Tài liệu Định hướng xuất khẩu hàng nông sản chế biến của Việt Nam đến năm 2010: ... Ebook Định hướng xuất khẩu hàng nông sản chế biến của Việt Nam đến năm 2010
72 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1568 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Định hướng xuất khẩu hàng nông sản chế biến của Việt Nam đến năm 2010, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
LêI NãI §ÇU
Trong bèi c¶nh hiÖn nay, xu thÕ héi nhËp vµ tù do ho¸ th¬ng m¹i ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trong mçi khu vùc vµ trªn toµn thÕ giíi. Cïng víi xu thÕ ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam b»ng nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ trong tiÕn tr×nh ®æi míi còng ®ang tÝch cùc héi nhËp víi nÒn kinh tÕ c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. NghÞ quyÕt trung ¬ng 4 (kho¸ VIII) cña §¶ng còng ®· x¸c ®Þnh ph¬ng híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong n«ng nghiÖp, t¹o ra nh÷ng mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu chñ lùc vµ t¨ng nhanh gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m tíi.
Trong bèi c¶nh ®ã, “ §Þnh híng xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010” lµ mét trong nh÷ng ®Ò tµi nghiªn cøu hÕt søc cÇn thiÕt, víi môc tiªu: mét lµ, xem xÐt, ®¸nh gi¸ tæng thÓ c¸c xu híng ph¸t triÓn chung cña thÞ trêng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn trªn thÕ giíi; hai lµ, trªn c¬ së ®ã, x©y dùng ®Þnh híng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ViÖt Nam híng ®Õn thÞ trêng hµng n«ng s¶n thÕ giíi, gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸ trong níc vµ tham gia, héi nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi; ba lµ, kh«ng ngõng n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng nhanh kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi riªng vµ hµng ho¸ nãi chung cña ViÖt Nam. Néi dung cña Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®îc kÕt cÊu thµnh ba phÇn sau:
PhÇn thø nhÊt nghiªn cøu chung vÒ thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi theo c¸c nhãm níc, c¸c khu vùc vµ c¸c nhãm s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn trong níc vµ thÕ giíi trong giai ®o¹n chñ yÕu tõ n¨m 1995 ®Õn nay. TËp trung ph©n tÝch nh÷ng xu híng s¶n xuÊt, tiªu thô vµ bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn trªn thÞ trêng thÕ giíi, nh»m ®a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung, cÇn thiÕt cho sù nghiÖp chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ t¨ng cêng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam trong xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu kh¸c.
PhÇn thø hai lµ nh÷ng néi dung nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn chñ yÕu cña ViÖt Nam theo c¸c s¶n phÈm vµ c¸c thÞ trêng chñ yÕu. Qua ®ã, Kho¸ luËn tèt nghiÖp muèn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lîi thÕ vµ h¹n chÕ trong s¶n xuÊt, xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ViÖt Nam. §ång thêi, Kho¸ luËn tèt nghiÖp còng ®a ra ®¸nh gi¸ vÒ ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng ®èi víi yªu cÇu t¨ng cêng xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn chñ yÕu cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010.
PhÇn thø ba lµ môc tiªu vµ ®Þnh híng xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ c¸c kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam b»ng nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh: më réng danh môc n«ng s¶n chÕ biÕn xuÊt khÈu; n©ng cao gi¸ trÞ vµ khèi lîng cña n«ng s¶n chÕ biÕn xuÊt khÈu, ®Ò cao vai trß ChÝnh phñ trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thÞ trêng xuÊt khÈu, m«i trêng kinh doanh xuÊt khÈu, n©ng cao søc c¹nh tranh cña n«ng s¶n chÕ biÕn ViÖt Nam trªn thÞ trêng xuÊt khÈu.
CH¬NG I: THÞ TRêNG HµNG N«NG S¶N CHÕ BIÕN THÕ GIíI
---o0o---
I. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô n«ng s¶n chÕ biÕn trªn ThÕ giíi:
S¶n lîng cña hÇu hÕt c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn trªn thÕ giíi ®Òu t¨ng qua c¸c n¨m ë møc trªn díi 1%/n¨m. NÕu so s¸nh víi møc t¨ng trëng b×nh qu©n 2,5 trong nh÷ng n¨m 90 th× møc t¨ng trëng b×nh qu©n trong giai ®o¹n nµy ®· gi¶m sót ®¸ng kÓ. H¬n n÷a, sù gia t¨ng s¶n lîng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c s¶n phÈm l¬ng thùc, thùc phÈm cha theo kÞp víi tèc ®é t¨ng d©n sè.
Trªn thÕ giíi, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®ang ®ang trë thµnh nh÷ng níc s¶n xuÊt chñ yÕu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, vµ theo ®ã lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. C¸c níc ph¸t triÓn vÉn lµ nh÷ng níc chiÕm tû träng cao vÒ s¶n lîng c¸c s¶n phÈm thuéc nhãm hµng thÞt, c¸c s¶n phÈm thÞt vµ nhãm hµng s÷a, c¸c s¶n phÈm s÷a; c¸c níc ®ang ph¸t triÓn l¹i thêng chiÕm tû träng cao trong s¶n lîng vÒ c¸c s¶n phÈm tõ trång trät, ®Æc biÖt lµ nhãm s¶n phÈm n«ng nghiÖp qua s¬ chÕ hoÆc chÕ biÕn.
Trong giai ®o¹n 1999 - 2000, khèi lîng tiªu dïng chung c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®· qua chÕ biÕn trªn thÕ giíi cã sù gia t¨ng, ngng ë møc thÊp h¬n chót Ýt so víi nhÞp ®é t¨ng cña s¶n lîng. Khèi lîng tiªu dïng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ n«ng s¶n chÕ biÕn, cha cã sù gia t¨ng râ rÖt, thËm chÝ cßn bÞ gi¶m sót ë nh÷ng khu vùc cßn cã sù gia t¨ng d©n sè ë nhÞp ®é cao.
Trong giai ®o¹n 1999 - 2000, næi lªn c¸c khu vùc cÇn chó ý: ®èi víi c¸c níc Ch©u Phi, ®ã lµ sù bÊt cËp gi÷a sù gia t¨ng d©n sè ë møc ®é cao vµ kh¶ n¨ng t¨ng s¶n lîng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn; ®èi víi c¸c níc §«ng ©u vµ Liªn X« cò, ®ã lµ sù gi¶m sót qu¸ møc cña s¶n lîng s¶n xuÊt vµ khèi lîng tiªu dïng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp so víi d©n sè, mÆc dï trong giai ®o¹n nµy, d©n sè cña c¸c níc §«ng ©u cã xu híng gi¶m; ®èi víi khu vùc ViÔn §«ng, mÆc dï cã sù gia t¨ng s¶n lîng cao, nhng søc Ðp do sù gia t¨ng d©n sè ®èi víi vÊn ®Ò an ninh l¬ng thùc vÉn lín.
II. MËu dÞch hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m 90 vµ ®Çu thÕ kû 21:
MËu dÞch hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m 90 ®· t¨ng 25% vÒ gi¸ trÞ (kÓ c¶ mËu dÞch néi khu vùc). Tuy nhiªn, xu híng ®· mÊy lÇn bÞ gi¸n ®o¹n. Tèc ®é t¨ng trëng trung b×nh gi¶m cßn 3% so víi 9% trong nh÷ng n¨m 1985 - 1990. KÕt qu¶ lµ tû träng cña n«ng s¶n chÕ biÕn trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu trong giai ®o¹n trªn ®· gi¶m tõ 12,2% cßn 9%.
VÞ trÝ cña c¸c khu vùc trong xuÊt khÈu n«ng s¶n nh sau: T©y ©u - 41%, Ch©u ¸ - 19%, B¾c Mü - 19%, Mü La tinh - 12%, Ch©u Phi - 3,3%, Trung §«ng ©u vµ SNG - 4,3%.
C¸c níc xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn lín nhÊt lµ Mü - chiÕm 12,7% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thÕ giíi n¨m 2000, Ph¸p - 6,5%, Ca-na-®a - 6,2%, Hµ Lan - 6,1%, §øc - 5%. 15 níc xuÊt khÈu lín nhÊt chiÕm 64% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. Mü còng lµ níc nhËp khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn lín nhÊt (11% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña thÕ giíi). TiÕp theo lµ NhËt B¶n - 10,3%, §øc - 6,9%.
Thùc tr¹ng xuÊt khÈu theo nhãm níc vµ khu vùc:
Trong nh÷ng n¨m 90, khi xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cña hai nhãm níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn cho thÊy: hÖ sè gi÷a gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lu«n lín h¬n 1, nhng ®ang cã xu híng gi¶m dÇn ®Õn 1; c¸c níc ph¸t triÓn cã hÖ sè nhá h¬n 1, nhng cã xu híng tiÕn dÇn ®Õn 1. Xu híng nµy diÔn ra ë c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn m¹nh h¬n ë hµng n«ng s¶n nãi chung.
So víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th× c¸c níc ph¸t triÓn thêng lín h¬n 2,8 lÇn trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ lín h¬n 3 lÇn trong gi¸ trÞ nhËp khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn.
Xu híng chung cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ gi¸ trÞ nhËp khÈu t¨ng nhanh h¬n gi¸ trÞ xuÊt khÈu kÓ c¶ ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp nãi chung vµ n«ng s¶n chÕ biÕn nãi riªng.
T×nh h×nh xuÊt - nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau cã sù kh¸c nhau. C¸c níc Mü La tinh tá ra lµ khu vùc cã u thÕ trong xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n chÕ biÕn trªn thÕ giíi, víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu thêng cao gÊp kho¶ng 2 lÇn gi¸ trÞ nhËp khÈu. Ngîc l¹i, c¸c níc CËn §«ng l¹i chñ yÕu dùa vµo nguån hµng n«ng s¶n chÕ biÕn nhËp khÈu, gi¸ trÞ nhËp khÈu cña c¸c níc nµy thêng cao gÊp 3 lÇn gi¸ trÞ xuÊt khÈu. C¸c níc ViÔn §«ng còng ®· cã sù nhÝch lªn chót Ýt cña gi¸ trÞ xuÊt khÈu so víi gi¸ trÞ nhËp khÈu, kho¶ng c¸ch nµy tuy kh«ng lín nhng ®· b¾t ®Çu cã xu híng do·ng réng h¬n. VÊn ®Ò hµng ®Çu cña c¸c níc Ch©u Phi hiÖn nay vÉn lµ nhËp khÈu l¬ng thùc - thùc phÈm, trong ®ã cã hµng n«ng s¶n chÕ biÕn.
B¶ng 1: Sè LIÖU VÒ MËU DÞCH N«NG S¶N CHÕ BIÕN THÕ GIíI THEO NíC Vµ KHU VùC
§¬n vÞ: triÖu ®« la
NíC
1990
1995
1998
1999
2000
1990
2000
% trong tæng kim ng¹ch XK/NK quèc gia
XUÊT KHÈU
414190
576710
562270
545640
558280
12,2
9,0
Achentina
7482
11349
13942
11968
-
60,6
51,3
«xtr©ylia
11628
14717
14516
15292
16366
29,3
25,6
B¨ngla®Ðt
329
446
452
-
-
19,7
8,9
BØ
-
-
-
20165
19862
-
10,7
BØ/Luychx¨mbua
13064
19407
20533
-
-
11,1
11,5
Beliz
99
131
129
1143
-
91,7
86,1
Braxin
9779
15673
17065
15980
15467
31,1
28,1
Camerun
723
839
900
-
-
36,1
53,9
Cana®a
22339
32214
31222
32599
34789
17,5
12,6
Chi Lª
2779
5922
5595
5917
6399
33,2
35,2
Trung Quèc
10060
14997
14314
14209
16384
16,2
6,6
C«l«mbia
2514
3695
4004
3341
3121
37,2
23,9
C«txta Rica
927
1848
2365
1950
1812
64,0
30,9
Cèt®ivoa
2374
2793
3224
3178
2646
77,3
65,7
§an M¹ch
10648
13108
12115
11460
10940
28,9
22,0
Ecua®o
1236
2389
2854
-
1948
45,5
40,2
Ai CËp
497
552
580
591
-
19,2
16,6
Xanva®o
237
574
595
497
577
40,8
19,7
Ph¸p
37101
44265
41069
39341
36518
17,1
12,2
§øc
24621
32296
31674
30249
27762
5,8
5,0
Hy L¹p
2584
3719
3299
3194
2507
31,9
24,5
Goatªmala
849
1342
1660
1517
1622
73,0
61,2
H«n®ur¸t
474
592
790
504
-
57,0
40,4
Hunggari
2558
3054
2967
2502
2445
25,6
8,7
Aix¬len
1274
1371
1462
1411
1258
80,0
65,5
Ên §é
3506
6322
6235
5835
-
19,5
16,1
In®«nªxia
4154
8197
7706
7544
7764
16,2
12,5
NHËP KHÈU
Angiªri
2766
3518
3056
2750
-
28,5
30,0
¸o
4179
5898
5893
5952
5487
8,5
8,0
B¨ngla®Ðt
835
1124
1451
-
-
24,3
20,7
Bªl«ruxia
-
-
1154
1016
-
-
15,2
BØ
-
-
-
19180
18518
-
10,8
BØ/Luychx¨mbua
14740
20338
20448
-
-
12,3
12,3
Braxin
2691
7218
7149
5130
5163
11,9
8,8
Camerun
315
215
216
276
-
22,5
24,0
Cana®a
9009
12204
13997
14281
15272
7,7
6,4
Chi Lª
461
1252
1443
1360
1421
6,0
7,9
Nguån: Bé Th¬ng m¹i
Theo b¶ng trªn ta nhËn thÊy, xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cña thÕ giíi cã chiÒu híng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2000. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn t¨ng h¬n 1 tû ®« la trong giai ®o¹n nµy. Tuy gi¸ trÞ xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cã t¨ng, nhng tû lÖ ®ãng gãp cña ngµnh nµy trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña tõng quèc gia l¹i gi¶m. Tõ thùc tÕ trªn ta thÊy r»ng, ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n cña c¸c níc kh«ng ph¸t triÓn m¹nh trong giai ®o¹n trªn.
2) Thùc tr¹ng xuÊt - nhËp khÈu theo nhãm hµng:
Trong nhãm hµng c¸c s¶n phÈm nhiÖt ®íi: cµ phª cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu t¨ng nhanh, c¸c lo¹i qu¶ cã mói vµ chÌ kh¸ æn ®Þnh trªn thÞ trêng thÕ giíi, trong khi c¸c s¶n phÈm kh¸c bÞ suy gi¶m m¹nh.
Trong nhãm hµng ngò cèc: lóa m× cã vÞ trÝ quan träng nhÊt vµ æn ®Þnh trªn thÞ trêng xuÊt khÈu ngò cèc - chiÕm gÇn 50% gi¸ trÞ xuÊt (nhËp) khÈu chung cña nhãm; tiÕp ®Õn lµ g¹o cã tû träng thÊp h¬n.
Trong nhãm hµng s÷a vµ c¸c s¶n phÈm s÷a: mÆt hµng b¬ cã sù suy gi¶m râ rÖt vÒ tû träng trong xuÊt (nhËp) khÈu chung, trong khi c¸c s¶n phÈm kh¸c cã xu híng t¨ng nhÑ do sù gia t¨ng cña khèi lîng xuÊt khÈu.
Trong nhãm hµng dÇu mì vµ c¸c s¶n phÈm: c¸c s¶n phÈm dÇu vµ mì cã sù gia t¨ng râ rÖt vÒ tû träng trong gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu chung cña nhãm hµng do sù gia t¨ng cña khèi lîng xuÊt khÈu; tuy nhiªn, c¸c lo¹i kh« dÇu cã sù gia t¨ng vÒ khèi lîng xuÊt (nhËp) khÈu, nhng tû träng gi¸ trÞ l¹i gi¶m râ rÖt trong gi¸ trÞ xuÊt (nhËp) khÈu chung cña nhãm hµng.
Trong nhãm hµng thÞt: sù lªn ng«i cña thÞt gia cÇm vµ thÞt lîn trong c¬ cÊu gi¸ trÞ xuÊt (nhËp) khÈu chung cña nhãm hµng, trong ®ã thÞt lîn chiÕm vÞ trÝ sè 1 vµ ®· ®¸nh tôt thÞt bß xuèng vÞ trÝ sè 2, thÞt gia cÇm còng kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ sè 3 trong nhãm hµng.
3) Thùc tr¹ng xuÊt - nhËp khÈu mét sè n«ng s¶n chÕ biÕn chñ yÕu:
Thùc tr¹ng xuÊt - nhËp khÈu mét sè n«ng s¶n chÕ biÕn chñ yÕu nh g¹o, cµ phª, thÞt lîn, chÌ chung cña thÕ giíi vµ theo c¸c níc xuÊt - nhËp khÈu chÝnh cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ lîng vµ vÒ níc xuÊt khÈu chÝnh, nhng nh×n chung møc ®é biÕn ®éng kh«ng lín.
Thùc tr¹ng xuÊt nhËp khÈu c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn trªn thÕ giíi bªn c¹nh ®ã cßn phô thuéc vµo møc ®é tiªu thô c¸c s¶n phÈm cña ngêi d©n. Ch¼ng h¹n, ®èi víi mÝa ®êng, møc b×nh qu©n cña thÕ giíi lµ 20kg/ngêi, mét sè níc lªn ®Õn 50kg/ngêi. §èi víi cµ phª, s¶n lîng cµ phª cña thÕ giíi n¨m 1996 ®¹t 5,9 triÖu tÊn. §èi víi cao su, thÞ trêng cao su trªn thÕ giíi cã nhiÒu triÓn väng, hiÖn nay nhu cÇu toµn thÕ giíi cÇn 7,5 triÖu tÊn/n¨m. §èi víi chÌ, s¶n lîng chÌ thÕ giíi kho¶ng 2,6 triÖu tÊn, trong ®ã Ch©u ¸ chiÕm 80%. §èi víi h¹t ®iÒu, nhu cÇu vÒ h¹t ®iÒu vµ c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn tõ h¹t ®iÒu ngµy cµng t¨ng trªn thÕ giíi.
C¨n cø vµo thùc tÕ s¶n xuÊt còng nh tiªu thô ®èi víi c¸c s¶n phÈm nh ®· nªu trªn, ViÖt Nam cÇn ph¶i thÊy râ nh÷ng th¸ch thøc vµ c¬ héi ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp vµ thÞ trêng n«ng s¶n chÕ biÕn cña m×nh. ViÖt Nam cÇn ph¶i thÊy râ ®©u lµ nh÷ng thuËn lîi vµ ®©u lµ nh÷ng khã kh¨n cña m×nh khi tham gia vµo lÜnh vùc mµ ta cßn nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhÊt ®Þnh vÒ c«ng nghÖ nµy.
4) T×nh h×nh gi¸ c¶ xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn:
ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu thùc ë tÊt c¶ c¸c nhãm n«ng s¶n chÕ biÕn ë c¶ hai nhãm níc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®Òu bÞ gi¶m trong suèt giai ®o¹n nh÷ng n¨m 90.
Qu¸ tr×nh suy gi¶m cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu theo nhãm níc cã sù lÖch pha nhau. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã chØ sè gi¸ xuÊt khÈu b¾t ®Çu suy gi¶m vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 vµ r¬i xuèng ®iÓm vâng nhÊt vµo c¸c n¨m 92 - 93, sau ®ã ®· lÊy l¹i ®é cao vµo c¸c n¨m tiÕp theo. §ång thêi, c¸c níc ph¸t triÓn l¹i ®¹t chØ sè gi¸ xuÊt khÈu thùc cao vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90, sau ®ã suy gi¶m vµ xuèng ®Õn ®iÓm vâng nhÊt vµo c¸c n¨m 95 - 96, trong c¸c n¨m tiÕp theo ®· dÇn lÊy l¹i ®îc sù t¨ng trëng.
Nh×n chung, tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®Òu cã biªn ®é biÕn ®éng cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu kh¸ lín. Kho¶ng dao ®éng trong c¶ chu kú thêng tõ 40% ®Õn 50% vµ kho¶ng dao ®éng cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu trong mét vµi n¨m còng ë møc 10 - 16%.
B¶ng 2: Gi¸ mét sè mÆt hµng trªn thÞ trêng thÕ giíi
MÆt hµng
ThÞ trêng
§¬n vÞ tÝnh
1999
2000
2001
2002
¦íc 2003
G¹o 100%
FOB Bankok
USD/tÊn
255.3
209.1
179
197
200
Cµ phª robusta
Lu©n §«n
USD/tÊn
1.447
916
607
560
650
Cµ phª arabica
New York
USD/tÊn
2.286
2.012
1.373
1.219
1.310
DÇu dõa
CIF Ch©u ¢u
USD/tÊn
745
453.5
318.1
428.5
455
DÇu cä
CIF Ch©u ¢u
USD/tÊn
434
310
292
391.5
410
DÇu l¹c
CIF Ch©u ¢u
USD/tÊn
788
791.4
680
701
820
§êng tr¾ng
Lu©n §«n
USD/tÊn
200.8
222
245
206
205
Nguån: Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam
Theo b¶ng trªn, ta thÊy gi¸ c¶ cña mét sè mÆt hµng n«ng s¶n chÕ biÕn trªn thÕ giíi cuèi nh÷ng n¨m 90 vµ ®Çu thÕ kû 21 cã xu híng gi¶m, tuy kh«ng ®¸ng kÓ. Duy chØ cã s¶n phÈm ®êng tr¾ng lµ gi÷ gi¸ víi møc dao ®éng vÒ gi¸ nhá. Gi¸ gi¶m do c¸c níc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ nhu cÇu tiªu thô n«ng s¶n chÕ biÕn cña ngêi d©n ®èi víi mét sè s¶n phÈm gi¶m.
Cô thÓ, ®èi víi mÆt hµng g¹o 100%, trong suèt n¨m 2002, gi¸ g¹o cña c¸c níc xuÊt khÈu lín ®· diÔn biÕn theo 2 xu híng râ rÖt: t¨ng v÷ng trong 6 th¸ng ®Çu n¨m vµ gi¶m trong 6 th¸ng cuèi n¨m. §èi víi mÆt hµng cµ phª, n¨m 2002, gi¸ cµ phª trªn c¸c thÞ trêng thÕ giíi ®· diÔn biÕn theo hai xu híng râ rÖt: gi¶m trong 8 th¸ng ®Çu n¨m vµ t¨ng m¹nh trong 4 th¸ng cuèi n¨m. Trong n¨m 2002, gi¸ ®êng diÔn biÕn: gi¶m trong 8 th¸ng ®Çu n¨m vµ sau ®ã t¨ng v÷ng.
III. Nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh hëng ®Õn mËu dÞch hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi:
T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ChÝnh phñ:
VÊn ®Ò b¶o hé vµ trî cÊp ®èi víi n«ng nghiÖp vµ n«ng s¶n chÕ biÕn cña c¸c níc, nhÊt lµ cña c¸c níc ph¸t triÓn lµ yÕu tè cã ¶nh hëng lín nhÊt vµ s©u s¾c nhÊt ®Õn thÞ trêng hµng n«ng s¶n thÕ giíi.
§èi víi c¸c níc ph¸t triÓn: §©y lµ nh÷ng níc cã møc ®é trî cÊp lín nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt. T×nh h×nh trî cÊp n«ng nghiÖp cña c¸c níc ph¸t triÓn trong suèt giai ®o¹n chØ gi¶m vÒ tû lÖ so víi GDP, hoÆc so víi s¶n lîng, nhng vÒ lîng hoµn toµn kh«ng gi¶m mµ cßn t¨ng thªm, nghÜa lµ, c¸c kho¶n trî cÊp chØ t¨ng chËm h¬n so víi sù gia t¨ng cña GDP hoÆc s¶n lîng.
§èi víi c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi: §a sè c¸c níc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi ®Òu thùc thi, c¬ chÕ b¶o hiÓm gi¸ sµn th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch thu mua cña Nhµ níc, chiÕm trªn 80% trong c¸c kho¶n trî cÊp cho ngêi s¶n xuÊt.
§èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: C¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng ®¸nh thuÕ nÆng vµo c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn xuÊt khÈu (chñ yÕu lµ hµng n«ng s¶n phi l¬ng thùc - thùc phÈm), ®ång thêi, trî cÊp cho nhËp khÈu (chñ yÕu lµ hµng n«ng s¶n l¬ng thùc - thùc phÈm). Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c chÝnh s¸ch thùc thi ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã xu híng lµ tù do ho¸ mËu dÞch vµ ®Þnh híng ®Õn thÞ trêng xuÊt khÈu m¹nh h¬n.
T¸c ®éng cña c¸c xu híng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ:
§©y lµ xu híng gia t¨ng hµm lîng cña gi¸ trÞ c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong s¶n phÈm. Xu híng nµy ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ cã ¶nh hëng lín ®Õn mËu dÞch hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi.
Trªn thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi, nh÷ng h¹n chÕ vÒ mËu dÞch do chÝnh s¸ch cña c¸c ChÝnh phñ ®ang cã xu híng gi¶m dÇn, trong khi xu híng c¹nh tranh xuÊt khÈu ngµy cµng gia t¨ng. C¬ së cho sù gia t¨ng ®ã lµ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn sau ®ã míi lµ sù më cöa thÞ trêng cña c¸c níc ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp.
T¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ:
T¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh ®èi víi thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn mang tÝnh toµn cÇu: mét lµ, lµm gi¶m nhu cÇu nhËp khÈu gi÷a c¸c quèc gia cã ®ång tiÒn bÞ sôt gi¸; hai lµ, lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh xuÊt khÈu gi÷a c¸c quèc gia nµy; ba lµ, lµm gi¶m nhu cÇu vÒ c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn do thu nhËp gi¶m ë c¸c níc chÞu t¸c ®éng cña khñng ho¶ng.
Nh×n chung, ¶nh hëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh ®Õn thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi kh«ng lín ®èi víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng. Tuy nhiªn, møc ®é ¶nh hëng cßn phô thuéc vµo c¸c vÊn ®Ò: mét lµ, tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ thay ®æi ra sao vµ thêi gian phôc håi dµi hay ng¾n; hai lµ, c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ sÏ ¸p dông ra sao ®Ó ®èi phã víi khñng ho¶ng, nhÊt lµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ xuÊt, nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp; ba lµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu hôt tÝn dông cho nhu cÇu nhËp khÈu.
CH¬NG II: T×NH H×NH S¶N XUÊT Vµ XUÊT KHÈU
HµNG N«NG S¶N CHÕ BIÕN CñA VIÖT NAM
---o0o---
I. T×nh h×nh chung vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ thùc tr¹ng c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n:
T×nh h×nh chung vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp:
Khi ®¸nh gi¸ vÒ thµnh tùu ®¹t ®îc trong sù nghiÖp ®æi míi kinh tÕ ViÖt Nam, c¸c nhµ kinh tÕ thÕ giíi ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh: thµnh c«ng lín nhÊt lµ n«ng nghiÖp. NhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n trong giai ®o¹n 1996 - 2000, gi¸ trÞ s¶n lîng c©y l¬ng thùc lµ 5,15% vµ c©y c«ng nghiÖp lµ 11,30%, gi¸ trÞ s¶n lîng gia sóc lµ 7,85%/n¨m vµ gia cÇm lµ 3,90%/n¨m. Trong ®ã, s¶n lîng l¬ng thùc cã nhÞp ®é t¨ng cao gÊp h¬n 2 lÇn so víi nhÞp ®é t¨ng d©n sè trong cïng giai ®o¹n; nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c ®Òu ®¹t ®îc nhÞp ®é t¨ng b×nh qu©n rÊt cao vÒ s¶n lîng nh cµ phª nh©n (18,36%/n¨m), l¹c (9,02%/n¨m), chÌ bóp kh« (6,43%/n¨m), s¶n lîng thÞt h¬i xuÊt chuång (22,97%/n¨m), ...
Sù gia t¨ng cña s¶n lîng c¸c s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp nãi riªng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng s¶n phÈm ®· qua chÕ biÕn ®· mang l¹i cho n«ng nghiÖp ViÖt Nam mét vÞ thÕ míi trªn thÞ trêng hµng n«ng s¶n thÕ giíi th«ng qua kÕt qu¶ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp.
MÆc dï, nÒn n«ng nghiÖp níc ta ®· t¹o ra nh÷ng thµnh tùu ®¸ng ghi nhËn vÒ s¶n lîng mét sè s¶n phÈm n«ng nghiÖp chñ yÕu trong giai ®o¹n qua, nhng nh×n tæng thÓ, n«ng nghiÖp ViÖt Nam vÉn trong giai ®o¹n nç lùc v¬n lªn tho¸t khái t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu, tù cÊp, tù tóc ®Ó trë thµnh mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ thùc sù trong ®iÒu kiÖn cã c¶ nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n.
Thùc tr¹ng c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n:
C«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ë níc ta ®ang ë trong t×nh tr¹ng: tû lÖ thiÕt bÞ cò, háng, l¹c hËu kh¸ lín; danh môc s¶n phÈm ®îc chÕ biÕn qu¸ Ýt vµ ®¬n ®iÖu: tû lÖ s¶n lîng c¸c s¶n phÈm qua chÕ biÕn qu¸ thÊp; chÊt lîng s¶n phÈm chÕ biÕn cha hoµn toµn ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiªu dïng trong vµ ngoµi níc; tû lÖ hao hôt nguyªn liÖu cao; ... Khi nhËn ®Þnh vÒ sù yÕu kÐm cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn ë c¸c quèc gia, UNDP cho r»ng: sù kÐm ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã hµng lo¹t lý do: hÖ thèng vËn t¶i yÕu kÐm ®· c¶n trë vËn chuyÓn ®êng dµi c¸c nguyªn liÖu vµ thµnh phÈm; c¸c xÝ nghiÖp chÕ biÕn xa n¬i cung cÊp nguyªn liÖu; c«ng nghÖ l¹c hËu vµ thÊp kÐm g©y ra tæn thÊt lín trong chÕ biÕn vµ lµm gi¶m chÊt lîng s¶n phÈm; thiÕu vÖ sinh vµ vËt liÖu bao b× kh«ng tèt còng lµm gi¶m chÊt lîng s¶n phÈm. Tr×nh ®é qu¶n lý kÐm: thiÕu thèn nghiªm träng vÒ vèn vµ th«ng tin thÞ trêng còng nh kü thuËt ®· h¹n chÕ tèc ®é ph¸t triÓn. Cuèi cïng, thu nhËp thÊp cña ngêi tiªu dïng trong níc còng h¹n chÕ tiªu thô c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn. §ã lµ nhËn ®Þnh bao qu¸t vµ ®óng víi t×nh h×nh ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ë níc ta.
2.1. Thµnh tùu:
Ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thñy s¶n vµ c«ng nghiÖp thùc phÈm cã ý nghÜa rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®· gãp phÇn ®Èy nhanh t¨ng trëng ngµnh c«ng nghiÖp, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, t¨ng xuÊt khÈu, t¹o nhiÒu viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng.
VÒ mÆt sè lîng c¬ së: (chñ yÕu chØ tÝnh c¸c c¬ së chÕ biÕn quy m« c«ng nghiÖp) ®Õn n¨m 2001 cã gÇn 3000 c¬ së, trong ®ã: chÕ biÕn n«ng s¶n cã 1108 c¬ së), cô thÓ nh sau:
B¶ng 3: sè lîng c¬ së chÕ biÕn n«ng s¶n
Ngµnh
Sè c¬ së
C«ng suÊt
ChÕ biÕn g¹o xuÊt khÈu
626
5 triÖu tÊn/n¨m
ChÕ biÕn s¾n
18
120,000 tÊn tinh bét/n¨m
ChÕ biÕn cµ phª
70
100,000 tÊn nh©n/n¨m
ChÕ biÕn chÌ
200
90,000 tÊn bóp kh«/n¨m
ChÕ biÕn ®iÒu
67
240,000 tÊn h¹t th«/n¨m
ChÕ biÕn rau qu¶ XK
26
104,800 tÊn/n¨m
ChÕ biÕn døa XK
9
12,000 tÊn s÷a hép, 10,000 tÊn c« ®Æc
ChÕ biÕn thÞt
25
40,000 tÊn thÞt ®«ng l¹nh/n¨m
ChÕ biÕn s÷a
10
420 triÖu hép, 17,500 tÊn s÷a bét, 560 triÖu lÝt s÷a t¬i tiÖt trïng
ChÕ biÕn thøc ¨n ch¨n nu«i
57
2,8 triÖu tÊn/n¨m
Nguån: Côc chÕ biÕn n«ng l©m s¶n vµ ngµnh nghÒ n«ng th«n, Bé NN & PTNT
VÒ mÆt gi¸ trÞ: Theo sè liÖu thèng kª, gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n vµ thùc phÈm t¨ng 2,18 lÇn tõ 53,2 ngh×n tÊn n¨m 1995 lªn 116,3 ngh×n tÊn n¨m 1999, chiÕm gÇn 60% gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn nãi chung vµ 47,3% gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp c¶ níc.
S¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n t¨ng: Nh×n chung s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n cã xu híng t¨ng nhanh, tû träng n«ng s¶n qua chÕ biÕn ngµy cµng cao, ®Æc biÖt ë mét sè ngµnh cã bíc ph¸t triÓn nhanh nh chÕ biÕn ®êng, chÕ biÕn dÇu thùc vËt, chÕ biÕn chÌ, chÕ biÕn ®iÒu,...
Kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng vµ thÞ trêng ®îc më réng: NhiÒu n¨m l¹i ®©y, c«ng nghiÖp chÕ biÕn gãp phÇn quyÕt ®Þnh nhÞp ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu n«ng s¶n; n¨m 1990, kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n ®¹t 1,149 triÖu USD chiÕm 47,8% kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ níc; n¨m 1995 lµ 2,521 triÖu USD chiÕm 46,3%; n¨m 2000 lµ 4,308 triÖu USD chiÕm 30,1% vµ n¨m 2001 lµ kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n ®¹t 500 triÖu USD chiÕm 29,9% kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ níc.
C«ng nghÖ, thiÕt bÞ tõng bíc ®îc ®æi míi: trong nh÷ng n¨m ®æi míi ®· cã nhiÒu ngµnh kÞp thêi n¾m b¾t ®îc xu thÕ ph¸t triÓn ®· tõng bíc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ thiÕt bÞ, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, t¨ng søc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ.
ChÊt lîng hµng n«ng s¶n ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã chÊt lîng kh¸ cao. VÝ dô, chÕ biÕn s÷a ®· cã trªn 100 lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ cã mÉu m· ®Ñp, cã tÝnh c¹nh tranh cao, gi¸ c¶ hîp lý, nªn ®· chiÕm lÜnh ®îc 95% thÞ trêng néi ®Þa vµ thËm chÝ cßn giµnh ®Ó xuÊt khÈu.
C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ ®a d¹ng: Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®îc sù tham gia cña ®ñ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong tõng ngµnh c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng rÊt kh¸c nhau.
T¹o nhiÒu viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo: Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n thu hót mét lùc lîng lao ®éng ®«ng ®¶o kho¶ng 1,6 triÖu ngêi. Trong ®ã, c¸c xÝ nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt cã quy m« c«ng nghiÖp thu hót kho¶ng 50 v¹n lao ®éng, c¸c c¬ së chÕ biÕn nhá vµ thñ c«ng còng t¹o viÖc lµm æn ®Þnh vµ cã thu nhËp kh¸ cho kho¶ng 1,1 triÖu lao ®éng ë vïng n«ng th«n vµ ven c¸c ®« thÞ. Ngµnh chÌ thu hót trªn 200 ngh×n lao ®éng bao gåm c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸n bé, kü s, c«ng nh©n cña khu vùc nhµ níc vµ ngoµi quèc doanh cã kiÕn thøc, n¨ng lùc vµ kinh nghiÖm. C¸c c¬ së chÕ biÕn ®iÒu do chñ yÕu lµm thñ c«ng thu hót kho¶ng 60 ngh×n c«ng nh©n, t¨ng thªm thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng cho nh©n d©n, xãa ®ãi, gi¶m nghÌo vµ lµm giµu cho nhiÒu vïng n«ng th«n trong c¶ níc.
2.2. H¹n chÕ:
C¬ së s¶n xuÊt ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n cña ta mét phÇn ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t, nh»m ®¸p øng theo yªu cÇu nhÊt thêi cña thÞ trêng, theo truyÒn thèng, theo lîi thÕ tù nhiªn. Vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu ph¸t triÓn chñ yÕu dùa vµo lîi thÕ tù nhiªn theo h×nh thøc thu gom s¬ chÕ ®Ó xuÊt khÈu d¹ng nguyªn liÖu th« víi khèi lîng nhá, chÊt lîng kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng æn ®Þnh. C¸ch lµm nµy kh«ng phï hîp víi s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« c«ng nghiÖp ®Ó chiÕm lÜnh thÞ trêng æn ®Þnh. Nh÷ng h¹n chÕ chÝnh lµ:
Quy ho¹ch cha ®ång bé, qu¶n lý quy ho¹ch láng lÎo: ChÊt lîng quy ho¹ch chung, quy ho¹ch cô thÓ rÊt thÊp, nhiÒu khi cßn m©u thuÉn, chång chÐo.
Ph¸t triÓn nhµ m¸y chÕ biÕn kh«ng g¾n víi quy ho¹ch x©y dùng vïng nguyªn liÖu cßn mang tÝnh tù ph¸t theo h×nh thøc thu gom tù nhiªn, nhiÒu nhµ m¸y ®Æt kh«ng ®óng chç.
Ph¸t triÓn cha ®ång bé gi÷a nhµ m¸y vµ c¸c ®iÒu kiÖn h¹ tÇng (®êng giao th«ng, hÖ thèng cung øng ®iÖn níc, kho tµng, ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn vµ c¸c dÞch vô hç trî kh¸c, ...) phôc vô s¶n xuÊt nguyªn liÖu vµ chÕ biÕn.
Cha cã c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó kiÓm so¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn quy ho¹ch, trong nhiÒu trêng hîp x©m ph¹m nghiªm träng quy ho¹ch kh«ng cã chÕ tµi xö lý.
S¶n xuÊt nguyªn liÖu n¨ng suÊt thÊp, chÊt lîng kÐm: Kh©u yÕu nhÊt trong s¶n xuÊt nguyªn liÖu c«ng nghiÖp hiÖn nay lµ kh©u gièng: nh gièng chÌ cña ta cha phong phó, thiÕu c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt (h¬ng th¬m ®Æc trng, vÞ ®Ëm, hµm lîng tanin thÊp vµ chÊt tan cao); hay gièng døa ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh kÐm so víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi do n¨ng suÊt thÊp, gi¸ thµnh cao, qu¶ nhá, kh«ng thÝch hîp cho chÕ biÕn døa khoanh, chñ yÕu lµ chÕ biÕn døa miÕng vµ níc døa.
C«ng nghÖ, thiÕt bÞ chÕ biÕn l¹c hËu: PhÇn lín c«ng nghÖ chÕ biÕn n«ng s¶n cña níc ta ®· l¹c hËu trªn 20 n¨m, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ thÊp, cÇn ph¶i ®îc c¶i ho¸n, n©ng cÊp hoÆc ®æi míi.
ChÊt lîng s¶n phÈm thÊp, vÖ sinh thùc phÈm kÐm: S¶n phÈm cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn chÌ chñ yÕu lµ c¸c mÆt hµng chÌ ®en chiÕm kho¶ng 65 - 70%, chÌ xanh theo c«ng nghÖ truyÒn thèng cña §µi Loan vµ NhËt B¶n chiÕm kho¶ng 5 - 10%, chÌ néi tiªu íp h¬ng, chÌ tói nhá vµ chÌ méc ®¸nh mèc c¸c lo¹i chiÕm kho¶ng 20 - 30%. Trong tæng s¶n lîng chÌ xuÊt khÈu th× chÌ ®en chiÕm kho¶ng 90%, chÊt lîng chÌ xuÊt khÈu cha cao do h¬ng kÐm th¬m, vÞ nh¹t, hµm lîng chÊt tan thÊp, hµm lîng tanin vµ ®é Èm cao, cßn bÞ «i ngèt, khª khÐt vµ nhiÒu kh¸ch hµng cßn nghi ng¹i vÒ sù an toµn thùc phÈm chÌ ViÖt Nam do chÌ cña ta cha s¹ch, d lîng thuèc trõ s©u vît qu¸ møc cho phÐp vµ t¹p chÊt cßn nhiÒu.
Gi¸ thµnh cao, hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp: NhiÒu c¬ së chÕ biÕn n«ng s¶n cña ViÖt Nam ®ang n»m trong t×nh tr¹ng thua lç, cã nhiÒu doanh nghiÖp thua lç nÆng, ®iÓn h×nh nh c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh mÝa ®êng.
C¬ cÊu c«ng nghiÖp chÕ biÕn kh«ng c©n ®èi, mÉu m·, chñng lo¹i s¶n phÈm ®¬n ®iÖu: PhÇn lín c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n míi dõng ë chÕ biÕn d¹ng th«, chÕ biÕn tinh cßn Ýt. Nh s¶n phÈm chÌ chñ yÕu lµ sao, sÊy, c¸c lo¹i chÌ uèng liÒn cßn Ýt; cµ phª còng chØ ë møc ph©n lo¹i, rang sÊy ®Ó xuÊt khÈu nguyªn liÖu, cßn cµ phª hoµ tan cha nhiÒu.
C¸c mÆt hµng chÕ biÕn ®¬n ®iÖu c¶ vÒ mÉu m·, chñng lo¹i, chñ yÕu ë cÊp thÊp, hµng cao cÊp hÇu nh kh«ng cã.
§éi ngò lao ®éng vµ qu¶n lý kh«ng ®¸p øng kÞp: Trong mçi ngµnh cã sù c¨ng th¼ng vÒ nguån nh©n lùc kh¸c nhau, song chuyªn gia kü thuËt, c¸n bé qu¶n lý vµ c«ng nh©n kü thuËt bËc cao th× gÇn nh ngµnh nµo còng thiÕu.
M«i trêng chÝnh s¸ch vÜ m« kh«ng b×nh ®¼ng: C¸c chÝnh s¸ch vÜ m« ®èi víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn cha thËt sù thóc ®Èy c¹nh tranh lµnh m¹nh, v× cßn duy tr× c¸c chÕ ®é u ®·i vÒ tµi chÝnh ®èi víi mét sè doanh nghiÖp nhµ níc chÕ biÕn, thËm chÝ mét sè dù ¸n ¸p dông chÝnh s¸ch kh«ng gièng nhau lµm thiÖt h¹i cho Nhµ níc vÒ tµi chÝnh, g©y l·ng phÝ c¸c nguån tµi nguyªn vµ c¶n trë viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña toµn ngµnh chÕ biÕn n«ng s¶n nãi chung vµ tõng s¶n phÈm nãi riªng.
Sau khi xem xÐt nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ, ta cã thÓ nhËn ®Þnh ®îc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra tõ thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi:
Mét lµ, vÊn ®Ò an ninh l¬ng thùc cã vÞ trÝ quan träng trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. §Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng an ninh l¬ng thùc ë tÇm quèc gia, trªn thÕ giíi cã hai khuynh híng tr¸i ngîc nhau. Theo khuynh híng cò, ®· diÔn ra ë c¸c quèc gia Ch©u ¸ lµ cÇn t¨ng cêng chÝnh s¸ch tù cung l¬ng thùc. Theo khuynh híng míi, ®ã lµ c¸c níc cÇn më cöa thÞ trêng l¬ng thùc. Tuy nhiªn, cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ ë c¸c quèc gia Ch©u ¸ trong nh÷ng n¨m 97 - 98, c¸c quèc gia cã kh¶ n¨ng quay l¹i khuynh híng cò. Nh vËy, kh¶ n¨ng thuËn lîi cho c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n nãi chung vµ n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam cã thÓ sÏ bÞ h¹n chÕ. MÆt kh¸c, ViÖt Nam còng cÇn ph¶i chó träng ®Õn an ninh l¬ng thùc quèc gia vµ chÝnh ®iÒu nµy, trong chõng mùc nµo ®ã, lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng më réng quy m« s¶n xuÊt ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c.
Hai lµ, thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi vÉn ®ang cã xu híng chuyÓn vÒ khu vùc c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ë khu vùc Ch©u ¸. Nãi c¸ch kh¸c, nhãm c¸c níc nµy ngµy cµng chiÕm tû träng cao trong gi¸ trÞ th¬ng m¹i quèc tÕ vÒ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn, nhÊt lµ gi¸ trÞ nhËp khÈu.
Xu híng chuyÓn dÞch nµy cña thÞ trêng hµng n«ng s¶n thÕ giíi sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n chÕ biÕn ViÖt Nam, theo c¶ hai kh¶ n¨ng tÝch cùc vµ tiªu cùc: Mét lµ, ViÖt Nam sÏ n»m trong khu vùc s«i ®éng cña thÞ trêng hµng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi, do ®ã, cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn thÞ trêng vµ t¨ng cêng bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn víi c¸c níc kh¸c. Hai lµ, thÞ trêng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thÞ trêng “khã tÝnh” vµ møc ®é b¶o hé thÊp sÏ mang l¹i nh÷ng c¬ héi tiÕp cËn thÞ trêng tèt h¬n cho n«ng s¶n chÕ biÕn ViÖt Nam. Ba lµ, ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ trêng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn sÏ l«i kÐo, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng c«ng nghÖ ®¸p øng yªu cÇu n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ chÕ biÕn c¸c s¶n phÈ._.m n«ng nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ ë khu vùc Ch©u ¸. §iÒu nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tham gia thÞ trêng c«ng nghÖ phôc vô ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt trong m«i trêng cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång gi÷a c¸c níc trong khu vùc. Theo híng tiªu cùc: Mét lµ, thÞ trêng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lµ thÞ trêng cã thu nhËp thÊp, cã thÓ lµm gi¶m lîi Ých xuÊt khÈu c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam. Hai lµ, c¸c lîi thÕ t¬ng ®èi cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam sÏ bÞ h¹n chÕ do tÝnh chÊt t¬ng ®ång cña c¸c s¶n phÈm trong cïng mét khu vùc tù nhiªn (vÝ dô nh lîi thÕ vÒ c¸c s¶n phÈm nhiÖt ®íi so víi c¸c níc Ch©u ©u), møc chªnh vÒ gi¸ lao ®éng,... Ba lµ, ®ång thêi víi kh¶ n¨ng t¨ng xuÊt khÈu lµ søc Ðp vÒ t¨ng nhËp khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cu¶ níc ta. Bèn lµ, nÕu kh«ng tiÕp cËn ®îc c¸c thÞ trêng tiªu thô trùc tiÕp vµ x©y dùng chiÕn lîc s¶n phÈm thÝch hîp th× ViÖt Nam cã nguy c¬ trë thµnh níc xuÊt khÈu nguyªn liÖu th«, Ýt qua chÕ biÕn sang c¸c níc trong khu vùc.
Ba lµ, trªn thÞ trêng thÕ giíi còng ®ang diÔn ra xu híng gia t¨ng nhanh chãng gi¸ trÞ xuÊt, nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm nh thÞt chÕ biÕn, dÇu mì, s÷a cña nhãm c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Cã thÓ nãi r»ng, ®©y lµ c¬ héi lín ®èi víi híng chuyÓn dich c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c¶i thiÖn c¬ cÊu s¶n phÈm n«ng nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, thÞ trêng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn trªn thÕ giíi vµ khu vùc më ra nh÷ng c¬ héi trong hoµn c¶nh n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm nµy cña níc ta cßn sót kÐm so víi nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c sÏ kh«ng chØ mang l¹i nh÷ng thuËn lîi mµ c¶ nh÷ng khã kh¨n cho sù nghiÖp ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam. §ã lµ khã kh¨n trong viÖc lùa chän ph¬ng ¸n ph©n bæ nguån lùc ®Çu t ph¸t triÓn gi÷a c¸c nhãm hµng n«ng s¶n chÕ biÕn. H¬n n÷a, kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng níc ngoµi cña n«ng s¶n chÕ biÕn ViÖt Nam cßn ë møc ®é thÊp so víi yªu cÇu thÞ trêng thÕ giíi vµ so víi s¶n phÈm cña c¸c níc trong khu vùc, do ®ã, sÏ lµ bÊt lîi lín nÕu kh«ng cã chiÕn lîc ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm nµy mét c¸ch thËn träng.
Bèn lµ, xu híng ph¸t triÓn cña thÞ trêng n«ng s¶n chÕ biÕn thÕ giíi trong giai ®o¹n tõ 2001 - 2005 sÏ chÞu t¸c ®éng lín cña c¸c cuéc th¬ng lîng mËu dÞch mang tÇm quèc tÕ. MÆc dï hiÖn nay, ViÖt Nam cha ph¶i lµ thµnh viªn cña Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO, nhng trong t¬ng lai, b»ng vµo nç lùc trong tiÕn tr×nh héi nhËp, ViÖt Nam sÏ trë thµnh thµnh viªn cña tæ chøc WTO. §ång thêi, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi cã thÓ ®îc më ra, c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ViÖt Nam còng sÏ ph¶i ®èi mÆt víi c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn cña c¸c níc thµnh viªn trong tæ chøc WTO c¶ ë thÞ trêng trong níc vµ thÞ trêng ngoµi níc. Nh÷ng khã kh¨n vÒ c¹nh tranh thÞ trêng xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam sÏ lín h¬n.
N¨m lµ, sù dao ®éng vÒ gi¸ c¶ n«ng s¶n chÕ biÕn trªn thÞ trêng thÕ giíi lu«n ë møc ®é cao vµ x¶y ra thêng xuyªn. Trong ®ã, c¸c s¶n phÈm trång trät cã biªn ®é dao ®éng cao h¬n c¸c s¶n phÈm ch¨n nu«i vµ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp th«, Ýt qua chÕ biÕn cã biªn ®é dao ®éng gi¸ lín h¬n c¸c s¶n phÈm cã ®é chÕ biÕn s©u.
Trong hoµn c¶nh ®ã, n«ng nghiÖp ViÖt Nam vÉn cßn nÆng vÒ c¸c s¶n phÈm trång trät, xuÊt khÈu chñ yÕu lµ c¸c s¶n phÈm th«, Ýt qua chÕ biÕn, nh vËy, sù t¸c ®éng cña tÝnh chÊt gi¸ c¶ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn trªn thÞ trêng thÕ giíi vµ c¸c xu híng thø sinh ®èi víi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn ViÖt Nam cã phÇn kh«ng thuËn lîi. Tríc hÕt, ®ã lµ sù mÊt an ninh l¬ng thùc, ngay c¶ khi ViÖt Nam lµ níc xuÊt khÈu l¬ng thùc ®øng hµng thø 2 trªn thÕ giíi, bëi v× sÏ cã mét bé phËn d©n chóng thu nhËp thÊp kh«ng thÓ ®ñ tiÒn mua l¬ng thùc víi gi¸ cao. Hai lµ, sù ph©n bæ nguån lùc cho kÕ ho¹ch ph¸t triÓn dµi h¹n c¸c n«ng s¶n chÕ biÕn xuÊt khÈu còng khã nhÊt qu¸n vµ æn ®Þnh. Ba lµ, kh«ng t¹o ra m«i trêng chuyÓn giao c«ng nghÖ thuËn lîi.
II. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam - §¸nh gi¸:
Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chÕ biÕn níc ta trong giai ®o¹n qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng ghi nhËn vÌ nhÞp ®é t¨ng khèi lîng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu; vÒ ph¸t triÓn thÞ trêng xuÊt khÈu míi, ... Nhng bªn c¹nh ®ã còng béc lé nh÷ng thiÕu sãt nh cha më réng ®îc danh môc s¶n phÈm cã thÓ xuÊt khÈu, cha cè g¾ng t×m kiÕm c¬ héi vµ thÞ trêng xuÊt khÈu cho c¸c s¶n phÈm ®· cã xuÊt khÈu nhng thÞ trêng cò bÞ suy gi¶m, mµ míi chØ chó träng qu¸ møc vµo nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu s½n cã, chËm c¶i thiÖn gi¸ trÞ th¬ng m¹i cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng thÕ giíi, ... trong ®ã nguyªn nh©n chñ yÕu vÉn lµ sù thÊp kÐm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ nhÊt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn.
Sù mai mét cña c¸c thÞ trêng xuÊt khÈu truyÒn thèng tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Õn nay còng ®ång nghÜa víi sù suy gi¶m cña khèi lîng xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm n«ng nghiÖp. Nh÷ng thÞ trêng xuÊt khÈu míi, thu hót tû lÖ lín trong khèi lîng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh Trung Quèc, Xinh-ga-po vµ mét sè níc Ch©u ¸ kh¸c, nhng nh÷ng thÞ trêng nµy, hoÆc lµ thÞ trêng t¸i xuÊt, hoÆc lµ thÞ trêng tiªu thô kh«ng æn ®Þnh.
§Ó biÕt râ h¬n thùc tr¹ng xuÊt khÈu n«ng s¶n chÕ biÕn cña ViÖt Nam, chóng ta cïng xem xÐt thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng n«ng s¶n chÕ biÕn ®iÓn h×nh sau:
VÒ mÆt hµng g¹o:
G¹o b¾t ®Çu ®îc xuÊt khÈu víi khèi lîng lín vµo n¨m 1989 (1,42 triÖu tÊn) nhng chØ tíi thêi kú 1991 - 1995 vÞ trÝ cña g¹o trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu míi ®îc kh¼ng ®Þnh víi lîng xuÊt khÈu ®¹t b×nh qu©n trªn 1,5 triÖu tÊn/n¨m. N¨m 1998 ta ®· xuÊt 3,75 triÖu tÊn g¹o, ®¹t trÞ gi¸ h¬n 1 tû USD, møc cao nhÊt tõ tríc ®Õn nay. N¨m 1998 còng lµ n¨m thø ba liªn tiÕp chóng ta xuÊt khÈu trªn 3 triÖu tÊn/n¨m. XuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam n¨m 2001 ®¹t 3,6 triÖu tÊn, gi¸ b×nh qu©n 138.25USD/tÊn. XuÊt khÈu g¹o trong n¨m 2002 ®¹t 3,3 triÖu tÊn (trong ®ã hîp ®ång ChÝnh phñ chiÕm gÇn 60%), kim ng¹ch 730 - 750 triÖu USD, gi¸ b×nh qu©n 225USD/tÊn.
G¹o ViÖt Nam, theo thèng kª h¶i quan, ®· ®îc b¸n cho h¬n 30 níc b¹n hµng kh¸c nhau nhng mua víi sè lîng lín vµ æn ®Þnh th× chØ cã kho¶ng 7 - 8 b¹n hµng. Trong sè nµy cã 4 b¹n hµng Ch©u ¸ (Singapore, Philippines, Malaysia, Hongkong), 2 b¹n hµng Ch©u ©u (Thuþ SÜ, Hµ Lan), 1 b¹n hµng Trung §«ng (I-r¾c). Cô thÓ theo biÓu díi ®©y:
b¶ng 4: thø tù xÕp h¹ng c¸c níc nhËp khÈu g¹o cña viÖt nam, 1997 – 998
Thø tù
1998
ThÞ trêng
Thø tù
1997
Lîng
1998
(‘000 tÊn)
Tû träng
n¨m 1998
(%)
Tû träng n¨m 1997 (%)
Tæng sè
01
Indonesia
14
947
25.3
1.8
02
Philippines
05
493
13.2
8.1
03
Singapore
03
424
11.3
8.9
04
Thuþ sÜ
01
393
10.5
22.5
05
I-r¾c
06
308
8.2
7.2
06
Hµ Lan
02
157
4.2
9.4
07
Mü
04
153
4.1
8.6
08
Malaysia
07
137
3.7
5.6
09
Hongkong
08
118
3.1
2.8
10
I-ran
12
111
3.0
2.2
11
Anh
09
60
1.6
2.7
12
Thôy §iÓn
11
55
1.5
2.3
13
Th¸i Lan
13
42
1.1
2.1
14
Nga
24
39
1.0
0.5
15
Hµn Quèc
10
37
1.0
2.6
Nguån: Bé Th¬ng m¹i
Nh×n vµo biÓu trªn cã thÓ nhËn thÊy sù thiÕu v¾ng cña b¹n hµng Ch©u Phi mÆc dï ®©y lµ khu vùc tiªu thô g¹o víi sè lîng lín. Kh¸ch hµng Ch©u Phi duy nhÊt cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ Nam Phi víi sè lîng mua n¨m 1997 lµ gÇn 6 ngµn tÊn, n¨m 1998 t¨ng lªn gÇn 32 ngµn tÊn nhng vÉn chiÕm cha ®Çy 6% tæng lîng xuÊt khÈu. Trong khi ®ã, chØ riªng 3 níc Ch©u Phi lµ Nigiªria, Nam Phi vµ Togo ®· tiªu thô tíi 16% tæng lîng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i Lan trong n¨m 1998 (Nigiªria mua 518 ngµn tÊn, Nam Phi mua 293 ngµn tÊn vµ Togo mua 213 ngµn tÊn). Sù thiÕu v¾ng cña thÞ trêng Ch©u Phi kh«ng nhÊt thiÕt thÓ hiÖn søc c¹nh tranh kÐm cña g¹o ViÖt Nam bëi víi chi phÝ s¶n xuÊt (trong ®ã cã chi phÝ nh©n c«ng) kh«ng cao, kh¶ n¨ng th©m canh t¨ng vô tèt, n¨ng suÊt b×nh qu©n kh¸ 936,8 t¹/ha so víi 24,2 t¹/ha cña Th¸i Lan), g¹o cña ta cã thÓ c¹nh tranh tèt trªn mäi thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ thÞ trêng g¹o phÈm cÊp thÊp. §iÓm yÕu cña ta lµ kh¶ n¨ng cung cÊp tÝn dông cho b¹n hµng. Do ®iÓm yÕu nµy mµ g¹o ViÖt Nam vÉn ph¶i th«ng qua kh¸ch hµng cña mét níc thø 3 ®Ó th©m nhËp vµo thÞ trêng Ch©u Phi vµ ®©y còng lµ lý do gi¶i thÝch v× sao trong sè 10 níc b¹n hµng mua g¹o lín nhÊt cña ta l¹i xuÊt hiÖn Thôy SÜ vµ Hµ Lan lµ nh÷ng níc kh«ng cã truyÒn thèng tiªu thô g¹o víi sè lîng lín.
Sè liÖu thèng kª còng cho thÊy Trung Quèc ®ãng vai trß rÊt nhá trong xuÊt khÈu g¹o cña ta, mÆc dï Trung Quèc lµ b¹n hµng mua g¹o lín thø 6 cña Th¸i Lan víi lîng mua n¨m 1998 ®¹t tíi 255 ngµn tÊn. N¨m 1997, Trung Quèc mua cña ta h¬n 14 ngµn tÊn, ®øng thø 25 trong danh s¸ch b¹n hµng nhng sang n¨m 1998 chØ mua cha ®Çy 1400 tÊn vµ ®øng thø 29 trong danh s¸ch b¹n hµng.
Ngoµi vÊn ®Ò thÞ trêng, xuÊt khÈu g¹o cña ta cßn mét vÊn ®Ò n÷a lµ h¹n ng¹ch vµ ®Çu mèi xuÊt khÈu. MÆc dï ®· 3 n¨m liÒn xuÊt khÈu trªn 3 triÖu tÊn/ n¨m víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n gÇn 12%/n¨m nhng g¹o vÉn lµ mÆt hµng ®îc qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch vµ ®Çu mèi, chñ yÕu v× lý do an ninh l¬ng thùc. Tham gia xuÊt khÈu g¹o, cho tíi n¨m 1997, vÉn chØ lµ mét sè doanh nghiÖp quèc doanh. Tíi n¨m 1998, ChÝnh phñ míi quyÕt ®Þnh cho 5 doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh tham gia thÝ ®iÓm. ViÖc nµy ®· h¹n chÕ kh¸ nhiÒu tÝnh n¨ng ®éng trong viÖc t×m kiÕm vµ th©m nhËp thÞ trêng ngoµi. NÕu cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc (nh thiÕt lËp kho ®Öm) th× nªn nghiªn cøu b·i bá chÕ ®é h¹n ng¹ch vµ ®Çu mèi xuÊt khÈu nµy.
b¶ng 5: T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o giai ®o¹n 1997 - 2001
N¨m
Lîng
Gi¸ trÞ
Gi¸ XK BQ
1000 tÊn
TriÖu USD
USD/tÊn
1997
3,575.0
875,5
240
1998
3,748.8
1,024.0
270
1999
4,508.2
1,025.1
230
2000
3,476.7
667.4
190
2001
3,730.0
625
168
Nguån:Bé NN & PTNT
Theo b¶ng trªn, ta thÊy xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam gi¶m 1 triÖu tÊn tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2000 do mét sè nguyªn nh©n: i) thay ®æi c¬ cÊu c©y trång (gi¶m diÖn tÝch trång lóa vµ t¨ng diÖn tÝch gieo cÊy c¸c c©y c«ng nghiÖp kh¸c cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n); ii) ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi cho canh t¸c lóa vµ c¸c c©y cã bét kh¸c.
VÒ mÆt hµng cµ phª:
Do t¸c ®éng cña h¹n h¸n, xuÊt khÈu cµ phª n¨m 1998 chØ ®¹t 382 ngµn tÊn, gi¶m 18 ngµn tÊn so víi kÕ ho¹ch 400 ngµn tÊn ®Ò ra tõ ®Çu n¨m vµ gi¶m kho¶ng 2% so víi lîng ®· thùc hiÖn n¨m 1997 (389 ngµn tÊn). Tuy nhiªn, do gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n t¨ng gÇn 300USD/tÊn so víi n¨m 1997 nªn kim ng¹ch c¶ n¨m ®· t¨ng tíi 21% vµ ®¹t 594 triÖu USD, møc cao nhÊt tõ tríc tíi nay. Theo tæng côc H¶i quan, niªn vô 2001 - 2002, lîng xuÊt khÈu ®¹t 762,4 ngµn tÊn cµ phª nh©n, gi¶m 19,4% so víi niªn vô tríc. Kim ng¹ch xuÊt khÈu 288,6 triÖu USD, lµ vô cã kim ng¹ch thÊp nhÊt kÓ tõ niªn vô 1997 - 1998. XuÊt khÈu c¶ n¨m 2002 ®¹t trªn 700 ngµn tÊn, kim ng¹ch trªn 300 triÖu USD, gi¶m gÇn 230 ngµn tÊn vµ 90 triÖu USD so víi n¨m tríc. Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n 431USD/tÊn.
B¹n hµng chñ yÕu cña ViÖt Nam, nh n¨m 1997, vÉn lµ Mü (chiÕm tû träng kho¶ng 25%) vµ Ch©u ©u (chiÕm tû träng kho¶ng 50%, riªng §øc lµ 16%). NhËt B¶n vÉn n»m trong sè 10 b¹n hµng lín nhÊt nhng tû träng t¬ng ®èi nhá (kho¶ng 3%) nªn khñng ho¶ng kinh tÕ t¹i níc nµy hÇu nh kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn tiÕn ®é xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam trong n¨m 1998. §Õn n¨m 2002, ngµnh cµ phª ®· phÊn ®Êu më réng thÞ trêng xuÊt khÈu tõ 61 lªn 64 quèc gia vµ vïng l·nh thæ.
C©y cµ phª ®· cã mÆt ë ViÖt nam tõ l©u nhng chØ thùc sù ph¸t triÓn trong vßng 20 n¨m trë l¹i ®©y, nhÊt lµ nh÷ng n¨m tõ ®Çu thËp kû 90. Tõ chç hµng n¨m chØ xuÊt khÈu trªn díi 100 ngµn tÊn, ®Õn n¨m 1992 lîng cµ phª xuÊt khÈu ®· vît qu¸ møc 100 ngµn tÊn vµ trë thµnh mét trong nh÷ng mÆt hµng ®em l¹i kim ng¹ch xuÊt khÈu trªn 100 triÖu USD/n¨m. N¨m 1995, s¶n lîng xuÊt khÈu lÇn ®Çu tiªn vît qua møc 200 ngµn tÊn vµ chØ hai n¨m sau ®· ®¹t gÇn 400 ngµn tÊn. KÕt qu¶ nµy ®· ®a ViÖt Nam vît qua Ugan®a vµ Indonesia ®Ó trë thµnh níc xuÊt khÈu cµ phª Robusta lín nhÊt thÕ giíi. NÕu tÝnh tÊt c¶ c¸c chñng lo¹i cµ phª th× ViÖt Nam ®· vît Mexico ®Ó chiÕm vÞ trÝ thø 3, chØ sau Braxin vµ Colombia. Tû träng cña ViÖt Nam trong th¬ng m¹i cµ phª quèc tÕ hiÖn nay kho¶ng 7%.
B¶ng sau ®©y cho thÊy bíc tiÕn vît bËc cña cµ phª ViÖt Nam trong c¸c n¨m tõ 1993 ®Õn 1999 (vô mïa cµ phª ®îc tÝnh tõ th¸ng 10 n¨m tríc ®Õn hÕt th¸ng 9 n¨m sau):
B¶NG 6: xuÊt khÈu cµ phª cña viÖt nam, giai ®o¹n
1993-1999
NIªN Vô
S¶N LîNG XUÊT KHÈU (TÊN)
KIM NG¹CH XUÊT KHÈU (NGµN USD)
GI¸ B×NH QU©N (USD/T FOB VIETNAM)
1993 - 1994
165,000
226,790
1,374
1994 - 1995
212,038
558,280
2,633
1995 - 1996
232,765
422,436
1,815
1996 - 1997
358,512
427,991
1,194
1997 - 1998
391,326
592,279
1,514
1998 - 1999
405,616
557,000
1,373
Nguån: Thèng kª H¶i quan vµ Bé th¬ng m¹i
Thêi kú 1990 - 1994, diÖn tÝch trång cµ phª t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ (cã n¨m cßn gi¶m) nhng s¶n lîng t¨ng rÊt nhanh do ®a sè c¸c vên cµ phª ®Õn ®é trëng thµnh vµ cho n¨ng suÊt rÊt cao. Thêi kú 1994 - 1996, gi¸ cµ phª thÕ giíi t¨ng ®ét biÕn nªn diÖn tÝch trång cµ phª còng t¨ng m¹nh ë kh¾p c¸c tØnh T©y Nguyªn. §Õn hÕt n¨m 1998, theo íc tÝnh cña HiÖp héi Cµ phª Cacao ViÖt Nam, diÖn tÝch trång cµ phª ë ViÖt Nam ®· ®¹t xÊp xØ 370,000 ha, trong ®ã riªng 3 tØnh T©y Nguyªn ®· chiÕm kho¶ng 60%. TuyÖt ®¹i ®a sè diÖn tÝch ®îc sö dông ®Ó trång robusta, chØ cã kho¶ng 20,000 ha lµ trång arabica.
Tríc n¨m 1995, cµ phª ViÖt Nam ®îc ®a vµo thÞ trêng thÕ giíi th«ng qua m¹ng líi tiªu thô cña c¸c doanh nh©n Singapore (chiÕm tû träng gÇn 45%). Tõ n¨m 1995, khi Mü bá cÊm vËn, vai trß cña trung gian Singapore gi¶m dÇn. Kh¸ch hµng Mü ®· nhanh chãng t×m ®Õn ViÖt Nam vµ chØ sau 1 n¨m hä ®· trë thµnh b¹n hµng sè 1, hµng n¨m mua kho¶ng 24% lîng cµ phª cña ViÖt Nam (n¨m 1996 lªn tíi gÇn 30%). Kh¸ch hµng §øc lu«n chiÕm vÞ trÝ sè 2. Nh÷ng b¹n hµng quan träng kh¸c gåm: Ph¸p, BØ, Italia, T©y Ban Nha, Anh, Angiªri, Ba Lan vµ NhËt B¶n. Singapore, kÓ tõ n¨m 1996, kh«ng cßn n»m trong danh s¸ch 10 b¹n hµng lín nhÊt n÷a. Mét yÕu tè ®¸ng chó ý lµ ngoµi c¸c nhµ bu«n, c¸c nhµ rang xay cµ phª næi tiÕng trªn thÕ giíi còng ®· xuÊt hiÖn t¹i ViÖt Nam ®Ó thiÕt lËp quan hÖ mua b¸n trùc tiÕp. Tuy tû träng b¸n cho rang xay cßn nhá nhng ®©y lµ dÊu hiÖu khëi ®Çu tèt ®Ñp bëi rang xay chØ mua trùc tiÕp khi cµ phª cã ®é ®ång ®Òu nhÊt ®Þnh vÒ cì h¹t vµ chÊt lîng h¹t.
S¶n lîng t¨ng rÊt nhanh nhng cho tíi nay ngµnh cµ phª ViÖt Nam míi chØ cã kho¶ng 20 c¬ së chÕ biÕn vµo lo¹i hoµn chØnh. Tæng c«ng suÊt cña c¸c c¬ së nµy ®¹t trªn díi 100,000 tÊn/n¨m, chØ ®¶m b¶o chÕ biÕn tèt tõ 25% ®Õn 30% s¶n lîng cµ phª. Sè cßn l¹i ®îc chÕ biÕn ph©n t¸n t¹i c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c n«ng trêng nhá theo ph¬ng ph¸p thñ c«ng hoÆc b»ng c¸c thiÕt bÞ võa cò, võa kh«ng ®ång bé.
Vµo cuèi n¨m 1994, tríc t×nh tr¹ng lén xén, tranh mua tranh b¸n trªn thÞ trêng cµ phª, ChÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thiÕt lËp chÕ ®é ®Çu mèi xuÊt khÈu. H×nh thøc qu¶n lý ®Çu mèi ®èi víi cµ phª kh«ng gièng nh g¹o. Cô thÓ, tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp lµ thµnh viªn hiÖp héi Cµ phª Cacao ViÖt Nam, kÓ c¶ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, nÕu xuÊt khÈu ®îc 2000 tÊn/n¨m sÏ mÆc nhiªn ®îc Bé th¬ng m¹i c«ng nhËn lµ ®Çu mèi xuÊt khÈu vµ, khi ®· lµ ®Çu mèi, hä ®îc quyÒn xuÊt khÈu víi sè lîng kh«ng h¹n chÕ. ChÕ ®é ®Çu mèi nµy kh«ng nh÷ng kh«ng ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi cña ngêi trång cµ phª mµ cßn gãp phÇn quan träng trong viÖc n©ng dÇn tû träng cµ phª ®· qua chÕ biÕn bëi trong ®iÒu kiÖn cµ phª ®· ®îc t nh©n ho¸ hoÆc giao kho¸n cho c¸c hé gia ®×nh chØ cã c¸c c«ng ty chuyªn doanh míi ®ñ m¹nh ®Ó ®Çu t m¸y mãc nh»m n©ng cao chÊt lîng cµ phª vµ chÕ biÕn cµ phª hoµ tan.
B¶ng 7: T×nh h×nh xuÊt khÈu cµ phª 5 n¨m tõ 1997 - 2001
Niªn vô
S¶n lîng xuÊt khÈu
Gi¸ trÞ
Gi¸ b×nh qu©n
1000 tÊn
TriÖu USD
USD/tÊn
1997
391,6
493,7
1,260
1998
381,8
593,8
1,560
1999
482,4
585,3
1,210
2000
733,9
501,5
680
2001
932
392
420
Nguån: Bé NN & PTNT
Theo b¶ng trªn ta thÊy, s¶n lîng xuÊt khÈu cµ phª cña ViÖt Nam liªn tôc t¨ng do cµ phª ®îc gi¸ trong nh÷ng n¨m nµy, n«ng d©n ®Èy m¹nh ph¸t triÓn diÖn tÝch cµ phª. Tuy nhiªn, khi cµ phª b¾t ®Çu cho thu ho¹ch th× gi¸ cµ phª trªn thÞ trêng thÕ giíi b¾t ®Çu gi¶m m¹nh trong khi lîng cµ phª tiªu thô trong níc kh«ng ®æi. §Ó bï l¹i chi phÝ s¶n xuÊt ®· bá ra, ViÖt Nam buéc ph¶i tiÕp tôc xuÊt khÈu cµ phª víi gi¸ thÊp.
H¹t ®iÒu (nh©n ®iÒu):
XuÊt khÈu nh©n ®iÒu n¨m 1998 ®¹t 25,6 ngµn tÊn, hôt gÇn 10 ngµn tÊn so víi kÕ ho¹ch 35 ngµn tÊn ®Æt ra tõ ®Çu n¨m vµ gi¶m h¬n 23% so víi lîng ®· thùc hiÖn n¨m 1997 (33,3 ngµn tÊn). Tuy nhiªn, do gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n n¨m 1998 t¨ng h¬n 14% so víi n¨m 1997 nªn kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· ®¹t 117 triÖu USD, chØ gi¶m 12,3% so víi 133 triÖu USD ®· thùc hiÖn n¨m 1997. N¨m 2002, lîng ®iÒu xuÊt khÈu ®¹t trªn 60 ngµn tÊn, kim ng¹ch trªn 200 triÖu USD, t¨ng 19 ngµn tÊn vµ gÇn 60 triÖu USD so víi n¨m tríc. Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n 4,000USD/tÊn (lo¹i tèt).
Nh©n ®iÒu lµ mét trong sè Ýt nh÷ng mÆt hµng kh«ng bÞ t¸c ®éng xÊu cña khñng ho¶ng tµi chÝnh 1997 - 1998 (kh«ng gÆp khã kh¨n vÒ thÞ trêng tiªu thô). S¶n lîng xuÊt khÈu gi¶m chñ yÕu lµ do vên c©y bÞ tho¸i ho¸. YÕu tè nµy, kÕt hîp víi thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi, ®· lµm n¨ng suÊt c©y ®iÒu sôt xuèng møc thÊp nhÊt tõ tríc ®Õn nay. Ngµnh chÕ biÕn thiÕu nguyªn liÖu trÇm träng. NhiÒu xÝ nghiÖp ®· ph¶i ngõng s¶n xuÊt hoÆc s¶n xuÊt cÇm chõng tõ gi÷a n¨m 1998. HiÖn tîng nµy vÉn tiÕp tôc trong n¨m 1999.
Tõ n¨m 1995 trë vÒ tríc, ViÖt Nam chñ yÕu xuÊt khÈu ®iÒu th«. Tõ n¨m 1996, do cã chÝnh s¸ch h¹n chÕ xuÊt khÈu ®iÒu th« ®Ó ®¶m b¶o nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt trong níc nªn viÖc xuÊt th« hÇu nh kh«ng cßn.
ThÞ trêng xuÊt khÈu ®iÒu nh©n ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng díi ®©y:
b¶ng 8: thÞ trêng xuÊt khÈu ®iÒu nh©n
N¨M
Tû TRäNG 1995 (%)
Tû TRäNG 1996 (%)
Tû TRäNG 1997 (%)
Tû TRäNG 1998 (%)
Trung Quèc
70
50
40
35-40
Ch©u ©u
15
20-25
30
30-35
Mü
5-10
15
15
20
Ch©u ¸
10
8-10
8-10
8-10
C¸c níc kh¸c
Kh«ng ®¸ng kÓ
Kh«ng ®¸ng kÓ
5
Kh«ng ®¸ng kÓ
Nguån: Bé Th¬ng m¹i
Qua b¶ng nµy cã thÓ thÊy tû träng cña Trung Quèc ®ang gi¶m dÇn. §iÒu cña ta ®· th©m nhËp kh¸ tèt vµo thÞ trêng EU vµ thÞ trêng Mü, tríc ®©y vèn lµ thÞ trêng cña ®iÒu Ên §é.
Nh×n chung, ngµnh ®iÒu kh«ng gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò tiªu thô s¶n phÈm. ChÊt lîng ®iÒu cña ta vÒ c¬ b¶n lµ cao h¬n chÊt lîng ®iÒu cña Indonesia vµ Ên §é (h×nh thøc bªn ngoµi cña h¹t ®Ñp h¬n, Ýt h¹t vì h¬n do ta chñ yÕu lµm thñ c«ng, vÞ l¹i ngät vµ bïi h¬n).
C©y ®iÒu lµ lo¹i c©y cã tiÒm n¨ng xuÊt khÈu rÊt lín. Nhu cÇu thÕ giíi t¨ng trung b×nh 5 - 7%/n¨m trong khi s¶n lîng ®iÒu th« thÕ giíi kh«ng thÓ t¨ng nhanh (chØ dao ®éng quanh møc 950,000 tÊn/n¨m). NÕu cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, trong vßng vµi n¨m kim ng¹ch xuÊt khÈu ®iÒu vµ s¶n phÈm ®iÒu cã thÓ vît c¶ kim ng¹ch xuÊt khÈu cao su ®Ó trë thµnh n«ng s¶n chÕ biÕn quan träng thø 3 cña ViÖt Nam.
Rau qu¶:
XuÊt khÈu rau qu¶ n¨m 1998 chØ ®¹t 53 triÖu USD, gi¶m kho¶ng 22% so víi 68 triÖu USD cña n¨m 1997, mét phÇn do mÊt mïa, mét phÇn do bÞ rau qu¶ Th¸i Lan c¹nh tranh gay g¾t. Ngay t¹i thÞ trêng tiÓu ng¹ch Trung Quèc, rau qu¶ cña ta còng bÞ rau qu¶ cña Th¸i Lan g©y khã kh¨n do n«ng d©n vµ chñ vùa cña Th¸i Lan ®îc ®µo t¹o tèt h¬n vÒ kü thuËt trång, ch¨m sãc, b¶o qu¶n vµ tiÕp thÞ, trong khi n«ng d©n cña ta rÊt yÕu nh÷ng kh©u nµy, ngay c¶ nh÷ng mÆt hµng mµ ta cã lîi thÕ nh long nh·n, v¶i.
Tríc n¨m 1992, thÞ trêng xuÊt khÈu rau qu¶ chÝnh cña ViÖt Nam lµ Liªn X« (trªn 90%, cã n¨m lµ 98% nh n¨m 1990). ViÖc xuÊt khÈu nµy ®îc thùc hiÖn theo HiÖp ®Þnh vµ NghÞ ®Þnh th trao ®æi hµng ho¸ n¨m nªn kh«ng thÓ hiÖn ®óng søc c¹nh tranh cña rau qu¶ ViÖt Nam. Sau khi Liªn X« tan r·, kim ng¹ch lËp tøc sôt gi¶m rÊt m¹nh (n¨m 1994 chØ ®¹t 20 triÖu USD). Nhê cã thÞ trêng Trung Quèc nªn kim ng¹ch ®· dÇn håi phôc trë l¹i vµ ®¹t 68 triÖu USD vµo n¨m 1997. HiÖn nay, Trung Quèc lµ thÞ trêng tiªu thô rau qu¶ lín nhÊt cña ta (36%), tiÕp ®ã lµ §µi Loan (17%), NhËt B¶n (12,5%), Mü (7,5%) vµ Nga (4%). Tæng céng 5 b¹n hµng nµy ®· chiÕm gÇn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu.
XuÊt khÈu rau qu¶ n¨m 1999 ®· phôc håi trë l¹i so víi n¨m 1998. Kim ng¹ch c¶ n¨m dù kiÕn ®¹t 70 - 75 triÖu USD, t¨ng tõ 35 ®Õn 40% so víi kim ng¹ch cña n¨m 1998. N¨m 2000 ®¹t xÊp xØ 85 triÖu USD vµ nÕu cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp, nhiÒu kh¶ n¨ng sÏ ®¹t 200 triÖu USD vµo n¨m 2005. N¨m 2002, xuÊt khÈu rau qu¶ c¶ n¨m ®¹t kim ng¹ch 200 triÖu USD, gi¶m 40% so víi n¨m 2001. Rau qu¶ chñ yÕu ®îc xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng Trung Quèc, §µi Loan, NhËt B¶n, Nga, Hµn Quèc, Lµo, Campuchia, Mü, EU,... Riªng xuÊt khÈu vµo thÞ trêng Mü ®¹t tèc ®é t¨ng trëng gÊp 3 lÇn n¨m tríc do t¨ng m¹nh c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn.
H¹t tiªu:
Trong nh÷ng n¨m tríc ®©y, h¹t tiªu lµ mÆt hµng n«ng s¶n chiÕm vÞ trÝ thø yÕu trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. KÓ tõ n¨m 1996, do nhËn thøc ®îc gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y hå tiªu, diÖn tÝch trång hå tiªu ®· t¨ng kh¸ nhanh.
H¹t tiªu ë ViÖt Nam chñ yÕu ®Ó phôc vô xuÊt khÈu. Sau ®©y lµ t×nh h×nh xuÊt khÈu h¹t tiªu cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1994 - 1999:
b¶ng 9: t×nh h×nh xuÊt khÈu h¹t tiªu cña viÖt nam,
giai ®o¹n 1994-1999
N¨m
S¶n lîng xuÊt khÈu (tÊn)
Tèc ®é t¨ng, gi¶m
(%)
1994
16000
1995
17900
12%
1996
25000
40%
1997
23000
-8%
1998
15000
-35%
1999
34000
127%
Nguån: Phßng xóc tiÕn th¬ng m¹i, Vô KÕ ho¹ch & Quy ho¹ch, Bé NN & PTNT
Chóng ta ®· xuÊt khÈu ®îc tiªu sang kho¶ng 40 níc. 10 níc nhËp khÈu lín nhÊt, theo sè liÖu ®Õn n¨m 2000 ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau. Qua b¶ng nµy, cã thÓ thÊy tiªu cña ta chñ yÕu vÉn ®îc tiªu thô qua trung gian. ViÖc th©m nhËp trùc tiÕp vµo thÞ trêng tiªu Ch©u ©u, Dubai vµ Mü cha nhiÒu:
b¶ng 10: 10 níc nhËp khÈu tiªu lín nhÊt cña viÖt nam
STT
Tªn níc
Lîng (tÊn)
TrÞ gi¸ (USD)
1
Singapore
13765
52155851
2
Lµo
6281
27196605
3
Hµ Lan
3008
11905497
4
Hoa Kú
2577
8829154
5
UAE
1611
6312404
6
Trung Quèc
1322
4900608
7
Hongkong
752
2849327
8
§øc
647
2400948
9
Ba Lan
550
2032253
10
Ph¸p
419
1597855
Nguån: Bé Th¬ng m¹i
Xu híng t¨ng gi¸ lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña thÞ trêng h¹t tiªu thÕ giíi n¨m 1999, ®Æc biÖt lµ ®èi víi tiªu ®en. Th¸ng 4/1999, gi¸ trung b×nh tiªu ®en (FOB níc xuÊt sø) trªn thÞ trêng thÕ giíi míi ®¹t kho¶ng 4500USD/tÊn nhng ®Õn th¸ng 11/1999 ®· lªn tíi 6200USD/tÊn. Theo Héi ®ång h¹t tiªu thÕ giíi (IPC), gi¸ h¹t tiªu ®en hiÖn nay ®· ®¹t tíi møc cao nhÊt kÓ tõ n¨m 1980. CÇu lín h¬n cung lµ nguyªn nh©n chÝnh cña xu híng t¨ng gi¸ nµy. IPC dù b¸o xuÊt khÈu tiªu ®en toµn thÕ giíi n¨m 1999 sÏ ®¹t kho¶ng 105 ngµn tÊn, gi¶m 16% so víi 126 ngµn tÊn cña n¨m 1998 vµ 24% so víi 139 ngµn tÊn cña n¨m 1997. Trong khi ®ã nhu cÇu nhËp khÈu tiªu ®en vÉn t¨ng v÷ng vµ ®¹t tíi 125 ngµn tÊn trong n¨m 1999 (nhu cÇu tiªu tr¾ng lµ 30000 - 32000 tÊn). Theo IPC, t×nh tr¹ng d cÇu h¹t tiªu tiÕp tôc kÐo dµi trong suèt n¨m 2000. N¨m 2002, lîng xuÊt khÈu tiªu c¶ n¨m ®¹t kho¶ng 80 ngµn tÊn, ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu h¹t tiªu ®en. Kim ng¹ch ®¹t 110 triÖu USD, t¨ng 23% so víi n¨m tríc. Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n tiªu ®en lµ 1,610USD/T (lo¹i 500g/lÝt, FOB TP Hå ChÝ Minh). Dù b¸o giai ®o¹n 2001 - 2205, cung cÇu h¹t tiªu sÏ trë l¹i c©n b»ng h¬n do diÖn tÝch tiªu ®ang ®îc më réng t¹i hÇu hÕt c¸c níc s¶n xuÊt.
MÆt hµng chÌ:
Theo sè liÖu cña Bé NN & PTNT, ®Õn cuèi n¨m 1997, diÖn tÝch chÌ c¶ níc ®¹t gÇn 80.000 ha. S¶n lîng chÌ bóp kh« ®¹t kho¶ng 52,5 ngµn tÊn, xuÊt khÈu 32 ngµn tÊn, ®¹t trÞ gi¸ 48 triÖu USD. XuÊt khÈu chÌ n¨m 1998 ®¹t h¬n 33 ngµn tÊn, trÞ gi¸ h¬n 50 triÖu USD, t¨ng gÇn 3% vÒ lîng vµ 5,4% vÒ trÞ gi¸ so víi n¨m 1997. XuÊt khÈu chÌ c¶ n¨m 2002 ®¹t 76 ngµn tÊn, kim ng¹ch 86 triÖu USD t¨ng kho¶ng 8 ngµn tÊn vµ gÇn 8 triÖu USD so víi n¨m 2001. Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n 1.136USD/tÊn.
NÕu so víi khèi lîng chÌ bu«n b¸n trªn thÕ giíi (kho¶ng 1,2 triÖu tÊn/n¨m) th× khèi lîng xuÊt khÈu cña ta rÊt nhá bÐ (cha ®Çy 3%). Khèi lîng nhá lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh c¶n trë ngµnh chÌ tiÕp cËn c¸c b¹n hµng lín vµ æn ®Þnh. ChÌ cña ta ®îc tiªu thô kh¸ r¶i r¸c, tõ I-r¾c, Libi, Angiªri ®Õn Anh, Ph¸p, Ba Lan, Nga, NhËt B¶n, Hongkong, §µi Loan, Mü,... mçi n¬i mét Ýt. Kh«ng b¹n hµng nµo lµ b¹n hµng chÝnh.
YÕu ®iÓm thø nhÊt cña ngµnh chÌ lµ n¨ng suÊt thÊp. B×nh qu©n chØ ®¹t 630kg/ha trong khi n¨ng suÊt b×nh qu©n cña mét sè níc trång chÌ kh¸c trªn thÕ giíi ®¹t trªn 1000kg/ha, thËm chÝ cã nh÷ng vïng ®¹t ®Õn trªn 2000kg/ha. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do gièng chÌ cña ta cha tèt. PhÇn lín ®Òu trång chÌ h¹t. DiÖn tÝch trång cµnh chØ chiÕm 10 - 15% diÖn tÝch vên chÌ.
YÕu ®iÓm thø hai cña ngµnh lµ kü thuËt ch¨m sãc, canh t¸c, thu h¸i rÊt yÕu kÐm. NhiÒu hé n«ng d©n tham lîi tríc m¾t nªn thu h¸i chÌ kh«ng ®óng quy c¸ch, kh«ng theo thêi vô, kh«ng ®Çu t ch¨m sãc ®Çy ®ñ khiÕn vên chÌ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, c©y chãng tho¸i ho¸.
VÒ chÕ biÕn, nh×n chung lµ sö dông thiÕt bÞ c«ng nghÖ qu¸ cò kü do c¸c nhµ m¸y phÇn lín ®îc x©y dùng trong thêi kú 1957 - 1977 víi sù trî gióp cña Liªn X« (cò). ThiÕt bÞ m¸y mãc nh vËy lµm chÊt lîng chÌ thÊp, khã b¸n ®îc gi¸ cao. GÇn ®©y, ngµnh chÌ ®· cã gÇn 10 dù ¸n liªn doanh vµ hîp t¸c chÕ biÕn chÌ víi níc ngoµi nªn kh©u chÕ biÕn ®· cã mét sè c¶i tiÕn, nhÊt lµ dù ¸n hîp t¸c víi NhËt t¹i c«ng ty S«ng CÇu - B¾c Th¸i.
Ngoµi nh÷ng khã kh¨n néi t¹i, ngµnh chÌ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ thÞ trêng tiªu thô. Ngoµi nguyªn nh©n s¶n lîng nhá bÐ, chÊt lîng yÕu kÐm nh trªn ®· tr×nh bµy, cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c nh sau:
ViÖc thanh to¸n tõ mét sè thÞ trêng rÊt khã kh¨n, võa chËm, võa kh«ng an toµn do hä thiÕu ngo¹i tÖ (nh Nga) hoÆc bÞ cÊm vËn (nh I-r¾c, Libi), hoÆc ng©n hµng cña ta cha cã quan hÖ giao dÞch v÷ng ch¾c víi ng©n hµng cña hä.
C¸c níc s¶n xuÊt chÌ lín c¹nh tranh rÊt m¹nh víi ta b»ng c¸ch cung cÊp tÝn dông cho ngêi nhËp khÈu (Sri Lanka thêng b¸n tr¶ chËm tõ 30 ®Õn 60 ngµy cho kh¸ch hµng Nga vµ c¸c níc SNG). B»ng c¸ch nµy, hä ®· giµnh ®îc nhiÒu hîp ®ång lín t¹i c¸c níc tríc ®©y vÉn mua chÌ cña ta (Liªn X« tríc ®©y chØ mua chÌ cña Ên §é vµ cña ta, nay ®· chuyÓn sang mua cña Sri Lanka vµ chiÕm tíi 20% tæng lîng chÌ xuÊt khÈu cña Sri Lanka).
b¶ng 11: T×nh h×nh xuÊt khÈu chÌ 5 n¨m 1997 – 2001
N¨m
SL xuÊt khÈu (1000 tÊn)
Gi¸ trÞ xuÊt khÈu (triÖu USD)
Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n (USD/tÊn)
1997
32,3
47,9
1,480
1998
34,0
53,2
1,520
1999
36,4
45,2
1,240
2000
55,7
69,6
1,250
2001
69,0
78,0
1,130
Nguån: Tæng côc thèng kª
L¹c nh©n:
Khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu l¹c lµ gi¸, Nhu cÇu trong níc ®èi víi l¹c ®ang ngµy cµng t¨ng nªn gi¸ néi ®Þa thêng xÊp xØ, thËm chÝ cao h¬n gi¸ xuÊt khÈu. ThÝ dô, nöa cuèi th¸ng 4/1999, gi¸ FOB l¹c nh©n chØ kho¶ng 570 - 580USD/T, t¬ng ®¬ng 8,000 ®ång/kg trong khi trªn thÞ trêng thµnh phè Hå ChÝ Minh l¹c lo¹i 1 ®îc b¸n lÎ víi gi¸ 12,000 ®ång/kg. Hµ Néi 11,500 ®ång/kg, n¬i thÊp nhÊt lµ §µ N½ng còng ph¶i 8,500 ®ång/kg. XuÊt khÈu l¹c nh©n n¨m 1999, v× lý do ®ã, chØ cßn kho¶ng 60 ngµn tÊn, gi¶m tíi h¬n 30% so víi n¨m 1998 mÆc dï gi¸ xuÊt khÈu FOB b×nh qu©n t¨ng tíi 20% so víi n¨m 1998.
ThÞt lîn:
Ch¨n nu«i, trong ®ã cã ch¨n nu«i lîn, lµ ngµnh cã tèc ®é t¨ng trëng trung b×nh n¨m kh¸ cao (tõ 4 - 5%). N¨m 1997 c¶ níc cã gÇn 18 triÖu con lîn, s¶n lîng thÞt ®¹t gÇn 1,2 triÖu tÊn. XuÊt khÈu ®îc 10,000T vµ ®¹t trÞ gi¸ kho¶ng 27,7 triÖu USD, trong ®ã cã 500 tÊn lÊy tõ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, 9,500T cßn l¹i ®îc chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu tõ miÒn B¾c (chiÕm 4,5% s¶n lîng thÞt lîn cña MiÒn B¾c).
XuÊt khÈu thÞt lîn ®¹t møc cao nhÊt lµ 25,000T vµo n¨m 1991. Tõ n¨m 1991 trë vÒ tríc, thÞ trêng xuÊt khÈu chÝnh lµ Liªn X«. T¬ng tù nh rau qu¶, xuÊt khÈu thÞt lîn ®îc thùc hiÖn theo HiÖp ®Þnh vµ NghÞ ®Þnh th trao ®æi hµng ho¸ n¨m nªn kh«ng thÓ hiÖn ®óng søc c¹nh tranh cña thÞt ViÖt Nam. Sau khi Liªn X« tan ra, xuÊt khÈu thÞt lîn lËp tøc gi¶m rÊt m¹nh. N¨m 1992 chØ xuÊt ®îc h¬n 12 ngµn tÊn, b»ng ½ s¶n lîng ®· xuÊt n¨m 1991. §Õn n¨m 1996 chØ cßn kho¶ng 4,500T, chñ yÕu lµ lîn s÷a vµ thÞt lîn choai xuÊt khÈu sang Hongkong, mét thÞ trêng quan träng kh¸c cña thÞt lîn ViÖt Nam. N¨m 2002, xuÊt khÈu thÞt lîn c¶ n¨m ®¹t 14 - 15 ngµn tÊn, kim ng¹ch kho¶ng 20 triÖu USD, gi¶m 43% vÒ lîng vµ 44% vÒ gi¸ trÞ so víi n¨m 2001.
N¨m 1997, lîng thÞt xuÊt khÈu t¨ng h¬n 100% so víi n¨m 1996 nhng tèc ®é t¨ng nµy chØ mang tÝnh chÊt t¹m thêi, cha ph¶n ¸nh ®óng kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. XuÊt khÈu n¨m 1997 t¨ng nhê hai yÕu tè chñ yÕu:
Nga b·i bá lÖnh cÊm nhËp khÈu thÞt lîn tõ ViÖt Nam. LÖnh cÊm nµy ®îc ¸p dông trong hai n¨m 1995 vµ 1996 sau khi Nga ph¸t hiÖn thÞt lîn cña ta mang mÇm dÞch.
Hongkong cã dÞch cóm gµ nªn d©n chóng chuyÓn híng sang tiªu dïng thÞt lîn. §µi Loan, n¬i vÉn cung cÊp thÞt lîn cho Hongkong, ph¸t hiÖn lîn bÞ bÖnh lë måm long mãng nªn t¹m ngõng xuÊt khÈu. ThÞt cña ta t¹m thêi cã ®îc vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trªn thÞ trêng Hongkong.
Sau khi Hongkong ®îc tr¶ vÒ Trung Quèc vµ §µi Loan kh¾c phôc ®îc dÞch bÖnh, sè lîng vµ trÞ gi¸ xuÊt khÈu thÞt lîn cña ta sang Hongkong l¹i trë vÒ møc trung b×nh trong nhiÒu n¨m. Gi¸ lîn s÷a gi¶m tõ trªn 3,000USD/T xuèng cßn 1,200 - 1,300USD/T phÇn nµo còng v× lý do nµy.
MÆc dï ë gÇn mét sè thÞ trêng tiªu thô chÝnh nhng xuÊt khÈu thÞt lîn cña ta vÉn cha cã ®îc søc c¹nh tranh bëi c¸c nguyªn nh©n sau ®©y:
Ch¨n nu«i lîn cha híng vµo xuÊt khÈu. H×nh thøc ch¨n nu«i chñ yÕu lµ qu¶ng canh vµ ph©n t¸n vÒ c¸c hé gia ®×nh nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn gi¶m gi¸ thµnh vµ phæ biÕn kü thuËt ch¨n nu«i hiÖn ®¹i. ChÊt lîng thÞt cßn thÊp, tû lÖ n¹c cha cao, gi¸ thµnh nhiÒu khi cßn cao h¬n c¶ gi¸ FOB nªn rÊt khã ®Èy m¹nh xuÊt khÈu.
C«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ta hÇu nh cha cã g×. C¶ níc chØ cã hai nhµ m¸y chÕ biÕn ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu (1 ë H¶i Phßng, 1 ë thµnh phè Hå ChÝ Minh) nªn kh«ng thÓ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµo c¸c thÞ trêng cã dung lîng lín nh NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore.
Trong mËu dÞch thÞt thÕ giíi, Nhµ níc thêng ph¶i ®i tríc mét bíc ®Ó lo h¹n ng¹ch cho c¸c doanh nghiÖp, lo ký c¸c HiÖp ®Þnh thó y vµ HiÖp ®Þnh c«ng nhËn kÕt qu¶ kiÓm dÞch cña nhau. NhiÒu níc cßn tiÕn hµnh trî cÊp, trî gi¸ cho thÞt lîn xuÊt khÈu. Do h¹n chÕ vÒ nguån tµi chÝnh, ta cha lµm ®îc nh÷ng viÖc nµy.
Ngoµi c¸c nguyªn nh©n trªn, thÞt lîn cña ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n kh¸c ngay t¹i c¸c thÞ trêng tiªu thô truyÒn thèng nªn tèc ®é ph¸t triÓn cha ®îc nh mong muèn, cô thÓ lµ:
ThÞ trêng Nga:
Sau khi ký HiÖp ®Þnh thó y, ®Çu n¨m 1997 Nga ®· nhËp khÈu trë l¹i thÞt lîn cña._.