Tài liệu Học thuyết hình thái Kinh tế - Xã hội với việc nhận thức tính tất yếu của sự lựa chọn con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội của Việt Nam: ... Ebook Học thuyết hình thái Kinh tế - Xã hội với việc nhận thức tính tất yếu của sự lựa chọn con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội của Việt Nam
34 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1652 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Học thuyết hình thái Kinh tế - Xã hội với việc nhận thức tính tất yếu của sự lựa chọn con đường đi lên Chủ nghĩa xã hội của Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
LÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i ®· tr¶i qua nhiÒu bíc th¨ng trÇm kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt lµ tríc nh÷ng biÕn ®éng to lín cña thÕ giíi .Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ngµy nay ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng víi tr×nh ®é ngµy cµng cao ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi ,quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi .Mçi quèc gia ,mçi d©ntéc ®Òu cã nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn trong ®ã ,nh÷ng u thÕ vÒ vèn ,c«ng nghÖ thÞ trêng thuéc vÒ c¸c níc ph¸t triÓn buéc c¸c nø¬c chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triªn ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc to lín .Trong quan hÖ quèc tÕ ,xu híng hoµ b×nh ,æn ®Þnh vµ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn ngµy cµng trë thµnh nh÷ng ®ßi hái bøc xóc cña c¸c quèc gia ,d©n téc trªn thÕ giíi .C¸c níc ®Òu dµnh u tiªn cho ph¸t triÓn kinh tÕ ,coi t¨ng trëng kinh tÕ , cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc t¨ng cêng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia ®ång thêi tham gia vµo qu¸ tr×nh hîp t¸c ,liªn kÕt khu vùc vµ thÕ giíi trong mäi lÜnh vùc .Do ®ã §¶ng vµ nhµ níc ®· kÞp thêi x¸c ®Þnh thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi níc ta .Do níc ta lµ níc cã nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng muèn tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i ®æi míi .ChÝnh v× vËy c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi níc ta ,lµ nÊc thang chñ yÕu trªn con ®êng ph¸t triÓn cña ViÖt Nam .§¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh :"x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp s¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ,c¬ cÊu kÞnh tÕ hîp lý ,quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé ,phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao ,quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c ,d©n giµu níc m¹nh ,x· héi c«ng b»ng v¨n minh “.Môc tiªu ®êng lèi ®ã lµ sù vËn dông quan ®iÓm ,nguyªn lý triÕt häc M¸c lªnin vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña níc ta ,lµ sù thÓ hiÖn vÓ luËn ®iÓm cña lªnin vÒ kh¶ n¨ng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héibá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa .Vµ ®ã còng lµ môc tiªu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta
Nh»m gi¶i thÝch nh÷ng víng m¾c nªu trªn trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy em xin ®Ò cËp ®Õn ®Ò tµi : “Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu cña sù lùa chän con ®êng ®i lªn CNXH cña ViÖt Nam”.Tuy nhiªn ®©y lµ bµi tiÓu luËn ®Çu tiªn ®ång thêi ®ã còng lµ ®Ò tµi cã néi dung phøc t¹p vµ réng lín .V× vËy bµi tiÓu luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ vµ thiÕu sãt ,rÊt mong nhËn ®îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó gãp phÇn lµm cho bµi tiÓu luËn cã ®Çy ®ñ néi dung vµ s©u s¾c h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o -gi¶ng viªn bé m«n triÕt häc M¸c –Lª Nin .Trêng ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
NéI DUNG
I/H×nh th¸i kinh tÕ x· héi M¸c -Lª Nin
Trong lÞch sö t tëng nh©n lo¹i tríc M¸c ®· cã kh«ng Ýt c¸ch tiÕp cËn ,khi nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi .XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn thøc kh¸c nhau ,víi nh÷ng ý tëng kh¸c nhau mµ cã sù ph©n chia lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi theo nh÷ng c¸ch thøc kh¸c nhau: nhµ triÕt häc duy t©m Hª-ghen (1770-1831) ph©n chia lÞch sö x· héi loµi ngêi thµnh 3 thêi kú chñ yÕu (thêi kú ph¬ng §«ng ,thêi kú Cæ §¹i vµ thêi kú Gree-ma-ni); nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng tëng Ph¸p Phu-ri-ª (1772-1837) chia lÞch sö x· héi thµnh 4 giai ®o¹n (giai ®o¹n m«ng muéi,giai ®o¹n d· man ,giai ®o¹n gia trëng,giai ®o¹n v¨n minh ).
Mäi ngêi còng ®· quen víi nh÷ng kh¸i niÖm thêi ®¹i ®å ®¸ ,thêi ®¹i m¸y h¬i níc ...vµ gÇn ®©y lµ nÒn v¨n minh :n«ng nghiÖp ,c«ng nghiÖp ,hËu c«ng nghiÖp.
Mçi c¸ch tiÕp cËn trªn cã nh÷ng ®iÓm hîp lý nhÊt ®Þnh do ®ã ®Òu cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh.Nhng cha nãi lªn b¶n chÊt sù ph¸t triÓn cña x· héi mét c¸ch toµn diÖn ,tæng thÓ do ®ã cã nh÷ng h¹n chÕ .
Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn tæng thÓ qu¸ tr×nh lÞch sö ,c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt ®Ó nghiªn cøu lÞch sö x· héi ,®a ra quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö vµ ®· h×nh thµnh nªn häc thuyÕt vÒ "h×nh th¸i kinh tÕ x· héi".Häc thuyÕt ®· v¹ch râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña mäi x· héi ,quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi. Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh ,víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã. B»ng sù kÕ thõa cã chän läc tÊt c¶ nh÷ng thµnh qu¶ vÒ triÕt häc x· héi cña c¸c bËc tiÒn bèi, b»ng nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu tØ mØ vÒ qu¸ tr×nh lÞch sö cña loµi ngêi, nhÊt lµ lÞch sö cña x· héi t b¶n, C.M¸c ®· x©y dùng nªn häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi bao gåm nh÷ng quan ®iÓm: s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn; lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ;c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, tøc lµ toµn bé c¸c yÕu tè cÊu thµnh bé mÆt cña thêi ®¹i:chÝnh trÞ ,kinh tÕ ,v¨n ho¸,x· héi ,khoa häc ,kü thuËt...Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi víi t c¸ch lµ "hßn ®¸ t¶ng "cña x· héi häc M¸c xÝt nãi chung cho phÐp chóng ta h×nh dung qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tõ thÊp ®Õn cao ®ã lµ: h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n nguyªn thuû ,chiÕm h÷u n« lÖ ,phong kiÕn ,t b¶n chñ nghÜa vµ ngµy nay lµ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa .H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cò ®îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi míi cao h¬n ,tiÕn bé h¬n .Qóa tr×nh ®ã diÔn ra theo c¸c quy luËt kh¸ch quan chø kh«ng ph¶i theo ý muèn chñ quan cña con ngêi .Theo Lª-Nin :"chØ cã ®em quy nh÷ng quan hÖ x· héi vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, vµ ®em qui nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo tr×nh ®é cña nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt th× ngêi ta míi cã ®îc mét c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó quan niÖm sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù nhiªn".
H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã tÝnh lÞch sö , cã sù ra ®êi ph¸t triÓn vµ diÖt vong . Nghiªn cøu con ®êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö ®îc qui ®Þnh bëi qui luËt chung cña sù vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt , chóng ta nh×n thÊy l«gÝc cña lÞch sö thÕ giíi .
V¹ch ra con ®êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch sö , ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®· gi¶i thÝch ®îc râ rµng sù ph¸t triÓn cña x· héi trong mét thêi ®iÓm cña lÞch sö. §Ó hiÓu lÞch sö cô thÓ th× cÇn ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè b¶n chÊt cã tham gia trong sù t¸c ®éng lÉn nhau .
Cã nhiÒu nguyªn nh©n lµm cho qu¸ tr×nh chung cña lÞch sö cã tÝnh ®a d¹ng §iÒu kiÖn cña m«i trêng ®Þa lÝ cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn x· héi. Còng kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña nh÷ng yÕu tè nh nhµ níc , tÝnh ®éc ®¸o cña nÒn v¨n ho¸ , cña truyÒn thèng , cña hÖ t tëng vµ t©m lÝ x· héi ...®èi víi tiÕn tr×nh lÞch sö.
1. S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi
S¶n xuÊt lµ ho¹t ®Æc trng riªng cã cña con ngêi vµ cña x· héi loµi ngêi.§ã lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã môc ®Ých vµ kh«ng ngõng s¸ng t¹o cña con ngêi theo ¡ng ghen "®iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a x· héi loµi ngêi víi x· héi loµi vËt lµ ë chç :loµi vËt may l¾m chØ h¸i lîm ,trong khi con ngêi s¶n xuÊt ".
S¶n xuÊt vËt chÊt x· héi lµ qu¸ tr×nh con ngêi sö dông c«ng cô lao ®éng(trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) vµo tù nhiªn ,c¶i biÕn c¸c d¹ng vËt chÊt cña giíi tù nhiªn ®Ó t¹o ra cña c¶i x· héi,nh»m tho¶ m·n nhu cÇn tån t¹i vµ ph¸t triÓn –nhu cÇu phong phó vµ v« tËn cña con ngêi.
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt t¹o ra t liÖu sinh ho¹t nh»m duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi nãi chung còng nh tõng c¸ thÓ con ngêi nãi riªng. Tuy nhiªn ,ngoµi chøc n¨ng ®Çu tiªn vµ trùc tiÕp ®ã "lao ®éng cßn lµ mét c¸i g× lín lao h¬n thÕ n÷a. "B»ng viÖc "s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cña m×nh ,con ngêi ®· gi¸n tiÕp s¶n xuÊt ra chÝnh ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh".
¡ng ghen kh¼ng ®Þnh "lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Çu tiªn cña toµn bé ®êi sèng loµi ngêi".
Tr¶i qua lÞch sö l©u dµi trinh phôc giíi tù nhiªn ,con ngêi ngµy cµng hiÓu râ h¬n søc m¹nh cña m×nh .Cïng víi viÖc c¶i biÕn thÕ giíi xung quanh ,con ngêi còng ®ång thêi c¶i biÕn b¶n th©n m×nh vµ c¸c quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau nh»m lµm cho viÖc trinh phôc giíi tù nhiªn ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n.ChÝnh nhê sù s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh, con ngêi ®ång thêi s¸ng t¹o ra toµn bé ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi víi tÊt c¶ sù phong phó vµ phøc t¹p cña nã.
Tãm l¹i dï ®îc xem xÐt trong toµn bé lÞch sö cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi nãi chung hay ®îc xem xÐt trong mçi giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ cña x· héi hiÖn thùc nãi riªng th× sù s¶n xuÊt vËt chÊt vÉn lu«n lu«n ®ãng vai trß lµ c¬ së,lµ nÒn t¶ng cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi .Bëi thÕ ®èi víi c¸c hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi,ngêi ta chØ cã thÓ ®¹t tíi mét sù gi¶i thÝch cã c¨n cø,nÕu b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c,sù gi¶i thÝch Êy xuÊt ph¸t tõ nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt x· héi .
2.Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
Víi tÝnh c¸ch lµ ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu thÞ c¸ch thøc con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi ngêi. Víi mét c¸ch thøc nhÊt ®Þnh cña sù s¶n xuÊt x· héi, trong ®êi sèng x· héi sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng tÝnh chÊt, kÕt cÊu vµ ®Æc ®iÓm t¬ng øng vÒ mÆt x· héi.
Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i mµ nhê nã ngêi ta cã thÓ ph©n biÖt ®îc sù kh¸c nhau cña nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau. §ång thêi ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¬ng øng.
a> Lùc lîng s¶n xuÊt:
Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi giíi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi. §ã lµ kÕt qu¶ cña n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn t¹o ra cña c¶i vËt chÊt b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi.
Lùc lîng s¶n xuÊt gåm :
-T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra , tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng.
- Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt , thãi quen lao ®éng , biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.
Trong lao ®éng søc m¹nh vµ kÜ n¨ng lao ®éng thÇn kinh c¬ b¾p ®îc n©ng lªn rÊt nhiÒu lÇn. H¬n n÷a lao ®éng cña con ngêi ngµy cµng trë thµnh lao ®éng cã trÝ tuÖ vµ lao ®éng trÝ tuÖ. TrÝ tuÖ con ngêi kh«ng ph¶i lµ c¸i g× siªu nhiªn, mµ lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ cña lao ®éng. Nhng trong qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi cña x· héi loµi ngêi, trÝ tuÖ h×nh thµnh ph¸t triÓn cïng víi lao ®éng lµm cho lao ®éng ngµy cµng cã hµm lîng trÝ tuÖ cao h¬n. Hµm lîng trÝ tuÖ trong lao ®éng ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay ®· lµm cho con ngêi trë thµnh mét nguån lùc ®Æc biÖt cña s¶n xuÊt, lµ nguån lùc c¬ b¶n, nguån lùc v« tËn.
Cïng víi con ngêi – ngêi lao ®éng, c«ng cô lao ®éng còng lµ mét thµnh tè c¬ b¶n cña lùc lîng s¶n xuÊt . C«ng cô lao ®éng theo ¡ng ghen lµ" khÝ quan cña bé ãc con ngêi", lµ" søc m¹nh cña tri thøc ®· ®îc vËt thÓ ho¸" cã t¸c dông "nèi dµi bµn tay" vµ nh©n lªn søc m¹nh trÝ tuÖ cña con ngêi . Trong mäi thêi ®¹i, c«ng cô s¶n xuÊt lu«n lµ yÕu tè ®éng nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt, biÓu hiÖn n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi ngµy mét t¨ng thªm.Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi. Trong t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc", C.M¸c ®· nªu mét t tëng quan träng vÒ vai trß cña lùc lîng s¶n xuÊt ®èi víi viÖc thay ®æi c¸c quan hÖ x· héi. C.M¸c viÕt: " Nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi lùc lîng s¶n xuÊt . Do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi, loµi ngêi thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh loµi ngêi thay ®æi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh. C¸i cèi xay quay b»ng tay ®a l¹i x· héi cã l·nh chóa, c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc ®a l¹i x· héi cã nhµ t b¶n c«ng nghiÖp".
Khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i chÝnh lµ ®Æc ®iÓm thêi ®¹i cña s¶n xuÊt vµ do vËy, nã hoµn toµn cã thÓ ®îc coi lµ c¸i ®Æc trng cho lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i.
b> Quan hÖ s¶n xuÊt
Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . Còng nh lùc lîng s¶n xuÊt , quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi , nã tån t¹i kh¸ch quan , ®éc lËp víi ý thøc con ngêi.
Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau:
-Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt
-Quan hÖ gi÷a ngêi vµ ngêi ®èi víi viÖc tæ chøc qu¶n lý.
-Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi víi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng
Quan hÖ s¶n xuÊt do con ngêi s¸ng t¹o ra .Song nã ®îc h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè chñ quan cña con ngêi .Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh æn ®Þnh t¬ng ®èi víi b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh ph¬ng ph¸p ®a d¹ng trong h×nh thøc biÓu hiÖn.
TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®îc quy ®Þnh bëi quan hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt -biÓu hiÖn thµnh chÕ ®é së h÷u-lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt .Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña mçi nÒn kinh tÕ -x· héi x¸c ®Þnh quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt lu«n cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c.Quan hÖ së h÷u lµ quan hÖ xuÊt ph¸t ,quan hÖ c¬ b¶n ,quan hÖ trung t©m cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt .ChÝnh quan hÖ së h÷u –quan hÖ gi÷a c¸c tËp ®oµn ngêi trong viÖc chiÕm h÷u c¸c t liÖu s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh ®Þa vÞ cña tõng tËp ®oµn trong hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi.
Trong c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi mµ loµi ngêi ®· tõng tr¶i qua,lÞch sö ®· tõng chøng kiÕn sù tån t¹i cña hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt: së h÷u t nh©n vµ së h÷u c«ng céng .Nhê c¬ së ®ã nªn vÒ mÆt nguyªn t¾c c¸c thµnh viªn trong céng ®ång b×nh ®¼ng víi nhau trong tæ chøc lao ®éng vµ ph©n phèi s¶n phÈm .Do t liÖu s¶n xuÊt lµ tµi s¶n chung cña c¶ céng ®ång nªn c¸c quan hÖ x· héi trong s¶n xuÊt vËt chÊt vµ trong ®êi sèng x· héi nãi chung trë thµnh quan hÖ hîp t¸c ,t¬ng trî gióp ®ì lÉn nhau.Ngîc l¹i trong chÕ ®é t h÷u do chÕ ®é chØ n»m trong tay mét Ýt ngêi nªn cña c¶i x· héi kh«ng thuéc vÒ sè ®«ng mµ thuéc vÒ sè Ýt ngêi ®ã.
Trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc ,qu¶n lý s¶n xuÊt lµ c¸c quan hÖ cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh mét c¸ch trùc tiÕp quy m«,tèc ®é, hiÖu qu¶ vµ xu híng cña mçi nÒn s¶n xuÊt cô thÓ .Bªn c¹nh c¸c quan hÖ vÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý ,trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt ,c¸c quan hÖ vÒ mÆt ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng còng nh lµ nh÷ng nh©n tè cã ý nghÜa hÕt søc to lín ®èi víi sù vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ-x· héi.
c>Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊtvµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt
Gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau biÓu hiÖn: Xu híng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi ph¸t triÓn. Sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ c«ng cô.
C«ng cô lao ®éng ph¸t triÓn dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi quan hÖ s¶n xuÊt cò thay thÕ b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi.
Quan hÖ s¶n xuÊt vèn lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (phï hîp)nhng do m©u thuÉn cña lùc lîng s¶n xuÊt (®«ng )víi quan hÖ s¶n xuÊt(æn ®Þnh t¬ng ®èi )quan hÖ s¶n xuÊt l¹i trë thµnh xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt (kh«ng phï hîp).Phï hîp vµ kh«ng phï hîp lµ biÓu hiÖn m©u thuÉn biÖn chøng cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt,tøc lµ sù phï hîp trong m©u thuÉn vµ bao hµm m©u thuÉn.Khi phï hîp còng nh nÕu kh«ng phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt ,quan hÖ s¶n xuÊt lu«n cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt thÓ hiÖn trong néi dung sù t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt ,quy ®Þnh môc ®Ých x· héi cña s¶n xuÊt ,xu híng ph¸t triÓn cña quan hÖ lîi Ých ,tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè tån t¹i thóc ®Èy vµ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .Sù t¸c ®éng trë l¹i nãi trªn cña quan hÖ s¶n xuÊ bao giê còng th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ –x· héi ®Æc biÖt lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n.Phï hîp vµ kh«ng phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kh¸ch quan vµ phæ biÕn cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt.
Sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt nh sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp t¹o nªn chØnh thÓ s¶n xuÊt x· héi.Trong "hÖ t tëng §øc " (1846) lÇn ®Çu tiªn M¸c -¡ng ghen ®· h×nh dung sù thèng nhÊt ®ã nh lµ mét "quan hÖ song trïng "gi÷a hai "sù trao ®æi chÊt" tÊt yÕu vµ phæ biÓn ë mäi nÒn s¶n xuÊt –x· héi ®ã lµ trao ®æi chÊt gi÷a ngêi víi tù nhiªn (lùc lîng s¶n xuÊt )vµ gi÷a ngêi víi ngêi(quan hÖ s¶n xuÊt).
T¸c ®éng qua l¹i biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt ®îc M¸c-¡ng ghen kh¸i qu¸t thµnh quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ,tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt .
§©y lµ mét trong nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi.Quy luËt chØ râ ®éng lùc vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña lÞch sö.
TÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña t liÖu lao ®éng .Khi c«ng cô lao ®éng s¶n xuÊt ®îc sö dông bëi tõng c¸ nh©n riªng biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cho x· héi kh«ng cÇn ®Õn lao ®éng cña nhiÒu ngêi th× lùc lîng s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt c¸ thÓ ,c«ng cô s¶n xuÊt ®îc nhiÒu ngêi sö dông(m¸y mãc thiÕt bÞ hÖ thèng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i...)®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm th× lùc lîng s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt x· héi .
Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®îc thÓ hiÖn ë tr×nh ®é tinh x¶o vµ hiÖn ®¹i cña c«ng cô s¶n xuÊt ,tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô vµ kü n¨ng, kü x¶o cña ngêi lao ®éng ,tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ quy m« cña nÒn s¶n xuÊt .Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cµng cao th× chuyªn m«n ho¸ vµ ph©n c«ng lao ®éng cµng s©u.Tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n ho¸ lµ thíc ®o tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt.Mét c©u trong t¸c phÈm sù khèn cïng cña triÕt häc cña M¸c :"c¸i cèi xay quay b»ng tay cho x· héi cã l·nh chóa phong kiÕn ,c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc cho x· héi cã nhµ t b¶n".§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao ®éng nÆng nhäc con ngêi kh«ng ngõng c¶i tiÕn ,hoµn thiÖn vµ t¹o ra nh÷ng c«ng cô,tri thøc khoa häc,tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ mäi kü n¨ng cña ngêi s¶n xuÊt còng ngµy cµng ph¸t triÓn .YÕu tè n¨ng ®éng nµy cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi m«i trêng.Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt .Khi kh«ng thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt sÏ k×m h·m thËm chÝ ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,m©u thuÉn cña chóng tÊt yÕu sÏ nÈy sinh.BiÓu hiÖn cña m©u thuÉn nµy trong x· héi lµ giai cÊp ,lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng .
LÞch sö ®· chøng minh r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,loµi ngêi ®· 4 lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi 4 cuéc c¸ch m¹ng x· héi, dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi.
VÝ dô:do c«ng cô s¶n xuÊt b»ng ®¸ th« s¬,tr×nh ®é hiÓu biÕt h¹n hÑp ,®Ó duy tr× sù sèng chèng l¹i mäi tai ho¹ cña thiªn nhiªn con ngêi ph¶i lao ®éng theo céng ®ång do vËy ®· h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû .C«ng cô b»ng kim lo¹i ra ®êi thay thÕ cho c«ng cô b»ng ®å ®¸ ,lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn n¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao s¶n phÈm thÆng d xuÊt hiÖn,chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt t h÷u ®Çu tiªn ra ®êi sau ®ã do c¸c cìng bøc tµn b¹o trùc tiÕp cña chñ n« víi n« lÖ ®· ®Èy ®Õn m©u thuÉn gay g¾t gi÷a hä ,quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ.
Vµo giai ®o¹n cuèi cïng x· héi phong kiÕn ë c¸c níc T©y ¢u lùc lîng s¶n xuÊt ®· mang nh÷ng yÕu tè x· héi ho¸ g¾n víi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn. MÆc dï h×nh thøc bãc lét cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn ®îc thay ®æi liªn tôc tõ ®Þa t« lao dÞch ®Õn ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« b»ng tiÒn, xong quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn chËt hÑp vÉn kh«ng chøa ®ùng ®îc néi dung míi cña lùc lîng s¶n xuÊt . Quan hÖ s¶n xuÊt cña t b¶n chñ nghÜa ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn .Trong lßng nÒn s¶n xuÊt t b¶n ,lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cïng víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ c«ng cô s¶n xuÊt ®· h×nh thµnh lao ®éng chung cña ngêi d©n cã tri thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao.Sù lín m¹nh nµy cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn ®Õn m©u thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa.Gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã ®ßi hái ph¶i xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt t nh©n t b¶n chñ nghÜa, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi ,quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa .Theo M¸c ,do cã ®îc nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi loµi ngêi thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh vµ do ®ã thay ®æi ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm ¨n cña m×nh, loµi ngêi thay ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña m×nh.MÆc dï bÞ chi phèi bëi lùc lîng s¶n xuÊt nhng víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt x· héi cñng cè nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt.Khi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ,nã sÏ trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy,®Þnh híng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn , ngîc l¹i nÕu l¹c hËu h¬n so víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt hay chØ lµ t¹m thêi so víi tÊt yÕu kh¸ch quan cña cuéc sèng nhng quan hÖ s¶n xuÊt sÏ lµ xiÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .
Phï hîp cã thÓ hiÓu ë mét sè néi dung lµ :c¶ ba mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt.Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i t¹o ®îc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ kÕt hîp víi tèi u gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng, ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm tõ s¶n xuÊt më réng. Më ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho viÖc kÝch thÝch vËt chÊt ,tinh thÇn cña ngêi lao ®éng.
VËy quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña ngêi s¶n xuÊt lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi.
Do t¸c ®éng cña quy luËt x· héi nµy lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt hay chÝnh lµ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.Díi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau th× con ngêi cã ý thøc ®îc hay kh«ng ®ång thêi quy luËt cèt lâi nµy lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt dßng ch¶y tiÕn ho¸ cña lÞch sö kh«ng nh÷ng trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ c¶ c¸c lÜnh vùc ngoµi kinh tÕ ,phi kinh tÕ .
3.C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
X· héi díi bÊt kú h×nh th¸i nµo ®Òu lµ s¶n phÈm cña quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi .Quan hÖ s¶n xuÊt cña con ngêi rÊt ®a d¹ng ,phong phó vËn ®éng vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng .C«ng lao to lín cña M¸c vµ ¡ng ghen lµ tõ nh÷ng quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p ®· ph©n biÖt nh÷ng quan hÖ vËt chÊt cña x· héi víi nh÷ng quan hÖ tinh thÇn t tëng cña x· héi ,nªu bËt c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng .
3.1 KiÕn tróc thîng tÇng
Kh«ng chØ ®Æc trng bëi quan hÖ s¶n xuÊt mµ nã cßn ®Æc trng bëi mét kiÕn tróc thîng tÇng x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña chÝnh nã.
KiÕn tróc thîng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm t tëng x· héi ,nh÷ng thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quanhÖ néi t¹i cña chóng ®îc h×nh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh .§ã lµ nh÷ng quan ®iÓm t tëng chÝnh trÞ ,ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc ,t«n gi¸o,nghÖ thuËt ,triÕt häc vµ c¸c thiÕt chÕ t¬ng øng nh nhµ níc, ®¶ng ph¸i ,gi¸o héi vµ toµn thÓ quÇn chóng .
Mçi yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cã ®Æc ®iÓm riªng cã quy luËt ph¸t triÓn riªng nhng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng ,ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng .Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng ®Òu liªn hÖ nh nhau ®èi víi c¬ së h¹ tÇng cña nã.Tr¸i l¹i mét bé phËn nh c¸c tæ chøc chÝnh trÞ ,ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng ,cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh triÕt häc ,nghÖ thuËt t«n gi¸o th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ liªn hÖ gi¸n tiÕp víi nã.
§Æc trng cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ sù thèng trÞ vÒ t tëng cña giai cÊp thèng trÞ Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp th× c¬ së h¹ tÇng tån t¹i nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× kiÕn tróc thîng tÇng còng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng, ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¶ng cña c¬ së h¹ tÇng, biÓu hiÖn ë xung ®ét vÒ quan ®iÓm t tëng vµ ë cuéc ®Êu tranh t tëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng.Giai cÊp nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn nhµ níc th× hÖ t tëng cïng nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp Êy cïng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ .Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu híng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh c¶ tÝnh chÊt ,®Æc trng c¬ b¶n cña toµn bé kiÕn tróc thîng tÇng x· héi .
3.2.C¬ së h¹ tÇng
Lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt ®Þnh .
C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ ,nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ tµn d cña x· héi tríc vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Nhng ®Æc trng cho tÝnh chÊt cña mét c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh .Trong mét c¬ së h¹ tÇng cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nhiÒu kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt th× kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ bao giê còng gi÷ vai trß chñ ®¹o ,chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c; nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu híng chung cña toµn bé ®êi sèng kinh tÕ x· héi .
Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh .TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån tõ ngay trong c¬ së h¹ tÇng .
3.3 Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng
a>C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc thîng tÇng :
Mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cña nã .Do ®ã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng mang tÝnh chÊt lÞch sù cô thÓ, gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi nhau trong ®ã c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.
Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt sau :
-C¬ së h¹ tÇng nµo th× sinh ra kiÕn tróc thîng tÇng Êy (giai cÊp nµo gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ th× ®ång thêi còng lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c)
-Quan hÖ s¶n xuÊt nµo thèng trÞ th× t¹o ra kiÕn tróc thîng tÇng chÝnh trÞ t¬ng øng .M©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt m©u thuÉn trong lÜnh vùc t tëng .
-Nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n trong c¬ së h¹ tÇng sím hay muén sÏ dÉn ®Õn sù biÕn ®æi c¨n b¶n trong kiÕn tróc thîng tÇng.
-Khi c¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng do nã sinh ra còng mÊt theo ,khi c¬ së h¹ tÇng míi ra ®êi th× mét kiÕn tróc thîng tÇng míi phï hîp víi nã còng xuÊt hiÖn .
Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp m©u thuÉn cña c¬ së h¹ tÇng ®îc biÓu hiÖn lµ m©u thuÉn cña giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ .Khi c¸ch m¹ng x· héi xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng cò thay thÕ b»ng c¬ së h¹ tÇng míi th× sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp thèng trÞ bÞ xo¸ bá vµ ®îc thay thÕ b»ng sù thèng trÞ cña giai cÊp thèng trÞ míi ,bé m¸y nhµ níc ®îc h×nh thµnh thay thÕ bé m¸y nhµ níc cò .
C¬ së h¹ tÇng cò mÊt ®i th× kiÕn tróc thîng tÇng cña nã víi tÝnh c¸ch lµ mét chØnh thÓ thèng trÞ x· héi còng mÊt theo .Nh vËy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÕn tróc thîng tÇng do c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh ;®ång thêi nã cßn cã quan hÖ kÕ thõa ®èi víi c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi cò.
TÝnh quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc thîng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµy sang mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c.
b>TÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi vµ sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc thîng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng
C¸c bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng kh«ng ph¶i phô thuéc vµo mét chiÒu cña c¬ së h¹ tÇng mµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chóng cßn t¸c ®éng qua l¹i víi nhau vµ ¶nh hëng lín ®Õn c¬ së h¹ tÇng còng nh c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi .
Sù phô thuéc cña kiÕn tróc thîng tÇng vµo c¬ së h¹ tÇng kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng liªn hÖ phô thuéc cã tÝnh chÊt gi¶n ®¬n ;kh«ng ph¶i bÊt cø sù biÕn ®æi nµo trong kiÕn tróc thîng tÇng còng ®îc gi¶i thÝch chØ b»ng nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ .Bªn trong b¶n th©n nh÷ng yÕu tè cña kiÕn tróc thîng tÇng còng xuÊt hiÖn nh÷ng sù liªn hÖ t¸c ®éng lÉn nhau nhiÒu vÎ .Nh÷ng t¸c ®éng Êy dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ ®«i khi kh«ng ph¶i quy ®Þnh bëi kinh tÕ .
Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc thîng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®îc thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc thîng tÇng lµ b¶o vÖ , duy tr×, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã ; ®Êu tranh xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cò.
Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, kiÕn tróc thîng tÇng ®¶m b¶o sù thèng trÞ chÝnh trÞ vµ t tëng cña giai cÊp gi÷u ®Þa vÞ thèng trÞ trong kinh tÕ. NÕu giai cÊp thèng trÞ kh«ng x¸c lËp ®îc sù thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ t tëng, c¬ së kinh tÕ cña nã kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc .
Trong c¸c bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng, nhµ níc gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng. Nhµ níc kh«ng chØ dùa trªn hÖ t tëng mµ cßn dùa trªn nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh cña viÖc kiÓm so¸t x· héi, sö dông b¹o lùc ; bao gåm nh÷ng yÕu tè vËt chÊt: qu©n ®éi , c¶nh s¸t, toµ ¸n, nhµ tï ...®Ó t¨ng cêng søc m¹nh kinh tÕ cña giai cÊp thèng trÞ, cñng cè v÷ng ch¾c ®Þa vÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ. ¡ng ghen viÕt: "B¹o lùc(nghÜa lµ quyÒn lùc nhµ níc ) còng lµ mét lùc lîng kinh tÕ".
C¸c bé phËn kh¸c cña kiÕn tróc thîng tÇng nh triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt còng ®Òu t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo c¬ së h¹ tÇng b»ng nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau song thêng thêng nh÷ng t¸c ®éng ®ã ph¶i th«ng qua nhµ níc, ph¸p luËt vµ c¸c thÓ chÕ t¬ng øng; chØ th«ng qua ®ã chóng míi ph¸t huy
®îc hiÖu lùc ®èi víi c¬ së h¹ tÇng còng nh ®èi víi toµn x· héi.
Trong b¶n th©n kiÕn tróc thîng tÇng còng diÔn ra qu¸ tr×nh biÕn ®æi, ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt ®éc lËp t¬ng ®èi. Qu¸ tr×nh ®ã cµng phøc t¹p víi c¬ së h¹ tÇng, sù t¸c ®éng cña nã víi c¬ së h¹ tÇng cµng cã hiÖu qu¶.
Nh vËy kiÕn tróc thîng tÇng cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng khi nã t¸c ®éng cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng, tr¸i l¹i khi t¸c ®éng ngîc chiÒu víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö nhÊn m¹nh r»ng chØ cã kiÕn tróc thîng tÇng tiÕn bé n¶y sinh trong qóa tr×nh ph¸t triÓn cña c¬ së kinh tÕ míi ph¶n ¸nh nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, míi cã thÓ thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, x· héi tiÕn lªn. Ngîc l¹i nÕu kiÕn tróc thîng tÇng lµ s¶n phÈm cña c¬ së kinh tÕ ®· lçi thêi th× g©y t¸c dông k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. Nhng t¸c dông k×m h·m ®ã c._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 10223.doc