Giải quyết tranh chấp trong thương mại quốc tế giữa các thương nhân bằng phương pháp trọng tài và thực tiễn ở Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi th­¬ng m¹i ®· vµ ®ang ph¸t triÓn vµ phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi theo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ xu h­íng sö dông c¸c biÖn ph¸p ngoµi toµ ¸n (ADR) ®· mang tÝnh toµn cÇu. ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi xu h­íng ®ã. Trong lµm ¨n kinh tÕ, tranh chÊp lµ ®iÒu tÊt yÕu kh«ng thÓ tr¸nh khái nhÊt lµ trong th­¬ng m¹i quèc tÕ do c¸c bªn cã sù kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷, v¨n ho¸, tËp tôc, tr×nh ®é, quyÒn vµ lîi Ých ngoµi ra ch­a kÓ ®Õn c¸c gian lËn trong quan hÖ hîp t¸c. §Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp nµy lµ ®iÒu kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n. viÖc gi¶i quyÕt cã thÓ b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng, hoµ gi¶i, toµ ¸n hay träng tµi nh­ng viÖc gi¶i quyÕt th«ng qua träng tµi vÉn ®­îc dïng nhiÒu h¬n c¶ do nh÷ng ­u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng, triÖt ®Ó vµ bÝ mËt. Träng tµi ViÖt nam tuy ®· ra ®êi tõ rÊt l©u song ho¹t ®éng ch­a cã hiÖu qu¶ do c¬ chÕ ph¸p luËt vÒ träng tµi cßn nhiÒu bÊt cËp vµ mét phÇn do c¸c th­¬ng nh©n ch­a hiÓu râ vÒ c¸ch gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi. Míi ®©y, Quèc héi ViÖt Nam ®· ban hµnh ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i nh»m kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt vÒ luËt tõ tr­íc tíi nay, t¹o ®iÒu kiÖn cho träng tµi th­¬ng m¹i ë n­íc ta ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, t«i chän “Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a c¸c th­¬ng nh©n b»ng ph­¬ng ph¸p träng tµi vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh víi mong muèn gióp cho c¸c th­¬ng nh©n ViÖt Nam hiÓu râ h¬n vÒ träng tµi th­¬ng m¹i vµ viÖc ph¸t triÓn träng tµi th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam. T«i v« cïng biÕt ¬n gia ®×nh t«i ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp còng nh­ trong thêi gian lµm kho¸ luËn. T«i xin c¸m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng ®· d¹y dç t«i vµ ®Æc biªt t«i xin c¸m ¬n PGS. TS. Hoµng Ngäc ThiÕt ®· h­íng dÉn t«i lµm kho¸ luËn nµy. Ch­¬ng i: lý luËn chung vÒ träng tµi 1.1. Träng tµi vµ thÈm quyÒn xÐt xö cña träng tµi 1.1.2. Kh¸i niÖm träng tµi Träng tµi th­¬ng m¹i ®­îc hiÓu ng¾n gän lµ träng tµi gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i. §Ó hiÓu ®­îc râ h¬n kh¸i niÖm “träng tµi th­¬ng m¹i” chóng ta t×m hiÓu kh¸i niÖm “th­¬ng m¹i” lµ g×. ë c¸c n­íc kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ë møc cao ng­êi ta th­êng sö dông kh¸i niÖm th­¬ng m¹i vµ quy ®Þnh ph¹m vi cña nã kh¸ râ rµng trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt víi ph¹m vi réng. C¸c quan hÖ th­¬ng m¹i ®­îc ph©n biÖt víi c¸c quan hÖ d©n sù ë môc ®Ých sö dông cña nã: c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i lµ c¸c quan hÖ nh»m môc ®Ých thu lîi nhuËn cßn c¸c quan hÖ d©n sù lµ c¸c quan hÖ chØ nh»m môc ®Ých tho¶ m·n nhu cÇu c¸ nh©n. VÝ dô nÕu nh­ ng­êi mua khiÕu n¹i ng­êi b¸n th× ®­îc coi lµ quan hÖ th­¬ng m¹i, nh­ng nÕu ng­êi tiªu dïng khiÕu n¹i ng­êi b¸n th× l¹i ®­îc coi lµ quan hÖ d©n sù. LuËt Th­¬ng m¹i ViÖt Nam quy ®Þnh râ trong ®iÒu 5 r»ng “ho¹t ®éng th­¬ng m¹i lµ viÖc thùc hiÖn mét hay nhiÒu hµnh vi cña th­¬ng nh©n, bao gåm viÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô th­¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i nh»m môc ®Ých lîi nhuËn hoÆc nh»m thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi. DÞch vô th­¬ng m¹i gåm nh÷ng dÞch vô g¾n liÒn víi viÖc mua b¸n hµng ho¸. Xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng nh»m t×m kiÕm, thóc ®Èy c¬ héi mua b¸n hµng ho¸ vµ cung øng dÞch vô th­¬ng m¹i”. Nh­ vËy lµ LuËt th­¬ng m¹i quy ®Þnh kh¸i niÖm “th­¬ng m¹i” theo nghÜa hÑp, tøc lµ chØ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ nh÷ng ho¹t ®éng g¾n víi viÖc mua b¸n hµng ho¸. Trong phÇn chó thÝch cña §iÒu 1 LuËt mÉu UNCITRAL, ng­êi ta cho r»ng “kh¸i niÖm th­¬ng m¹i cÇn ph¶i ®­îc hiÓu theo nghÜa réng, bao gåm c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh tõ tÊt c¶ c¸c quan hÖ cã b¶n chÊt th­¬ng m¹i, dï cã hîp ®ång hay kh«ng. Quan hÖ cã b¶n chÊt th­¬ng m¹i bao hµm nh­ng kh«ng chØ giíi h¹n víi c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt k× giao dÞch bu«n b¸n nµo nh»m cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hay dÞch vô, hîp ®ång ph©n phèi; ®¹i diÖn th­¬ng m¹i hay ®¹i lý, c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt, thuª m¸y mãc thiÕt bÞ, x©y dùng, t­ vÊn thiÕt kÕ c¬ khÝ, li-x¨ng. ®Çu t­, ng©n hµng, tµi chÝnh, b¶o hiÓm, c¸c hîp ®ång khai th¸c hoÆc chuyÓn nh­îng, liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c cña hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh, vËn t¶i hµng ho¸ hoÆc hµnh kh¸ch b»ng ®­êng kh«ng, ®­êng biÓn, ®­êng s¾t hoÆc ®­êng bé”. Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng LuËt mÉu UNCTRAL ®· ®­a ra gîi ý vÒ mét ph¹m vi kh¸i niÖm th­¬ng m¹i rÊt réng so víi kh¸i niÖm th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam. Trong Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam míi ®­îc ban hµnh ngµy 25/2/2003 võa qua chóng ta ®· cã mét sù ®æi míi trong c¸ch hiÓu vÒ kh¸i niÖm th­¬ng m¹i. Kho¶n 3 ®iÒu 2 cña Ph¸p lÖnh nµy quy ®Þnh: “Ho¹t ®éng th­¬ng m¹i lµ viÖc thùc hiÖn mét hay nhiÒu hµnh vi th­¬ng m¹i cña c¸ nh©n, tæ chøc kinh doanh bao gåm mua b¸n hµng ho¸; cung øng dÞch vô; ph©n phèi; ®¹i diÖn; ®¹i lý th­¬ng m¹i; ký göi; thuª; cho thuª; thuª mua; x©y dùng; t­ vÊn; kü thuËt; li-x¨ng; ®Çu t­; tµi chÝnh; ng©n hµng; b¶o hiÓm; th¨m dß, khai th¸c; vËn chuyÓn hµng ho¸, hµnh kh¸ch b»ng ®­êng kh«ng, ®­êng biÓm, ®­êng bé vµ c¸c hµnh vi th­¬ng m¹i kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”. Nh­ vËy ta cã thÓ thÊy Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ®· më réng kh¸i niÖm th­¬ng m¹i ra rÊt nhiÒu vµ kh¸i niÖm nµy gÇn gièng víi LuËt mÉu UNCITRAL. Tõ ®ã, rót ra kh¸i niÖm träng tµi th­¬ng m¹i lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i do c¸c bªn tù nguyÖn lùa chän trong ®ã bªn thø ba trung lËp (träng tµi) sau khi nghe c¸c bªn tr×nh bµy sÏ ®­a ra mét quyÕt ®Þnh (ph¸n quyÕt träng tµi) cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi c¸c bªn tranh chÊp 1.1.2. C¸c lo¹i träng tµi Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè l­îng nh÷ng vô tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ ®­îc gi¶i quyÕt b»ng träng tµi ngµy cµng t¨ng. C¸c tæ chøc träng tµi phi chÝnh phñ ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ ch­a tõng thÊy ë kh¾p c¸c n¬i trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc Ch©u ¸- Th¸i B×nh D­¬ng, n¬i ®­îc coi lµ khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt trªn thÕ giíi. ë c¸c quèc gia kh¸c nhau, träng tµi th­¬ng m¹i phi chÝnh phñ cã nh÷ng tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt, phï hîp víi tr×nh ®é vµ ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi cña mçi n­íc. Tuy vËy, nh×n chung, chóng ta cã thÓ chia träng tµi kinh tÕ phi chÝnh phñ ra lµm hai lo¹i chÝnh dùa trªn ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh tè tông: A/ Träng tµi ®Æc biÖt hay träng tµi vô viÖc (Ad-hoc arbitration) Träng tµi ®Æc biÖt lµ lo¹i h×nh träng tµi mµ do c¸c bªn tù thµnh lËp ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hä yªu cÇu, sau khi gi¶i quyÕt xong vô tranh chÊp th× gi¶i t¸n. Nh­ vËy, träng tµi ®Æc biÖt hoµn toµn phô thuéc vµo sù tù do tho¶ thuËn cña c¸c bªn tranh chÊp. C¸c bªn tranh chÊp cã toµn quyÒn lùa chän bÊt kú mét ng­êi nµo lµm träng tµi viªn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp cña m×nh. Ng­êi nµy chØ cÇn ®­îc c¸c bªn nhÊt trÝ chø kh«ng bÞ giíi h¹n bëi bÊt kú mét ®iÒu kiÖn nµo nh­ng nÕu c¸c bªn thèng nhÊt lùa chän mét ng­êi kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng th× chÝnh hä lµ ng­êi sÏ ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶ do sù ®Ò cö cña m×nh ®em l¹i. Do ®ã, träng tµi viªn th­êng lµ ng­êi cã uy tÝn, kinh nghiÖm, tinh th«ng nghiÖp vô trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ c«ng minh trong xÐt xö. Ngoµi ra, c¸c bªn tranh chÊp cßn cã toµn quyÒn trong viÖc tho¶ thuËn ®Ó tù thiÕt lËp nh÷ng thñ tôc, nguyªn t¾c tè tông riªng sao cho phï hîp víi tranh chÊp cña m×nh chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tu©n theo bÊt kú mét nguyªn t¾c s½n cã nµo. Nh­ng hä còng cã thÓ tho¶ thuËn chÊp nhËn mét hÖ thèng quy ®Þnh mÉu vÒ träng tµi, ®iÓn h×nh nh­ B¶n quy t¾c träng tµi cña UNCITRAL th«ng qua ngµy 28/4/1976 hay LuËt mÉu UNCITRAL th«ng qua ngµy 21/6/1985. Nh­ vËy, tæ chøc vµ tè tông cña träng tµi ®Æc biÖt kh¸ ®¬n gi¶n, cã thÓ tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian vµ chi phÝ cña c¸c bªn liªn quan. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, h×nh thøc träng tµi ®Æc biÖt chØ thÝch hîp víi nh÷ng tranh chÊp cã gi¸ trÞ nhá, hoÆc gi÷a c¸c bªn ®­¬ng sù am hiÓu ph¸p luËt, dµy d¹n trªn th­¬ng tr­êng vµ cã nhiÒu kinh nghiÖm trong gi¶i quyÕt tranh chÊp. ë ViÖt Nam, tr­íc ®©y ch­a cã qui ®Þnh cô thÓ vÒ h×nh thøc träng tµi ®Æc biÖt nµy. Tuy nhiªn, Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/7/2003 ®· ®­a ra qui ®Þnh vÒ lo¹i h×nh träng tµi nµy t¹i ®iÒu 26, chÝnh thøc c«ng nhËn lo¹i h×nh träng tµi nµy vµ ®ång thêi còng ®· ®­a ra ®­îc gi¶i ph¸p ®èi víi h¹n chÕ nªu trªn cña träng tµi Ad-hoc. Träng tµi th­êng trùc hay träng tµi qui chÕ (Institutional Arbiration) Träng tµi th­êng trùc lµ träng tµi ®­îc thµnh lËp ra vµ ho¹t ®éng th­êng xuyªn theo mét quy chÕ nhÊt ®Þnh, cã c¬ quan th­êng trùc (trung t©m träng tµi). ®èi víi träng tµi th­êng trùc, khi lùa chän träng tµi viªn, c¸c bªn th­êng chØ ®­îc lùa chän trong mét danh s¸ch träng tµi viªn cña trung t©m träng tµi, hoÆc Ýt nhÊt träng tµi viªn còng ph¶i ®¸p øng ®­îc mét sè ®iÒu kiÖn tèi thiÓu do trung t©m träng tµi ®Æt ra. Khi xÐt xö, träng tµi th­êng trùc ph¶i tu©n theo qui t¾c tè tông ®· ®Þnh tr­íc cña trung t©m. Nh­ vËy, ®èi víi h×nh thøc träng tµi th­êng trùc, quyÒn tù do cña c¸c bªn bÞ h¹n chÕ mét phÇn nªn cã thÓ coi träng tµi th­êng trùc lµ h×nh thøc trung gian gi÷a träng tµi ®Æc biÖt vµ toµ ¸n. Tuy nhiªn, ®©y còng lµ thuËn lîi cho c¸c bªn ch­a cã nhiÒu kinh nghiÖm trong th­¬ng m¹i quèc tÕ bëi v× c¸c bªn tranh chÊp kh«ng cÇn ph¶i qui ®Þnh qu¸ chi tiÕt vÒ qui t¾c, thñ tôc tè tông mµ chØ cÇn qui ®Þnh trung t©m träng tµi nµo sÏ gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c bªn vµ chÊp nhËn qui t¾c tè tông cña trung t©m träng tµi ®ã. H×nh thøc träng tµi th­êng trùc cã rÊt nhiÒu ­u ®iÓm, víi mét ®iÒu lÖ vµ quy t¾c tè tông ®éc lËp, t­¬ng ®èi æn ®Þnh, víi thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm phong phó ®­îc tÝch luü qua qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc tranh chÊp, víi mét ®éi ngò nh÷ng träng tµi viªn lµ nh÷ng chuyªn gia thuéc nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau (th­¬ng m¹i quèc tÕ, hµng h¶i quèc tÕ, thanh to¸n quèc tÕ, luËt quèc tÕ...) khiÕn cho qu¸ tr×nh tè tông diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng vµ hiÖu qu¶. Do ®ã, c¸c tæ chøc träng tµi phi chÝnh phñ th­êng trùc ®· ®­îc thµnh lËp ë rÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Cã nh÷ng n­íc nh­ Trung quèc, Th¸i Lan...träng tµi th­êng trùc ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc c¸c trung t©m träng tµi bªn c¹nh phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp, nh­ng còng cã nh÷ng n­íc träng tµi th­êng trùc ®­îc tæ chøc d­íi d¹ng c«ng ty hoÆc hiÖp héi träng tµi nh­ ë NhËt, Mü, Anh,... ë ViÖt Nam, Trung t©m träng tµi quèc tÕ bªn c¹nh phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 204/TTG cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ngµy 28/4/1993, trªn c¬ së hîp nhÊt Héi ®ång träng tµi hµng h¶i vµ Héi ®ång träng tµi ngo¹i th­¬ng. Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam cã nhiÖm vô xÐt xö c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ vµ tõ ngµy 15/4/1996, Trung t©m ®­îc phÐp më réng thÈm quyÒn xÐt xö sang c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong n­íc. Trung t©m ho¹t ®éng theo ®iÒu lÖ riªng, xÐt xö theo quy t¾c tè tông riªng vµ lµ tæ chøc träng tµi th­¬ng m¹i cã uy tÝn nhÊt hiÖn nay ë ViÖt Nam. Ngoµi ra, cßn cã c¸c trung t©m träng tµi kinh tÕ ®­îc thµnh lËp theo N§ 116 tuy nhiªn c¸c trung t©m nµy ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ vµ Ýt ®­îc biÕt ®Õn. 1.1.3. ThÈm quyÒn xÐt xö cña träng tµi ë c¸c n­íc träng tµi ®­îc lËp ra ®Ó xÐt xö c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong th­¬ng m¹i vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Nh­ng ®èi víi mét tranh chÊp cô thÓ th× träng tµi kh«ng cã thÈm quyÒn ®­¬ng nhiªn. Träng tµi chØ cã thÈm quyÒn xÐt xö khi c¸c bªn giao tranh chÊp trong th­¬ng m¹i cho träng tµi gi¶i quyÕt chø träng tµi kh«ng thÓ tù m×nh ®em tranh chÊp ra xÐt xö (trõ tr­êng hîp Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc ë ViÖt Nam nh­ng hiÖn nay ®· chÊm døt ho¹t ®éng). Trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, thÈm quyÒn xÐt xö cña träng tµi ®èi víi c¸c tranh chÊp cô thÓ cã thÓ ®­îc quy ®Þnh trong hîp ®ång, trong mét v¨n b¶n tho¶ thuËn riªng vÒ träng tµi gi÷a c¸c bªn, hoÆc trong ®iÒu ­íc quèc tÕ cã liªn quan. */ Theo tho¶ thuËn träng tµi Tho¶ thuËn träng tµi (cßn ®­îc gäi lµ hiÖp nghÞ träng tµi) lµ tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn cam kÕt ®­a ra träng tµi ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ hoÆc mét sè lo¹i tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a hä víi nhau vÒ mét quan hÖ ph¸p luËt nhÊt ®Þnh, theo hîp ®ång hoÆc ngoµi hîp ®ång. Tho¶ thuËn träng tµi cã thÓ d­íi d¹ng mét ®iÒu kho¶n träng tµi trong hîp ®ång hoÆc mét v¨n b¶n tho¶ thuËn riªng (®iÒu 7.1 LuËt mÉu UNCITRAL) Trong khi ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång, c¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn ®iÒu kho¶n vÒ träng tµi, trong ®ã qui ®Þnh träng tµi nµo cã quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp cã thÓ ph¸t sinh sau nµy. §iÒu kho¶n träng tµi nµy trë thµnh mét phÇn cña hîp ®ång. Khi ®ã, ®iÒu kho¶n träng tµi trong hîp ®ång ®­îc coi lµ mét h×nh thøc cña tho¶ thuËn träng tµi. TÊt nhiªn, vµo lóc nµy ch­a thÓ x¸c ®Þnh ®­îc tranh chÊp cã x¶y ra hay kh«ng vµ x¶y ra tranh chÊp g×. V× vËy, ®iÒu kho¶n träng tµi th­êng mang tÝnh tæng quan, kh«ng ®i vµo chi tiÕt, tuy nhiªn sÏ rÊt thuËn lîi nÕu c¸c bªn thèng nhÊt vÒ viÖc chän c¬ quan träng tµi nµo, ë ®©u cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp còng nh­ thèng nhÊt vÒ thÓ thøc chØ ®Þnh träng tµi viªn. Trong b¶n quy t¾c träng tµi UNCITRAL 1976, ®iÒu 21 quy ®Þnh nh­ sau: “1. Uû ban träng tµi sÏ cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ph¶n ®èi uû ban träng tµi kh«ng cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt, kÓ c¶ bÊt cø sù ph¶n ®èi vÒ viÖc tån t¹i hoÆc gi¸ trÞ ph¸p lý cña ®iÒu kho¶n träng tµi hoÆc tho¶ thuËn träng tµi riªng. 2. Uû ban träng tµi sÏ cã quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ sù tån t¹i hoÆc gi¸ trÞ ph¸p lý cña hîp ®ång mµ trong ®ã ®iÒu kho¶n träng tµi hîp thµnh nh­ lµ mét phÇn cña nã. V× môc ®Ých cña ®iÒu 21 nµy, mét ®iÒu kho¶n träng tµi sÏ ®­îc xem nh­ lµ mét tho¶ thuËn ®éc lËp víi c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c cña hîp ®ång. Mét quyÕt ®Þnh bëi uû ban träng tµi cho r»ng hîp ®ång v« hiÖu vµ kh«ng cã gi¸ trÞ sÏ kh«ng kÐo theo lµm mÊt hiÖu lùc ph¸p lý cña ®iÒu kho¶n träng tµi”. Nh­ vËy, ®iÒu kho¶n träng tµi trong hîp ®ång lµ ®éc lËp t­¬ng ®èi so víi hîp ®ång v× nã ®­îc coi nh­ mét d¹ng cña tho¶ thuËn träng tµi. Cã nghÜa lµ khi hîp ®ång v« hiÖu th× ®iÒu kho¶n träng tµi vÉn cã hiÖu lùc trõ phi ng­êi ký kÕt hîp ®ång kh«ng ®ñ n¨ng lùc hµnh vi NÕu trong hîp ®ång kh«ng cã ®iÒu kho¶n träng tµi, th× trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, th­êng lµ khi tranh chÊp ®· x¶y ra nh­ng còng cã thÓ lµ khi tranh chÊp ch­a x¶y ra, c¸c bªn còng cã thÓ ký mét v¨n b¶n tho¶ thuËn giao tranh chÊp cho mét tæ chøc träng tµi nµo ®ã gi¶i quyÕt; tho¶ thuËn nµy, còng cã thÓ ®­îc ghi nhËn qua viÖc trao ®æi th­ tõ hoÆc ®iÖn tÝn ( sau ®©y gäi chung lµ v¨n b¶n träng tµi). V¨n b¶n träng tµi còng ®­îc coi lµ mét h×nh thøc cña tho¶ thuËn träng tµi. Trong tr­êng hîp nµy v¨n b¶n träng tµi th­êng chÝnh x¸c, chi tiÕt h¬n so víi ®iÒu kho¶n träng tµi v× c¸c bªn giao kÕt n¾m ®­îc ®Çy ®ñ nguyªn nh©n x¶y ra tranh chÊp. Nh­ng ®©y còng lµ lý do mµ v¨n b¶n träng tµi Ýt ®­îc x¸c lËp trªn thùc tÕ, do vô tranh chÊp ®· lµm ®èi lËp quyÒn lîi cña c¸c bªn, lµm h¹n chÕ ®¸ng kÓ tho¶ thuËn gi÷a hä. Tho¶ thuËn träng tµi lµ c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh thÈm quyÒn cña träng tµi ®èi víi tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Träng tµi chØ cã thÈm quyÒn khi tho¶ thuËn träng tµi cã hiÖu lùc. VËy th× khi nµo tho¶ thuËn träng tµi cã hiÖu lùc? Tho¶ thuËn träng tµi cã hiÖu lùc khi néi dung vµ h×nh thøc cña nã phï hîp víi luËt ph¸p. VÒ néi dung th× mét tho¶ thuËn träng tµi ph¶i hµm chøa c¸c néi dung sau C¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp Quy t¾c tè tông träng tµi ®­íc ¸p dông Träng tµi viªn ®­îc chØ ®Þnh ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Þa ®iÓm gi¶i quyÕt tranh chÊp HÇu hÕt luËt ph¸p c¸c n­íc ®Òu quy ®Þnh tho¶ thuËn träng tµi ph¶i ®­îc lËp b»ng v¨n b¶n, tuy nhiªn cã nh÷ng n­íc qui ®Þnh tho¶ thuËn träng tµi cã thÓ lËp b»ng miÖng. C«ng ­íc New york 1958, c«ng ­íc Ch©u ¢u 1961 ®Òu qui ®Þnh r»ng: tho¶ thuËn träng tµi ph¶i ®­îc lËp thµnh v¨n b¶n tuy nhiªn l¹i cã c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ h×nh thøc v¨n b¶n cña tho¶ thuËn träng tµi. C«ng ­íc New york 1958 kh¼ng ®Þnh: “mét tho¶ thuËn träng tµi b»ng v¨n b¶n ®­îc hiÓu lµ ®iÒu kho¶n träng tµi trong mét hîp ®ång b»ng v¨n b¶n tho¶ thuËn träng tµi ®­îc c¸c bªn ký kÕt b»ng v¨n b¶n ®éc lËp víi hîp ®ång hoÆc ®­îc ghi nhËn trong viÖc trao ®æi th­ tõ hoÆc ®iÖn tÝn”. C«ng ­íc Ch©u ¢u 1961 më réng qui ®Þnh h×nh thøc v¨n b¶n cña tho¶ thuËn träng tµi cßn bao gåm c¶ tho¶ thuËn träng tµi hµm chøa trong Telex. Trong Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ViÖt Nam 2003 qui ®Þnh tho¶ thuËn träng tµi ph¶i ®­îc lµm b¨ng v¨n b¶n, bao gåm c¶ nh÷ng h×nh thøc nh­ th­ tõ, tµi liÖu trao ®æi gi÷a c¸c bªn. Nh÷ng qui ®Þnh kh«ng gièng nhau nµy lµm ph¸t sinh khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp khi cã sù xung ®ét ph¸p luËt vÒ h×nh thøc cña tho¶ thuËn träng tµi. Tho¶ thuËn träng tµi sÏ lµ v« hiÖu khi tr¸i víi qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ néi dung vµ h×nh thøc cña tho¶ thuËn. Ngoµi ra tho¶ thuËn sÏ kh«ng cã hiÖu lùc khi ng­êi kÝ kÕt tho¶ thuËn kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc hµnh vi theo qui ®Þnh cña luËt ph¸p. */Theo ®iÒu ­íc quèc tÕ ViÖc giao tranh chÊp cho träng tµi th­¬ng m¹i xÐt xö còng cã thÓ ®­îc quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ. Tr­íc ®©y, trong §iÒu kiÖn chung giao hµng gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn khèi SEV qui ®Þnh träng tµi cña bªn bÞ kiÖn cã thÈm quyÒn xÐt xö tranh chÊp gi÷a c¸c bªn mua b¸n hµng ho¸. HiÖn nay, b¶n §iÒu kiÖn chung giao hµng nµy kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a. Trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ hai bªn hay nhiÒu bªn ®ang cã hiÖu lùc kh«ng cã qui ®Þnh vÒ thÈm quyÒn cña träng tµi. Tõ ®ã rót ra thÈm quyÒn cña träng tµi hiÖn nay chØ do c¸c bªn ®­¬ng sù lËp ra. Ngoµi viÖc chÊp nhËn xÐt xö tranh chÊp ra, träng tµi cßn cã thÓ tõ chèi kh«ng xÐt xö tranh chÊp mÆc dï hai bªn tranh chÊp cã tho¶ thuËn ®­a tranh chÊp ra xÐt xö tµi c¬ quan träng tµi. §©y cã thÓ lµ nh÷ng tr­ßng hîp träng tµi xÐt thÊy r»ng tranh chÊp ®ã kh«ng thuéc thÈm quyÒn cña m×nh hoÆc tho¶ thuËn träng tµi v« hiÖu do qui ®Þnh ph¸p luËt cña mét trong hai bªn tranh chÊp mµ hä kh«ng biÕt. 1.2. Thñ tôc tè tông träng tµi 1.2.1. Thñ tôc tè tông träng tµi Thñ tôc tè tông träng tµi th­¬ng m¹i quèc tÕ ®­îc tiÕn hµnh theo ®óng quy t¾c tè tông cña tæ chøc träng tµi hoÆc quy t¾c tè tông mµ hai bªn ®· thèng nhÊt lùa chän. Mçi trung t©m träng tµi th­¬ng m¹i quèc tÕ ë mét n­íc ®Òu x©y dùng cho m×nh mét b¶n qui t¾c tè tông phï hîp víi ®Æc ®iÓm luËt ph¸p vÒ träng tµi cña n­íc ®ã. Tuy nhiªn, ®Ó t¨ng sù hÊp dÉn cña c¸c trung t©m träng tµi quèc tÕ vµ ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc xÐt xö vµ c«ng nhËn ph¸n quyÕt träng tµi, hÇu hÕt quy t¾c tè tông cña c¸c trung t©m träng tµi quèc tÕ ®Òu cã xu thÕ xÝch l¹i gÇn víi quy t¾c cña träng tµi ICC vµ quy t¾c cña LuËt mÉu UNCITRAL. Qu¸ tr×nh tè tông t¹i träng tµi quèc tÕ th­êng bao gåm c¸c b­íc nh­: ®¬n kiÖn, chän vµ chØ ®Þnh träng tµi viªn, c«ng t¸c ®iÒu tra tr­íc khi xÐt xö, phiªn häp xÐt xö, kÕt thóc xÐt xö... Theo mét c¸ch th«ng th­êng nhÊt, tè tông träng tµi sÏ b¾t ®Çu khi ®¬n kiÖn cña nguyªn ®¬n ®­îc göi tíi trung t©m träng tµi. Trung t©m träng tµi xem xÐt ®¬n yªu cÇu vµ b¶n t­êng tr×nh néi dung tranh chÊp, nÕu thÊy tranh chÊp lµ ®èi t­îng cña tho¶ thuËn träng tµi vµ tho¶ thuËn träng tµi gi÷a c¸c bªn lµ cã gi¸ trÞ hiÖu lùc ph¸p lý th× qu¸ tr×nh tè tông sÏ b¾t ®Çu vµ tiÕp tôc víi viÖc h×nh thµnh mét héi ®ång träng tµi (hay cßn gäi lµ uû ban träng tµi). Héi ®ång träng tµi ®­îc chän vµ thµnh lËp theo ®óng tho¶ thuËn cña c¸c bªn. Trong viÖc h×nh thµnh héi ®ång träng tµi th× viÖc quan träng nhÊt lµ viÖc chän vµ chØ ®Þnh träng tµi viªn. Thêi gian chän lùa vµ chØ ®Þnh träng tµi viªn cã thÓ do c¸c bªn tho¶ thuËn. Thêi gian nµy ph¶i hîp lý, ®¶m b¶o cho c¸c bªn lùa chän ®­îc träng tµi phï hîp ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp diÔn ra nhanh chãng. NÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn vÒ vÊn ®Ò nµy th× sÏ c¨n cø theo qui t¾c tè tông hoÆc luËt träng tµi cã liªn quan. VÝ dô theo LuËt mÉu UNCITRAL, c¸c bªn trong vßng 30 ngµy kh«ng chØ ®Þnh träng tµi sÏ mÊt quyÒn chØ ®Þnh träng tµi vµ khi ®ã tßa ¸n hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn kh¸c sÏ thay mÆt c¸c bªn chØ ®Þnh träng tµi viªn. Theo quy t¾c cña HiÖp héi träng tµi Hoa kú th× thêi gian nµy lµ 10 ngµy, theo quy t¾c tè tông cña trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam th× thêi h¹n nµy lµ tõ 30 ngµy ®Õn 2 th¸ng. Ph¸p luËt träng tµi cña c¸c n­íc kh¸c nhau còng quy ®Þnh c¸ch thøc lùa chän träng tµi viªn kh¸c nhau. Th«ng th­êng nÕu tranh chÊp ®­îc gi¶i quyÕt b»ng Héi ®ång träng tµi gåm ba träng tµi viªn th× mçi bªn (nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n) chän mét träng tµi viªn. Hai träng tµi ®­îc chän sÏ bÇu mét träng tµi viªn thø ba cã tªn trong danh s¸ch träng tµi cña trung t©m lµm Chñ tÞch Héi ®ång träng tµi. NÕu tranh chÊp ®­îc gi¶i quyÕt b»ng mét träng tµi viªn duy nhÊt th× c¸c bªn tù th­¬ng l­îng chän ra. §©y lµ ph­¬ng thøc chän lùa phæ biÕn nhÊt theo th«ng lÖ quèc tÕ, ngoµi ra mçi n­íc cã thÓ cã c¸c c¸ch qui ®Þnh kh¸c. VÝ dô t¹i Mü, ngoµi ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ viÖc chän lùa träng tµi viªn do c¸c bªn thùc hiÖn, ngµy nay cã mét ph­¬ng ph¸p míi ®­îc ¸p dông rÊt phæ biÕn lµ: c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n­íc sÏ ®øng ra lµ ng­êi thay mÆt c¸c bªn ®­¬ng sù chØ ®Þnh träng tµi , gióp viÖc cho c¬ quan hµnh chÝnh trong viÖc lùa chän nµy lµ HiÖp héi träng tµi Hoa Kú. Còng cã khi, c¸c th­¬ng nh©n tho¶ thuËn lu«n trong ®iÒu kho¶n träng tµi nhê hiÖp héi träng tµi chØ ®Þnh lu«n träng tµi viªn khi cã tranh chÊp ph¸t sinh. C¸c bªn ®­îc quyÒn lùa chän vµ chØ ®Þnh träng tµi viªn th× còng cã quyÒn tõ chèi träng tµi viªn do chÝnh hä chØ ®Þnh. LuËt mÉu UNCITRAL quy ®Þnh: “mét träng tµi viªn cã thÓ bÞ tõ chèi nÕu cã thÓ g©y nªn nh÷ng nghi ngê chÝnh ®¸ng vÒ sù c«ng minh vµ tÝnh ®éc lËp kh¸ch quan cña m×nh, hoÆc khi träng tµi viªn kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nh­ c¸c bªn ®· tho¶ thuËn.” Quy t¾c träng tµi cña tung t©m träng tµi quèc tÕ Singapore còng quy ®Þnh: bÊt kú träng tµi viªn nµo còng cã thÓ bÞ kh­íc tõ,.. mét bªn chØ cã thÓ kh­íc tõ träng tµi viªn do chÝnh m×nh chØ ®Þnh. Phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nghÞ ®Þnh 116 CP vµ quy t¾c tè tông VIAC còng cã nh÷ng quy ®Þnh t­¬ng tù. §iÒu 18 nghÞ ®Þnh 116 CP ghi: “Träng tµi viªn ph¶i kh­íc tõ hoÆc bÞ bªn yªu cÇu kh­íc tõ nÕu cã c¨n cø cho thÊy träng tµi viªn cã thÓ kh«ng v« t­ trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Mçi bªn chØ cã thÓ kh­íc tõ träng tµi viªn mµ m×nh ®· chän. §iÒu 11 quy t¾c tè tông VIAC còng quy ®Þnh: “C¸c bªn ®­¬ng sù cã quyÒn kh­íc tõ träng tµi viªn… nÕu ®­¬ng sù nghi ngê vÒ sù v« t­ cña träng tµi viªn.” Thñ tôc cña viÖc kh­íc tõ träng tµi viªn do c¸c bªn tho¶ thuËn hoÆc tu©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Th«ng th­êng, viÖc kh­íc tõ sÏ do thµnh viªn kh¸c cña uû ban träng tµi xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh. NÕu thµnh viªn kh«ng ®i ®Õn quyÕt ®Þnh hoÆc nÕu tr­êng hîp 2 träng tµi viªn hoÆc träng tµi viªn duy nhÊt bÞ kh­íc tõ th× chñ tÞch trung t©m träng tµi sÏ quyÕt ®Þnh. ViÖc kh­íc tõ träng tµi viªn còng ®Ó l¹i hËu qu¶ ph¸p lý nhÊt ®Þnh; nÕu ®¬n kh­íc tõ ®­îc chÊp nhËn th× viÖc chän vµ chØ ®Þnh träng tµi viªn thay thÕ sÏ ®­îc tiÕn hµnh. Thay thÕ träng tµi viªn kh¸c kh­íc tõ träng tµi viªn ë chç: Kh­íc tõ do c¸c bªn ®­¬ng sù ®Ò xuÊt dùa trªn c¸c c¨n cø luËt ®Þnh cßn thay thÕ träng tµi viªn do c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan khiÕn träng tµi viªn kh«ng thÓ tiÕp tôc tham gia gi¶i quyÕt tranh chÊp (VÝ dô nh­ chÕt, èm ®au, ®i c«ng t¸c, cã quan hÖ gÇn gòi víi ®­¬ng sù mµ tr­íc ®ã ®­¬ng sù kh«ng biÕt…) Sau khi thµnh lËp héi ®ång träng tµi, ho¹t ®éng tè tông träng tµi sÏ ®­îc tiÕp tôc víi thñ tôc chuÈn bÞ xÐt xö. §Þa ®iÓm xÐt xö vµ ng«n ng÷ xÐt xö còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh tè tông, chi phÝ ®i l¹i vµ phiªn dÞch cã thÓ sÏ lµ kh«ng nhá nÕu c¸c bªn kh«ng kh«n khÐo trong vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, nÕu c¸c bªn kh«ng thÓ thèng nhÊt ®­îc vÊn ®Ò nµy thi Héi ®ång xÐt xö sÏ quyÕt ®Þnh. Trong tè tông träng tµi, nguyªn ®¬n ph¶i øng tr­íc lÖ phÝ träng tµi theo quy ®Þnh cña biÓu phÝ träng tµi. LÖ phÝ träng tµi cña c¸c trung t©m träng tµi ®­îc quy ®Þnh trong biÓu phÝ träng tµi c¨n cø theo trÞ gi¸ vô kiªn. Trong qu¸ tr×nh tè tông träng tµi, tÝnh kh¸ch quan vµ viÖc xÐt xö c«ng b»ng ph¶i ®­îc ®¶m b¶o. Héi ®ång träng tµi xÐt xö kh«ng ®­îc cã thµnh kiÕn víi c¸c bªn khi tè tông, c¸c bªn ph¶i ®­îc ®èi xö b×nh ®¼ng vµ ®­îc quyÒn tr×nh bµy vÒ vô viÖc. C¸c bªn tranh tông ph¶i ®­îc th«ng b¸o vÒ viÖc më phiªn xö vµ cã quyÒn tranh luËn trùc tiÕp, ®­a ra mäi ph­¬ng tiÖn chøng minh ®Ó b¶o vÖ lý lÏ cña m×nh. Tè tông träng tµi sÏ ®­îc ®×nh chØ nÕu c¸c bªn ®¹t ®­îc sù hoµ gi¶i. Biªn b¶n hoµ gi¶i (nÕu ®­îc uû ban träng tµi chÊp thuËn) sÏ trë thµnh ph¸n quyÕt träng tµi vÒ ®iÒu kiÖn ®­îc tho¶ thuËn. Ph¸n quyÕt nµy cã gi¸ trÞ hiÖu lùc nh­ ph¸n quyÕt vÒ néi dung vô kiÖn. Tè tông träng tµi sÏ ®­îc chÊm døt bëi mét ph¸n quyÕt chung thÈm hoÆc khi nguyªn ®¬n rót ®¬n kiÖn, bÞ ®¬n chÊp thuËn vµ uû ban träng tµi c«ng nhËn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä trong viÖc cã ®­îc mét gi¶i ph¸p cuèi cïng vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp hoÆc khi uû ban träng tµi thÊy r»ng viÖc tiÕp tôc tè tông cã nh÷ng nguyªn nh©n trë nªn kh«ng cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ ®­îc. Tãm l¹i, tè tông träng tµi ®­îc b¾t ®Çu khi nguyªn ®¬n göi ®¬n yªu cÇu tíi trung t©m träng tµi, trung t©m träng tµi göi ®¬n kiÖn cña nguyªn ®¬n cho bÞ ®¬n mµ bÞ ®¬n kh«ng cã sù ph¶n ®èi hoÆc hîp ph¸p nµo. Trong qu¸ tr×nh tè tông träng tµi, yÕu tè tho¶ thuËn lu«n ®­îc t«n träng vµ ®­a lªn hµng ®Çu, viÖc ¸p dông luËt chØ x¶y ra nÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn ®­îc. Qu¸ tr×nh tè tông ®­îc ®×nh chØ nÕu nh­ c¸c bªn ®¹t ®­îc gi¶i ph¸p tù nguyÖn. Qu¸ tr×nh tè tông chÊm døt khi cã ph¸n quyÕt chung thÈm gi¶i quyÕt vô kiÖn hoÆc khi c¸c bªn yªu cÇu chÊm døt hoÆc khi viÖc gi¶i quyÕt vô kiÖn trá thµnh viÖc kh«ng cÇn thiÕt, kh«ng thùc hiÖn ®­îc. 1.2.2. Sù kh¸c biÖt gi÷a tè tông träng tµi vµ tè tông toµ ¸n trong gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Träng tµi vµ toµ ¸n ®Òu lµ nh÷ng c¬ quan tµi ph¸n. Môc ®Ých ®Òu nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh. Mçi ph­¬ng ph¸p ®Òu cã nh÷ng ­u ®iÓm riªng mµ trong tõng vô viÖc cô thÓ, sö dông ph­¬ng ph¸p nµy hay ph­¬ng ph¸p kia sÏ ph¸t huy ®­îc lîi thÕ cña chóng. Khi nghiªn cøu vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ b»ng ph­¬ng ph¸p träng tµi, viÖc n¾m b¾t nh÷ng ­u ®iÓm kh¸c nhau cña ph­¬ng ph¸p nµy so víi ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n lµ rÊt cÇn thiÕt. */ VÒ thÈm quyÒn xÐt xö Träng tµi vµ toµ ¸n ®Òu kh«ng cã thÈm quyÒn ®­¬ng nhiªn ®èi víi nh÷ng tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ gi÷a c¸c th­¬ng nh©n. Tuy nhiªn, ®iÓm kh¸c biÖt lµ ë chç khi tranh chÊp ph¸t sinh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, muèn kiÖn ra toµ ¸n, c¸c bªn ®­¬ng sù ph¶i kiÖn theo qui ®Þnh theo ph¸p luËt vÒ thÈm quyÒn theo vô viÖc, thÈm quyÒn theo gi¸ trÞ vô kiÖn, thÈm quyÒn theo l·nh thæ toµ ¸n. Do ®ã, sù lùa chän toµ ¸n lµ rÊt h¹n chÕ. Cßn trong tè tông träng tµi t¹i c¸c trung t©m träng tµi, thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng phô thuéc vµo quèc tÞch cña c¸c bªn tranh chÊp, n¬i cã trô së th­¬ng m¹i, n¬i c­ tró cña c¸c bªn hoÆc n¬i cã tµi s¶n cña c¸c bªn. */ VÒ thñ tôc tè tông §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt quan träng gi÷a hai h×nh thøc. B¶n chÊt cña träng tµi lµ dùa trªn c¬ së sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn tham gia tranh chÊp, do ®ã, trong suèt qu¸ tr×nh tè tông träng tµi, sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn lu«n ®­îc coi träng. C¸c bªn cã quyÒn lùa chän träng tµi viªn còng nh­ cã quyÒn tho¶ thuËn vÒ thñ tôc tè tông. Trung t©m träng tµi chØ ®Þnh träng tµi viªn trong tr­êng hîp c¸c bªn kh«ng thÓ lùa chän ®­îc. §èi víi tè tông t¹i toµ ¸n th× thÈm quyÒn xÐt xö vô tranh chÊp do Ch¸nh ¸n ph©n c«ng, c¸c bªn ®­¬ng sù chØ cã quyÒn ®Ò nghÞ thay ®æi ng­êi tiÕn hµnh tè tông trªn c¬ së c¨n cø luËt ®Þnh. */ Phiªn häp xÐt xö VÒ c¬ b¶n, ®©y lµ n¬i mµ thÈm ph¸n còng nh­ c¸c träng tµi viªn tiÕn hµnh xÐt xö tranh chÊp trªn c¬ së nh÷ng chøng cø thu ®­îc ë giai ®o¹n tr­íc. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh phiªn toµ trong tè tông toµ ¸n do c¬ quan t­ ph¸p Ên ®Þnh cßn trong tè tông träng tµi nã phô thuéc vµo ý chÝ cña c¸c bªn ®­¬ng sù. Th«ng th­êng, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm diÔn ra phiªn toµ trong tè tông toµ ¸n ph¶i vµo giê hµnh chÝnh vµ t¹i phßng xö ¸n mµ toµ ¸n qui ®Þnh. Tuy nhiªn trong tè tông träng tµi th× hoµn toµn kh¸c. Víi môc ®Ých ®¶m b¶o uy tÝn vµ bÝ mËt trong kinh doanh, n¬i diÔn ra phiªn xÐt xö còng nh­ ®Þa ®iÓm diÔn ra phiªn xÐt xö do hai bªn tù tho¶ thuËn ®Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña m×nh, nÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn ®­îc th× ®Þa ®iÓm xÐt xö do Héi ®ång träng tµi quyÕt ®Þnh. Nã kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i diÔn ra vµo giê hµnh chÝnh hay ngµy lµm viÖc, còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ë trô së cña trung t©m träng tµi mµ cã thÓ ë bÊt cø ®©u. H¬n n÷a viÖc xÐt xö cña toµ ¸n dùa trªn nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai, ngoµi c¸c bªn ®­¬ng sù ra cã nhiÒu ng­êi kh¸c tham dù phiªn xÐt xö, phiªn xÐt xö còng cã thÓ ®ù¬c ®­a trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh­ b¸o chÝ, truyÒn thanh, truyÒn h×nh… §iÒu nµy g©y tæn h¹i ®Õn uy tÝn vµ g©y nhiÒu bÊt lîi cho viÖc kinh doanh trong t­¬ng lai cña c¸c bªn tranh tông. §©y lµ mét yÕu ®iÓm cña h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i b»ng toµ ¸n. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi kh¾c phôc ®­îc c¸c yÕu ®iÓm nµy. Nguyªn t¾c xÐt xö cña träng tµi lµ xÐt xö kÝn, ngoµi c¸c bªn ®­¬ng sù vµ träng tµi tham gia gi¶i quyÕt tranh chÊp ra sÏ kh«ng cã mét ai ®­îc tham dù phiªn xÐt xö nÕu nh­ kh«ng ®­îc sù ®ång ý cña c¸c bªn ®­¬ng sù. Do ®ã, viÖc xÐt xö b»ng träng tµi ®¶m b¶o cho c¸c bªn gi÷ kÝn ®­îc bÝ mËt kinh doanh vµ b¶o toµn uy tÝn kinh doanh trªn th­¬ng tr­êng. Vµ chÝnh ®©y lµ mét trong nh÷ng ­u ®iÓm næi bËt nhÊt khiÕn c¸c th­¬ng nh©n ­a chuéng h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi. */ KÕt thóc xÐt xö Qu¸ tr×nh tè tông t¹i mét c¬ quan tµi ph¸n bao giê còng kÕt thóc b»ng v¨n b¶n mang tÝnh chÊt ph¸p lý. T¹i toµ ¸n, qu¸ tr×nh tè tông kÕt thóc khi thÈm ph¸n ra b¶n ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt hoÆc ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh mµ theo ®ã vô ¸n chÊm døt. Trong tè tông träng tµi, qu¸ tr×nh tè tông chÊm døt b»ng quyÕt ®Þnh träng tµi (hay cßn gäi lµ ph¸n quyÕt träng tµi) C¸c b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n cã thÓ bÞ kh¸ng c¸o vµ tr¶i qua thñ tôc phóc thÈm do toµ ¸n cÊp cao h¬n thùc hiÖn. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm xÐt xö mét lÇn, ph¸n quyÕt cña träng tµi cã tÝnh chung thÈm. Nã kh«ng bÞ xÐt xö l¹i bëi v× c¸c trung t©m träng tµi kh¸c nhau th× ®éc lËp víi nhau, kh«ng gièng sù ph©n cÊp, ph©n vïng nh­ trong hÖ thèng toµ ¸n do ®ã mét vô viÖc ®· gi¶i quyÕt ë trung t©m träng tµi nµy råi kh«ng thÓ ®em ra gi¶i quyÕt tµi mét trung t©m träng tµi kh¸c. H¬n n÷a, trong tæ chøc cña mét trung t©m träng tµi nhÊt ®Þnh, thñ tôc tè tông lµ xÐt xö mét cÊp vµ tho¶ thuËn träng tµi mang tÝnh ®Ých danh. 1.2.3. ¦u thÕ cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi so víi toµ ¸n Qua viÖc ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a tè tông träng tµi vµ tè tông toµ ¸n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, ta cã thÓ thÊy nh÷ng ­u thÕ næi bËt cña tè tông träng tµi. §ã lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ph­¬ng ph¸p hoµ gi¶i, th­¬ng l­îng vµ ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt t¹i toµ ¸n. Nh÷ng ­u thÕ cña träng tµi so víi toµ ¸n chÝnh lµ nh÷ng ­u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p hoµ gi¶i, th­¬ng l­îng ®· ®­îc lång vµo mét c¬ chÕ ph¸p lý míi lµ träng tµi. Víi ®Æc tr­ng t«n trä._.ng tho¶ thuËn cña c¸c bªn ®­¬ng tông, h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi cho phÐp c¸c bªn cã quyÒn tù ®Þnh ®o¹t khi cã tranh chÊp x¶y ra. C¸c bªn cã quyÒn lùa chän h×nh thøc träng tµi, cã thÓ lµ träng tµi Ad-hoc hoÆc träng tµi quy chÕ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh gi÷a c¸c bªn, c¸c bªn cã thÓ lùa chän träng tµi viªn, thêi gian xÐt xö, ®Þa ®iÓm xÐt xö… §iÒu nµy gi¶m bít sù cøng nh¾c trong tè tông ®èi víi c¸c bªn. VÒ thêi gian tè tông, nÕu nãi r»ng gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi sÏ ®¶m b¶o nhanh h¬n gi¶i quyÕt b»ng toµ ¸n th× cã thÓ kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c. Bëi v×, nÕu nh­ tranh chÊp ®­îc gi¶i quyÕt t¹i toµ ¸n s¬ thÈm vµ kh«ng ph¶i tr¶i qua thñ tôc xÐt xö t¹i c¸c toµ ¸n cÊp cao h¬n th× cã khi thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n cßn ng¾n h¬n thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi. Tuy nhiªn, b¶n ¸n xÐt xö s¬ thÈm cña toµ ¸n kh«ng cã tÝnh chung thÈm nã dÔ dµng bÞ kh¸ng c¸o vµ tr¶i qua c¸c thu tôc xÐt xö phóc thÈm, gi¸m ®èc thÈm cña toµ ¸n cÊp cao h¬n…cho nªn trong nhiÒu tr­êng hîp, thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp bÞ kÐo dµi ra rÊt nhiÒu g©y c¨ng th¼ng vÒ tinh thÇn vµ tèn kÐm vÒ chi phÝ cho c¸c bªn. Trong nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy th× gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi víi thñ tôc xÐt xö mét cÊp vµ ph¸n quyÕt chung thÈm râ rµng tiÕt kiÖm vµ lîi h¬n nhiÒu cho c¸c bªn tranh chÊp. §èi víi c¸c vô tranh chÊp ph¸t sinh tõ th­¬ng m¹i quèc tÕ, mét bªn tranh chÊp th­êng lµ ng­êi n­íc ngoµi (cã khi c¶ hai bªn), viÖc lùa chän ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi gióp bªn n­íc ngoµi g¹t bá ®­îc mÆc c¶m vÒ viÖc ®­a vô tranh chÊp ra xÐt xö t¹i toµ ¸n cña n­íc kh¸c. §©y còng lµ mét lý do lµm cho h×nh thøc träng tµi ®­îc sö dông nhiÒu trong gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. Víi nh÷ng ®Æc tr­ng nh­ thñ tôc gi¶i quyÕt d©n chñ, ®¬n gi¶n, linh ho¹t, xÐt xö nhanh chãng, ®¶m b¶o bÝ mËt, ph¸n quyÕt tin cËy, tiÕt kiÖm, gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n quèc tÕ hµng ho¸ b»ng ph­¬ng ph¸p träng tµi mang tÝnh th­¬ng m¹i vµ phï hîp t©m lý chung còng nh­ ®ßi hái cña c¸c nhµ kinh doanh. Nh­ vËy, cã thÓ nãi, c¸c trung t©m träng tµi ®· gãp phÇn gi¶m bít c¸c g¸nh nÆng cña c«ng t¸c xÐt xö, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ. Thùc tiÔn ®· vµ ®ang chøng minh ®iÒu ®ã, träng tµi ngµy cµng phæ biÕn vµ trë thµnh ph­¬ng thøc chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng chØ trong th­¬ng m¹i quèc tÕ mµ cßn trong c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i kh¸c. 1.3. Ph¸n quyÕt träng tµi 1.3.1. Kh¸i niÖm ph¸n quyÕt träng tµi Nh­ ®· nãi, viÖc xÐt xö ®­îc kÕt thóc b»ng mét quyÕt ®Þnh cña uû ban träng tµi. QuyÕt ®Þnh träng tµi lµ quyÕt ®Þnh chung thÈm, c¸c bªn tranh chÊp buéc ph¶i thi hµnh. Víi ý nghÜa lµ mét ph¸n quyÕt cña mét c¬ quan tµi ph¸n, quyÕt ®Þnh träng tµi kÕt thóc qu¸ tr×nh tè tông. VÒ h×nh thøc, quyÕt ®Þnh träng tµi t¹o ra mét sù kiÖn ph¸p lý mµ theo ®ã tranh chÊp chÊm døt. VÒ néi dung, quyÕt ®Þnh träng tµi ®­a ra c¸c kÕt luËn kh¸ch quan vÒ tranh chÊp, qui ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô mµ c¸c bªn tham gia tranh chÊp ph¶i thùc hiÖn. Th«ng th­êng, quyÕt ®Þnh träng tµi hµm chøa c¸c néi dung: C¸c yªu s¸ch, khiÕu kiÖn cña c¸c bªn ®­¬ng sù PhÇn gi¶i thÝch néi dung sù viÖc träng tµi. C¸c kÕt luËn cuèi cïng cña träng tµi vÒ vu viÖc tranh chÊp. QuyÕt ®Þnh träng tµi ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tranh chÊp, ph©n tÝch néi dung tranh chÊp, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña bªn vi ph¹m v.v…tõ ®ã tho¶ m·n hay kh«ng tho¶ m·n yªu cÇu cña bªn ®i kiÖn. Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, quyÕt ®Þnh träng tµi ®ãng vai trß lµ mét c¨n cø ph¸p lý, theo ®ã mét bªn cã thÓ yªu cÇu bªn kia thùc hiÖn ®óng nh÷ng nghÜa vô ®­îc qui ®Þnh trong ph¸n quyÕt hoÆc cã thÓ dïng ph¸n quyÕt nh­ lµ mét chøng cø ph¸p lý ®Ó yªu cÇu nh÷ng c¬ quan cã thÈm quyÒn ¸p dông biÖn ph¸p c­ìng chÕ nÕu nh­ ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc tù nguyÖn thi hµnh. §iÒu 27 luËt träng tµi Malayxia qui ®Þnh: “Mét quyÕt ®Þnh träng tµi dùa trªn c¬ së mét tho¶ thuËn träng tµi, nÕu ®­îc phÐp cña toµ ¸n cÊp cao sÏ ®­îc thi hµnh theo thÓ thøc gièng nh­ thi hµnh mét b¶n ¸n cu¶ toµ ¸n”. Qui t¾c tè tông cña Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam còng qui ®Þnh: NÕu ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc tù nguyªn thi hµnh trong thêi h¹n qui ®Þnh, sÏ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ theo ph¸p luËt cña n­íc n¬i ph¸n quyÕt ®­îc thi hµnh vµ theo c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ h÷u quan cã hiÖu lùc víi lo¹i vô kiÖn nµy”. Ph¸n quyÕt träng tµi ®­îc c«ng bè cho c¸c bªn ngay sau khi phiªn xÐt xö kÕt thóc hoÆc cã thÓ c«ng bè cho c¸c bªn sau trong thêi h¹n luËt ®Þnh. Ph¸p luËt träng tµi cña hÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu qui ®Þnh thêi h¹n tèi ®a mµ c¬ quan träng tµi ph¶i ra quyÕt ®Þnh. VÝ dô: §iÒu 26, qui t¾c träng tµi cña ViÖn träng tµi Bé t­ ph¸p Th¸i Lan qui ®Þnh: “Trõ khi cã tho¶ thuËn kh¸c, quyÕt ®Þnh sÏ ®­îc ra trong vßng 180 ngµy kÓ tõ ngµy mµ ng­êi träng tµi viªn cuèi cïng ®­îc chØ ®Þnh”. Cã thÓ nãi, qui ®Þnh nµy lµ cÇn thiÕt, nã lµm cho c¬ quan träng tµi cã tr¸ch nhiÖm h¬n trong qua tr×nh tiÕn hµnh tè tông ®Ó gi¶i quyÕt døt ®iÓm tranh chÊp. Ph¸n quyÕt träng tµi sau khi c«ng bè, Héi ®ång träng tµi hoÆc träng tµi viªn kh«ng ®­îc söa ch÷a, trõ tr­êng hîp cã sai sãt vÒ chÝnh t¶ hoÆc tÝnh to¸n. 1.3.2. HiÖu lùc cña ph¸n quyÕt träng tµi Ph¸p luËt träng tµi hÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu qui ®Þnh ph¸n quyÕt träng tµi cã gi¸ trÞ chung thÈm bëi hai lý do: * Thø nhÊt, trung t©m träng tµi lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc x· héi-nghÒ nghiÖp, víi ®Æc ®iÓm thñ tôc tè tông xÐt xö mét cÊp, c¸c trung t©m träng tµi lµ ®éc lËp víi nhau, kh«ng cã sù ph©n cÊp, ph©n vïng xÐt xö. *Thø hai, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp t¹i träng tµi lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn. Cho nªn träng tµi nh©n danh ý chÝ tèi cao cña c¸c bªn ®­¬ng sù. Do vËy, c¸c bªn ph¶i cã nghÜa vô t«n träng kÕt qu¶ cña chÝnh sù thèng nhÊt ý chÝ ®ã. C¸c bªn kh«ng cã quyÒn kh¸ng c¸o mµ cã nghÜa vô thùc hiÖn ph¸n quyÕt ngay. */ §iÒu 32 b¶n qui t¾c träng tµi UNCITRAL qui ®Þnh: “QuyÕt ®Þnh träng tµi ph¶i lµm b»ng v¨n b¶n vµ lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng rµng buéc ®èi víi c¸c bªn. C¸c bªn cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn ngay quyÕt ®Þnh träng tµi”. Phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, ph¸p luËt ViÖt Nam còng qui ®Þnh nh­: “QuyÕt ®Þnh nµy lµ quyÕt ®Þnh chung thÈm kh«ng thÓ kh¸ng c¸o t¹i bÊt cø toµ ¸n hay tæ chøc nµo kh¸c” hay “QuyÕt ®Þnh gi¶i quyªt tranh chÊp cña trung t©m träng tµi kinh tÕ cã hiÖu lùc thi hµnh kh«ng thÓ bÞ kh¸ng c¸o”. C¸c qui ®Þnh nªu trªn xÐt vÒ mÆt tinh thÇn cã nghÜa lµ: mét khi träng tµi ®· ra quyÕt ®Þnh th× c¸c quyÕt ®Þnh ®ã bÊt di bÊt dÞch, chØ ®­îc phÐp chØnh lý nh÷ng vÊn ®Ò nhÇm lÉn vÒ tÝnh to¸n, ghi chÐp (nÕu cã) Tuy nhiªn, ®Ó mét ph¸n quyÕt träng tµi ®¹t ®­îc tÝnh hiÖu lùc chung thÈm nh­ trªn, ph¸n quyÕt träng tµi ph¶i lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh xÐt xö c«ng minh, v« t­ vµ ph¶i ®­îc tuyªn bè theo ®óng thñ tôc ra quyÕt ®Þnh träng tµi mµ ph¸p luËt qui ®Þnh. Th«ng th­êng c¸c qui ®Þnh ®ã lµ: Ph¸n quyÕt ph¶i t«n träng nguyªn t¾c ®a sè. Trong tr­êng hîp cã nhiÒu träng tµi viªn, bÊt kú mét quyÕt ®Þnh nµo ®­îc coi lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi÷a c¸c bªn ph¶i ®­îc ®a sè träng tµi viªn th«ng qua. QuyÕt ®Þnh träng tµi ph¶i ®­îc lËp thµnh v¨n b¶n vµ ®­îc c¸c träng tµi viªn ký tªn. Néi dung cña quyÕt ®Þnh ph¶i râ rµng, ®Çy ®ñ. Mét quyÕt ®Þnh träng tµi ph¶i cã lý do trõ phi c¸c bªn nhÊt trÝ miÔn nªu lý do. MÆc dï kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo qui ®Þnh c¸c c¨n cø ph¶n ®èi quyÕt ®Þnh träng tµi do sai sãt cña Héi ®ång xÐt xö trong viÖc ¸p dông luËt. Tuy nhiªn, c¸c bªn cã thÓ kiÖn tíi toµ ¸n yªu cÇu toµ ¸n huû quyÕt ®Þnh cña träng tµi trong c¸c tr­êng hîp sau: Tho¶ thuËn träng tµi do mét bªn kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc ph¸p lý lËp ra hoÆc c¨n cø vµo ph¸p luËt ¸p dông th× tho¶ thuËn träng tµi v« hiÖu. Tr­êng hîp c¸c bªn ®­¬ng sù cña vô kiÖn kh«ng ®­îc th«ng b¸o vÒ qu¸ tr×nh träng tµi. QuyÕt ®Þnh cña träng tµi v­ît qu¸ khu«n khæ ®­îc nghi nhËn trong tho¶ thuËn träng tµi. Thµnh phÇn cña héi ®ång xÐt xö hoÆc thñ tôc xÐt xö träng tµi kh«ng tu©n thñ tho¶ thuËn träng tµi. QuyÕt ®Þnh träng tµi ®i ng­îc lîi Ých chung cña quèc gia. Nh×n chung, c¸c qui t¾c träng tµi ban hµnh ®Òu t×m c¸ch lµm cho ph¸n quyÕt träng tµi lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng. §iÒu nµy lµm cho ph¸n quyÕt träng tµi mang tÝnh chung thÈm, t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng. C¸c tr­êng hîp huû quyÕt ®Þnh cña träng tµi do cã sai sãt liªn quan ®Õn thñ tôc tè tông vµ rÊt hiÕm khi x¶y ra. Do ®ã, gi¸ trÞ chung thÈm cña ph¸n quyÕt träng tµi hÇu nh­ ®­îc ®¶m b¶o. 1.4. Thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi Trªn nguyªn t¾c, mét khi träng tµi ®· ®­a ra ph¸n quyÕt th× ph¸n quyÕt ®ã lµ chung thÈm, kh«ng thÓ kh¸ng c¸o tr­íc bÊt kú mét Toµ ¸n hay tæ chøc nµo kh¸c. Do ®ã, ph¸n quyÕt träng tµi ph¶i ®­îc thi hµnh mét c¸ch tù nguyÖn trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Trªn thùc tÕ, sÏ cã thÓ x¶y ra c¸c tr­êng hîp sau: Tr­êng hîp 1: C¶ hai bªn ®Òu tù nguyÖn thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi. Cã thÓ v× hä thÊy tho¶ m·n víi ph¸n quyÕt hay do hä muèn duy tr× quan hÖ lµm ¨n l©u dµi hoÆc ®¬n gi¶n v× hä thÊy r»ng viÖc ph¶n ®èi ph¸n quyÕt lµ phi thùc tÕ hay qu¸ tèn kÐm vÒ thêi gian còng nh­ chi phÝ. Nh­ng dï sao th× ph¸n quyÕt träng tµi còng sÏ ®­îc thi hµnh mµ kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña ph¸p luËt. Trong tr­êng hîp nµy ph¸n quyÕt träng tµi ®­îc thi hµnh tù nguyÖn. Tr­êng hîp 2: C¶ hai bªn ®Òu ph¶n ®èi quyÕt ®Þnh cña träng tµi. Tr­êng hîp nµy rÊt hiÕm x¶y ra bëi v× träng tµi lµ do chÝnh c¸c bªn lùa chän, tuy nhiªn lµ kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ x¶y ra. Trong tr­êng hîp nµy tÝnh c­ìng chÕ cña ph¸n quyÕt b»ng kh«ng v× râ rµng ph¸n quyÕt sÏ kh«ng ®­îc thùc hiÖn Tr­êng hîp 3: ChØ cã mét bªn kh«ng ®ång ý víi ph¸n quyÕt cña träng tµi. Bªn kh«ng ®ång ý nµy lµ bªn thua trong ph¸n quyÕt träng tµi. Khi ®ã, bªn thua mong muèn huû bá ph¸n quyÕt vµ sÏ yªu cÇu toµ ¸n huû ph¸n quyÕt träng tµi. Trong tr­êng hîp nµy muèn ph¸n quyÕt ®­îc thi hµnh th× toµ ¸n n¬i thi hµnh ph¶i c«ng nhËn ph¸n quyÕt ®Ó biÕn ph¸n quyÕt thµnh mét quyÕt ®Þnh cã gi¸ trÞ ph¸p lý nh­ lµ b¶n ¸n cña toµ ¸n th× ph¸n quyÕt sÏ cã tÝnh c­ìng chÕ cao h¬n. NÕu tßa ¸n kh«ng ®­îc phÐp lµm nh­ thÕ th× rÊt cã thÓ träng tµi ®­a ra ph¸n quyÕt nh­ng ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc thi hµnh vµ kh«ng cã mét tæ chøc nµo cã thÓ c­ìng chÕ viÖc thi hµnh ph¸n quyÕt. Khi ®ã, bªn th¾ng kiÖn kh«ng thÓ thi hµnh ®­îc ph¸n quyÕt vµ c¶ hai bªn chØ tèn kÐm vÒ thêi gian vµ tiÒn b¹c ®Ó thu ®­îc mét ph¸n quyÕt kh«ng hÒ cã gi¸ trÞ g×. Tr­êng hîp 4: Chóng ta còng kh«ng thÓ lo¹i trõ kh¶ n¨ng v× mét lý do nµo ®ã träng tµi ®­a ra mét ph¸n quyÕt kh«ng hîp lý. Khi ®ã bªn thua kiÖn kh«ng cã c¸ch g× ®Ó cã thÓ thay ®æi hay huû bá ph¸n quyÕt träng tµi. KÕt qu¶ lµ quyÒn lîi cña bªn thua kiÖn sÏ bÞ x©m ph¹m cho dï c¶ hai bªn ®Òu biÕt r»ng ph¸n quyÕt ®ã lµ kh«ng tho¶ ®¸ng nh­ng l¹i vÉn ph¶i thi hµnh ph¸n quyÕt v× ph¸n quyÕt träng tµi mang tÝnh chung thÈm. Tãm l¹i Nhµ n­íc ph¶i ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh träng tµi. §Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh träng tµi ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, viÖc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi lµ viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®­îc qui ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vµ thùc hiÖn mét c¸ch nghiªm tóc trªn thùc tÕ. Ph¸n quyÕt träng tµi ®­îc chia lµm hai lo¹i: ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc vµ ph¸n quyÕt träng tµi ë n­íc ngoµi. VÒ nguyªn t¾c, c¸c ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc kh«ng liªn quan g× ®Õn yÕu tè n­íc ngoµi (nh­ tæ chøc träng tµi, ®Þa ®iÓm xÐt xö, quy t¾c tè tông) vµ n¾m trong ph¹m vi thÈm quyÒn xem xÐt cña mét quèc gia trong khu«n khæ c¸c vÊn ®Ò néi bé mµ c¸c vÊn ®Ò ®ã kh«ng thuéc ph¹m vi xem xÐt theo luËt ph¸p quèc tÕ. Trong khi ®ã ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi l¹i liªn quan ®Õn nhiÒu h¬n mét n­íc, liªn quan ®Õn quan hÖ gi÷a c¸c n­íc ®ã. Do ®ã, nÕu nh­ ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc chØ chÞu sù ®iÒu chØnh bëi luËt quèc gia th× ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi l¹i chÞu sù ®iÒu chØnh cña kh«ng nh÷ng luËt quèc gia mµ cßn c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ, c¸c tËp qu¸n, th«ng lÖ quèc tÕ…Nh­ vËy viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc vµ n­íc ngoµi còng kh«ng gièng nhau. 1.4.1. Thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc §Æc ®iÓm cña tè tông träng tµi lµ c¸c bªn cã quyÒn tù do tho¶ thuËn thµnh lËp uû ban träng tµi nh­ng mét khi uû ban träng tµi ®· ®­îc thµnh lËp vµ ra ph¸n quyÕt th× ph¸n quyÕt träng tµi mang tÝnh chung thÈm, kh«ng mét toµ ¸n hay tæ chøc nµo kh¸c cã quyÒn xÐt xö ph¸n quyÕt träng tµi. §Ó ®¶m b¶o ®Æc tr­ng trªn cña tè tông träng tµi, luËt ph¸p c¸c n­íc ®Òu qui ®Þnh nguyªn t¾c chung lµ ph¸n quyÕt ph¶i ®­îc c¸c bªn tù nguyÖn thi hµnh. Trong tr­êng hîp mét bªn kh«ng tù nguyÖn thi hµnh, bªn kia cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n c«ng nhËn vµ cho thi hµnh tøc lµ Nhµ n­íc ho¸ ph¸n quyÕt träng tµi. Khi nhËn ®­îc yªu cÇu ®ã, toµ ¸n ph¶i c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt trõ khi toµ nhËn thÊy r»ng ph¸n quyÕt cã nh÷ng ®iÓm sai sãt. Khi ph¸n quyÕt ®· ®­îc c«ng nhËn, ph¸n quyÕt sÏ cã hiÖu lùc nh­ mét quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n vµ cã thÓ ®­îc c­ìng chÕ thi hµnh b»ng lùc l­îng thi hµnh ¸n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thi hµnh ¸n. ë c¸c n­íc viÖc toµ ¸n c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc ®­îc qui ®Þnh rÊt râ rµng. Ch¼ng h¹n t¹i Mü, ®iÒu 9 luËt träng tµi liªn bang Mü vÒ c«ng nhËn ph¸n quyÕt träng tµi qui ®Þnh: “c¸c bªn cña mét tho¶ thuËn träng tµi cã quyÒn yªu cÇu toµ ¸n ®­îc chØ ®Þnh trong tho¶ thuËn träng tµi hoÆc nÕu tho¶ thuËn kh«ng chØ ®Þnh toµ ¸n nh­ vËy th× yªu cÇu toµ ¸n t¹i bang mµ ë ®ã ph¸n quyÕt ®­îc ®­a ra, c«ng nhËn ph¸n quyÕt träng tµi vµ toµ ¸n sÏ ph¶i ®­a ra lÖnh c«ng nhËn ph¸n quyÕt träng tµi trõ khi ph¸n quyÕt träng tµi ®ã bÞ huû bá hay söa ®æi (theo c¸c ®iÒu 10,11 luËt nµy). Yªu cÇu c«ng nhËn ph¸n quyÕt träng tµi ph¶i ®­îc ®­a ra trong thêi h¹n mét n¨m kÓ tõ ngµy ph¸n quyÕt ®­îc tuyªn” Hay ®iÒu 2 NghÞ ®Þnh träng tµi Hång K«ng: “mét ph¸n quyÕt träng tµi khi cã lÖnh cña toµ ¸n cã thÓ ®­îc thi hµnh nh­ mét b¶n ¸n cña toµ ¸n vµ sÏ cã hiÖu lùc nh­ mét b¶n ¸n” ë hÇu hÕt c¸c n­íc cã truyÒn thèng vÒ träng tµi th­¬ng m¹i phi chÝnh phñ, ®Òu cã nh÷ng quy ®Þnh t­¬ng tù vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam m·i cho tíi Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i 2003 míi cã quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy, cßn tr­íc ®©y, ph¸n quyÕt träng tµi trong n­íc vÉn ch­a ®­îc c«ng nhËn vµ thi hµnh trong bÊt cø mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo 1.4.2. Thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi Cã thÓ nãi nhu cÇu vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi xuÊt ph¸t tõ sù giao l­u quèc tÕ, ®Æc biÖt tõ sù ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Do ®ã, ®èi víi mçi n­íc, viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi ®­îc xem lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng cña m«i tr­êng ®Çu t­, kinh doanh, mét ®iÒu kiÖn quan träng trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Khi vô viÖc ®­îc gi¶i quyÕt t¹i toµ ¸n, toµ ¸n sö dông quyÒn lùc cña Nhµ n­íc mµ ë ®©y lµ quyÒn lùc t­ ph¸p ®Ó xÐt xö. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh xÐt xö lµ mét b¶n ¸n hay quyÕt ®Þnh. §Ó cho b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh ®ã ®­îc thùc thi trªn thùc tÕ, toµ ¸n sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau trong ®ã quan träng vµ h÷u hiÖu nhÊt lµ sö dông bé m¸y c­ìng chÕ cña m×nh. Kh¸c víi toµ ¸n, träng tµi th­¬ng m¹i víi tÝnh c¸ch lµ mét tæ chøc x· héi - nghÒ nhiÖp ®øng ra gióp hai bªn gi¶i quyÕt tranh chÊp, träng tµi kh«ng cã bé m¸y c­ìng chÕ riªng cña m×nh. Do ®ã, c¸c ph¸n quyÕt träng tµi rÊt khã ®­îc thùc thi trªn thùc tÕ. H¬n n÷a, vÒ nguyªn t¾c, quyÕt ®Þnh träng tµi ®­îc tuyªn ë n­íc nµo th× chØ cã hiÖu lùc thi hµnh trªn l·nh thæ n­íc ®ã, tù chóng kh«ng thÓ cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ hiÖu lùc thi hµnh trªn l·nh thæ n­íc kh¸c. Muèn cho quyÕt ®Þnh träng tµi cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ hiÖu lùc thi hµnh ë n­íc kh¸c th× theo ph¸p luËt vµ tËp qu¸n quèc tÕ, nã ph¶i ®­îc ph¸p luËt hoÆc c¬ quan t­ ph¸p cã thÈm quyÒn (th­êng lµ toµ ¸n) cña n­íc ®ã c«ng nhËn vµ quyÕt ®Þnh thi hµnh. Do ®ã, ®· h×nh thµnh c¸c chÕ ®Þnh c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi trong c«ng ph¸p quèc tÕ. C¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi ®­îc ghi nhËn mét mÆt trong ph¸p luËt cña mçi n­íc vµ mÆt kh¸c trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng, trong c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i…nh­ c«ng ­íc NewYork n¨m 1958, c«ng ­íc Ch©u ¢u n¨m 1961 vÒ träng tµi th­¬ng m¹i. */ C«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ ViÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi n­íc ngoµi ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi dùa trªn nguyªn t¾c “cã ®i cã l¹i”. C¸c n­íc ký kÕt víi nhau c¸c ®iÒu ­íc song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng qui ®Þnh mét n­íc cã tr¸ch nhiÖm ph¶i c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi cña n­íc cßn l¹i. T¹i ViÖt Nam trong c¸c hiÖp dÞnh t­¬ng trî t­ ph¸p víi TiÖp Kh¾c (cò), víi Bungary ®· chøa ®ùng nh÷ng ®iÒu kho¶n t­¬ng øng vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi. Tuy nhiªn, ®¸ng chó ý nhÊt trong c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ lµ c«ng ­íc New York 1958 vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. C«ng ­íc nµy ®­îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 10/8/1958 vµ cã hiÖu lùc thi hµnh ngµy 7/6/1959. C«ng ­íc NewYork víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: §iÒu I: X¸c ®Þnh kh¸i niÖm “QuyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi” vµ ph¹m vi ¸p dông c«ng ­íc. §iÒu ®¸ng nãi trong ®iÒu kho¶n nµy lµ ®· chØ râ C«ng ­íc ®­îc ¸p dông cho c¶ quyÕt ®Þnh träng tµi vô viÖc vµ quyÕt ®Þnh träng tµi th­êng trùc. Kho¶n 3 ®iÒu nµy ®Ó ngá hai vÊn ®Ò cho c¸c quèc gia gia nhËp ®­îc quyÒn b¶o l­u, ®ã lµ: viÖc ¸p dông nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i vµ viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi c¸c quan hÖ ph¸p luËt th­¬ng m¹i theo ph¸p luËt c¸c n­íc ký kÕt. §iÒu II vµ III quy ®Þnh nghÜa vô cña n­íc ký kÕt c«ng nhËn, hiÖu lùc ph¸p luËt cña tho¶ thuËn träng tµi, thÈm quyÒn cña träng tµi ®· ®­îc c¸c bªn lùa chän, c«ng nhËn gi¸ trÞ rµng buéc cña quyÕt ®Þnh träng tµi vµ thi hµnh chóng phï hîp víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt mçi n­íc. §iÒu IV quy ®Þnh thñ tôc göi ®¬n c«ng nhËn vµ cho thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. §iÒu V quy ®Þnh 7 tr­êng hîp toµ ¸n hoÆc c¬ quan kh¸c cã thÈm quyÒn t¹i mçi n­íc cã quyÒn tõ chèi c«ng nhËn vµ kh«ng cho thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. C¸c tr­êng hîp nµy ®­îc chia thµnh hai lo¹i: C¸c tr­êng hîp do lçi cña träng tµi hoÆc do lçi cña c¸c bªn ký kÕt tho¶ thuËn träng tµi vµ c¸c tr­êng hîp do cã sù tù ph¸n xÐt cña toµ ¸n hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn xem xÐt viÖc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. §iÒu VI quy ®Þnh viÖc t¹m ho·n thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. MÆc dï c¸c diÒu ­íc quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò nµy ®Òu quy ®Þnh r»ng c¸c n­íc ký kÕt ph¶i ®¶m b¶o c«ng nh©n vµ thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi th­¬ng m¹i n­íc ngoµi. Tuy nhiªn, mét n­íc vÉn cã thÓ tõ chèi cho thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi trong c¸c tr­êng hîp sau: Tr­êng hîp 1: Mét bªn ®­¬ng sù v¾ng mÆt t¹i phiªn toµ xÐt xö cña träng tµi do s¬ suÊt cña träng tµi. Tr­êng hîp 2: Ph¸n quyÕt träng tµi ch­a cã gi¸ trÞ chung thÈm xÐt theo luËt cña n­íc träng tµi. Tr­êng hîp 3: Ph¸n quyÕt träng tµi buéc bªn thua kiÖn ph¶i lµm mét hµnh ®éng kh«ng ®­îc phÐp lµm theo luËt cña n­íc c«ng nhËn thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi. Tr­êng hîp 4: ViÖc thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi tr¸i víi trËt tù c«ng céng cña n­íc mµ ë ®ã ph¸n quyÕt ®­îc thi hµnh. Trong c«ng ­íc NewYork còng quy ®Þnh nh÷ng tr­êng hîp tõ chèi c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi. §ã lµ quy ®Þnh cña ®iÒu 5 nh­ sau: Thø nhÊt, c¸c bªn ký kÕt tho¶ thuËn träng tµi trong chõng mùc nµo ®ã kh«ng cã n¨ng lùc hµnh vi, hoÆc lµ tho¶ thuËn träng tµi kh«ng cã hiÖu l­c theo luËt mµ c¸c bªn thèng nhÊt lùa chän, nÕu c¸c bªn kh«ng x¸c ®Þnh luËt th× theo luËt cña n­íc trong ®ã ph¸n quyÕt ®­îc ®­a ra. Thø hai, khi bªn ph¶i thi hµnh ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc th«ng b¸o mét c¸ch hîp lÖ vÒ viÖc chØ ®Þnh träng tµi viªn, vÒ viÖc xÐt xö cña träng tµi, hay v× mét lý do kh¸ch quan nµo ®ã mµ hä kh«ng thÓ tr×nh bµy ®­îc ý kiÕn cña m×nh. Thø ba, ph¸n quyÕt cña träng tµi ®­a ra vÒ mét tranh chÊp kh«ng ®­îc quy ®Þnh hoÆc kh«ng thuéc diÖn quy ®Þnh cña hiÖp nghÞ träng tµi hay ®iÒu kho¶n träng tµi trong hîp ®ång, hoÆc trong ph¸n quyÕt cã nh÷ng ®iÒu qui ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng thuéc ph¹m vi cña hiÖp nghÞ träng tµi. Nh­ng, nÕu cã nh÷ng ®iÒu qui ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò n»m trong ph¹m vi cña hiÖp nghÞ träng tµi t¸ch riªng khái c¸c ®iÒu qui ®Þnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng n»m trong ph¹m vi cña hiÖp nghÞ träng tµi th× nh÷ng vÊn ®Ò quy ®Þnh trong ph¹m vi hiÖp nghÞ träng tµi cã thÓ ®­îc c«ng nhËn vµ thi hµnh. Thø t­, nÕu thµnh phÇn ban träng tµi hoÆc qu¸ tr×nh tè tông kh«ng phï hîp víi tho¶ thuËn cña c¸c bªn ®­¬ng sù, cßn khi thiÕu tho¶ thuËn träng tµi th× thµnh phÇn ban träng tµi kh«ng phï hîp víi luËt cña n­íc träng tµi. Thø n¨m, nÕu ph¸n quyÕt cña träng tµi ch­a cã gi¸ trÞ chung thÈm hoÆc ®· bÞ c¬ quan cã thÈm quyÒn cña n­íc träng tµi hoÆc cña n­íc cã luËt ®em ¸p dông huû bá, hoÆc ®×nh chØ viÖc thi hµnh. Bªn thua kiÖn cã nghÜa vô chøng minh tr­íc c¬ quan cã thÈm quyÒn cña n­íc c«ng nhËn vµ thi hµnh nh÷ng t×nh h×nh nµy. Ngoµi ra, cã thÓ tõ chèi c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt cu¶ träng tµi n­íc ngoµi nÕu c¬ quan cã thÈm quyÒn cña n­íc c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt ®ã thÊy r»ng tranh chÊp chiÕu theo luËt n­íc nµy kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng cña viÖc xÐt xö b»ng träng tµi hoÆc viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt tr¸i víi trËt tù c«ng céng cña n­íc ®ã. */ C«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi trong c¸c v¨n b¶n luËt quèc gia C¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®Òu ®· cã nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt cô thÓ qui ®Þnh vÒ vÊn ®Ò c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi. ®Æc biÖt ®èi víi mét sè n­íc ®· tham gia ký kÕt c«ng ­íc NewYork 1958 th× viÖc ph¶i cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt quèc gia ®Ó “néi luËt hãa”, cô thÓ ho¸ nh÷ng néi dung còng nh­ cam kÕt cña m×nh trong c«ng ­íc lµ mét vÊn ®Ò tèi cÇn thiÕt. Hoµ chung vµo th«ng lÖ Êy, ngµy 28-5-1995 Chñ tÞch n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· ký quyÕt ®Þnh gia nhËp c«ng ­íc NewYork vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi. §ång thêi, ngay sau ®ã ngµy 14-9-1995, Uû ban th­êng vô Quèc héi n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· th«ng qua Ph¸p lÖnh vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi Ph¸p lÖnh cã lêi nãi ®Çu, 24 ®iÒu ®­îc chia thµnh 3 ch­¬ng víi néi dung vÒ c¬ b¶n phï hîp víi néi dung cña C«ng ­íc NewYork 1958. Theo ®ã, toµ ¸n cã thÈm quyÒn xÐt ®¬n yªu cÇu c«ng nhËn vµ cho thi hµnh t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi lµ toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng, n¬i tæ chøc ph¶i thi hµnh ph¶i cã trô së chÝnh, c¸ nh©n ph¶i thi hµnh c­ tró, lµm viÖc, hoÆc n¬i cã tµi s¶n liªn quan ®Õn viÖc thi hµnh. Vµ còng theo ®ã toµ ¸n ViÖt Nam xem xÐt c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi theo nguyªn t¾c: Thø nhÊt, chØ ¸p dông c«ng ­íc ®èi víi viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi ®­îc tuyªn t¹i l·nh thæ c¸c quèc gia lµ thµnh viªn cña C«ng ­íc, ®èi víi quyÕt ®Þnh cña träng tµi ®­îc tuyªn t¹i l·nh thæ cña quèc gia ch­a ký kÕt hoÆc tham gia C«ng ­íc, C«ng ­íc ®­îc ¸p dông t¹i ViÖt Nam trªn nguyªn t¾c cã ®i cã l¹i. Thø hai, chØ ¸p dông C«ng ­íc ®èi víi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ ph¸p luËt th­¬ng m¹i. Thø ba, mäi sù gi¶i thÝch C«ng ­íc tr­íc toµ ¸n hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn kh¸c cña ViÖt Nam ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ViÖt Nam Nh­ vËy, khi tham gia C«ng ­íc NewYork, Nhµ n­íc ViÖt Nam cam kÕt thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô sau: C«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi ®­îc tuyªn ë mçi n­íc, bÊt kÓ ®ã lµ quyÕt ®Þnh cña träng tµi th­êng trùc hay lµ träng tµi Ad-hoc. C«ng nhËn gi¸ trÞ ph¸p lý cña tho¶ thuËn träng tµi mµ c¸c bªn tranh chÊp ®· ký kÕt, thÈm quyÒn cña träng tµi mµ c¸c bªn ®· lùa chän, nÕu ph¸p luËt cña ViÖt Nam quy ®Þnh vô tranh chÊp ®ã cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt theo thÓ thøc träng tµi vµ trong tr­êng hîp nµy sÏ tõ bá quyÒn xÐt xö cña toµ ¸n n­íc m×nh ®èi víi vô tranh chÊp ®ã. ChØ c«ng nhËn vµ cho thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi chø kh«ng xÐt xö l¹i néi dung vô tranh chÊp ®· ®­îc gi¶i quyÕt. X©y dùng chÕ ®Þnh träng tµi quèc tÕ phï hîp víi ph¸p luËt vµ th«ng lÖ quèc tÕ. Nh­ vËy, cã thÓ thÊy toµ ¸n ®· hç trî c«ng t¸c träng tµi th«ng qua viÖc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh träng tµi. B»ng ho¹t ®éng nµy, toµ ¸n ®· “ph¸p luËt ho¸” c¸c quyÕt ®Þnh cña träng tµi vµ biÕn nã thµnh nh­ lµ mét quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n vµ ®­îc ®¶m b¶o thi hµnh b»ng c­ìng chÕ Nhµ N­íc. Ch­¬ng 2: tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña mét sè tæ chøc träng tµi trªn thÕ giíi HiÖn nay, cïng víi sù më réng th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c th­¬ng nh©n còng v× thÕ mµ t¨ng nhanh do sù ph¸t sinh ngµy cµng nhiÒu c¸c m©u thuÉn tranh chÊp trong lµm ¨n bu«n b¸n víi nhau. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng c¸c tæ chøc träng tµi quèc tÕ lµ thùc sù cÇn thiÕt vµ ®­îc ­a chuéng h¬n so víi toµ ¸n hay träng tµi cña mét quèc gia riªng biÖt. C¸c tranh chÊp ngµy cµng khã kh¨n vµ phøc t¹p h¬n rÊt nhiÒu so víi tr­íc ®©y. Th«ng th­êng c¸c bªn trong tranh chÊp cã quèc tÞch kh¸c nhau, cïng víi sù kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷, phong tôc, tËp qu¸n, vµ nhÊt lµ kh¸c nhau vÒ quyÒn lîi. Do ®ã, ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¬n gi¶n. C¸c bªn mong muèn gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch tho¶ ®¸ng vµ ®¶m b¶o lîi Ých cña m×nh kh«ng bÞ x©m h¹i. NÕu ®­a tranh chÊp ra gi¶i quyÕt ë mét toµ ¸n hay tæ chøc träng tµi cña mét bªn th× bªn kia sÏ kh«ng tin t­ëng vµo tÝnh kh¸ch quan cña ph¸n quyÕt, hä nghi ngê vÒ tÝnh kh«ng trung thùc vµ sî r»ng th«ng tin cã thÓ bÞ lµm cho sai lÖch. V× vËy, viÖc lùa chän mét tæ chøc quèc tÕ lµm trung gian gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc coi lµ mét ph­¬ng ¸n tèi ­u nhÊt. C¸c tæ chøc träng tµi quèc tÕ ra ®êi ®· ®¸p øng ®­îc yªu cÇu nµy. §a sè c¸c tæ chøc träng tµi quèc tÕ ®Òu cã qui t¾c tè tông cña riªng m×nh vµ rÊt linh ho¹t trong xÐt xö. C¸c bªn khi ®­a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i c¸c tæ chøc nµy cã quyÒn tù do lùa chän träng tµi , ®Þa ®iÓm, ng«n ng÷ còng nh­ luËt ¸p dông… trong xÐt xö. Trong ph¹m vi cña kho¸ luËn nµy, t«i xin giíi thiÖu mét sè tæ chøc träng tµi quèc tÕ tiªu biÓu vµ c¸c tæ chøc träng tµi cña mét sè n­íc. 2.1. HiÖp héi träng tµi Mü (The American Arbitration Association- AAA) HiÖp héi träng tµi Mü lµ c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp theo LuËt träng tµi Liªn bang Mü. Tõ n¨m 1980, AAA ®· tiÕn hµnh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp theo luËt Träng tµi th­¬ng m¹i UNCITRAL. Víi h¬n 75 n¨m ho¹t ®éng, HiÖp héi träng tµi Mü lµ tæ chøc hµng ®Çu cã kinh nghiÖm Ýt ai s¸nh kÞp trong gi¶i quyÕt tranh chÊp. HiÖp héi cã h¬n 800 nh©n viªn lµm viÖc t¹i 35 v¨n phßng t¹i Mü, Dublin, vµ Ailen víi h¬n 8,000 träng tµi viªn vµ hoµ gi¶i viªn trªn toµn thÕ giíi. (Nguån: American Arbitration Association - www.adr.org/index2.1.jsp?JSPssid=1685) C¬ cÊu cña AAA gåm Ban gi¸m ®èc vµ c¸c thµnh viªn. Ban gi¸m ®èc ®iÒu hµnh hiÖp héi, víi kh«ng Ýt h¬n 40 thµnh viªn, chia lµm 4 cÊp, cã nhiÖm kú lµ 4 n¨m, ®­îc bÇu ra ë cuéc häp th­êng niªn bëi c¸c thµnh viªn cã quyÒn biÓu quyÕt. C¸c gi¸m ®èc sÏ gi÷ chøc vô cña m×nh kh«ng qua 3 nhiÖm kú. C¸c chñ tÞch hiÖp héi, gi¸m ®èc vµ l·nh ®¹o ®· hÕt nhiÖm kú lµ thµnh viªn danh dù kh«ng cã quyÒn biÓu quyÕt cña HiÖp héi. Thµnh viªn cña HiÖp héi gåm nhiÒu quèc tÞch kh¸c nhau vµ lµ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ nhiÒu kinh nghiÖm trong lÜnh vùc cña m×nh. Khi bæ nhiÖm träng tµi viªn, AAA sÏ yªu cÇu träng tµi viªn ph¶i cã quèc tÞch kh¸c víi quèc tÞch cña bªn yªu cÇu gi¶i quyÕt trõ khi c¸c bªn trong tranh chÊp cã tho¶ thuËn b»ng v¨n b¶n. Khi cã viÖc kh­íc tõ träng tµi viªn, AAA sÏ bæ nhiÖm mét uû ban ®Æc biÖt ®Ó gi¶i quyÕt gåm ba ng­êi mµ phÇn lín trong sè ®ã cã quèc tÞch kh¸c víi quèc tÞch cña c¸c bªn ®­¬ng sù. Tiªu chuÈn ®¹o ®øc cña träng tµi viªn ®­îc quy ®Þnh bëi AAA vµ ®oµn LuËt s­ Mü (American Bar Asociation) lµ c¨n cø xem xÐt khi kh­íc tõ träng tµi viªn. AAA kh«ng cã biÓu mÉu vÒ phÝ träng tµi viªn mµ th­êng ®­îc tÝnh trªn c¬ së c¸c vô viÖc gi¶i quyÕt. Th«ng tin vÒ qu¸ tr×nh träng tµi sÏ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ban ®iÒu hµnh träng tµi trõ lóc xÐt xö. VÒ ng«n ng÷ sö dông trong xÐt xö th× ngoµi c¸c ng«n ng÷ th«ng dông lµ tiÕng Anh, Ph¸p… tuú theo tõng vô, theo yªu cÇu cña c¸c bªn hoÆc do träng tµi xem xÐt lùa chän cã thÓ sö dông ng«n ng÷ kh¸c. AAA cã h¬n 1100 träng tµi vµ hoµ gi¶i viªn biÕt Ýt nhÊt lµ hai ng«n ng÷ C¸c tranh chÊp ®­a ra xÐt xö t¹i AAA lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ quèc tÕ kh¸c nh­ tranh chÊp trong hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ, vËn t¶i, b¶o hiÓm, thanh to¸n, ®Çu t­, chuyÓn giao c«ng nghÖ… NÕu c¸c bªn yªu cÇu, AAA còng sÏ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong n­íc. Ngoµi ra, AAA cßn gi¶i quyÕt nhiÒu tranh chÊp thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ tranh chÊp vÒ lao ®éng, … AAA ®· xÐt xö trªn 2 triÖu vô tranh chÊp c¸c lo¹i. Riªng n¨m 2002 gi¶i quyÕt 230,255 vô trong ®ã cã 3,298 vô tranh chÊp th­¬ng m¹i víi tæng trÞ gi¸ lµ h¬n 250 triÖu USD th«ng qua hoµ gi¶i, träng tµi, vµ c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c ngoµi toµ ¸n. (Nguån: American Arbitration Association - www.adr.org/index2.1.jsp?JSPssid=15765) C¸c bªn trong tranh chÊp lµ c¸c bªn trong quan hÖ lµm ¨n bu«n b¸n víi c¸c th­¬ng nh©n Mü, bao gåm c¸c th­¬ng nh©n cña hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Còng cã tr­êng hîp c¸c bªn ®­¬ng sù ®Òu lµ bªn n­íc ngoµi. Ph¸n quyÕt träng tµi cña AAA cã gi¸ trÞ chung thÈm . Nã ®­îc c«ng nhËn ë c¸c n­íc tham gia c«ng ­íc New York vµ c¸c n­íc kh¸c. Nh­ vËy, chóng ta thÊy r»ng AAA lµ mét trong nh÷ng tæ chøc träng tµi lín nhÊt hiÖn nay vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña nã lµ toµn cÇu. Víi mét sè l­îng khæng lå c¸c vô tranh chÊp ®· ®­îc gi¶i quyÕt t¹i ®©y chøng tá AAA lµ tæ chøc träng tµi cã uy tÝn vµ ph¸n quyÕt cña nã cã tÝnh chÝnh x¸c cao, c¸c tæ chøc träng tµi ë ViÖt Nam nªn t×m hiÓu ®Ó häc tËp nh÷ng kinh nghiÖm vÒ xÐt xö ®Ó n©ng cao nghiÖp vô träng tµi cña m×nh. 2.2. Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ cña Phßng th­¬ng m¹i quèc tÕ ICC- (The ICC International Court of Arbitration) Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ lµ mét tæ chøc träng tµi thuéc Phßng th­¬ng m¹i quèc tÕ (ICC), ®­îc thµnh lËp n¨m 1923 víi t­ c¸ch lµ tæ chøc träng tµi cña ICC. Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ lµ tæ chøc ®i tiªn phong trong lÜnh vùc gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i quèc tÕ. Chøc n¨ng cña toµ ¸n lµ gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp trong kinh doanh cã tÝnh chÊt quèc tÕ b»ng ph­¬ng ph¸p träng tµi c¨n cø vµo c¸._.nhËn sù tån t¹i cña Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam. 3.2.2. Thùc tiÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i t¹i VIAC 3.2.2.1. Thñ tôc tè tông cña VIAC */ NhËn hå s¬ Trong mäi quy t¾c tè tông träng tµi, thñ tôc träng tµi lu«n b¾t ®Çu b»ng mét ®¬n kiÖn do nguyªn ®¬n nép cho trung t©m träng tµi. §¬n kiÖn ph¶i bao hµm c¸c néi dung sau ®©y: + Hä tªn vµ ®Þa chØ cña nguyªn ®¬n vµ bÞ ®¬n + C¸c yªu cÇu cña nguyªn ®¬n, cã tr×nh bµy sù viÖc kÌm theo b»ng chøng. + Nh÷ng c¨n cø ph¸p lý mµ nguyªn ®¬n dùa vµo ®ã ®Ó ®i kiÖn. + TrÞ gi¸ vô kiÖn. + Träng tµi viªn mµ nguyªn ®¬n chän trong danh s¸ch träng tµi viªn cña trung t©m träng tµi hoÆc ®Ò nghÞ cña nguyªn ®¬n víi chñ tÞch Trung t©m chØ ®Þnh träng tµi viªn cho m×nh. Nguyªn ®¬n ph¶i nép ®¬n kiÖn vµ c¸c giÊy tê kÌm theo lµm b»ng chøng vµ ph¶i øng tr­íc toµn bé phÝ träng tµi tÝnh theo biÓu phÝ cña Trung t©m. §¬n kiÖn vµ c¸c giÊy tê kÌm theo ph¶i ®­îc viÕt b»ng tiÕng ViÖt, hoÆc nÕu viÕt b»ng tiÕng n­íc ngoµi th× viÕt b»ng mét thø tiÕng ®­îc sö dông réng r·i trong giao dÞch quèc tÕ nh­ tiÕng Anh, Nga, Ph¸p. Sau khi nhËn ®­îc ®¬n kiÖn, Th­ kÝ trung t©m sÏ th«ng b¸o cho bÞ ®¬n vµ göi cho bÞ ®¬n b¶n sao ®¬n kiÖn vµ c¸c giÊy tê kÌm theo cïng víi b¶n quy t¾c tè tông cña Trung t©m. Trong thêi h¹n 45 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®­îc c¸c tµi liÖu trªn, bÞ ®¬n ph¶i göi cho trung t©m b¶n tù bµo ch÷a cña m×nh cïng víi c¸c b»ng chøng, tµi liÖu kÌm theo. Ngoµi ra trong thêi h¹n 60 ngµy, bÞ ®¬n cã thÓ kiÖn l¹i. §¬n kiÖn l¹i ph¶i theo ®óng thÓ thøc quy ®Þnh cña quy t¾c tè tông cña trung t©m gièng nh­ ®¬n kiÖn chÝnh (vÒ mÆt néi dung, nh«n ng÷…) Trong vßng 30 ngµy kÓ tõ ngµy nhËn ®­îc b¶n sao ®¬n kiÖn l¹i, nguyªn ®¬n trong vô kiÖn chÝnh ph¶i th«ng b¸o ý kiÕn cña m×nh cho Trung t©m. Vô kiÖn l¹i sÏ ®­îc xÐt xö cïng lóc víi vô kiÖn chÝnh vµ do cïng mét uû ban träng tµi gi¶i quyÕt. */ Thµnh lËp uû ban träng tµi. Sau khi nhËn d­îc ®¬n kiÖn, mét uû ban träng tµi sÏ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së tho¶ thuËn träng tµi gi÷a hai bªn. Tranh chÊp cã thÓ do mét träng tµi viªn duy nhÊt hoÆc mét uû ban träng tµi gåm ba träng tµi vien gi¶i quyÕt (sau ®©y gäi lµ Uû ban träng tµi). Tr­êng hîp tranh chÊp do mét träng tµi viªn gi¶i quyÕt th× träng tµi viªn nµy sÏ do c¸c bªn cïng nhau tho¶ thuËn lùa chän. Cßn tr­êng hîp tranh chÊp do mét uû ban träng tµi gåm ba träng tµi viªn gi¶i quyÕt , bªn nguyªn (hoÆc c¸c bªn nguyªn) vµ bªn bÞ (hoÆc c¸c bªn bÞ), mçi bªn chän mét träng tµi viªn hoÆc yªu cÇu Chñ tÞch Trung t©m chän cho hä. Hai träng tµi viªn ®­îc chän sÏ chän mét träng tµi viªn thø ba lµm chñ tÞch uû ban träng tµi. C¸c träng tµi viªn ph¶i ®­îc lùa chän trong danh s¸ch träng tµi viªn cña trung t©m Trong tr­êng hîp c¸c bªn kh«ng thÓ nhÊt trÝ chän ra mét träng tµi viªn duy nhÊt hoÆc hai träng tµi viªn ®· ®­îc chän kh«ng thÓ nhÊt trÝ chän ra träng tµi viªn thø ba th× träng tµi viªn duy nhÊt hoÆc Chñ tÞch uû ban träng tµi sÏ ®­îc chØ ®Þnh bëi Chñ tÞch trung t©m träng tµi. Ngoµi ra, c¸c bªn cã quyÒn kh­íc tõ träng tµi viªn ®· ®­îc chØ ®Þnh trªn c¬ së nghi ngê r»ng träng tµi viªn cã liªn quan trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn tranh chÊp vµ cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh c«ng minh cña träng tµi viªn. */ §iÒu tra tr­íc khi xÐt xö. Theo ®iÒu 14 cña B¶n quy t¾c träng tµi cña Trung t©m, sau khi ®­îc thµnh lËp mét c¸ch hîp ph¸p, uû ban träng tµi sÏ nghiªn cøu hå s¬ vµ tiÕn hµnh c¸c c«ng t¸c ®iÒu tra b»ng mäi biÖn ph¸p thÝch hîp. Träng tµi viªn cã thÓ trùc tiÕp gÆp c¸c bªn tham gia träng tµi ®Ó nghe tr×nh bµy ý kiÕn, dï lµ thÓ theo yªu cÇu cña mét bªn hoÆc c¸c bªn hoÆc theo ý kiÕn cña chÝnh b¶n th©n m×nh. TiÕp ®ã, träng tµi viªn cã quyÒn gÆp nh÷ng ng­êi kh¸c ®Ó t×m hiÓu sù viÖc tr­íc mÆt c¸c bªn ®­¬ng sù hoÆc sau khi ®· th«ng b¸o cho c¸c bªn biÕt. Ngoµi ra, träng tµi viªn cã quyÒn mêi c¸c gi¸m ®Þnh viªn gióp ®Ó lµm s¸ng tá vô viÖc. NÕu xÐt thÊy cÇn thiÕt, träng tµi viªn cã thÓ tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p nh­ yªu cÇu c¸c bªn cung cÊp chøng cø bæ sung, c¸c v¨n b¶n tµi liÖu cã liªn quan. */ Phiªn häp xÐt xö Sau khi hoµn tÊt viÖc ®iÒu tra nghiªn cøu hå s¬, uû ban träng tµi sÏ quyÕt ®Þnh thêi ®iÓm vµ ®Þa ®iÓm tiÕn hµnh xÐt xö ( ë mét n¬i nµo ®ã trªn l·nh thæ ViÖt Nam theo yªu cÇu cña c¸c bªn). C¸c bªn tranh chÊp sÏ ®­îc triÖu tËp ®Õn phiªn häp xÐt xö Ýt nhÊt lµ 30 ngµy tr­íc ngµy më phiªn häp xÐt xö. C¸c bªn cã thÓ trùc tiÕp tham gia vµo qua tr×nh träng tµi hoÆc cã thÓ uû quyÒn cho ng­êi ®¹i diÖn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. Trong tr­êng hîp mét bªn hoÆc c¸c bªn v¾ng mÆt mµ kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, uû ban träng tµi cã thÓ xÐt xö trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu vµ c¸c chøng cø ®· cã. Theo yªu cÇu hoÆc ®­îc sù nhÊt trÝ cña c¸c bªn, uû ban träng tµi còng cã thÓ quyÕt ®Þnh vô viÖc mµ kh«ng cÇn sù cã mÆt cña c¸c bªn. Uû ban träng tµi gi¶i quyÕt vô viÖc trªn c¬ së c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång nÕu vô viÖc ph¸t sinh trªn quan hÖ hîp ®ång, vµo c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ cã liªn quan, vµo luËt ¸p dông trong tranh chÊp vµ cã tÝnh ®Õn tËp qu¸n th­¬ng m¹i vµ th«ng lÖ quèc tÕ. C¸c bªn tranh chÊp cã quyÒn tho¶ thuËn viÖc chän luËt ¸p dông cho tranh chÊp. NÕu c¸c bªn kh«ng cã tho¶ thuËn chän luËt chän luËt sö dông cho tranh chÊp th× th«ng th­êng viÖc lùa chän luËt ¸p dông do uû ban träng tµi quyÕt ®Þnh. Tuy quy t¾c tè tông cña trung t©m kh«ng nh¾c ®Õn tr­êng hîp nµy nh­ng trªn thùc tÕ uû ban träng tµi cña Trung t©m sÏ xem xÐt ®Õn kh¶ n¨ng ¸p dông luËt viÖt Nam, sau ®ã míi lµ luËt cña mét n­íc kh¸c mµ träng tµi viªn cho lµ thÝch hîp. Ng«n ng÷ chÝnh thøc ®­îc dïng cho qua tr×nh träng tµi lµ tiÕng ViÖt. C¸c bªn cã thÓ yªu cÇu trung t©m mêi phiªn dÞch víi ®iÒu kiÖn ph¶i tr¶ phÝ phiªn dÞch. Qu¸ tr×nh diÔn biÕn phiªn häp gi¶i quyÕt sÏ ®­îc th­ ký ghi vµo biªn b¶n cã ch÷ ký cña träng tµi viªn duy nhÊt hoÆc chñ tÞch uû ban träng tµi. Qu¸ tr×nh xÐt xö ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c “c¸c bªn ph¶i ®­îc b×nh ®¼ng vµ cã ®Çy ®ñ c¬ héi tr×nh bµy vÊn ®Ò cña m×nh”. NÕu nguyªn t¾c nµy kh«ng ®¶m b¶o th× sÏ ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ cña qua tr×nh träng tµi. */ Ph¸n quyÕt träng tµi Qu¸ tr×nh träng tµi kÕt thóc b»ng viÖc ra mét quyÕt ®Þnh gäi lµ ph¸n quyÕt träng tµi. Ph¸n quyÕt träng tµi ®­îc ®­a ra trªn nguyªn t¾c ®a sè. NÕu kh«ng ®¹t ®­îc nguyªn t¾c nµy, chñ tÞch uû ban träng tµi sÏ quyÕt ®Þnh víi t­ c¸ch lµ träng tµi viªn duy nhÊt. Ph¸n quyÕt ph¶i ®­îc göi cho c¸c bªn ®­¬ng sù trong thêi h¹n lµ 30 ngµy kÓ tõ ngµy kÕt thóc phiªn häp cuèi cïng. Néi dung cña ph¸n quyÕt bao gåm c¸c vÊn ®Ò sau: + Tªn trung t©m träng tµi + §Þa ®iÓm vµ ngµy ra quyÕt ®Þnh + Hä tªn träng tµi viªn + Tãm t¾t néi dung tranh chÊp + QuyÕt ®Þnh vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ phÝ träng tµi còng nh­ c¸c phÝ kh¸c cã liªn quan + Lý do cña quyÕt ®Þnh + Ch÷ ký cña tÊt c¶ c¸c träng tµi viªn tham gia gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ cña th­ ký phiªn häp. Trong tr­êng hîp träng tµi viªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ký vµo ph¸n quyÕt, Chñ tÞch uû ban träng tµi sÏ x¸c nhËn viÖc nµy b»ng c¸ch ký vµo ph¸n quyÕt vµ nªu râ nguyªn nh©n. Ph¸n quyÕt träng tµi lµ cuèi cïng vµ kh«ng thÓ bÞ kh¸ng c¸c tr­íc bÊt kú mét toµ ¸n nµo. C¸c bªn ®­¬ng sù ph¶i tù nguyÖn thi hµnh ph¸n quyÕt träng ph¹m vi thêi h¹n ®­îc qui ®Þnh trong ph¸n quyÕt. Trong vßng thêi h¹n ®ã, nÕu ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc tù nguyÖn thi hµnh th× sÏ ¸p dông biÖn ph¸p c­ìng chÕ theo luËt ph¸p cña n­íc n¬i ph¸n quyÕt ®­îc yªu cÇu thi hµnh vµ theo c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ ¸p dông cã liªn quan. Ngoµi ra, qua tr×nh träng tµi sÏ ®­îc kÕt thóc trong c¸c tr­êng hîp sau: + Khi bªn nguyªn rót ®¬n kiÖn; + Khi c¸c bªn ®¹t ®­îc tho¶ thuËn th«ng qua hoµ gi¶i trùc tiÕp; + Khi thiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó xem xÐt vµ gi¶i quyÕt vô viÖc, kÓ c¶ tr­êng hîp nguyªn ®¬n kh«ng lµm g× ®Ó cho vô kiÖn tiÕn triÓn trong thêi h¹n 6 th¸ng. 3.2.2.2. Sè vô tranh chÊp vµ trÞ gi¸ tranh chÊp kiÖn ra VIAC T¹i ViÖt Nam, Träng tµi phi chÝnh phñ ®· cã lÞch sö 40 n¨m (1963-2003), song do nhiÒu nguyªn nh©n, träng tµi phi chÝnh phñ vÉn nh­a ph¸t triÓn réng r·i. C¶ n­íc hiÖn nay cã 6 trung t©m träng tµi, nh­ng sè vô tËp trung chñ yÕu ë Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam (VIAC) (xem b¶ng 2.1), vµ cã ®Õn 94% sè vô lµ nh÷ng tranh chÊp th­¬ng m¹i quèc tÕ (xem b¶ng 2.2) §iÒu nµy chøng tá uy tÝn rÊt cao vµ sù ®éc t«n cña VIAC trong gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®ång thêi ta còng thÊy träng tµi ch­a ®ñ hÊp dÉn ®èi víi tranh chÊp trong n­íc. B¶ng 2.1: Sè vô tranh chÊp kiÖn ra c¸c trung t©m träng tµi cña ViÖt nam ( tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2000) Tªn trung t©m N¨m thµnh lËp Sè vô Sè vô gi¶i quyÕt thµnh c«ng Tû lÖ thµnh c«ng (%) TTTT Quèc tÕ ViÖt Nam TTTT Kinh tÕ Hµ néi TTTT Kinh tÕ B¾c Giang TTTT Kinh tÕ Sµi Gßn 1993 1997 1997 1999 134 2 4 15 117 0 2 13 87.3 0 50 86.7 (Nguån: B¸o c¸o t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c TTTT- Bé t­ Ph¸p ) Râ rµng, ®èi víi sè vô tranh chÊp kiÖn ra träng tµi nh­ trªn, thËt khã cã thÓ thu ®­îc mét c¸i nh×n tæng thÓ vÒ tranh chÊp th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam. Sè vô tranh chÊp kiÖn ra VIAC v­ît tréi h¬n h¼n so víi c¸c Trung t©m träng tµi kh¸c v× nhiÒu lý do. Tr­íc hÕt, ®ã lµ do vÞ trÝ ®éc quyÒn cña VIAC trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th­¬ng m¹i cã yÕu tè n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. Thø hai, hiÖn nay trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt n­íc ta chØ cã quy t¾c tè tong cña VIAC lµ ghi râ “ph¸n quyÕt träng tµi cã gi¸ trÞ chung thÈm”. Cuèi cïng ph¶i kÓ ®Õn ­u thÕ cña VIAC vÒ ®éi ngò träng tµi viªn giái, quy t¾c tè tông linh ho¹t vµ sù hç trî cña Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam. §Õn hÕt n¨m 2002, sè vô kiÖn vµ tæng trÞ gi¸ cña c¸c n¨m ®­îc thèng kª nh­ sau: B¶ng 2.2: Tranh chÊp kiÖn ®Õn VIAC N¨m Tæng sè vô Tæng trÞ gi¸ (USD) TrÞ gi¸ trung b×nh (USD) Sè vô tranh chÊp QT Tæng trÞ gi¸ (USD) TrÞ gi¸ trung b×nh (USD) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 6 14 17 25 24 18 20 23 16 18 479000 1.250.000 3.250.000 3.984.000 7.530.000 2.099.000 3.870.000 2.639.000 - - 79.800 89.300 191.200 155.800 313.800 116.600 193.500 85.200 - - 6 14 17 25 23 16 17 19 16 14 479.000 1.250.000 3.250.000 3.984.000 7.465.000 2.040.000 30329.000 2.538.000 - - 79.800 89.300 191.200 155.800 324.600 127.500 195.800 133.600 - - Tæng 145 25.011.000 153.150 137 24.245.000 162.200 (Nguån: Sæ theo dâi c¸c vô kiÖn cña VIAC) §èi víi VIAC sè vô trung b×nh mçi n¨m lµ 21 vô vµ trÞ gi¸ tranh chÊp ®­îc chia lµm 4 møc nhá, võa, lín vµ rÊt lín. Trong sè c¸c tranh chÊp cña VIAC, nhãm tranh chÊp cã gi¸ trÞ nhá d­íi 10.000 DSD (t­¬ng ®­¬ng kho¶ng 15 triÖu ®ång ViÖt Nam) chiÕm mét l­îng nhá, trung b×nh mçi n¨m chØ tõ 1-2 vô, chiÕm 7,6%. Nhãm tranh chÊp cã sè l­îng nhiÒu nhÊt lµ nhãm tranh chÊp cã gi¸ trÞ võa (10.000 USD- 100.000 USD) víi sè vô trung b×nh n¨m lµ 10 vô, chiÕm 50% tæng sè vô ®­a ra VIAC mçi n¨m. trÞ gi¸ trung b×nh cña tranh chÊp nµy lµ 393.000 USD/n¨m vµ 38.000 USD/vô. Thø ba lµ nhãm cã gi¸ trÞ tranh chÊp lín (100.000-200.000 USD) víi trung b×nh 4,8 vô/n¨m chiÕm 28%, trÞ gi¸ trung b×nh cña tranh chÊp nµy lµ 690.800 USD/n¨m vµ 134.900 USD/vô. Cuèi cïng lµ nhãm cã gi¸ trÞ tranh chÊp rÊt lín trªn 200.000 USD víi trung b×nh 5 vô/n¨m chiÕm 24,4%, trÞ gi¸ trung b×nh tranh chÊp nµy lµ 2.953.900 USD/n¨m vµ 590.780 USD/vô. Tuy nhiªn, møc ®é ®ång ®Òu trong nhãm nµy kh«ng cao, cã nh÷ng tranh chÊp lªn tíi 2 triÖu USD, song còng cã nh÷ng vô chØ 200.000 USD vµ nh÷ng vô nµy cã xu h­íng ngµy cµng cao. TrÞ gi¸ trung b×nh cña c¸c vô tranh chÊp qua 5 n¨m ë hai nhãm chiÕm tû lÖ cao trong tæng sè vô tranh chÊp (nhãm võa vµ nhãm rÊt lín) cã xu h­íng t¨ng lªn ®Æc biÖt lµ ë nhãm rÊt lín; tõ 349.500 USD/vô n¨m 1996 ®Õn 408.300; 527.300; 560.900 USD t­¬ng øng víi c¸c n¨m 1998, 1999, 2000. §iÒu nµy cµng chøng tá tranh chÊp th­¬ng m¹i kiÖn ra VIAC cã gi¸ trÞ t¨ng dÇn lªn trong thêi gian qua. Nã ph¶n ¸nh vµ phï hîp víi mét thùc tÕ lµ ho¹t ®éng th­¬ng m¹i trong giai ®o¹n nµy rÊt ph¸t triÓn. TrÞ gi¸ c¸c th­¬ng vô t¨ng lªn kÐo theo trÞ gi¸ c¸c tranh chÊp còng t¨ng nhanh. MËt ®é tranh chÊp tËp trung vµo c¸c th­¬ng vô cã gi¸ trÞ võa tõ 10.000 ®Õn 100.000 USD . §èi víi n­íc ta, doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn chiÕm mét l­îng lín trong c¬ cÊu doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ, c¸c th­¬ng vô v× vËy còng ë quy m« võa. MÆt kh¸c, ë n­íc ta, c¸c doanh nghiÖp kh«ng ph¶i lóc nµo còng t×m ®­îc mét nguån tÝn dông lín ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c th­¬ng vô. Ch¼ng h¹n, mét hîp ®ång trÞ gi¸ 100.000 USD th× ®· t­¬ng ®­¬ng 1,5 tû VND mµ c¬ chÕ tÝn dông cña n­íc ta th× ch­a ®ñ ®é linh ho¹t, mÒm dÎo ®Ó ®¸p øng nhu cÇu lín nh­ vËy. Cuèi cïng, nguyªn t¾c ®a d¹ng ho¸ ®Ó ph©n chia rñi ro trong kinh doanh khiÕn c¸c nhµ doanh nghiÖp ­a chuéng c¸c th­¬ng vô trung b×nh ®Ó cã thÓ thu ®­îc mét kho¶n lîi nhuËn kh¸ vµ rñi ro còng kh«ng bÞ “tr¾ng tay” 3.3. Mét sè kiÕn nghÞ cã liªn quan ®Õn gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi ë ViÖt Nam 3.3.1. KiÕn nghÞ hoµn thiÖn ph¸p luËt träng tµi th­¬ng m¹i ViÖt Nam §Ó träng tµi th­¬ng m¹i ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, chóng ta cÇn cã mét m«i tr­êng ph¸p lý ®Çy ®ñ vµ chÆt chÏ, ph¸t huy nh÷ng ­u ®iÓm vµ kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ lµm cho träng tµi th­¬ng m¹i ViÖt Nam kÐm hÊp dÉn. Trong phÇn tr­íc cña ch­¬ng nµy,chóng ta ®· ®Ò cËp tíi Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ViÖt Nam ra ngµy 25/2/2003. Ph¸p lÖnh nµy hÇu nh­ ®· gi¶i quyÕt ®­îc hÇu hÕt c¸c bÊt cËp vÒ ph¸p luËt träng tµi tõ tr­íc ®Õn nay. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét sè ®iÓm chóng ta cÇn lµm râ thªm trong néi dung cña Ph¸p lÖnh. Tr­íc tiªn lµ vÒ ®èi t­îng xÐt xö cña träng tµi. Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i 2003 ®· ®Ò cËp râ vÒ kh¸i niÖm “th­¬ng m¹i” nh­ng vÉn ch­a ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®èi t­îng kh«ng ®­îc xÐt xö b»ng träng tµi. Cã mét sè lo¹i tranh chÊp liªn quan ®Õn quyÒn con ng­êi, t×nh tr¹ng c¸ nh©n, ph¸ s¶n, ph¸t minh, nh·n hiÖu hµng ho¸…kh«ng ®­îc phÐp gi¶i quyÕt b»ng träng tµi. Chóng ta kh«ng cho phÐp gi¶i quyÕt b»ng träng tµi c¸c tranh chÊp nãi trªn lµ bëi lÏ c¸c tranh chÊp ®ã kh«ng chØ liªn quan ®Õn quyÒn lîi c¸c bªn ®­¬ng sù trong tranh chÊp mµ cßn liªn quan tíi quyÒn lîi cña bªn thø ba hoÆc lîi Ých c«ng céng. Do ®ã, c¸c v¨n b¶n d­íi luËt qui ®Þnh chi tiÕt vÒ viÖc thi hµnh Ph¸p lÖnh träng tµi cÇn ph¶i cã qui ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy. Chóng ta nªn qui ®Þnh râ nh÷ng lÜnh vùc nµo kh«ng ®­îc xÐt xö b»ng träng tµi ®Ó ®¶m b¶o ®­îc lîi Ých c«ng céng Trong Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i qui ®Þnh r»ng c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c th­¬ng nh©n ViÖt Nam th× ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt b»ng ph¸p luËt ViÖt Nam. Tuy nhiªn, hÖ thèng ph¸p luËt cña chóng ta cßn thiÕu rÊt nhiÒu vµ nÕu nh­ ph¸p luËt ViÖt nam ch­a cã quy ®Þnh vÒ nh÷ng tranh chÊp ®ã th× ta sÏ ¸p dông qui ®Þnh nµo ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp gi÷a c¸c th­¬ng nh©n ViÖt Nam? Do vËy, chóng ta cã thÓ quy ®Þnh cho phÐp ¸p dông mét sè nguån luËt kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. VÝ dô c¸c cã thÓ ¸p dông c¸c tËp qu¸n th­¬ng m¹i nh­ Incoterms ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ hîp ®ång giao hµng theo c¸c ®iÒu kiÖn cña nã (CIF, FOB, CFR, DDU, DDP,…) v× trªn thùc tÕ kh«ng thÓ hiÓu ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ së giao hµng nµy dùa trªn ph¸p luËt ViÖt Nam Ngµy nay, vÊn ®Ò c«ng nhËn vµ ®¶m b¶o hiÖu lùc cña tho¶ thuËn träng tµi ®­îc c¸c quèc gia rÊt quan t©m vµ ®iÒu nµy chøng tá trong luËt vÒ träng tµi vµ trong c¸c hiÖp ®Þnh, c«ng ­íc víi sù tham gia cña nhiÒu quèc gia. C¸c quèc gia trªn thÕ giíi rÊt chó träng ®Õn viÖc c«ng nhËn vµ cã biÖn ph¸p ®¶m b¶o hiÖu lùc cña tho¶ thuËn träng tµi. §iÒu ®ã cho phÐp ®¶m b¶o trËt tù vµ æn ®Þnh trong gi¶i quyÕt tranh chÊp, ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia c¸c quan hÖ kinh tÕ. Trong xu thÕ muèn hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan hÖ kinh tÕ trong n­íc vµ n­íc ngoµi kh«ng ngõng ®­îc ph¸t triÓn, trong lÜnh vùc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­êng träng tµi, ViÖt nam còng nªn cã qui ®Þnh vÒ ®¶m b¶o hiÖu lùc cña tho¶ thuËn träng tµi t­¬ng tù nh­ trªn nh­ng trong Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i 2003 kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo qui ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét ®iÓm chóng ta cÇn l­u ý n÷a lµ nhiÖm vô cña nhµ n­íc trong viÖc ban hµnh kÞp thêi c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ®Ó ph¸p lÖnh nµy sím ®i vµo cuéc sèng. ViÖc ban hµnh chËm chÔ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh lµ mét h¹n chÕ tõ tr­íc tíi nay ë ViÖt Nam vµ ®iÒu nµy ®· khiÕn cho viÖc thùc thi nh÷ng ®iÓm tiÕn bé cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt chËm ph¸t huy t¸c dông. 3.3.2. KiÕn nghÞ ®èi víi c¸c trung t©m träng tµi ë ViÖt Nam Nh­ phÇn trªn cña kho¸ luËn ®· tr×nh bµy, träng tµi phi chÝnh phñ ë ViÖt Nam ®· cã lÞch sö kh¸ l©u song ®Õn nay vÉn ch­a ph¸t triÓn réng r·i, vÉn ch­a hÊp dÉn ®­îc c¸c th­¬ng nh©n trong gi¶i quyÕt tranh chÊp. NÕu cã chän gi¶i quyÕt tranh chÊp t¹i träng tµi th× chØ tËp trung ë Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam VIAC, cßn hÇu nh­ lµ kh«ng biÕt ®Õn c¸c trung t©m träng tµi kh¸c. §Ó c¸c trung t©m träng tµi ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, thu hót sù quan t©m cña c¸c th­¬ng nh©n, th× theo t«i cã mét sè vÊn ®Ò nh­ sau: Thø nhÊt lµ vÒ bé m¸y tæ chøc. Ngoµi VIAC ra, c¸c trung t©m träng tµi ë ViÖt Nam cßn ch­a chó träng trong c«ng t¸c x©y dùng bé m¸y tæ chøc qu¶n lý trung t©m. CÇn x©y dùng mét bé m¸y tæ chøc víi c¬ cÊu gän nhÑ nh­ng hiÖu qu¶, tr¸nh cång kÒnh, chång chÐo. Ban gi¸m ®èc, th­ ký ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc trong qu¶n lý còng nh­ trong chuyªn m«n. C¸c träng tµi viªn ®­îc lùa chän mät c¸ch cÈn thËn, kü cµng nh»m ®¶m b¶o nh÷ng ng­êi nµy kh«ng nh÷ng lµ nh÷ng chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc cña m×nh mµ cßn ph¶i lµ ng­êi cã ®¹o ®øc tèt, c«ng minh, chÝnh trùc, xÐt xö mét c¸ch v« t­, kh«ng thiªn vÞ. Cã nh­ vËy th× ph¸n quyÕt mµ träng tµi ®­a ra míi ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan. Tõ ®ã míi t¹o lßng tin ®èi víi c¸c th­¬ng nh©n khi gi¶i quyÕt tranh chÊp. Thø hai, lµ vÒ thñ tôc xÐt xö cña c¸c trung t©m. Thñ tôc xÐt xö ph¶i linh ho¹t, chÆt chÏ, nhanh chãng, ®¬n gi¶n ®Ó dÔ dµng cho c¸c bªn trong qua tr×nh tranh tông, tiÕt kiÖm thêi gian, chi phÝ cho c¸c bªn. Cuèi cïng lµ vÊn ®Ò phÝ träng tµi. Theo nh­ ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp th× phÝ träng tµi ë ViÖt Nam cßn cao h¬n so víi phÝ toµ ¸n. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th­êng lµm c¸c th­¬ng vô cã gi¸ trÞ nhá, nhiÒu khi do chi phÝ kiÖn tông qu¸ lín cho nªn tuy cã tranh chÊp nh­ng còng ®µnh kh«ng ®­a ra gi¶i quyÕt t¹i träng tµi. Theo ý kiÕn cña t«i th× kh«ng nªn ®­a ra mét biÓu phÝ chung nh­ hiÖn nay mµ nªn tuú theo trÞ gi¸ vô kiÖn mµ thu phÝ sao cho phï hîp. Tãm l¹i, c¸c trung t©m träng tµi ViÖt Nam muèn ®Ó c¸c tranh chÊp ®Õn “gâ cöa” th× nªn cã nh÷ng c¶i c¸ch trong tæ chøc bé m¸y còng nh­ trong ®éi ngò träng tµi viªn hay trong qui t¾c, thñ tôc tè tông, phÝ träng tµi sao cho khi xÐt xö ®¶m b¶o c«ng b»ng, nhanh chãng, vµ tiÕt kiÖm thêi gian còng nh­ chÝ phÝ cho c¸c bªn ®­¬ng tông. 3.3.3. KiÕn nghÞ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp khi gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi HiÖn nay, do nh÷ng ­u ®iÓm cña träng tµi nh­ mét ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh gän, khÈn tr­¬ng, b¶o toµn bÝ mËt… nªn ®· cã nhiÒu doanh nghiÖp chän lùa gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i b»ng träng tµi. Tuy nhiªn, do kh«ng hiÓu râ vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi mµ ®· chÞu nhiÒu thiÖt thßi do sù lùa chän cña m×nh. V× kh«ng hiÓu râ vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p xÐt xö b»ng träng tµi nªn ký tho¶ thuËn träng tµi kh«ng râ rµng, cô thÓ, hoÆc tr¸i víi ph¸p luËt cña n­íc träng tµi hay tr¸i víi quy t¾c cña trung t©m träng tµi lùa chän….KÕt qu¶ lµ gi÷a hä tån t¹i mét tho¶ thuËn träng tµi tr¸i ph¸p luËt hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc, vµ chÝnh tho¶ thuËn nµy l¹i lµ c¨n cø ®Ó träng tµi tõ chèi thÈm quyÒn xÐt xö. Lóc nµy doanh nghiÖp kh«ng thÓ gi¶i quyÕt tranh chÊp ë träng tµi mÆc dï ý trÝ lóc ®Çu lµ muèn nh­ vËy. Do vËy, thø nhÊt, khi tho¶ thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi th× tho¶ thuËn träng tµi ph¶i cã ®ñ c¸c néi dung c¬ b¶n, cÇn thiÕt ®¶m b¶o tæ chøc träng tµi ®­îc lùa chän sÏ cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®øng ra gi¶i quyÕt tranh chÊp, tr¸nh nh÷ng tr­êng hîp ®¸ng tiÕc x¶y ra. Thø hai, doanh nghiÖp ViÖt Nam khi tham gia vµo mét tho¶ thuËn träng tµi cÇn n½m râ quy t¾c tè tông cña tæ chøc träng tµi mµ m×nh tho¶ thuËn ®­a tranh chÊp nÕu cã ph¸t sinh. Khi ®· n¾m râ qui t¾c tè tông, c¸c doanh nghiÖp sÏ tËn dông ®­îc c¸c ­u ®iÓm cña qua tr×nh träng tµi, h¹n chÕ ®­îc nh­îc ®iÓm cña qóa tr×nh nµy ®¶m b¶o tæ chøc träng tµi ®­îc lùa chän sÏ thô lý hå s¬, ph¸n quyÕt do tæ chøc träng tµi nµy ra sÏ cã gi¸ trÞ thi hµnh…Nh­ vËy, khi x¶y ra tranh chÊp sÏ ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch nhanh chãng, c«ng b»ng, b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. Khi tranh chÊp x¶y ra, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ ng­êi ®i kiÖn th× nªn chuÈn bÞ ®Çy ®ñ hå s¬ tµi liÖu, c¸c b»ng chøng, chøng cø ®Ó ®i kiÖn. Göi ®¬n kiÖn trong thêi hiÖu khëi kiÖn ®Ó tr¸nh viÖc ®¬n kiÖn bÞ b¸c v× ®· hÕt h¹n ®i kiÖn. Cßn trong tr­êng hîp, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam bÞ kiÖn ra träng tµi th× nªn nhê cËy tíi sù gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia, cè vÊn, luËt s­, träng tµi viªn cã uy tÝn trong lÜnh vùc tranh chÊp ®Ó cã gi¶i ph¸p hîp lý kÞp thêi nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh. C¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã mÆt t¹i phiªn xÐt xö ®Ó ph¸t biÓu, biÖn hé. Ngoµi ra cÇn t×m ra nh÷ng chøng cø thuyÕt phôc ®Ó ®­a ra tr­íc träng tµi ®Ó tù biÖn hé cho m×nh chø kh«ng nªn sö dông nh÷ng biÖn ph¸p gian lËn. VÒ viÖc thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi, khi doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia tho¶ thuËn chän träng tµi n­íc ngoµi, tæ chøc träng tµi n­íc ngoµi ®· gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ ®· ®­a ph¸n quyÕt träng tµi (®èi víi ViÖt Nam ®©y lµ ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi) th×: * NÕu doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ bªn ph¶i thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi, chóng ta ph¶i chøng minh c¸c c¨n cø tõ chèi thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi (c¶ theo c«ng ­íc New york 1958 vµ Ph¸p lÖnh 1995) ®Ó tr×nh lªn Héi ®ång xÐt ®¬n yªu cÇu thi hµnh ph¸n quyÕt ®Ó Héi ®ång xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh. NÕu xÐt thÊy quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n vÒ viÖc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi lµ ch­a tho¶ ®¸ng th× bªn ®­¬ng sù ViÖt Nam ph¶i khÈn tr­¬ng lµm ®¬n kh¸ng c¸o lªn to¸ ¸n nh©n d©n tèi cao. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lµ bÊt cø ph¸n quyÕt nµo chóng ta còng kh«ng tù nguyÖn thi hµnh vµ ph¶i ®Õn lóc cã quyÕt ®Þnh c­ìng chÕ cña toµ ¸n th× míi thi hµnh, mµ c¸c doanh nghiÖp nªn tù nguyÖn thi hµnh nÕu thÊy r»ng lçi tranh chÊp lµ do m×nh vµ ph¸n quyÕt cña träng tµi lµ tho¶ ®¸ng ®Ó gi÷ uy tÝn vÒ l©u dµi trong lµm ¨n kinh doanh v× ngµy nay ch÷ tÝn lµ rÊt quan träng trªn th­¬ng tr­êng. Cã nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam v× c¸i lîi tr­íc m¾t mµ quªn ®i c¸i lîi l©u dµi ®· cè t×nh ch©y × kh«ng chÞu thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi, nh­ vËy lµ ®· tù ®¸nh mÊt uy tÝn, thanh danh cña m×nh v× bªn th¾ng kiÖn ngoµi viÖc yªu cÇu tßa ¸n c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt, hä cßn ¸p dông nhiÒu c¸ch kh¸c vµ mét trong sè ®ã lµ ®¨ng b¸o, dïng chÝnh søc Ðp trong giíi th­¬ng gia vµ uy tÝn träng tµi viªn ®Ó buéc bªn thua kiÖn ph¶i thi hµnh ph¸n quyÕt. * NÕu doanh nghiÖp ViÖt nam lµ bªn ®­îc thi hµnh. NÕu bªn thua kiÖn n­íc ngoµi kh«ng tù nguyÖn thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi th× bªn th¾ng kiÖn ViÖt Nam ph¶i t×m hiÓu thñ tôc céng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt cña n­íc bªn thua kiÖn ®Ó lµm hå s¬ yªu c©ï cho thi hµnh. Cßn trong tr­êng hîp doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia tho¶ thuËn chän träng tµi ViÖt Nam, tæ chøc träng tµi ViÖt Nam ®· ra ph¸n quyÕt th×: * NÕu doanh nghiÖp ViÖt nam lµ bªn ph¶i thi hµnh, c¸c doanh nghiÖp nªn nhanh chãng thi hµnh ph¸n quyÕt. C¸c doanh nghiÖp khåg cã lý do g× ®Ó tõ chèi thi hµnh trõ khi doanh nghiÖp xÐt thÊy tho¶ hiÖp träng tµi kh«ng cã hiÖu lùc theo luËt ViÖt Nam hoÆc theo nh­ tho¶ thuËn träng ta× th× tæ chøc träng tµi xÐt xö lµ sai thÈm quyÒn. Khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp nªn viÕt ®¬n tõ chèi thi hµnh nªu râ lý do göi cho Bé t­ ph¸p ®Ó Bé quyÕt ®Þnh cã huû ph¸n quyÕt träng tµi hay kh«ng. * NÕu trong tr­êng hîp bªn ViÖt Nam lµ bªn ®­îc thi hµnh th× ph¸n quyÕt träng tµi nµy lµ ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi ®èi víi bªn ph¶i thi hµnh. C¸c doanh nghiÖp ViÖt nam ph¶i t×m hiÓu xem ph¸p luËt cña n­íc n¬i ph¸n quyÕt träng tµi ®­îc thi hµnh cã qui ®Þnh vÒ viÖc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi hay kh«ng. NÕu nh­ n­íc nµy kh«ng tham gia vµo c¸c HiÖp ®Þnh quèc tÕ song ph­¬ng víi ViÖt Nam hoÆc tham gia vµo c¸c ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi mµ ViÖt Nam cã tham gia th× chóng ta kh«ng thÓ cã c¸ch nµo buéc bªn kia ph¶i thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi ViÖt Nam ngoµi viÖc hy väng vµo sù thiÖn chÝ cña hä. Cßn nÕu trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, doanh nghiÖp ph¶i t×m hiÓu xem thñ tôc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi t¹i n­íc nµy nh­ thÕ nµo ®Ó chóng ta lµm ®¬n yªu cÇu c«ng nhËn vµ cã biÖn ph¸p c­ìng chÕ thi hµnh. §èi víi c¶ ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi vµ ph¸n quyÕt träng tµi ViÖt Nam ®­îc thi hµnh ë n­íc ngoµi. NÕu Toµ ¸n cña n­íc bªn thua kiÖn kh«ng thô lý hå s¬ hoÆc tõ chèi cho thi hµnh mét c¸ch kh«ng chÝnh ®¸ng th× ph¶i kiÕn nghÞ víi Bé t­ ph¸p ViÖt Nam ®Ó Bé t­ ph¸p cã c¸ch gi¶i quyÕt thÝch hîp víi c¬ quan cã thÈm quyÒn cña n­íc bªn thua kiÖn nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®ång thêi lµ c¨n cø ®Ó chóng ta cã biÖn ph¸p tr¶ ®òa thÝch hîp cho nh÷ng n­íc cè t×nh kh«ng chÞu c«ng nhËn vµ cho thi hµnh ph¸n quyÕt cña träng tµi ViÖt Nam t¹i n­íc hä. KÕt luËn Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay, quan hÖ bu«n b¸n gi÷a c¸c th­¬ng nh©n diÔn ra ngµy cµng nhiÒu vµ do ®ã c¸c tranh chÊp còng theo ®ã mµ t¨ng lªn cïng víi tÝnh khã kh¨n, phøc t¹p cña nã. §Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong quan hÖ th­¬ng m¹i c¸c th­¬ng nh©n cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng, hoµ gi¶i hoÆc nhê bªn thø ba ®øng ra can thiÖp hoµ gi¶i. Nh­ng kh«ng ph¶i khi nµo th­¬ng l­îng, hoµ gi¶i còng ®em l¹i thµnh c«ng. Khi lîi Ých cña chñ thÓ tham gia hîp ®ång ®èi kh¸ng s©u s¾c, th­¬ng l­îng hay hoµ gi¶i ®Òu kh«ng thµnh c«ng, c¸c bªn ph¶i kiÖn ra c¬ quan tµi ph¸n cã thÈm quyÒn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Cã hai c¬ quan tµi ph¸n lµ toµ ¸n vµ träng tµi. Tuú vµo ý chÝ cña c¸c bªn mµ mét trong hai c¬ quan nµy sÏ ®øng ra gi¶i quyÕt tranh chÊp. Do tÝnh chÊt vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng kh¸c nhau, thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp ë toµ ¸n vµ träng tµi còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau, c¸c th­¬ng nh©n nªn nhËn thøc ®­îc nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt ®ã ®Ó lùa chän sao cho hiÖu qu¶ nhÊt. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i b»ng träng tµi hiÖn nay ®­îc phÇn ®«ng c¸c th­¬ng gia trªn thÕ giíi ­a chuéng do nh÷ng ­u ®iÓm cña träng tµi lµ gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng, xÐt xö mét cÊp, bÝ mËt, Ýt chi phÝ, ph¸n quyÕt träng tµi lµ chung thÈm. Trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu tæ chøc träng tµi quèc tÕ ho¹t ®éng. Cã thÓ nãi ch­a bao giê ho¹t ®éng tµi l¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh­ hiÖn nay. Cã nhiÒu tæ chøc träng tµi quèc tÕ l©u n¨m víi ®éi ngò träng tµi viªn lµ nh÷ng ng­êi cã uy tÝn, cã nhiÒu kinh nghiÖm trong xÐt xö, xÐt xö mét c¸ch v« t­ c«ng b»ng vµ kh¸ch quan. C¸c tæ chøc träng tµi nµy ®· xÐt xö rÊt nhiÒu c¸c vô tranh chÊp trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ ph¸n quyÕt cña hä mang tÝnh chÝnh x¸c cao, ®­îc nhiÒu n­íc c«ng nhËn. ë ViÖt Nam, c¸c trung t©m träng tµi ®· ®­îc thµnh lËp c¸ch ®©y kh¸ l©u. Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam (VIAC) bªn c¹nh phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam lµ mét trong sè c¸c trung t©m nµy. VIAC lµ tæ chøc träng tµi phi chÝnh phñ cã chøc n¨ng xÐt xö c¸c tranh chÊp th­¬ng m¹i trong n­íc vµ quèc tÕ. Thùc tiÔn ho¹t ®éng cña Trung t©m tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, ho¹t ®éng xÐt xö ngµy cµng ®¹t chÊt l­îng cao, lµ mét ®Þa chØ tin cËy cña c¸c th­¬ng nh©n khi cã tranh chÊp x¶y ra. Tuy nhiªn, ngoµi VIAC ra, hÇu nh­ cÊc trung t©m träng tµi cßn l¹i ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶, rÊt Ýt cã c¸c tranh chÊp ®­îc ®­a ra tr­íc c¸c trung t©m träng tµi nµy ®Ó gi¶i quyÕt. C¸c trung t©m träng tµi ë n­íc ta cÇn hoµn thiÖn bé m¸y tæ chøc còng nh­ kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm ch­a hÊp dÉn trong thñ tôc tè tông. Cã nh­ vËy th× míi cã thÓ thu hót c¸c th­¬ng nh©n ®Õn víi m×nh khi cã tranh chÊp x¶y ra. Mét th­¬ng nh©n khi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng nh÷ng ph¶i hiÓu biÕt, tinh th«ng vÒ nghiÖp vô mµ cßn ph¶i biÕt c¸ch phßng ngõa nh÷ng rñi ro vÒ mÆt ph¸p lý, gi¶m thiÓu nh÷ng tranh chÊp trong kinh doanh vµ t×m hiÓu c¸ch thøc tiÕn hµnh gi¶i quyÕt tranh chÊp khi chóng ph¸t sinh ®Ó ®¶m b¶o ®ù¬c quyÒn lîi cña m×nh. Ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi ®ang lµ mét ph­¬ng ph¸p nhiÒu ­u ®iÓm nhÊt hiÖn nay, v× vËy, khi ký kÕt hîp ®ång, c¸c th­¬ng nh©n nªn ®­a vµo hîp ®ång ®iÒu kho¶n träng tµi cïng víi sù c©n nh¾c kü l­ìng viÖc chän lùa trung t©m träng tµi nµo sÏ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña m×nh. Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ban hµnh ngµy 25/2/2003 ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng bÊt cËp, chång chÐo trong hÖ thèng ph¸p luËt vÒ träng tµi cña n­íc ta tõ tr­íc ®Õn nay, c¸c th­¬ng nh©n cã thÓ yªn t©m h¬n khi lùa chän träng tµi ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp trong kinh doanh cña m×nh ®Æc biÖt lµ kinh doanh quèc tÕ Tµi liÖu tham kh¶o Ph¸p lÖnh träng tµi th­¬ng m¹i ngµy 25/2/2003 Ph¸p lÖnh c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt Nam ph¸n quyÕt cña träng tµi n­íc ngoµi (1995) §¹o luËt mÉu vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ cña UNCITRAL C«ng ­íc New York 1958 vÒ c«ng nhËn vµ thi hµnh ph¸n quyÕt träng tµi n­íc ngoµi Qui t¾c tè tông cña Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam n¨m 1993 Gi¸o tr×nh ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i- Tr­êng ®¹i häc Ngo¹i th­¬ng ( NguyÔn ThÞ M¬- Hoµng Ngäc ThiÕt) HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Nam- Hoa Kú n¨m 2000, NXB ChÝnh trÞ quèc gia. Gi¸o tr×nh luËt th­¬ng m¹i quèc tÕ (Tr­êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n) LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam n¨m 2003 LuËt th­¬ng m¹i ViÖt Nam 1997 LuËt träng tµi Liªn bang Mü NghÞ ®Þnh 116-CP ngµy 05/09/1994 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ngµy 10/10/1990 Qui t¾c träng tµi UNCITRAL 1976 QuyÕt ®Þnh sè 204/TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ngµy 28/4/1993 QuyÕt ®Þnh sè 114/TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ngµy 16/2/1996 Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt nam (2002: 50 Ph¸n quyÕt träng tµi quèc tÕ chän läc Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam (2002), B¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng nhiÖm kú II (1998- 2001) vµ ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng nhiÖm kú III (2002-2005) www.iccwbo.org/court/english/intro-court/introduction.asp www.iccwbo.org/court/english/new-archives/2003/court.asp www.adr.org/index2.1.jsp?JSPssid=15765 www.adr.org/index2.1.jsp?JSPssid=15765 www.adr.org/index2.1.jsp?JSPssid=16185 www. cietac.org.cn/english/eindex.htm www.cmac.org.cn/ www.siac.org.sg Sunflower.singnet.com.sg/~arbiter/thairule.html Môc lôc ._.