûa noù…
Vôùi caùi nhìn ñaïo ñöùc theá söï, thöïc taïi chieán tranh ñaõ böôùc ñaàu ñöôïc lí giaûi boå
sung, lyù giaûi theo tinh thaàn phaân tích saâu saéc. Tuy thaùi ñoä thaän troïng vaø nhöõng
chieâm nghieäm saâu laéng cuûa caùc nhaø vaên trong thôøi kyø naøy coù laøm cho vaên hoïc
chöõng laïi, thieáu ñi caùi khí theá cuûa thôøi ra traän nhöng hình nhö ñoù laïi laø khoaûng
laëng caàn thieát sau chieán tranh ñeå chuaån bò cho söï ra ñôøi cuûa nhöõng taùc phaåm
chöùa ñöïng nhöõng quan ñieåm môùi, caùi nhìn môùi veà hieän thöïc.
Hoaø bình laëp laïi, nhöõng quy luaät cuûa ñôøi soáng chieán tranh toû ra khoâng coøn
hieäu löïc. Moät quy luaät khaùc ñaõ hình thaønh vaø chi phoái tieán trình lòch söû. Nhöng
söï thay ñoåi ñoù khoâng dieãn ra moät caùch mau leï, choùng vaùnh, coù khi coøn kín ñaùo,
aâm thaàm. Cho neân vieäc nhaän thöùc noù cuõng khoâng phaûi laø vieäc moät sôùm moät
chieàu, khoâng ít nhöõng quaùn tính, nhöõng kinh nghieäm ñaõ trôû neân loãi thôøi, khoâng
phuø hôïp, thaäm chí coøn caûn trôû söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ñaõ khoâng ñöôïc nhaän thöùc.
Tieâu bieåu laø vieäc duy trì cô cheá ñieàu haønh xaõ hoäi theo kieåu haønh chính, taäp trung
quan lieâu bao caáp, gia ñình trò, vaán ñeà hoï toäc … keùo daøi gaàn 10 naêm. Vôùi cô cheá
naøy löïc löôïng saûn xuaát bò kìm haõm naëng neà, kinh teá haøng hoaù chaäm phaùt trieån,
ñôøi soáng nhaân daân voâ cuøng khoù khaên, cô sôû kyõ thuaät haï taàng khoâng ñöôïc xaây
döïng, nhöõng vaán ñeà chính trò, xaõ hoäi haäu chieán khoâng tìm ñöôïc höôùng giaûi quyeát
thoaû ñaùng.
Maët khaùc, treân lónh vöïc ñaïo ñöùc tinh thaàn cuûa xaõ hoäi, nhöõng vaán ñeà nhöùc
nhoái do haäu quaû cuûa chieán tranh khoâng nhöõng khoâng ñöôïc giaûi quyeát maø coøn
buøng leân ôû nhöõng bình dieän khaùc nhau. “Caùi noâng thoân hôïp taùc xaõ hoaø thuaän vaø
yeân bình” taát caû cho tuyeàn tuyeán” ngaøy naøo giôø ñaõ boäc loä nhöõng beâ boái, luûng
cuûng, thaäm chí reäu raõ tröôùc nhöõng coá gaéng raøng buoäc, tröôùc söï kìm haõm cuûa
nhöõng chính saùch loãi thôøi khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc ñoøi hoûi cuûa quy luaät vaän ñoäng
vaø phaùt trieån. Beân caïnh söï noã löïc cuûa yù chí, moät thöïc taïi khaùc ñaõ nhen nhoùm vaø
21
hình thaønh. Ñaây chính laø maàm moùng ñaàu tieân, laø cô sôû ñeå ñaát nöôùc thöùc tænh tö
duy sau nhöõng noã löïc sai laàm” (Phan Troïng Thöôûng – TCVH – soá 10-2003).
Chöa bao giôø kòch tính cuûa söï phaùt trieån laïi thu huùt söï quan taâm cuûa toaøn xaõ
hoäi nhö thôøi kyø naøy. Nhieàu maâu thuaãn tieàm aån trong cuoäc soáng vaø trong quaù
trình saûn xuaát ñaõ ñeán luùc chín muoài, ñoøi phaûi ñöôïc boä loä vaø giaûi quyeát. Vaán ñeà
quan heä cuûa ngöôøi noâng daân vôùi ruoäng ñaát, hay vaán ñeà quyeàn lôïi caù nhaân, hoï toäc
… YÙ thöùc veà gia ñình, doøng hoï, quyeàn haønh laø nhöõng thí duï. Môùi nghe töôûng laø
vaán ñeà nhoû nhöng thöïc chaát noù laø vaán ñeà trung taâm taùc ñoäng ñeán cô cheá quaûn lyù
xaõ hoäi, ñeán ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Nhieàu ngöôøi nhaän xeùt
raèng ñaây laø thôøi kyø cuûa nhöõng maâu thuaãn, xung ñoät khoâng chæ beà ngoaøi maø caû
beân trong noäi dung cuûa moãi hieän töôïng, moãi vaán ñeà.
Hôn nöõa, ñôøi soáng xaõ hoäi töø khi chuyeån qua cô cheá thò tröôøng caøng trôû neân
phöùc taïp vaø caêng thaúng “haèng ngaøy haèng giôø dieãn ra cuoäc ñoái chöùng giöõa hai maët
nhaân caùch vaø phi nhaân caùch, giöõa caùi hoaøn thieän vaø chöa hoaøn thieän, giöõa aùnh
saùng vaø boùng toái vaãn coøn rôi rôùt beân trong taâm hoàn moãi con ngöôøi – mieáng ñaát
nöông naáu vaø gieo maàm nhieàu loãi laàm vaø toäi aùc” (Nguyeãn Minh Chaâu “Beán queâ”
Nxb Taùc phaåm môùi – HN 1985 tr144). “Caùi nhaát thôøi trong caùi muoân ñôøi, caùi ñoäc
aùc naèm ôû giöõa caùi nhaân haäu, caùi cöïc ñoan naèm giöõa caùi tinh thaààn xôûi lôûi, côûi môû;
caùi nhaûy caãng leân laác laùo giöõa caùi dung dò, thaùi ñoä bình thaûn chòu ñöïng vaø tinh
thaàn traùch nhieäm ñaày suy nghó “ (Nguyeãn Minh Chaâu “Haõy ñoïc lôøi ai ñieáu cho
moät giai ñoaïn vaên hoïc minh hoaï”. Vaên ngheä soá ra ngaøy 5-12-1987). Hieän thöïc
ñaõ khôi gôïi ôû nhaø vaên nhöõng daèn vaët, traên trôû veà soá phaän bi kòch cuûa con ngöôøi.
Vì theá, vaên hoïc thaäp nieân 90 ñaõ cho ra ñôøi moät theá heä nhaø vaên tröôûng
thaønh, coù söï ñoåi môùi veà tö duy ngheä thuaät, theå hieän trong taùc phaåm cuûa hoï nhöõng
vaán ñeà böùc xuùc töø ngoùt chuïc naêm veà tröôùc. Maø vaán ñeà con ngöôøi vôùi nhöõng buoàn
vui traên trôû, voán laø vaán ñeà trung taâm cuûa moät neàn vaên hoïc. Con ngöôøi trong vaên
22
hoïc duø laø saûn phaåm saùng taïo cuûa nhaø vaên, bao giôø cuõng vaãn laø con ñeû cuûa thôøi
ñaïi. Vaø con ngöôøi cuûa thaäp nieân 90 laø con ngöôøi vôùi nhöõng bi kòch soá phaän maø
nhaø vaên laø ngöôøi thöôøng nhaïy caûm, thaám thía hôn, deã giaûi baøy baø chia seû hôn veà
noãi ñau cuûa baûn thaân vaø ñoàng loaïi. Noùi nhö Nguyeãn Khaûi, bi kòch laø tình huoáng ,
traïng thaùi phoå bieán vaø thöôøng tröïc trong xaõ hoäi, vaøo moïi thôøi kyø: “Ñaõ goïi laø moät
kieáp ngöôøi thì khoâng chæ coù vui maø coøn coù buoàn, thöôøng laø buoàn nhieàu hôn, khoâng
chæ coù thaéng maø coøn coù baïi, thöôøng laø baïi nhieàu hôn, khoâng chæ coù ñuùng maø coøn
coù laàm laãn, thöôøng laø laàm laãn nhieàu hôn. Coù nhöõng kieáp ngöôøi moät ñôøi ñau buoàn,
moät ñôøi thaát baïi, moät ñôøi laàm laãn, nhöõng tieáng keâu thoáng thieát cuûa hoï vaãn coøn
vang voïng tôùi taän hoâm nay. Hoï chòu bao nhieâu caùi buoàn ñeå chuùng ta vui theâm moät
chuùt, chòu bao nhieâu laø laïnh leõo ñeå chuùng ta bieát soáng aám aùp hôn, chòu bao nhieâu
laø thaát baïi ñeå chuùng ta daùm tin vaøo moät thaønh coâng daàu coøn mong manh naøo ñoù “
(Nguyeãn Khaûi “Ngheà vaên, nhaø vaên vaø Hoäi nhaø vaên”. Vaên ngheä soá ra ngaøy 30-4-
1988). Ñaây cuõng laø vaán ñeà yù thöùc, quan nieäm cuûa nhieàu nhaø vaên trong cao traøo
ñoåi môùi vaên hoïc. YÙ thöùc naøy trôû thaønh tình caûm, höùng thuù, thuùc giuïc hoï caàm buùt
vieát theâm nhöõng taán bi kòch cuûa con ngöôøi, kieáp ngöôøi, ñaëc bieät laø con ñöôøng ñi
tìm haïnh phuùc caù nhaân cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong cuoäc soáng boän beà hoâm
nay.
1.2 Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90.
Quaû thaät, haäu quaû chieán tranh laø khoân löôøng, nhöng sau chieán tranh, ngöôøi
maát maùt, thieät thoøi hôn caû vaãn laø chò em phuï nöõ. Haøng loaït tieåu thuyeát ra ñôøi vôùi
maûng ñeà taøi naøy maø tieâu bieåu hôn caû coù leõ laø “Thôøi xa vaéng” (Leâ Löïu), “Maûnh
ñaát tình yeâu” (Nguyeãn Minh Chaâu), ”Lôøi nguyeàn hai traêm naêm” (Khoâi Vuõ), “Moät
coõi nhaân gian beù tí” (Nguyeãn Khaûi), “AÊn maøy dó vaõng” (Chu Lai), “Ñaùm cöôùi
khoâng coù giaáy giaù thuù” (Ma Vaên Khaùng), “Nöôùc maét ñoû” (Traàn Huy Quang),
“Ngöôøi meï toäi loãi” (Xuaân Thieàu). Ñaëc bieät laø : “Beán Khoâng Choàng” (Döông
23
Höôùng), “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) vaø “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu
ma” (Nguyeãn Khaéc Tröôøng).
Trong soá nhöõng taùc phaåm vöøa neâu, moät soá löôïng lôùn ñaùng keå laáy chieán
tranh, thaân phaän ngöôøi lính laøm ñeà taøi. Ñoù laø nhöõng hoài töôûng khoâng lieàn maïch,
laø söï “keå laïi”, “thuaät laïi”, “nhôù laiï”, “vieát laïi” … moät caùch mieãn cöôõng rôøi raïc veà
nhöõng neám traûi cuûa ñôøi lính, nhöõng ngöôøi töøng caàm suùng tröïc tieáp ñoái maët vôùi
quaân thuø. Boái caûnh chieán tranh laø nhöõng “muøa khoâ,muøa ñoâng naêm 69” , “muøa
möa naêm 74” thôøi ñieåm Myõ nguî trong côn giaõy giuïa, tuyeät voïng, tung heát löïc
löôïng quyeát chôi “vaùn baøi cuoái cuøng”; coøn veà phía caùch maïng cuõng doác toaøn boä
söùc maïnh khaån tröông ñaåy con taøu giaûi phoùng mau veà ñích. Cuoäc chieán ñaõ rôi
vaøo thôøi ñieåm khoác lieät nhaát ñeå ñi ñeán keát thuùc. Vaø roài sau ñoù khoâng laâu, nhöõng
chieán só anh huøng aáy caûm thaáy mình “bò baén ra khoûi leà ñöôøng”,“bò maéc keït treân
coõi ñôøi naøy” (Thaân phaän cuûa tình yeâu). Song, bi kòch vaø di chöùng cuûa noù thì thaät
ñau ñôùn. Laëng leõ, xoùt xa hôn caû laø truyeän “Ngöôøi meï toäi loãi”. Theo maïch truyeän,
ngöôøi meï aáy chaúng coù toäi tình gì. Nhöng vôùi söï khaéc nghieät ñöa ñaåy cuûa hoaøn
caûnh, vôùi nhöõng laét leùo, thò phi cuûa dö luaän, ñaëc bieät laø caùch cö xöû quan lieâu, voâ
traùch nhieäm cuûa moät soá ngöôøi trong heä thoáng toå chöùc, lyù lòch cuûa chò ñaõ bò boâi
baån, nhaân caùch bò haï thaáp vaø hoï ñaõ boâi nhoï nhöõng vieäc laøm anh duõng cuûa chò
tröôùc luùc hi sinh. Chò maát chöa phaûi laø moät chaám heát. Noãi ñau tieáp tuïc ñeø naëng
leân taâm hoàn ñöùa con gaùi non nôùt cuûa chò, noù ñaõ quyeát ñònh töï vaãn baèng chính sôïi
daây keû thuø duøng ñeå troùt gieát ngöôøi cha lieät só cuûa mình. Vaãn coøn ñoù noãi oan chöa
ñöôïc giaûi, vaãn coøn ñoù bao veát nhô maø chò em phuï nöõ chöa ñöôïc aùnh saùng chaân lyù roïi vaøo ?
Bi kòch cuûa Quy (Chim eùn bay) laø bi kòch cuûa tình ngöôøi. Töø luùc laø coâ beù
möôøi ba tuoåi tham gia toå dieät aùc Chim eùn roài trôû thaønh anh huøng quaân ñoäi, laøm
caùn boä chuû choát ôû huyeän, laøm ñaïi bieåu quoác hoäi, ñeán luùc vaøo coõi vónh haèng, Quy
vaãn mang trong ngöôøi moät tình thöông thuaàn khieát nhö pha leâ. Tình thöông aáy
24
chính laø loøng nhaân aùi, laø nhöõng xuùc ñoäng chaân thaønh tröôùc noãi ñau, söï baát haïnh
cuûa ngöôøi khaùc vaø cuûa chính mình. Trong hoaøn caûnh chieán tuyeán phaân ñònh raïch
roøi, trong xaõ hoäi coøn laém phaân li, nghi kò, thì taám loøng bao dung nhö vaäy thaät khoù
tìm ñöôïc moät beán ñoã bình yeân. Quy quyeát lieät haêm hôû lao vaøo nhöõng traän ñaùnh
laø vì nieàm tieác thöông ngöôøi ñaõ maát, vì söï gaén boù maùu thòt vôùi queâ höông, vì
muoán ñem laïi cuoäc soáng thanh bình cho baø con coâ baùc, giöõ gìn baûo veä tình yeâu.
Quy phaân vaân, do döï khi giaùp maët vôùi nhöõng teân vieät gian cuõng vì ngay luùc aáy,
chò nghó ñeán noãi ñau nhöõng ngöôøi maát choàng, nhöõng ñöùa con maát cha… Quy vöùt
boû tình yeâu cuûa mình xeùt cho cuøng cuõng vì muoán vun veùn tình yeâu cho ngöôøi
khaùc ñöôïc troøn ñaày, vieân maõn. Treân bình dieän chính trò xaõ hoäi, Quy thuoäc loaïi
coâng daân soá moät nhöng vôùi tö caùch con ngöôøi thì chò khoâng traùnh khoûi luùc phaûi
nhaän mình laø toäi phaïm. Noãi nieàm traéc aån, töï vaán löông taâm, yù thöùc traùch nhieäm
khoâng nguû yeân trong chò, khoâng gì hoái tieác aên naên veà caùi hoâm qua nhöng laïi
khoâng theå naøo thanh thaûn veà nhöõng heä quaû cuûa hoâm nay. Ñeán luùc lìa ñôøi ai cuõng
“thöông chò nhöng khoâng bieát laøm caùch naøo ñeå chia seû noãi coâ ñôn ñoù cuûa chò”. Bi
kòch cuûa Quy laø bi kòch veà loøng thöông yeâu ñoàng loaïi.
Roài Ba Söông, moät ngöôøi phuï nöõ töøng gan goùc khi ñoái maët vôùi quaân thuø,
saün saøng laøm taát caû ñeå vöøa loøng ngöôøi yeâu – Hai Huøng. Ngöôøi phuï nöõ göông
maãu vaø kieân ñònh nhö vaäy sau chieán tranh ñaõ baát chaáp taát caû chæ vì chieác gheá
giaùm ñoác maø coâ ñang ngoài. Coâ say meâ noù, quy phuïc noù ñeå bao nhieâu theá löïc sai
khieán vaø roài phaûi chaïy troán khi giaùp maët vôùi ngöôøi tình naêm xöa. Coâ chaáp nhaän
cuoäc soáng beà ngoaøi coù veû vieân maõn nhöng beân trong laø caû moät theá giôùi baát oån.
Vaâng, baát oån vì “Quyû ngoài vôùi ngöôøi, keû saùt nhaân ngoài vôùi ngöôøi bò saùt haïi, toäi aùc
khoaùc vai naïn nhaân, bình thaûn, tình töù...hay chính coâ ta cuõng ñaõ trôû thaønh quyû roài?”
[33;345].
25
Vaø coøn ñoù nhöõng ngöôøi phuï nöõ ñaùng thöông, hoï vöøa laø naïn nhaân, vöøa laø
saûn phaåm cuûa hoaøn caûnh: Thu (Nöôùc maét ñoû), Tuyeát, Höông (Thôøi xa vaéng); Ba
Söông (AÊn maøy dó vaõng), Phöông (Thaân phaän cuûa tình yeâu), baø Nhaân, Haïnh,
Daâu, Thaém (Beán Khoâng Choàng), Laønh (AÂm vang chieán tranh), baø Son, Ñaøo …
(Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma) … Noùi chung, nhöõng ngöôøi phuï nöõ coâ ñôn, ñau
khoå thôøi haäu chieán hieän ra vôùi traêm ngaøn moái daây chaèng chòt maø cuoäc soáng xieát
chaët ñeán ngoäp thôû. Coù ngöôøi bò chieán tranh huyû hoaïi laøm cho taâm hoàn thöông taät,
taøn pheá (Thu, Ba Söông, Phöông); coù ngöôøi bò chieán tranh cöôùp ñi thieân chöùc laøm
vôï, laøm meï (Haïnh, Daâu, Thaém…); coù ngöôøi bò nhöõng quan nieäm coå huû laïc haäu:
taûo hoân laøm cho cuoäc ñôøi dang dôû, vaø coù ngöôøi ñaøn baø hieàn laønh cuûa doøng beân
kia voán laø ngöôøi cam chòu bieát bao ñau ñôùn gaàn suoát cuoäc ñôøi coát ñeå yeân thaân
nhöng roài vaãn bò bieán thaønh moät quaân côø trong cuoäc chieán tranh giaønh quyeàn löïc
chæ vì maûnh ñaát aáy ñaày raãy ma soáng ma cheát. Ñoù laø baø Son vôùi kieáp ñôøi cay ñaéng
tuûi cöïc. Caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ khaûo saùt kyõ nhöõng kieåu bi kòch khaùc nhau cuûa
nhöõng ngöôøi töøng laø naïn nhaân cuûa moät cô cheá nhìn nhaän, ñaùnh giaù giaù trò con
ngöôøi theo caùc tieâu chí giai caáp, lyù lòch theo söï ñònh kieán aùp ñaët. Nhaän thöùc laïi
lòch söû laø moät yeâu caàu, song khôûi ñaàu laø gì neáu khoâng phaûi söï töï nhaän thöùc vaø
chính söï töï nhaän thöùc ñaõ laøm neân chieàu saâu cho taâm hoàn nhaân vaät, khieán cho caùi
nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi noùi chung vaø ngöôøi phuï nöõ noùi rieâng luoân ñöôïc môû ra treân
nhöõng bình dieän môùi.
Nhö vaäy, vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát thaäp nieân 90 noùi rieâng ñaõ coù söï
nhaûy voït veà löôïng vaø chaát. Vaø trong voøng hôn hai thaäp kyû coá gaéng haøn gaén veát
thöông chieán tranh, tieåu thuyeát ñaõ gaët haùi nhieàu thaéng lôïi maø nôû roä laø naêm 1991
vôùi ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam. Trong boái caûnh vaên hoaù,
lòch söû nhö vaäy, caùc quan nieäm veà con ngöôøi vaø söï taùc ñoäng cuûa hoaøn caûnh ñoái
vôùi quaù trình phaùt trieån tính caùch cuûa con ngöôøi ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå.
26
Treân boái caûnh aáy, ngöôøi vieát khi ñi vaøo tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi
phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, “Beán Khoâng
Choàng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” cuûa ba nhaø vaên Baûo Ninh, Döông
Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng chaéc seõ coøn gaëp nhieàu ñieàu thuù vò.
27
Chöông 2:
CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ CUÛA
BA NHAØ VAÊN TRONG BA TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI
NAÊM 1991 (CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM).
Con ngöôøi caù nhaân laø daáu hieäu ñaàu tieân vaø quan troïng ñeå nhaän dieän con
ngöôøi trong tieåu thuyeát. Hoï vöøa laø saûn phaåm, vöøa laø chuû theå cuûa neàn vaên hoaù
môùi. Hôn nöõa, khi nghieân cöùu veà caùi nhìn ngheä thuaät cuûa nhaø vaên trong tieåu
thuyeát hieän ñaïi noùi chung vaø nhöõng soá phaän caù nhaân noùi rieâng thì ngöôøi vieát seõ
coù dòp ñi saâu vaøo khai phaù nhöõng maûnh taâm hoàn voâ cuøng phong phuù vaø ñaày bí
aån. ÔÛ ñoù, moãi caù nhaân laø moät theá giôùi muoân maøu muoân veû maø cuõng raát gaàn guõi
vôùi ñaëc ñieåm baûn chaát ngöôøi. Coù moät leõ phaûi ñaõ trôû thaønh nguyeân lyù thoâng
thöôøng: “Traùi tim, trí töôûng töôïng vaø lí trí, ñoù chính laø moâi tröôøng sinh ra caùi maø
chuùng ta goïi laø vaên hoaù” ( Pautoâpxki). Vaên hoïc laø thaønh toá haøng ñaàu cuûa nhaân
hoïc, vaên hoaù vaø neáu phaùt trieån thuaän chieàu vôùi vaên hoaù, khoâng theå ñaët lí trí leân
treân traùi tim nhaân baûn, caû nhöõng maët voâ hình, voâ aûnh cuûa taâm linh. Vì theá, ñôøi
soáng con ngöôøi, ñaëc bieät laø giaù trò caù nhaân trong xaõ hoäi vaø trong vaên hoïc, duø
baát cöù nôi ñaâu, chæ khaùc nhau veà trình ñoä phaùt trieån, veà moâi tröôøng daân toäc vôùi
nhöõng taäp tuïc vaø sinh hoaït, nhöng caùi xöông soáng laøm neân con ngöôøi vaãn laø yù
nghóa cuûa nhöõng giaù trò caù nhaân.
Heghen, nhaø trieát hoïc, myõ hoïc coå ñieån ñaõ töøng laäp luaän raèng: “Con ngöôøi
töï phaân bieät vôùi ñoäng vaät vaø qua ñoù töï phaân bieät vôùi giôùi töï nhieân, chuû yeáu laø qua
vieäc anh ta töï nhaän thöùc baûn thaân mình nhö moät caùi toâi”. Freud ñöùng ôû goùc ñoä
taâm lí ñaõ chia con ngöôøi ra ba traïng thaùi: con ngöôøi yù thöùc, con ngöôøi tieàm thöùc
vaø con ngöôøi voâ thöùc. Ba daïng con ngöôøi aáy luoân toàn taïi thoáng nhaát trong moät
28
caù theå nhöng coù nhöõng luùc thì con ngöôøi naøy maïnh hôn, troäi hôn con ngöôøi kia.
Ñeán K.Marx laïi quan nieäm vaø dieãn giaûi ôû ba caáp ñoä thuoäc baûn chaát ngöôøi: con
ngöôøi töï nhieân (theå löïc, chieàu cao, troïng löôïng, duïc voïng, nhu caàu, sinh lyù …),
con ngöôøi xaõ hoäi (giai caáp, thaønh phaàn xaõ hoäi trình ñoä hoïc vaán …) vaø con ngöôi
nhaân caùch, töùc con ngöôøi trong con ngöôøi (suy nghó, yù thöùc, cung caùch soáng,
caùch ñoái nhaân xöû theá vaø ñaëc bieät laø nhöõng bí aån, khao khaùt vöôn tôùi baûn ngaõ ñích
thöïc cuûa mình). Tam theá ngöôøi naøy luoân chuyeån hoaù laãn nhau vaø cuøng toàn taïi
trong moät theå thoáng nhaát maø con ngöôøi nhaân caùch laø trung taâm giaù trò ñieàu
khieån moïi haønh vi, hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Nhö vaäy, ñi vaøo tìm hieåu caùi nhìn
._.maø haáp thuï,
töï deät baèng caùc ngoân ngöõ töø ngöôøi khaùc. Chaúng haïn, ta bieát noãi khao khaùt yeâu
thöông trong ngöôøi Daâu qua lôøi noùi cuûa Haïnh, ta bieát söï theøm muoán quan heä xaùc
thòt cuûa muï Hôn qua caùi nhìn, söï nhaän xeùt cuûa Nguyeãn Vaïn veà muï, qua aùnh maét,
caùch aên maëc hôù heânh vaø nhöõng lôøi muï treâu gheïo khieán Vaïn vöøa sôï, vöøa khoù
chòu, nhöng ñoâi luùc phaûi baän taâm, suy nghó … Chuùng ta caûm nhaän ñöôïc taàm voùc
cuûa Phöông qua nhöõng trang hoài öùc ñaày bi kòch cuûa Kieân, qua söï traân troïng, ñau
ñôùn vaø daèn vaët trong taâm hoàn anh. Lôøi traàn thuaät beà ngoaøi laø ngoâi thöù ba,
nhöng beân trong ñoù laø lôøi traàn thuaät ngoâi thöù nhaát traù hình. Vieäc söû duïng
ñieåm nhìn nhaân vaät ñaõ taïo thaønh kòch tính caêng thaúng noäi taïi cho lôøi traàn thuaät,
taùc giaû thöôøng laøm cho lôøi noùi cuûa mình trôû neân ít tin caäy, noù khoâng theå bao truøm
vaø taåy saïch caùc yù thöùc khaùc, maø chæ laø moät yù thöùc giöõa nhieàu yù thöùc, khoâng coù
tham voïng noùi lôøi quyeát ñònh. Ñieàu naøy raát deã nhaän thaáy qua nhöõng caùch noùi
“Coù ngöôøi cho raèng…, hình nhö ….., döôøng nhö…., moãi ngöôøi noái moät kieåu ….”
Ngöôøi traùch lôùp treû …. Ngöôøi baûo sao oâng khieân …”Nhö vaäy, trong nhöõng ngöõ
caûnh nhaát ñònh, nhöõng lôøi taøn nhaãn, khieâu khích coù taùc duïng kích thích ñoái thoaïi,
buoäc ngöôøi ñoïc khoâng theå tieáp nhaän suoâng, moät chieàu, noù cho thaáy ñoù chæ laø moät
caùch tieáp nhaän phieán dieän, caàn phaûi suy xeùt laïi. Chaúng haïn: taïi sao baø Son phaûi
cheát ? Caùi cheát cuûa baø coù giaù trò gì ? Döông Höôùng coù yù ñoà gì laïi ñeå cho Haïnh
gaëp Nguyeãn Vaïn? Taïi sao Phöông phaûi soáng cuoäc ñôøi thaùc loaïn ?… Chính vieäc
taùi hieän nhaân vaät döôùi nhöõng caùi nhìn chuû quan ñònh kieán cuûa ngöôøi ñôøi ñaõ taïo ra
hieäu quaû khaùch quan nghieâm nhaët cuûa buùt phaùp caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi
vieát veà phuï nöõ. “Khaùch quan nghieâm nhaët” laø vì cuoäc soáng ñoù ñaõ giaùn caùch khoûi
caùi gioïng lôøi chuû quan cuûa “taùc giaû ñuùng ñaén, ñuùng möïc”.
134
Maët khaùc, trong lôøi vaên ña gioïng beân caïnh lôøi keå nhieàu gioïng (lôøi nhai, lôøi
phong caùch hoaù), lôøi nöûa tröïc tieáp, lôøi keå theo ngoâi thöù nhaát … thì ñoäc thoaïi noäi
taâm hay lôøi traàn thuaät noäi taïi cuõng laø moät caùch theå hieän raát sinh ñoäng trong taùc
phaåm. Ñoäc thoaïi laø lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi tröïc tieáp, coù theå noùi vôùi mình, hay vôùi
ngöôøi khaùc, nhöng noù ñoäc laäp vôùi caùc lôøi ñoái ñaùp. Theo Tamara Moâtölioâva thì
ñoäc thoaïi noäi taâm “bao goàm lôøi noùi khoâng phaùt ra lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi nöûa tröïc
tieáp, nôi maø taùc giaû nhaân danh mình, nhöng laïi naém baét töø ngöõ vaø ngöõ ñieäu cuûa
nhaân vaät, vaø lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm trong ñoù tieáng noùi nhaân vaät döôøng nhö ñöôïc
taùch laøm hai tieáng noùi tranh caõi nhau; vaø haøng loaït lôøi suy luaän chaët cheõ, cuûa
nhöõng yù nghó muø môø hoãn loaïn. Taát caû caùc hình thöùc ñoù giuùp cho nhöõng tieåu thuyeát
taùi hieän moät caùch chaân thöïc, khoâng giaûn löôïc toaøn boä theá giôùi taâm hoàn, trí tueä cuûa
con ngöôøi ngaøy caøng phöùc taïp, thöôøng laø maâu thuaãn” (Tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi
hoâm nay. M.1966, tr 279) (trích laïi cuûa Traàn Ñình Söû) [57;181].
Nhö vaäy, ñoäc thoaïi noäi taâm coù theå laø lôøi tröïc tieáp vöøa coù theå laø lôøi giaùn
tieáp duøng ñeå traàn thuaät. Phaïm vi cuûa noù bao goàm caû lôøi nöûa tröïc tieáp. Nhieàu taùc
giaû phöông Taây ñoàng nhaát ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc (Leon Edel, 1955).
Caùi môùi cuûa ñoäc thoaïi noäi taâm, theo Edoward Dujardin (1931) laø noù ñöôïc trình
baøy döôùi hình thöùc hoãn ñoän, chuû quan, noù taùi hieän caùi doøng lieân tuïc cuûa yù nghó
xuaát hieän trong taâm hoàn nhaân vaät theo traät töï maø noù xuaát hieän. Noù vaãn ñöôïc löïa
choïn nhöng khoâng phaûi theo logic cuûa lí trí.
Chaúng haïn ñoaïn vaên sau ñaây:
“Nguyeãn Vaïn treo suùng vaøo coät nhaø roài löõng thöõng ra cöûa. Con muï Hôn, vôï
thaèng Coâng caép thuùng töø trong beáp laëng leõ löôùt qua maëtï Vaïn. Coù trôøi bieát noù ñang
nghó gì? Choàng caén löôõi cheát, boá choàng saép bò xöû baén. Chaéc laø coâ aû caép thuùng ñi
chaïy aên, söôùng laém baây giôø môùi thaáy caùi noãi khoå cuûa oâng baø noâng thoân. Con daâu
ñòa chuû coù khaùc, cöù môn môûn. Thaèng Coâng roõ kheùo choïn vôï, maét ñen lay laùy thaét
135
ñaùy löng ong, da ñoû hoàng hoàng. Thôøi theá khoâng thay ñoåi, thaèng Coâng khoâng caén
löôõi töï töû cöù goïi laø ñeû ra khoái ñòa chuû con. Coù tieáng treû la heùt ngoaøi vöôøn. Vaïn
ngoù qua bôø töôøng giaäu ngôõ ngaøng nhìn boïn treû. Chuùng thaät tinh quaùi baét chöôùc y
nhö toaø aùn huyeän môû toaø xeùt xöû thaèng cu Tooùn con muï Hôn”[21;49].
Tình huoáng ôû ñaây laø: Nguyeãn Vaïn lau suùng xong thì thaáy muï Hôn neân lieân
töôûng ñeán hoaøn caûnh cuûa muï vaø gia ñình, lieân töôûng ñeán thaân theá vaø coù chuùt baát
nhaãn trong soá phaän muï. Boãng nghe boïn nhoùc la heùt, Vaïn giaät mình vaø taâm trí trôû
veà thöïc taïi. Thoâng qua caûm xuùc vaø suy nghó cuûa Nguyeãn Vaïn, chuùng ta hieåu
ñöôïc con ngöôøi muï Hôn vaø moät chuùt tình thöông haïi cuûa Vaïn nöõa. Ñoù chính laø
doøng yù thöùc lieân tuïc cuûa nhaân vaät maø söï chuù yù di chuyeån töø vieäc naøy sang vieäc
khaùc. Chính vieäc gaén lieàn ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc laøm cho hình thöùc
naøy ñoåi môùi veà chaát so vôùi ñoäc thoaïi noäi taâm trong tieåu thuyeát coå ñieån theá kyû
XIX. Trong ñoäc thoaïi noäi taâm hieän taïi chuû ñeà lôøi noùi luoân thay ñoåi, ngaét quaõng,
noái tieáp vaø trong doøng chaûy yù thöùc ñoù, nhieàu khi taùc giaû vieát lieân tuïc haøng trang
daøi:
“Trong soá baïn beø coù leõ chæ coù Daâu laø hieåu Haïnh hôn caû, Daâu soâi noåi maïnh
meõ nhieàu ñam meâ, Daâu vaø Haïnh thaân nhau. Tuy laø Haïnh keå veà Daâu nhöng ñeå lôøi
keå khaùch quan thì Haïnh nhaäp suy nghó vaøo doøng yù thöùc cuûa Daâu, treân cô sôû ñoù,
noùi ra nhöõng khí caïnh tính caùch vöøa thaúng thaén, trung thöïc, vöøa tinh anh, laïi coù
caù tính ñaùo ñeå, deã xuùc ñoäng cuûa Daâu (so saùnh Phöông). Trong lôøi ñoäc thoaïi noäi
taâm cuûa baø Son (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”) cuõng thöôøng ñöôïc ñoái thoaïi
hoaù nhö vaäy, baø vöøa hoûi vöøa traû lôøi vaø phaân tích, moå xeû vaán ñeà. “Mang tieáng laø
choàng con nhaø cöûa ñeà hueà, caû ñôøi chöa bieát ñeán caùi ñoùi, caùi reùt. Nhöng hoûi coù bao
nhieâu ngaøy baø thaáy ñöôïc sung söôùng maõn nguyeän ? Coù bao nhieâu giôø phuùt baø
ñöôïc troâi noåi trong ngoït ngaøo meâ ñaém? Ñaõ bao giôø baø thaáy mình vaø oâng Haøm laø
moät ñoâi caù thôøn bôn, moãi ngöôøi chæ coù moät nöûa taám thaân, moät nöûa caëp maét nhìn,
136
moät nöûa mang thôû, neân luùc naøo cuõng hoaø nhaäp, tuy hai maø moät, luùc naøo cuõng
quaán quyùt ñaém say ?Ñaõ luùc naøo baø thaáy mình nhö vaäy? Chöa ! Ñaõ bao giôø baø thaáy
mình laø moät caønh taàm ngöûi, vaø oâng Haøm laø caùi caây vöõng chaéc ñeå baø víu vaøo, töïa
vaøo ? Chöa? Chöa bao giôø? Nhöng baø ñaõ laøm heát boån phaän cuûa moät ngöôøi vôï, taän
taâm, taän löïc” [77;143].
Trong lôøi ñoäc thoaïi cuûa baø Son, baø nhö phaân thaân ra laøm hai nöûa ñeå töï
mình noùi vôùi mình, noùi veà cuoäc ñôøi mình. Ñaây cuõng laø moät bieän phaùp boäc loä
nhöõng caûm xuùc, yù nghó thaàm kín. Bôûi vì, “trong yù nghó con ngöôøi toû ra töï do hôn
laø trong lôøi noùi ra thaønh lôøi” [57;181]. Hoaøn caûnh baø Son cuõng ñau ñôn chaúng
khaùc gì Thuyù Kieàu, nhöng Thuyù Kieàu xöa bò rôi vaøo tay Maõ Giaùm Sinh, bò Tuù Baø
haønh haï môùi ñau ñôùn tieác nuoái: “Bieát thaân ñeán böôùc laïc loaøi, Nhò ñaøo thaø beû cho
ngöôøi tình chung”. Coøn baø Son, noãi loøng bieát toû cuøng ai, khi baø ñaõ töï nguyeän
hieán daâng tình yeâu cho ngöôøi mình yeâu roài Phuùc khoâng coù can ñaûm boû troán cuøng
baø ? Thaät oaùi aêm!
Nhö vaäy, coù theå thaáy raèng hình thöùc ngoân töø ngheä thuaät cuûa Döông
Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ vaän duïng treân ñaây ñaõ cho thaáy roõ
thöïc chaát saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø phaân bieät ngoân töø vaên hoïc vôùi ngoân töø ñôøi
thöôøng.
Neáu Baûo Ninh laø moät caáu truùc ñöùt noái khoâng aên khôùp, nhöõng doøng chaép
vaù, nhöõng taàng yù nghóa chìm maø ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính
nhöõng ngoân töø soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän nhau, ñaët ra nhöõng vaán ñeà
veà cuoäc soáng, con ngöôøi, vaán ñeà trieát lyù, tình yeâu, saùng taïo … Thì ôû “Maûnh ñaát
laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” laïi cuoän xoaùy, traên trôû, buøng noå,
suy tö, tan naùt, …
Quaù trình tìm toøi ñoåi môùi trong tö duy ngoân ngöõ cuûa caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ
toû roõ taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa hoï. Maëc duø coøn moät vaøi haïn cheá nhöng cuoái
137
cuøng khi ñaõ coù söï nhaøo naën ñeán tan nhuyeãn giöõa trieát lyù vaø ñôøi soáng, aáy laø luùc
taùc phaåm ñaõ truyeàn ñeán ngöôøi ñoïc “moät caùi gì ñoù naèm ngoaøi chöõ nghóa”
138
KEÁT LUAÄN
Moät quan nieäm ngheä thuaät chaân thaät, coù taàm khaùi quaùt cao veà tö töôûng
thaåm myõ, laïi chöùa ñöïng yù nghóa trieát lyù nhaân sinh ñaäm ñaø saâu saéc veà con ngöôøi
nhaát laø ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong taùc phaåm “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu
ma”, “Beán Khoâng Choàng”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ñaõ ñem laïi cho ba taùc
giaû Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh giaûi nhaát cuûa Hoäi nhaø vaên
Vieät Nam naêm 1991. Ñaây laø moät phaàn thöôûng vinh döï hoaøn toaøn xöùng ñaùng.
Tieåu thuyeát Vieät Nam hieän ñaïi thaät töï haøo vì ñaõ hoaø nhaäp vaøo doøng chaûy
cuûa tieåu thuyeát hieän ñaïi ñích thöïc ngheä thuaät treân theá giôùi. Ñoù laø söï ñoåi môùi
trong tö duy vaø trong caùi nhìn môùi veà con ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ. Tieáp tuïc
truyeàn thoáng töø Nguyeãn Du, Nam Cao, Vuõ Troïng Phuïng roài nhoùm Töï löïc Vaên
Ñoaøn … caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong ba tieåu thuyeát ñoaït
giaûi cuûa ba taùc giaû keå treân, coù theå toùm laïi nhö sau:
Boái caûnh lòch söû vaên hoaù nhöõng naêm 90 ñaëc bieät laø vaên hoaù laøng xaõ, vaên
hoaù thaønh thò maø ba taùc phaåm ñeà caäp tôùi vôùi muïc tieâu “xaây döïng moät neàn vaên
hoaù tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” laø cô sôû, tieàn ñeà, neàn taûng khôi gôïi giuùp
hieåu bieát hôn ñôøi soáng bí aån beân trong thaàm kín nhaát cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam
noùi chung vaø trong ba tieåu thuyeát ñaït giaûi noùi rieâng. Töø ñoù, coù theå thaáy ñöôïc thôøi
gian vaø khoâng gian xuaát hieän nhöõng ngöôøi phuï nöõ Baø Nhaân, baø Son, Coâ Ñaøo, Coâ
Haïnh, Coâ Phöông … laø thôøi ñieåm lòch söû cuï theå trong taùc phaåm vöøa laø nhöõng thaäp
nieân 90, vöøa laø nhöõng naêm thaùng khoác lieät chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam. Boái
caûnh vaên hoaù thaønh thò, noâng thoân taàng taàng lôùp lôùp ñan cheùo vaøo nhau. Roài caû
truyeàn thoáng vaên hoaù töï ngaøn xöa hieän roõ qua kí öùc cuûa nhaân vaät (nhöõng caâu
chuyeän coå tích ñaày aép trong tuoåi thô cuûa Haïnh, caâu chuyeän huyeàn thoaïi cuûa cuï
139
Khieân, söï tích vieäc thôø hoå cuûa doøng hoï oâng Haøm …) cuõng laø coäi nguoàn goùc nhìn
vaên hoaù vaø goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi veà ngöôøi phuï nöõ trong 3 taùc phaåm.
Nhöõng ngöôøi phuï nöõ xuaát hieän ôû nhöõng thôøi ñieåm heä troïng nhaát trong cuoäc
ñôøi: ñoù laø thôøi ñieåm coù vaán ñeà, thôøi ñieåm böôùc ngoaët nhö cuoäc gaëp gôõ lòch söû
giöõa Haïnh vaø Nguyeãn Vaïn, giöõa Phöông vaø Kieân beân hoà … Luùc naøy, ngöôøi ñoïc
khoâng chæ hieåu maø coøn thaáy ñöôïc tính caùch nhaân vaät khoâng phaùt trieån theo chieàu
thôøi gian maø môû roäng vaø phaùt trieån theo chieàu saâu vaø chieàu roäng khoâng gian. Vì
theá, neáu trong nhöõng tröôøng hôïp bình thöôøng, ngöôøi khaùc chæ thaáy moät tieáng noùi,
moät tö töôûng thì ôû nhöõng thôøi ñieåm naøy, nhaø vaên thaáy ñöôïc nhieàu tieáng noùi,
nhieàu tö töôûng giao thoa ñoái thoaïi vôùi nhau vaø haït nhaân nhaân caùch bí aån cuûa
ngöôøi phuï nöõ caøng ñöôïc boäc loä roõ trong tieåu thuyeát ña bình dieän, ít nhieàu ña
thanh ñoái thoaïi cuûa Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng vaø Baûo Ninh.
Phaàn coát loõi cuûa luaän aùn laø vaán ñeà caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ
cuûa ba nhaø vaên ôû ba tieåu thuyeát. Ñaây laø moät vaán ñeà troïng taâm cuûa thi phaùp hoïc
hieän ñaïi ñaõ ñöôïc ngöôøi vieát trieån khai moät caùch khaù cuï theå döïa treân tam theá
ngöôøi cuûa K.Marx. Vôùi xuaát phaùt ñieåm laø con ngöôøi caù nhaân theo quan nieäm
trieát hoïc, xaõ hoäi vaø vaên hoïc, ngöôøi vieát ñaõ tìm ra ñöôïc nhöõng khía caïnh phong
phuù veà nhöõng con ngöôøi khaùc nhau cuøng toàn taïi trong moät con ngöôøi, moät sieâu
toång theå ngöôøi. Ñoù laø con ngöôøi töï nhieân, con ngöôøi xaõ hoäi giai caáp vaø con
ngöôøi nhaân caùch. Coù nhöõng thôøi ñieåm, hoaøn caûnh thì con ngöôøi naøy maïnh meõ,
laøm chuû nhöng cuõng coù nhöõng luùc con ngöôøi kia laïi troãi daäy, laïi laán aùt … Song,
trong cuøng moät con ngöôøi aáy, moät thöïc theå aáy vaãn luoân coù söï haøi hoaø, thoáng nhaát
vôùi nhau. Neáu ai ñoù khoâng dung hoaø ñöôïc nhöõng con ngöôøi aáy trong baûn thaân thì
seõ daãn ñeán keát cuïc bi thaûm laø ñieàu taát yeáu.
140
Döôùi goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi, ba ngöôøi phuï nöõ tieâu bieåu trong ba
tieåu thuyeát ñöôïc bieåu hieän toùm löôïc nhö sau:
Phöông trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh voán laø
ngöôøi con gaùi thò thaønh trong saùng, ñeïp ñeõ caû theå xaùc laãn taâm hoàn. Nhöng do moâi
tröôøng xaõ hoäi trong vaø sau chieán tranh, nhaát laø nhöõng hoäi chöùng cuûa chieán tranh
(caàn phaân bieät chieán tranh chính nghóa vaø phi nghóa) ñaõ daãn tôùi söï ñoå vôõ veà taâm
hoàn vaø söï baêng hoaïi veà theå xaùc. Song, suy ñeán cuøng ñoù cuõng laø ñeå theå hieän söï töï
yù thöùc veà loøng toân troïng tình yeâu vôùi Kieân theo kieåu suy thoaùi mang nhieàu tính
nöõ cuûa kieåu daïng phuï nöõ ít nhieàu phoå bieán trong xaõ hoäi Vieät Nam thôøi aáy.
Coøn trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì ngöôøi ñoïc laïi aán töôïng
nhaát ôû nhaân vaät Son. Baø laø ngöôøi phuï nöõ ñeïp caû veà theå xaùc laãn taâm hoàn laïi cuõng
laø ngöôøi chòu nhieàu baát haïnh nhaát veà ñöôøng tình duyeân. Bi kòch baét ñaàu töø ñoù vì
yeâu oâng Phuùc maø khoâng ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi mình yeâu. Coù choàng nhöng laïi bò
choàng haønh haï veà moïi phöông dieän, keát cuïc bi thaûm, beá taét, cuøng ñöôøng, nhaûy
xuoáng soâng töï töû coøn bò goïi hoàn veà ñeå phuïc vuï möu ñoà ñen toái. Ñaây laø tieáng
chuoâng baùo ñoäng veà soá phaän bi kòch cuûa ngöôøi phuï nöõ noâng thoân thôøi baáy giôø vaø
ngay caû thôøi nay. Ñoàng thôøi, ñaây cuõng laø ñieàu maø nhöõng ngöôøi caàm caân naûy möïc
veà chính saùch noâng thoân vaø söï giaûi phoùng phuï nöõ caàn quan taâm, maëc duø sau naøy
caùch cö xöû ñoái vôùi hoï ñaõ coù ít nhieàu thay ñoåi. Bôûi vì, noùi nhö K.Marx: “Söï giaûi
phoùng phuï nöõ chính laø thöôùc ño söï tieán boä cuûa xaõ hoäi”
Ñaëc bieät, Haïnh (Beán Khoâng Choàng) töø tuoåi aáu thô ñeán khi böôùc qua lôøi
nguyeàn (laáy Nghóa) roài ñeán cuoäc gaëp gôõ lòch söû vôùi Nguyeãn Vaïn laø quaù trình
chuyeån hoaù tính caùch vöøa tieäm tieán, vöøa ñoät bieán raát ñaëc tröng cuûa tieåu thuyeát.
Caùi “gen” ngöôøi ôû Haïnh ñöôïc baûo löu sinh ñoäng neân noù coù theå chuyeån hoaù, ñoåi
môùi phuø hôïp vôùi ba böôùc ngoaët quan troïng cuûa ñôøi naøng nhö ñaõ trình baøy trong
luaän vaên. Roõ raøng trong luùc tuyeät voïng ñau khoå nhaát cuûa kieáp ngöôøi phuï nöõ
141
(khoâng choàng, khoâng con, maát tình yeâu) thì böôùc ñoät phaù nhö coù söùc thaàn
khieán caû ba con ngöôøi (töï nhieân, xaõ hoäi giai caáp môùi, nhaân caùch) ñaõ buøng noå taïo
ra cuoäc gaëp gôõ coù moät khoâng hai trong lòch söû tieåu thuyeát Vieät Nam. Khi tieáp
caän cuoäc gaëp gôõ lòch söû naøy chuùng ta deã lieân töôûng ñeán caûnh Thò Nôû ñeán vôùi Chí
Pheøo, Natasa gaëp Andray Poâncoânxiki (Chieán tranh vaø hoaø bình – Lex Tonxtoâi),
Scatlet Ohara gaëp Rex Butler (Cuoán theo chieàu gioù – Magarrit Michel). Tuy caûnh
ngoä coù khaùc nhau nhöng ñeàu töông ñoàng laø söï soáng kyø dieäu cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaõ
boäc loä ñaày bi caûm trong hoaøn caûnh tuyeät voïng khoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi.
Ñieàu ñaùng tieác laø do say söa taùi hieän böùc tranh xaõ hoäi, xaây döïng moät coäng
ñoàng ñoâng ñuùc (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” – Nguyeãn Khaéc Tröôøng) hoaëc
maõi doõi theo nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa nhaân vaät (“Thaân phaän cuûa tình yeâu”
cuûa Baûo Ninh) maø caùc nhaø tieåu thuyeát chöa quan taâm heát möùc ñeán nhöõng nhaân
vaät nöõ. Phaûi noùi caùc cuoác saùch coù nhieàu nhaân vaät, coù ñöôïc bieåu hieän trong tính
caùch khieán ai ñaõ moät laàn ñoïc qua khoù coù theå queân. Nhöng roài nhöõng nhaân vaät
naøy chöa ñöôïc nhaø vaên khai thaùc ñeán taän cuøng. Chaúng haïn Daâu, Thaém (Beán
Khoâng Choàng), Ñaøo, Minh Toå, Chò Beù (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma), Hoaø,
Haïnh, Lan (Thaân phaän cuûa tình yeâu) … neáu ñöôïc nhaø vaên chuù yù khai thaùc saâu
chaéc seõ coù söùc soáng laâu beàn vôùi thôøi gian. Nhöng buø laïi, caùc taùc giaû ñaõ ñoåi môùi
caùi nhìn veà nhaân vaät. Ñaëc bieät, ba nhaø vaên ñaõ nhìn thaáy söï töï yù thöùc trong con
ngöôøi naøy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ aáy laø chuû theå ñích thöïc cuûa söï mieâu taû ngheä
thuaät cuûa nhaø vaên. Duø trong baát kyø hoaøn caûnh naøo hoï cuõng luoân töï yù thöùc, thöùc
nhaän soaùt xeùt laïi mình vaø theá giôùi quan mình ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi haït nhaân
nhaân caùch khoâng keát thuùc vaø baûn chaát ña thanh phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc ñôøi.
Vaán ñeà ngoân töø cuõng ñaõ ñöôïc caùc caây buùt ñoaït giaûi ñaëc bieät quan taâm vaø
ñoåi môùi. Vì theá, caáu taïo vaø kieán truùc ngoân töø trong “Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh
142
ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ít nhieàu coù tính phöùc ñieäu.
Ngoân töø trong nhöõng tieåu thuyeát naøy taïo neân moät söï vaän ñoäng beân trong phöùc
taïp, baèng söï hoãn hôïp phong caùch, nhöõng tieáng noùi nhieàu gioïng, nhöõng hình töôïng
nhieàu saéc thaùi, bieåu ñaït moät theá giôùi beân ngoaøi… noâng thoân vôùi nhöõng con ngöôøi
toaùn tính, lo laéng … buøng noå. Nhöõng im laëng vaø khoaûng troáng, khoâng noùi, ngôïi ca
vaø chì chieát, chua chaùt vaø ngoït ngaøo, khaúng ñònh vaø phuû ñònh, baùc boû hay chaáp
nhaän. Nhöõng caùi xoâ boà vaø nhoän nhaïo aáy chöùa ñöïng nhieàu yù nghóa chìm maø ngöôøi
ñoïc coù theå khai thaùc. Ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính nhöõng ngoân töø
soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän vôùi nhau ñeå roài ñaët ra nhöõng vaán ñeà veà
cuoäc soáng, con ngöôøi, nhöõng vaán ñeà trieát lyù veà tình yeâu, söï hy sinh cam chòu …
hay saùng taïo ngheä thuaät … Vaø coù ñöôïc söï thaønh coâng trong theá giôùi ngheä thuaät
ngoân töø aáy laø söï pha taïp caùc kieåu gioïng ñieäu tranh bieän, trieát lyù, traûi nghieäm hay
haøi höôùc, cöôøi côït nghieâm tuùc … Chính gioïng ñieäu ñaõ giuùp cho caùi nhìn cuûa nhaø
vaên theâm troïn veïn, ñaày ñuû trong khi tìm hieåu ñôøi soáng noäi taâm nhaân caùch cuûa
nhaân vaät.
Laø saûn phaåm cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, vaên hoïc coù noäi dung lòch söû saâu saéc maø
lòch söû giaûi phoùng phuï nöõ seõ ñaùnh giaù söï vaên minh tieán boä cuûa xaõ hoäi. Ngöôøi phuï
nöõ trong ba tieåu thuyeát (“Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”,
“Thaân phaän cuûa tình yeâu”) ñoaït giaûi cuûa ba nhaø vaên Döông Höôùng, Nguyeãn
Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ coù ñöôïc moät ñôøi soáng thöïc söï, ñuùng nghóa maëc duø
treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc ñích thöïc, hoï ñaõ gaëp quaù nhieàu traéc trôû ñau
ñôùn, thaäm chí moãi laàn coá gaéng vöôn leân laïi bò xaõ hoäi, cuoäc soáng vuøi daäp. Nhöng
söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän laïi baûn thaân vaø theá giôùi ñaõ laøm cho hình aûnh cuûa hoï
lôùn leân raát nhieàu. Hoï ñaõ böôùc ra khoûi trang vaên maø soáng moät cuoäc ñôøi troïn veïn
trong loøng ngöôøi ñoïc hoâm nay vaø mai sau.
143
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
* Taùc giaû trong nöôùc:
1. Leâ Huy Baéc (1998), “ Gioïng vaø gioïng ñieäu trong vaên xuoâi hieän ñaïi”, Taïp chí
Vaên hoïc” (9), trang 66-71.
2. Phí Vaên Baùi (1991), “Chaân dung vaên ngheä só: nhaø vaên Baûo Ninh”, Taïp chí
Ngöôøi Haø Noâò, (6) trang 5-7.
3. Ngoâ Vónh Bình (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä
Quaân ñoäi, (8).
4. Ñinh Xuaân Duõng (2004), Vaên hoïc – Vaên hoaù tieáp nhaän vaø suy nghó (Pheâ binh –
Tieåu luaän), Nxb Töø ñieån baùch khoa, Haø Noäi .
5. Hoàng Dieäu (1991), “ Veà Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä
Quaân ñoäi, (8).
6. Traàn Thanh Ñaïm (1989), “ Baøn theâm veà vaán ñeà con ngöôøi trong vaên hoïc”,
Baùo Vaên ngheä, (35).
7. Trung Trung Ñænh (1991), “Döông Höôùng vaø Beán Khoâng Choàng”, Taïp chí vaên
ngheä Quaân ñoäi (12).
8. Haø Minh Ñöùc (Chuû bieân) (1998), Chaëng ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc Vieät Nam,
Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi.
9. Ñoã Mai Haø (1991), “Gaëp ba taân khoan giaûi thöôûng Hoäi Nhaø Vaên Vieät Nam”,
Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (1), thaùng 1.
10. Nguyeãn Vaên Haïnh, Huyønh Nhö Phöông (1995), Lyù luaän vaên hoïc – Vaán ñeà vaø
suy nghó, Nxb Giaùo duïc.
11. Nguyeãn Vaên Haïnh (1987), “Ñoåi môùi tö duy, khaúng ñònh söï thaät trong vaên hoïc
ngheä thuaät”, Taïp chí Vaên hoïc, (2) trang 9-13.
12. Nguyeãn Vaên Haïnh (1993), “Nguyeãn Minh Chaâu trong nhöõng naêm 80 vaø söï
ñoåi môùi caùi nhìn veà con ngöôøi”, Taïp chí Vaên hoïc, (3).
144
13. Phaïm Hoa (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma – Böùc tranh gaén chaët vôùi
hieän thöïc”, Baùo Quaân ñoäi nhaân daân thöù 7, (5).
14. Traàn Quoác Huaán (1991), “Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí
Vaên ngheä, (3).
15. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Vaên hoïc – hoïc vaên, Tröôøng Vieát vaên Nguyeãn Du,
Haø Noäi.
16. Hoaøng Ngoïc Hieán (1991), “ Nhöõng nghòch lyù cuûa chieán tranh trong Thaân
phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (6).
17. Ñoã Ñöùc Hieåu (1993), Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc, Nxb Muõi Caø Mau.
18. Ñoã Ñöùc Hieåu (1991), “Nhöõng nhòp maïnh cuûa tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình
yeâu cuûa Baûo Ninh (hay Noãi buoàn chieán tranh)”, Taïp chí Taùc phaåm môùi, (1).
19. Ñaøo Hieáu (1991) “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3).
20. Hoaøng Höng (1991), “Xin goïi ñuùng teân”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3).
21. Döông Höôùng (1998), Beán Khoâng Choàng, Nxb Hoäi Nhaø Vaên.
22. Döông Höôùng (1998), Boùng ñeâm vaø maët trôøi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
23. Döông Höôùng (1998), Ñaøn chim keùt bay ngang trôøi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên
hoïc, Haø Noäi.
24. Döông Höôùng (1998), Quaõng ñôøi coøn laïi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên hoïc, Haø
Noäi.
25. Phaïm Hoa (1995), Ñuøa cuûa taïo hoaù, (Aùnh traêng – taäp truyeän ngaén ñöôïc giaûi
1991), Nxb Hoäi nhaø vaên.
26. Phaïm Thò Hoaøi (1989), Thieân söù, Nxb Treû.
27. Leâ Ñình Kî (1984), Tìm hieåu taùc phaåm vaên hoïc, Nxb TP.Hoà Chí Minh.
28. Ñoã Vaên Khang (1996), “Pheâ bình Vaên hoïc hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc, (2),
trang 2-7.
145
29. Ñoã Vaên Khang (1991), “Nghó gì khi ñoïc tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình yeâu”,
Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3).
30. Toân Phöông Lan (2002), Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Minh Chaâu, Nxb
Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.
31. Toân Phöông Lan (1998), Moät soá vaán ñeà trong vaên xuoâi thôøi kyø ñoåi môùi (Chaëng
ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc, Haø Minh Ñöùc chuû bieân), Nxb Chính trò quoác gia, Haø
Noäi, trang 732 – 738.
32. Toân Phöông Lan (1994), “Chieán tranh qua nhöõng taùc phaåm vaên xuoâi ñöôïc
giaûi”, Taïp chí Vaên hoïc, (12), trang 4-8.
33. Chu Lai (1999), Aên maøy dó vaõng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
34. Chu Lai (1999), Phoá, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
35. Chu Lai (1999), Voøng troøn boäi baïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
36. Leâ Löïu (2002), Thôøi xa vaéng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
37. Leâ Löïu (2002), Soáng ôû ñaùy soâng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
38. Leâ Löïu (2002), Chuyeän laøng Cuoäi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
39. Phöông Löïu (Chuû bieân), (1997) Lyù luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi.
40. Phöông Löïu (1997), Khôi doøng lyù thuyeát, Nxb Hoäi Nhaø vaên.
41. Phöông Löïu (2001), Tìm hieåu lyù luaän vaên hoïc Phöông Taây hieän ñaïi, Nxb Vaên
hoïc Haø Noäi.
42. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø
vaên, Nxb Giaùo duïc.
43. Phuøng Quyù Nhaâm (1999), Thaåm ñònh vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä Tp.Hoà Chí
Minh.
44. Laõ Nguyeân (1998), “Vaên hoïc ngheä trong böôùc chuyeån mình”, Baùo Vaên ngheä,
(45), trang 7-10.
146
45. Leâ Thaønh Nghò (1998), “ Xuaân Thieàu vaø nhöõng trang vieát veà chieán tranh”,
Taïp chí Vaên hoïc (1),trang 36 –38.
46. Leâ Thaønh Nghò (1991), “Qua nhöõng cuoán saùch gaàn ñaây vieát veà chieán tranh”,
Taïp chí Vaên hoïc (1), trang 41-44.
47. Baûo Ninh (2003), Thaân phaän cuûa tình yeâu, Nxb Phuï nöõ, Haø Noäi.
48. Baûo Ninh (2002), Haø Noäi luùc khoâng giôø (Taäp truyeän ngaén), Nxb Vaên hoaù
thoâng tin, Haø Noäi.
49. Thanh Phöôùc (1991), “Caáu truùc, caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém
ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän, (7), trang 52 –53.
50. Huyønh Nhö Phöông (1988), “Caûm höùng pheâ phaùn trong vaên chöông hieän
nay”, Baùo Vaên ngheä (24).
51. Huyønh Nhö Phöông (1991), “Vaên xuoâi nhöõng naêm 80 vaø vaán ñeà daân chuû hoaù
neàn vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc (4).
52. Huyønh Nhö Phöông, Nhöõng tín hieäu môùi, Nxb Hoäi nhaø vaên.
53. Töø Sôn (1990), “Ñoåi môùi xaõ hoäi vaø ñoåi môùi vaên hoïc”, Baùo vaên ngheä (13)
54. Nguyeãn Höõu Sôn (1991), “Boùng ñeâm moät phöông dieän tö duy ngheä thuaät
trong tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” Baùo ngöôøi Haø Noâò (49).
55. Traàn Ñình Söû (1996), Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên.
56. Traàn Ñænh Söû (2002), Vaên hoïc vaø thôøi gian, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi.
57. Traàn Ñình Söû (2003), Daãn luaän thi phaùp hoïc, Nxb Giaùo duïc.
58. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lyù luaâän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh.
59. Leâ Ngoïc Traø (2002), Thaùch thöùc cuûa saùng taïo – Thaùch thöùc cuûa vaên hoaù, Nxb
Thanh Nieân.
60. Traàn Ñöùc Thaûo (1998), Vaán ñeà con ngöôøi vaø chuû nghóa lyù luaän “Khoâng coù con
ngöôøi”, Nxb Tp. Hoà Chí Minh.
147
61. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Söï hình thaønh con ngöôøi, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø
Noäi.
62. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Hieän töôïng hoïc vaø chuû nghóa duy vaät bieän chöùng, Nxb
Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi.
63. Buøi Vieät Thaéng (1991), “Ngoïn nguoàn cuûa nhöõng raøng buoäc”, Baùo Vaên Ngheä
(6), trang 7-8.
64. Nguyeãn Thò Minh Thaùi (1985), “Aán töôïng veà nhaân vaät nöõ cuûa Nguyeãn Minh
Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32).
65. Ñaøo Thaûn (1994), “Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong vaên
xuoâi”, Taïp chí Vaên hoïc (2), trang 13-16.
66. Ñoã Lai Thuyù (Söu taàm vaø bieân soaïn) (2001), Ngheä thuaät nhö laø moät thuû phaùp,
Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi.
67. Ñoã Lai Thuyù (1999), Töø caùi nhìn vaên hoaù, Nxb Vaên hoaù daân toäc.
68. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Hình dung ngöôøi Ñoåi môùi vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc
(6), trang 17-20.
69. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Moät caùch nhaän dieän thôøi kyø vaên hoïc vöøa qua”, Phuï
san vaên ngheä, thaùng 6.
70. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Vaên hoïc caàn baûo hieåm cho söï thaät lòch söû (Tieåu luaân
vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc, trang 15-18.
71. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Coõi chaäp chôøn baát ñònh vaø tieåu thuyeát Noãi buoàn
chieán tranh, (Tieåu luaän vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc,
trang 19-25.
72. Leâ Quang Trang (1991), “Vaøi neùt veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ ñi qua ñi qua
chieán tranh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3).
73. Ngoïc Trai (1987), “Söï khaùm phaù con ngöôøi Vieät Nam qua truyeän ngaén
Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32).
148
74. Voõ Gia Trò, “Moät tieåu thuyeát veà ñeà taøi chieán tranh nhìn töø goùc ñoä ngöôøi tieáp
nhaân. (Pheâ bình vaø tieåu luaän Quy luaät cuûa vaên chöông)”, Nxb Vaên hoaù
Thoâng tin.
75. Haø Xuaân Tröôøng (1980), “Maáy vaán ñeà veà vaên hoïc ngheä thuaät hieän ñaïi”, Baùo
Vaên ngheä (35).
76. Haø Xuaân Tröôøng (1987), “Vaên hoïc ngheä thuaät trong ñoåi môùi tö duy”, Baùo
Vaên ngheä (1).
77. Nguyeãn Khaéc Tröôøng (2003), Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Nxb Vaên hoïc
Haø Noäi.
78. Hoaøng Trinh (1999), Phöông Taây vaên hoïc vaø con ngöôøi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø
Noäi.
79. Leâ Thò Duïc Tuù (2003), Quan nieäm veà con ngöôøi trong tieåu thuyeát “Töï Löïc Vaên
Ñoaøn”, Nxb Thanh Nieân.
80. Nguyeãn Vaên Xuaát (1995), Caûm höùng pheâ phaùn trong tieåu thuyeát hieän ñaïi (qua
moät soá tieåu thuyeát Nga – Myõ – Vieät), Luaän aùn tieán só Lyù luaân vaên hoïc Tröôøng
ÑHSP Haø Noäi I, Haø Noäi.
81. Nguyeãn Vaên Xuaát (2001), “Hình töôïng vaø ngoân töø trong tieåu thuyeát”, Khoa
Ngöõ Vaên moät phaàn tö theá kyû , Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.Hoà Chí Minh, trang
147-154.
* Taùc giaû nöôùc ngoaøi:
82. Arnauñoáp. M (1978), Taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi.
( Hoaøi Lam vaø Hoaøi Ly dòch)
83. Bakhtin. M (1992), Lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Boä Vaên hoaù thoâng tin vaø
theå thao, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi (Phaïm Vónh Cö tuyeån choïn,
dòch vaø giôùi thieäu).
149
84. Bakhtin. M (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoáttoâiexki, Nxb Giaùo duïc. (Traàn
Ñænh Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn dòch).
85. Khrapchenco.M.B (1985), Caù tính saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc vaø con
ngöôøi, (Taäp II), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. (Leâ Sôn, Nguyeãn Minh dòch).
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- LA7117.pdf