Học thuyết giá trị thặng dư

Lêi më ®Çu Tõ gi÷a thÕ kû XVII ®Õn nay, c¸c nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc t­ s¶n trong chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc t¹o ra nh­ thÕ nµo. Nh­ng “tÊt c¶ c¸c nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc ®Òu ph¹m ph¶i c¸i sai lÇm lµ ®· kh«ng xÐt gi¸ trÞ thÆng d­ d­íi d¹ng thuÇn tuý, víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ thÆng d­ mµ xÐt d­íi h×nh th¸i ®Æc thï lµ lîi nhuËn vµ ®Þa t«”. Ch¼ng h¹n nh­ W.Petty vµ tr­êng ph¸i träng n«ng Ph¸p ®· coi ®Þa t« lµ h×nh th¸i chung cña gi¸ trÞ thÆng d­. A. Smith tuy lµ ng­êi ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng c¸c ph¹m trï lîi nhuËn, ®Þa t« vµ lîi tøc, nh­ng «ng kh«ng coi b¶n th©n gi¸ trÞ thÆng d­ lµ mét ph¹m trï chuyªn m«n cã h×nh th¸i ®Æc thï kh¸c víi lîi nhuËn vµ ®Þa t« . VÒ sau Ricardo l¹i nghiªn cøu s©u thªm c¸c h×nh th¸i ®Æc thï nµy; nh­ng «ng chØ chó ý nghiªn cøu mèi quan hÖ vÒ l­îng, lîi tøc vµ ®Þa t« vµ vÉn kh«ng ph¸t hiÖn ra ph¹m trï chung- gi¸ trÞ thÆng d­. Trong lÞch sö c¸c häc thuyÕt kinh tÕ, rÊt nhiÒu c¸c nhµ kinh tÕ ph¹m ph¶i c¸c sai lÇm nµy. Kh«ng kÓ ®Õn mét sè nguyªn nh©n nh­ häc thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng cña hä bÞ h¹n chÕ vÒ tÝnh giai cÊp vµ thiÕu tÝnh khoa häc, th× mét nguyªn nh©n quan träng kh¸c lµ sù vËn dông sai lÇm ph­¬ng ph¸p luËn cña hä ®­îc biÓu hiÖn trªn hai mÆt: Thø nhÊt, hä kh«ng thÓ v¹ch ra tÝnh quy ®Þnh b¶n chÊt tõ c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ, “hä chép lÊy mét c¸ch th« b¹o nh÷ng tµi liÖu do kinh nghiÖm ®em l¹i vµ hä chØ quan t©m ®Õn thø tµi liÖu nµy mµ th«i”. Thø hai, hä chØ xem xÐt mét c¸ch c« lËp c¸c hiÖn t­îng c¸ biÖt trong vËn hµnh kinh tÕ, kh«ng thÓ v¹ch ra quan hÖ néi t¹i cña c¸c hiÖn t­îng nµy vµ sù chuyÓn ho¸ quan hÖ cña chóng. Hä kh«ng th«ng qua bÊt cø kh©u trung gian chuyÓn tiÕp nµo, mµ lÉn lén trùc tiÕp gi¸ trÞ thÆng d­ víi c¸c h×nh th¸i cô thÓ cña nã tøc lµ lîi nhuËn, lîi tøc vµ ®Þa t«, do ®ã n¶y sinh mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò: Tr×nh bµy kh«ng m¹ch l¹c, c¸c m©u thuÉn kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt vµ nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ kh¸c. Vµ chØ ®Õn khi M¸c ph¸t hiÖn ra lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ th× mäi vÊn ®Ò khoa häc, b¶n chÊt míi ®­îc lµm s¸ng tá. Theo ®¸nh gi¸ cña V.I Lªnin th× lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ chÝnh lµ “hßn ®¸ t¶ng cña häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c” vµ häc thuyÕt kinh tÕ cña C. M¸c lµ “néi dung c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c”. Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ C. M¸c ®· hoµn chØnh lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ sau khi lÊy ®iÓm xuÊt ph¸t lµ ®i tõ lý luËn gi¸ trÞ, gi¸ trÞ thÞ tr­êng (gi¸ trÞ trao ®æi) vµ gi¸ c¶. Së dÜ nh­ vËy lµ v× gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ trÞ thÆng d­. Phñ nhËn lý luËn gi¸ trÞ còng ®ång nghÜa víi phñ nhËn lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ vµ ng­îc l¹i. Tr­íc hÕt, C.M¸c nghiªn cøu sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t­ b¶n (tr×nh bµy trong phÇn 2, quyÓn 1, tËp 23). Th«ng qua sù ph©n tÝch ph©n biÖt tiÒn th«ng th­êng vµ tiÒn lµ t­ b¶n tõ hai c«ng thøc: H-T-H vµ T-H-T’, M¸c kh¼ng ®Þnh: tiÒn chØ biÕn thµnh t­ b¶n khi ®­îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña ng­êi kh¸c. Gäi lµ c«ng thøc chung cña t­ b¶n v× mäi t­ b¶n dï kinh doanh trong ngµnh nµo (c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp, ng©n hµng…) ®Òu vËn ®éng theo c«ng thøc chung. BÊt cø tiÒn nµo vËn ®éng theo c«ng thøc T-H-T ®Òu ®­îc chuyÓn ho¸ thµnh t­ b¶n. Do môc ®Ých cña l­u th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸ trÞ sö dông nªn vßng l­u th«ng chÊm døt ë giai ®o¹n hai. Khi nh÷ng ng­êi trao ®æi ®· cã ®­îc gi¸ trÞ sö dông mµ ng­êi ®ã cÇn ®Õn. Cßn môc ®Ých l­u th«ng cña tiÒn tÖ víi t­ c¸ch lµ t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. V× vËy nÕu sè tiÒn thu b»ng sè tiÒn øng ra th× qu¸ tr×nh vËn ®éng trë nªn v« nghÜa. Do ®ã, sè tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n sè tiÒn øng ra, nªn c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña t­ b¶n lµ: T-H-T’, trong ®ã T’= T + ∆T. ∆T lµ sè tiÒn tréi h¬n so víi sè tiÒn øng ra, C. M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d­. VËy t­ b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­. Môc ®Ých cña l­u th«ng T-H-T’ lµ sù lín lªn cña gi¸ trÞ, lµ gi¸ trÞ thÆng d­, nªn sù vËn ®éng T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n, v× sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi h¹n. Sau khi ®­a ra c«ng thøc chung M¸c ph©n tÝch lµ trong l­u th«ng 2 tr­êng hîp: ngang gi¸ vµ kh«ng ngang gi¸, kÓ c¶ gian lËn trong mua b¸n ®Òu kh«ng lµm tiÒn tÖ lín lªn (®Òu kh«ng sinh ra ∆T). Vµ tõ ®©y, C.M¸c chØ ra m©u thuÉn cña c«ng thøc chung t­ b¶n: “ VËy lµ t­ b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ l­u th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë bªn ngoµi l­u th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong l­u th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong l­u th«ng” (C.M¸c: T­ b¶n. NXB Sù thËt, HN, 1987, Q1, tËp 1,tr 216). Vµ M¸c ®· gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã xuÊt ph¸t tõ yÕu tè H, H chia thµnh 3 lo¹i: hµng ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt, hµng ho¸ t­ liÖu tiªu dïng vµ hµng ho¸ søc lao ®éng, ¸p dông ph­¬ng ph¸p lo¹i trõ dÇn vµ t×m ra hµng ho¸ søc lao ®éng: mét thø hµng ho¸ cã thuéc tÝnh ®¨c biÖt – t¹o ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã, nguån gèc sinh ra ∆T vµ lµm cho T lín lªn. C.M¸c ®· nhÊn m¹nh søc lao ®éng chØ trë thµnh hµng ho¸ khi cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò: Mét lµ, ng­êi lao ®éng ph¶i tù do vÒ th©n thÓ, ph¶i lµm chñ ®­îc søc lao ®éng cña m×nh vµ cã quyÒn ®em b¸n cho ng­êi kh¸c. VËy ng­êi cã søc lao ®éng ph¶i cã quyÒn së h÷u søc lao ®éng cña m×nh. Hai lµ, ng­êi lao ®éng ph¶i t­íc hÕt t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó trë thµnh ng­êi v« s¶n vµ b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng, v× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng. Còng nh­ nh÷ng hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ - søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n, vî con anh ta; nh÷ng yÕu tè tinh thÇn, d©n téc, t«n gi¸o cña ng­êi c«ng nh©n, nh÷ng chi phÝ ®µo t¹o ng­êi c«ng nh©n. Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng gièng gi¸ trÞ hµng ho¸ th«ng th­êng ë chç: Nã ph¶n ¸nh mét l­îng lao ®éng hao phÝ nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o ra nã. Nh­ng gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau c¨n b¶n: Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ th«ng th­êng biÓu thÞ hao phÝ lao ®éng trùc tiÕp ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­ng hµng ho¸ - søc lao ®éng l¹i lµ sù hao phÝ lao ®éng gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n. Cßn hµng ho¸ søc lao ®éng ngoµi yÕu tè vËt chÊt, nã cßn cã yÕu tè tinh thÇn lÞch sö, d©n téc, yÕu tè gia ®×nh vµ truyÒn thèng, nghÒ nghiÖp mµ hµng ho¸ th«ng th­êng kh«ng cã. Còng gièng nh­ c¸c hµng ho¸ th«ng th­êng, hµng ho¸ søc lao ®éng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña ng­êi mua. Nh­ng gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng cã thuéc tÝnh ®Æc biÖt, nã kh¸c hoµn toµn víi hµng ho¸ th«ng th­êng ë chç: Khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã th× kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ tiªu biÕn theo thêi gian vÒ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông mµ ng­îc l¹i nã l¹i t¹o ra mét l­îng gi¸ trÞ míi c + m ( c + m > v, víi v lµ gi¸ trÞ sö dông cña b¶n th©n nã). Kho¶n lín lªn ®­îc sinh ra trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao ®éng chÝnh lµ ∆T hay gi¸ trÞ thÆng d­. Tõ ®ã M¸c kÕt luËn: Hµng ho¸ - søc lao ®éng lµ nguån gèc t¹o ra gi¸ trÞ h¬n thÕ n÷a lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. Vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc thùc hiªn nh­ thª nµo? M¸c cho r»ng: Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ gÝa trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, nh­ng còng kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ ®¬n thuÇn mµ lµ gi¸ trÞ thÆng d­. Song, ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ th× tr­íc hÕt nhµ t­ b¶n ph¶i s¶n xuÊt ra mét gÝa trÞ sö dông nµo ®ã, v× gÝa trÞ sö dông lµ vËt mang gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ vËy: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gÝa trÞ sö dông vµ qóa tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ b»ng c¸ch bãt lét lao ®éng c«ng nh©n lµm thuª. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong xÝ nghiÖp t­ b¶n ®ång thêi lµ qóa tr×nh nhµ t­ b¶n tiªu dïng søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt mµ nhµ t­ b¶n ®· mua nªn cã hai ®Æc ®iÓm: Mét lµ, ng­êi c«ng nh©n lao ®éng d­íi sù kiÓm so¸t cña nhµ t­ b¶n nh­ nh÷ng yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt ®­îc nhµ t­ b¶n sö dông sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt. Hai lµ, s¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u nhµ t­ b¶n chø kh«ng thuéc vÒ c«ng nh©n. C. M¸c ®· lÊy viÖc s¶n xuÊt sîi cña mét nhµ t­ b¶n ë n­íc Anh lµm vÝ dô ®Ó nghiªn cøu qóa tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­. Ph­¬ng ph¸p gi¶ ®Þnh khoa häc mµ C.M¸c ®Æt ra ®Ó nghiªn cøu lµ: Kh«ng xÐt ®Õn ngo¹i th­¬ng; gi¸ c¶ thèng nhÊt víi gi¸ trÞ; toµn bé gi¸ trÞ t­ liÖu s¶n xuÊt ®em tiªu dïng chuyÓn hÕt mét lÇn vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm vµ chØ nghiªn trong kinh tÕ t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. Tõ c¸c gi¶ ®Þnh nµy, C. M¸c ®­a ra mét lo¹t c¸c gi¶ thiÕt ®Ó nghiªn cøu: Nhµ t­ b¶n muèn s¶n xuÊt 10kg sîi ®· mua 10kg b«ng, gi¸ 1$/kg b«ng, ®Ó biÕn sè b«ng ®ã thµnh sîi ng­êi c«ng nh©n ph¶i lao ®éng trong 6h, gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ 3$/ ngµy, ngµy lao ®éng la 12giê, mçi giê lao ®éng ng­êi c«ng nh©n t¹o ra 1 l­îng gi¸ trÞ lµ: 0,5$ vµ hao mßn m¸y mãc lµ: 2$ NÕu c«ng nh©n chØ lao ®éng cho nhµ t­ b¶n 6h th× chi phÝ nhµ t­ b¶n øng ra lµ: 15$, vµ gi¸ trÞ cua s¶n phÈm míi (10kg sîi) b¸n ®i thu ®­îc: 15$, nhµ t­ b¶n kh«ng thu lîi g×, tiÒn ch­a biÕn thµnh t­ b¶n. Nh­ng tr­íc khi mua søc lao ®éng nhµ t­ b¶n ®· tÝnh ®Õn tr¶ tiÒn mua søc lao ®éng trong 1 ngµy vµ viÖc sö dông søc lao ®éng trong ngµy ®ã lµ thuéc quyÒn nhµ t­ b¶n. Khi ®ã, ta cã: Chi phÝ s¶n xuÊt Gi¸ trÞ s¶n phÈm míi TiÒn mua 20kg b«ng 20$ Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn vµo sîi 20$ TiÒn hao mßn m¸y mãc 4$ Gi¸ trÞ m¸y mãc chuyÓn vµo sîi 4$ TiÒn mua søc lao ®éng 1 ngµy 3$ Gi¸ trÞ míi do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra trong 12h lao ®éng 6$ Tæng céng 27$ Tæng céng 30$ Tõ sù nghiªn cøu trªn rót ra mét sè nhËn xÐt: Thø nhÊt, khi ph©n tÝch gi¸ trÞ s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra (20kg sîi), chóng ta thÊy cã 2 phÇn: Gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nhê lao ®éng cô thÓ cña c«ng nh©n mµ ®­îc b¶o tån vµ di chuyÓn vµo s¶n phÈm míi, gäi lµ gi¸ trÞ cò (24$). Gi¸ trÞ do lao ®éng trõu t­îng cña c«ng nh©n t¹o ra trong qóa tr×nh s¶n xuÊt gäi lµ gi¸ trÞ míi (6$), phÇn gi¸ trÞ míi nµy lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng, nã b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng víi gi¸ trÞ thÆng d­. Tõ ®ã, C. M¸c ®i ®Õn kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ thÆng d­: Gi¸ trÞ thÆng d­ lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra mµ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng. Vµ: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d­ lµ qóa tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ kÐo dµi v­ît khái giíi h¹n t¹i mét ®iÓm mµ gi¸ trÞ søc lao ®éng ®­îc tr¶ ngang gi¸. Thø hai, ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n ®­îc chia thµnh 2 phÇn: PhÇn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: phÇn ngµy lao ®éng mµ c«ng nh©n t¹o ra l­îng gi¸ trÞ ngang víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh (3$), lao ®éng trong kho¶ng thêi gian ®ã gäi lµ lao ®éng cÇn thiÕt. PhÇn thêi gian lao ®éng thÆng d­: t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ (3$) vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng, lao ®éng trong kho¶ng thêi gian ®ã gäi lµ lao ®éng thÆng d­. Thø ba, qua nghiªn cøu qóa tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ cho thÊy: m©u thuÉn c«ng thøc chung cña t­ b¶n ®· ®­îc gi¶i quyÕt. ViÖc chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t­ b¶n diÔn ra trong l­u th«ng, ®ång thêi kh«ng diÔn ra trong lÜnh vùc ®ã: ChØ cã trong l­u th«ng nhµ t­ b¶n míi mua ®­îc thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, ®ã la hµng ho¸ søc lao ®éng. Sau ®ã nhµ t­ b¶n sö dông hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã trong s¶n xuÊt, tøc lµ ngoµi l­u th«ng ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n. Tõ ®ã tiÒn cña nhµ t­ b¶n míi trë thµnh t­ b¶n. Môc ®Ých cña c¸c nhµ t­ b¶n lµ s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­, do ®ã giai cÊp t­ s¶n ®· kh«ng tõ bÊt cø mét thñ ®o¹n nµo ®Ó bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých ®ã lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Mét lµ, Ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi: Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch kÐo dµi tuyÖt ®èi thêi gian lao ®éng trong ngµy cña ng­êi c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt (hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t­ b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ kh«ng ®æi). Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­, khi ®ã tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n lµ 100%. Gi¶ ®Þnh ngµy lao ®éng ®­îc kÐo dµi thªm 2 giê trong khi thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi th× thêi gian lao ®éng thÆng d­ t¨ng lªn mét c¸ch tuyÖt ®èi, v× thÕ gi¸ trÞ thÆng d­ còng t¨ng lªn, tr×nh ®é bãc lét t¨ng lªn ®¹t 200% (m’ = 200%) Víi sù thÌm kh¸t gi¸ trÞ thÆng d­, nhµ t­ b¶n ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ ph­¬ng ph¸p bãc lét nµy ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao cho c¸c nhµ t­ b¶n. Nh­ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n mÆc dï søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ hµng ho¸, nh­ng nã l¹i tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ng­êi. V× vËy, ngoµi thêi gian ng­êi c«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t­ b¶n trong xÝ nghiÖp, ng­êi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi gian ®Ó ¨n uèng nghØ ng¬i nh»m t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. MÆt kh¸c, søc lao ®éng lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt v× vËy ngoµi yÕu tè vËt chÊt ng­êi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi gian cho nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ tinh thÇn, vËt chÊt, t«n gi¸o cña m×nh. Tõ ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn phong trµo cña giai cÊp v« s¶n ®Êu tranh ®ßi giai cÊp t­ s¶n ph¶i rót ng¾n thêi gian lao ®éng trong ngµy. V× vËy, giai cÊp t­ s¶n ph¶i chuyÓn sang mét ph­¬ng ph¸p bãc lét míi tinh vi h¬n, ®ã lµ ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi. Hai lµ, Ph­¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi: Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi ®­îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ kÐo dµi t­¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d­, trong ®iÒu kiÖn ®é dµi cña ngµy lao ®éng lµ kh«ng ®æi. Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d­, tr×nh ®é bãc lét lµ 100%. B©y giê chóng ta l¹i gi¶ thiÕt r»ng, c«ng nh©n chØ cÇn 2 giê lao ®éng ®· t¹o ra ®­îc mét gi¸ trÞ b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, tû lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d­ trong tr­êng hîp ®ã còng thay ®æi. Khi ®ã thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 2 giê, thêi gian lao ®éng thÆng d­ lµ 6 giê, tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t­ b¶n lóc nµy lµ 300% (m’ = 300%). §Ó cã thÓ rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt th× c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i t×m mäi biÖn ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¶i ¸p dông tiÕn bé vµ c«ng nghÖ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, gi¶m gi¸ thµnh vµ tiÕn tíi gi¶m gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña s¶n phÈm. §Æc biÖt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n. Tõ ®ã tiÕn tíi h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng. NÕu trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t­ b¶n, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt ®èi chiÕm ­u thÕ, th× ®Õn giai ®o¹n tiÕp sau, khi mµ kü thuËt ph¸t triÓn, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­ t­¬ng ®èi chiÕm vÞ trÝ chñ yÕu. Hai ph­¬ng ph¸p trªn ®­îc c¸c nhµ t­ b¶n sö dông kÕt hîp víi nhau ®Ó n©ng cao tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n lµm thuª trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n. Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ - hßn ®¸ t¶ng trong toµn bé häc thuyÕt cña c.m¸c. Theo C.M¸c: s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ cho nhµ t­ b¶n trªn c¬ së kh«ng ngõng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, lµ qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Së dÜ nh­ vËy lµ v×: Thø nhÊt, nã quyÕt ®Þnh b¶n chÊt, nguån gèc vµ nguyªn t¾c ph©n phèi c¬ b¶n cña x· héi t­ b¶n. Thø hai, nã chi phèi ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa. Thø ba, nã quy ®Þnh sù ra ®êi, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chuyÓn tiÕp tÊt yÕu cña chÕ ®é t­ b¶n, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh tÝnh lÞch sö cña nã. Trong giai ®o¹n c¹nh tranh tù do, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ biÓu hiÖn thµnh quy luËt tû suÊt lîi nhuË b×nh qu©n vµ lîi nhuË b×nh qu©n. Trong giai ®o¹n ®éc quyÒn, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ biÓu hiÖn thµnh quy luËt lîi nhuËn ®éc quyÒn. Trong mäi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, s¶n phÈm thÆng d­ khi mang trao ®æi ®Òu cã gi¸ trÞ nh­ng ®ã lµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm thÆng d­. ChØ cã trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t­ b¶n th× T­ b¶n … (gi¸ trÞ) nh»m môc ®Ých thu gi¸ trÞ nhiÒu h¬n. Vµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra ®ã trùc tiÕp mang h×nh th¸i gi¸ trÞ thÆng d­. Gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh quan hÖ s¶n xuÊt – quan hÖ t­ b¶n bãc lét lao ®éng, gi¸ trÞ thÆng d­ lµ ph¹m trï trõu t­îng. Nguån gèc giµu cã cña c¸c nhµ t­ b¶n chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d­ do lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n t¹o ra. Quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ ra ®êi, tån t¹i cïng víi sù ra ®êi vµ tån t¹i cña chñ nghÜa t­ b¶n. Nã quyÕt ®Þnh c¸c mÆt chñ yÕu, c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ chñ yÕu cña chñ nghÜa t­ b¶n. Nã lµ ®éng lùc vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n, ®ång thêi nã còng lµm cho mäi m©u thuÉn cña chñ nghÜa t­ b¶n, ®Æc biÖt lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n ngµy cµng s©u s¾c ®­a ®Õn sù thay thÕ tÊt yÕu chñ nghÜa t­ b¶n b»ng mét x· héi cao h¬n. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c nhµ t­ b¶n thùc hiÖn c¶i tiÕn kü thuËt hoµn thiÖn tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm gi¶m gi¸ trÞ hµng ho¸. §ång thêi thu hót mét ®éi ngò c¸c kü s­, qu¶n lý, mµ chøc n¨ng cña hä suy cho cïng lµ b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt tÊt c¶ c¸c nh©n tè cña s¶n xuÊt mµ tr­íc hÕt lµ søc lao ®éng, nhê ®ã mµ t¨ng gi¸ trÞ thÆng d­. Häc thuyÕt gi¸ trÞ th¨ng d­ lµ mét trong 2 ph¸t kiÕn vÜ ®¹i cña C.M¸c. §ã lµ kÕt qu¶ cña mét c«ng tr×nh tiÕn hµnh trong suèt cuéc ®êi cña M¸c nh»m nghiªn cøu quy luËt vËn ®éng cña x· héi t­ b¶n. Tõ häc thuyÕt nµy ®· ®­a ra kÕt luËn hoµn chØnh nhÊt vÒ x· héi t­ b¶n: Mét lµ, v¹ch ra quy luËt vËn ®éng kinh tÕ cña x· héi t­ b¶n – quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­, vµ tõ ®ã v¹ch ra b¶n chÊt bãc lét cña x· héi t­ b¶n. Hai lµ, lµm râ ®Þa vÞ lÞch sö cña chñ nghÜa t­ b¶n trong lÞch sö nh©n lo¹i; lµm râ vai trß vµ sø mÖnh cña giai cÊp c«ng nh©n lµ ng­êi l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh ®Ó lËt ®æ chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa vµ x©y dùng x· héi x· héi chñ nghÜa. Nh­ vËy, lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ cña M¸c lµ lý luËn khoa häc vµ c¸ch m¹ng, vµ hoµn chØnh, lµ c¬ së cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c häc thuyÕt kh¸c cña M¸c: häc thuyÕt vÒ tiÒn c«ng, häc thuyÕt vÒ tÝch luü T­ b¶n, häc thuyÕt vÒ qu¸ tr×nh l­u th«ng T­ b¶n, khñng ho¶ng kinh tÕ, häc thuyÕt vÒ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­, ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh toµn bé lý luËn cña chñ nghÜa M¸c. Vµ ®ã chÝnh lµ cÈm nang gèi ®Çu cho giai cÊp c«ng nh©n sö dông lµm vò lý luËn ®Êu tranh- vò khi huû diÖt ®èi víi giai cÊp v« s¶n. M¸c viÕt bé ‘ T­ b¶n” cho giai cÊp cÇn lao ®äc nªn ng«n tõ trong s¸ng, dÔ hiÓu mµ lËp luËn rÊt logic, chÆt chÏ. Th«ng qua häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ v¹ch râ thñ ®o¹n bãc lét cña giai cÊp v« s¶n vµ cæ vò giai cÊp v« s¶n ®øng lªn lËt ®æ vai trß thèng trÞ cña giai cÊp t­ s¶n. kÕt luËn Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ cña M¸c ra ®êi trªn c¬ së nghiªn cøu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. Ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d­ lµm næ ra cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong toµn bé khoa häc kinh tÕ, vò trang cho giai cÊp v« s¶n thø vò khÝ s¾c bÐn trong cuéc ®Êu tranh ch«ng chñ nghÜa t­ b¶n. Song, ý nghÜa thùc tiÔn cña häc thuyÕt ®ã kh«ng ph¶i chØ lµ nh­ thÕ. Ngµy nay, tõ quan niÖm ®æi míi vÒ chñ nghÜa x· héi, häc thuyÕt nµy cßn cã ý nghÜa quan träng trong sù nghiÖp x©y dùng nÒn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. ViÖc nghiªn cøu khai th¸c nh÷ng di s¶n lý luËn cña M¸c trë thµnh viÖc lµm cÇn thiÕt, theo c¸c h­íng sau ®©y: Mét lµ, Khai th¸c nh÷ng di s¶n lý luËn trong häc thuyÕt nµy vÒ nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ cña M¸c ®­îc x©y dùng trªn c¬ së nghiªn cøu nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, ®Æc biÖt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ t­ b¶n chñ nghÜa. Cho nªn, chÝnh M¸c chø kh«ng ph¶i ai kh¸c, lµ mét trong nh÷ng ng­êi nghiªn cøu s©u s¾c vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. N­íc ta ®ang ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. MÆc dï nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ë n­íc ta cã tÝnh ®Æc thï cña nã, song ®· lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ë ®©u còng ®Òu cã nh÷ng ®Æc tÝnh phæ biÕn, còng ph¶i nãi ®Õn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. §iÒu kh¸c nhau chØ lµ trong nh÷ng quan hÖ kinh tÕ kh¸c nhau th× gi¸ trÞ va gi¸ trÞ thÆng d­ mang b¶n chÊt x· héi kh¸c nhau. Cho nªn, viÖc nghiªn cøu tÝnh phæ biÕn vµ tÝnh ®Æc thï cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, nghiªn cøu nh÷ng ph¹m trï, c«ng cô vµ viÖc sö dông chóng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ t­ b¶n chñ nghÜa tõ di s¶n lý luËn cña M¸c lµ viÖc lµm cã nhiÒu ý nghÜa thùc tiÔn. Hai lµ, Khai th¸c nh÷ng luËn ®iÓm cña M¸c nãi vÒ qóa tr×nh s¶n xuÊt, thùc hiÖn, ph©n phèi gi¸ trÞ thÆng d­ trong chñ nghÜa t­ b¶n cïng nh÷ng biÖn ph¸p, thñ ®o¹n nh»m thu ®­îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ cña c¸c nhµ t­ b¶n nh»m gãp phÇn vµo viÖc qu¶n lý c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa trong nÒn kinh tÕ n­íc ta sao cho võa cã thÓ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, võa h­íng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®i vµo quü ®¹o chña chñ nghÜa x· héi. Ba lµ, Khai th¸c di s¶n cña M¸c nãi vÒ qóa tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa víi tÝnh c¸ch lµ mét nÒn s¶n xuÊt lín g¾n víi qóa tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt ngµy cµng cao nh»m t¹o ra khèi l­îng gi¸ trÞ thÆng d­ ngµy cµng lín. Trªn c¬ së nh÷ng g× ®­îc coi lµ tÊt yÕu cña qóa tr×nh lÞch sö tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt tæ chøc - kinh tÕ, vËn dông vµo nÒn kinh tÕ n­íc ta thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi nh»m thóc ®Èy nhanh qóa tr×nh x· héi ho¸ theo h­íng x· héi chñ nghÜa tõ mét nÒ s¶n xuÊt nhá trªn c¬ së s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é lµ CNH, H§H nÒn kinh tÕ nh»m kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña mäi ng­êi lao ®éng. Qua ph©n tÝch mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu cña lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­ ë trªn cho phÐp rót ra kÕt luËn chung: Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ - häc thuyÕt vÒ b¶n chÊt bãc lét vµ ®Þa vÞ lÞch sö cña chñ nghÜa t­ b¶n vÉn lµ c¬ cë ph­¬ng ph¸p luËn ®Ó nhËn thøc ®óng chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i. Häc thuyÕt ®ã cßn lµ c¬ së lý luËn cho sù vËn dông vµo c«ng t¸c qu¶n lý nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. ._.