Xây dựng và phát triển mô hình bảo đảm chất lượng giáo dục đại học tại trường đại học xây dựng Miền Trung

Xu hướng tăng quy mô đào tạo đại học đã và đang đặt ra những yêu cầu cấp bách về tổ chức quản lý và đảm bảo chất lượng đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực của trường Đại học Xây dựng Miền Trung trong thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Từ khoá: Hệ thống giáo dục Đại học, đảm bảo chất lượng. Đảm bảo chất lượng trong giáo dục đại học đã và đang là mối quan tâm lớn ở các trường Đại học ở nước ta. Trường Đại học Xây dựng Miền Trung, luôn xác định phải thực hiện công tác đảm bảo chất lượng đào tạo một cách có hiệu quả. Đây là một giải pháp quản lý quan trọng để giải quyết mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển tăng quy mô giáo dục đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ các lĩnh vực kinh tế - xã hội cho khu vực Miền Trung – Tây Nguyên trong điều kiện các nguồn nhân lực cho giáo dục và đào tạo còn hạn chế. Cũng như nhiều nước trên thế giới và trong khu vực, việc xây dựng và phát triển một hệ thống đảm bảo chất lượng giáo dục đại học nói chung và thực hiện công tác kiểm định các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo đại học nói riêng là điều hết sức cần thiết. 1. Mô hình tổng thể quá trình đào tạo đại học (xem Hình 1) Hình 1: Mô hình tổng thể quá trình đào tạo đại học Mô hình tổng thể quá trình đào tạo đại học là cơ sở để xây dựng các tiêu chí đánh giá chất lượng đào tạo các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo đại học. Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 2 Tuy nhiên cần nhấn mạnh rằng chất lượng đào tạo của nhà trường trước hết là kết quả của quá trình đào tạo và được thể hiện trong hoạt động nghề nghiệp của người tốt nghiệp. Quá trình thích ứng với môi trường làm việc không chỉ phụ thuộc vào chất lượng đào tạo mà còn phụ thuộc vào các yếu tố khác của môi trường như quan hệ cung – cầu, giá cả sức lao động, chính sách sử dụng và bố trí công việc của nhà nước và người sử dụng lao động v.v Do đó khả năng thích ứng còn phản ảnh cả về hiệu quả đào tạo ngoài xã hội và thị trường lao động (xem Hình 2). Hình 2: Quan hệ giữa mục tiêu và chất lượng đào tạo Xuất phát từ quan niệm về chất lượng đào tạo nêu trên, hệ thống các tiêu chí đánh giá chất lượng đào tạo đại học đối với từng ngành đào tạo nhất định có thể bao gồm các tiêu chí sau: 1. Phẩm chất về xã hội – nghề nghiệp (đạo đức, ý thức, trách nhiệm, uy tín, v.v) 2. Các chỉ số về sức khỏe, tâm lý, sinh học, v.v 3. Trình độ kiến thức, kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ. 4. Năng lực hành nghề (cơ bản và thực tiễn). 5. Khả năng thích ứng với môi trường làm việc. 6. Năng lực nghiên cứu và tiềm năng phát triển nghề nghiệp. Đối với các tiêu chí về trình độ kiến thức, kỹ năng có thể dựa vào các tiêu chí phân loại kiến thức – kỹ năng của Bloom về các mức sau (xem bảng 1). Bảng 1: Phân mức trình độ kiến thức – kỹ năng (dựa theo phân loại của Bloom) Thành phần Mức chất lƣợng Kiến thức Kỹ năng 1. Biết 1. Bắt chước Trung bình 2. Hiểu 2. Hình thành các kỹ năng ban đầu (theo chỉ dẫn) Trung bình khá 3. Vận dụng 3. Hình thành kỹ năng cơ bản (đúng, độc lập,) Khá 4. Phân tích / Tổng hợp 4. Liên kết, phối hợp kỹ năng, nguyên công Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 3 Thành phần Mức chất lƣợng Kiến thức Kỹ năng Cao 5. Đánh giá 5. Hình thành các kỹ xảo Rất cao 6. Phát triển 6. Phát triển kỹ năng, kỹ xảo 7. Sáng tạo 7. Sáng tạo Dựa vào các phân mức trình độ kiến thức và kỹ năng nêu ở bảng trên chúng ta có thể thiết kế các bài tập đánh giá tổng hợp về trình độ phát triển kiến thức, kỹ năng nói riêng và năng lực hành nghề và phát triển nghề nghiệp của người tốt nghiệp sau một quá trình đào tạo đồng thời kết hợp với các đánh giá khác về phẩm chất xã hội – nghề nghiệp, về sức khỏe và đặc trưng tâm sinh lý, v.v 2. Xây dựng hệ thống đảm bảo chất lƣợng của Nhà trƣờng Cùng với hoạt động ở cấp vĩ mô, Nhà trường đã bắt tay vào việc xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng và chia sẻ với các trường bạn về kinh nghiệm trong việc này. Chúng tôi hình dung trước mắt những công việc cụ thể sau: - Tuyên bố sứ mệnh: Việc tuyên bố sứ mệnh không phải là một thủ tục pháp lý, mà phản ánh bản chất nhân văn sâu sắc vị thế của một trường đại học đối với cộng đồng. Đó là biểu hiện đầu tiên của sự cam kết đảm bảo chất lượng. Việc tuyên bố sứ mệnh cũng đã được thực hiện thông qua Hội đồng khoa học và Đào tạo của trường, với những số liệu cụ thể về lịch sử của trường và dự báo phát triển. - Công bố các chuẩn mực chất lượng đối với sinh viên tốt nghiệp, và trên cơ sở của các chuẩn mực này, tiến hành rà soát lại toàn bộ chương trình khung đào tạo. - Nhà trường đã mạnh dạn xác lập một định chế cụ thể cho vấn đề đảm bảo chất lượng. Trong bộ máy quản lý truyền thống của trường, các định chế sẵn có như phòng Tổ chức, phòng Kế hoạch – tài chính, phòng Quản trị thiết bị, dễ được chấp nhận, còn việc đưa vào các định chế mới thường sẽ gặp khó khăn về mặt tâm lý. Nhà trường đã có các phòng chức năng tư vấn cho lãnh đạo trường trong việc thiết kế, thực hiện và giám sát quá trình đảm bảo chất lượng của trường. - Kết quả nhà trường đã đạt được trong những năm qua đối với quá trình đảm bảo chất lượng là: + Có một sứ mệnh được tuyên bố rõ ràng. + Có một bản kế hoạch chiến lược trung hạn 2005 – 2030 được phân tích trong mối quan hệ với thực hiện sứ mệnh. + Có một định chế kiểm soát chất lượng cho trường. + Có một bộ số liệu khảo sát tổng thể về tình hình đào tạo, tài chính, nhân lực của trường được xây dựng thành một cơ sở dữ liệu sử dụng lâu dài. 3. Các chuẩn và tiêu chí đánh giá các điều kiện bảo đảm chất lƣợng đào tạo Dựa trên sơ đồ tổng quát nêu trên về quá trình đào tạo đại học (Hình 1), hệ thống các tiêu chí được thiết kế với 6 tiêu chí và 50 chỉ số chính đánh giá các điều Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 4 kiện đảm bảo chất lượng về giáo dục đại học Việt Nam (bảng 2). Bảng 2: Hệ thống chỉ số đánh giá các điều kiện đảm bảo chất lượng giáo dục đại học TT Tiêu chí Chỉ số theo tiêu chí Điểm Thông tin chung - Ngày thành lập, địa chỉ - Chức năng và nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học, dịch vụ - Quy mô đào tạo của trường theo các ngành nghề, hệ đào tạo - Quan hệ quốc tế 1 Quản lý - Cơ cấu và cơ chế hệ thống quản lý - Tổ chức - Lập kế hoạch thực hiện - Đánh giá 10 2 Chƣơng trình đào tạo - Tỷ lệ các chương trình đào tạo đạt chuẩn - Định hướng mục tiêu đào tạo của các chương trình - Cấu trúc và nội dung các chương trình đào tạo - Khung thời gian chương trình, tỷ lệ các học phần - Cập nhật kiến thức và kỹ năng khoa học – công nghệ hiện đại - Phát triển chương trình đào tạo 20 3 Nghiên cứu và dịch vụ - Số lượng và kết quả dự án, đề tài nghiên cứu các cấp - Kinh phí nghiên cứu/giảng viên - Số lượng các báo cáo khoa học các cấp - Các thu nhập từ nghiên cứu và dịch vụ - Các giải thưởng về khoa học – công nghệ, về dịch vụ 10 4 Giảng viên và sinh viên - Chất lượng tuyển sinh, quy mô đào tạo - Số lượng sinh viên/ giảng viên - Tỷ lệ % về thạc sĩ, tiến sĩ, phó giáo sư và giáo sư - Cơ cấu ngành nghề của đội ngũ giảng viên - Thời gian giảng dạy 20 5 Trang thiết bị, cơ sở vật chất - Số m2/ học sinh (phòng học, diện tích đất, phòng thí nghiệm, thư viện,) - Thư viện, sách tham khảo, tài liệu - Trang thiết bị giảng dạy, đa phương tiện, 20 Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 5 phòng chuyên môn hóa, phòng thí nghiệm, .v.v - Khu thể thao, dịch vụ - Kết nối internet 6 Nguồn tài chính - Đa dạng các nguồn tài chính (chính phủ, học phí của sinh viên, thu nhập từ dịch vụ, hỗ trợ, ) - Chi phí đào tạo sinh viên/ năm - Các nguồn thu nhập tài chính, chi tiêu và quản lý tài chính 20 Tổng kết 100 4. Các cơ sở, phƣơng pháp đánh giá và kiểm định chất lƣợng đào tạo đại học Để đánh giá chất lượng nói chung và chất lượng đào tạo đại học nói riêng cần dựa trên các cơ sở sau: - Chuẩn kiến thức - kỹ năng nghề nghiệp: các ngành nghề trong xã hội rất đa dạng và phức tạp tùy thuộc vào sự phát triển kinh tế - xã hội, khoa học – công nghệ, phân công lao động xã hội. Mỗi một ngành nghề lao động xã hội đều đòi hỏi ở người hành nghề những kiến thức, kỹ năng chuyên biệt cũng như các phẩm chất và năng lực xã hội và cá nhân khác. Đây không chỉ là căn cứ quan trọng để xây dựng danh mục ngành đào tạo, mục tiêu đào tạo, nội dung đào tạo mà còn là một căn cứ để so sánh, đánh giá chất lượng đào tạo. - Mục tiêu và nội dung đào tạo: quá trình đào tạo là quá trình hiện thực hóa “mục tiêu và nội dung đào tạo” ở người tốt nghiệp. Chất lượng đào tạo là kết quả của quá trình đào tạo với các mục tiêu, nội dung phương pháp xác định, do đó mục tiêu và nội dung phương pháp đào tạo là cơ sở để đánh giá chất lượng đào tạo. - Chất lượng đào tạo được thể hiện trong quá trình hành nghề của người tốt nghiệp do đó việc lấy ý kiến đánh giá của người sử dụng lao động, tình hình việc làm và phát triển nghề nghiệp là cơ sở quan trọng để đánh giá chất lượng đào tạo. - Các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo (cơ sở vật chất, giáo viên, tổ chức quản lý nhà trường,) Để làm rõ được các chỉ số đặc trưng cho đào tạo nói chung và chất lượng đào tạo nói riêng chúng ta có thể sử dụng các phương pháp đánh giá sau: 1. Phỏng vấn: phỏng vấn học sinh tốt nghiệp, giáo viên, cán bộ quản lý nhà trường, người sử dụng lao động. 2. Phân tích đánh giá mục tiêu, chương trình đào tạo. 3. Kiểm tra – đánh giá công tác quản lý, phương pháp đào tạo và kết quả học tập trong quá trình đào tạo. 4. Thi tốt nghiệp cuối khóa đào tạo. 5. Tổ chức trắc nghiệm đánh giá theo năng lực hành nghề. 6. Điều tra – khảo sát: điều tra tình hình việc làm của người tốt nghiệp, khảo Thông báo Khoa học và Công nghệ* Số 2-2013 6 sát hoạt động nghề nghiệp thực tế, quan sát quá trình đào tạo. 7. Kiểm định các điều kiện đảm bảo chất lượng đào tạo về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên. 5. Kết luận Trong lĩnh vực đào tạo, chất lượng đào tạo với đặc trưng sản phẩm là “con người lao động” có thể hiểu là kết quả của quá trình đào tạo và được cụ thể hóa ở các phẩm chất, giá trị nhân cách và giá trị sức lao động hay năng lực hành nghề của người tốt nghiệp tương ứng với mục tiêu đào tạo của từng ngành đào tạo trong hệ thống đào tạo đại học. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực đối với thị trường lao động, Trường Đại học Xây dựng Miền Trung luôn coi trọng về chất lượng đào tạo đại học không chỉ dừng ở kết quả của quá trình đào tạo trong nhà trường với những điều kiện đảm bảo chất lượng như cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên, mà còn phải tính đến mức độ phù hợp và khả năng thích ứng của sinh viên tốt nghiệp với môi trường làm việc thực tế trong xã hội.