Đánh giá một số đặc điểm sinh sản và biện pháp cải thiện khả năng sinh sản của đàn bò sữa tại Nghệ An
Tài liệu Đánh giá một số đặc điểm sinh sản và biện pháp cải thiện khả năng sinh sản của đàn bò sữa tại Nghệ An: ... Ebook Đánh giá một số đặc điểm sinh sản và biện pháp cải thiện khả năng sinh sản của đàn bò sữa tại Nghệ An
Tóm tắt tài liệu Đánh giá một số đặc điểm sinh sản và biện pháp cải thiện khả năng sinh sản của đàn bò sữa tại Nghệ An, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1. më ®Çu
1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.
Trong c«ng cuéc ®æi míi, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a lu«n ®îc sù quan t©m cña §¶ng vµ nhµ níc. Ch¨n nu«i bß s÷a lµ mét nghÒ míi ë níc ta, cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cung cÊp thùc phÈm s÷a cã gi¸ trÞ dinh dìng cao cho nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi.
§Ó thóc ®Èy ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a ph¸t triÓn, nhµ níc ®· cã nhng chiÕn lîc ph¸t triÓn ®µn bß s÷a, cô thÓ ®Õn n¨m 2010 tæng ®µn bß s÷a lµ 200.000 con, s¶n xuÊt ®îc 350.000 tÊn s÷a ®¸p øng 40 % nhu cÇu. Song song víi c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh chiÕn lîc u tiªn ®Çu t cho c«ng t¸c t¨ng sè lîng vµ chÊt lîng, viÖc ¸p dông tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a lµ rÊt quan träng
Thùc tr¹ng ch¨n nu«i bß s÷a ë nhiÒu ®Þa ph¬ng ch¨n nu«i cßn ph©n t¸n ë c¸c n«ng hé vµ c¸c trang tr¹i nhá víi ®iÒu kiÖn nu«i dìng kh¸c nhau nªn dÉn ®Õn c¸c chØ tiªu s¶n xuÊt cña ®µn bß s÷a còng kh¸c nhau. ®Æc biÖt lµ c¸c chØ tiªu vÒ sinh s¶n thêng kh«ng æn ®Þnh, mét sè yÕu ®iÓn trong sinh s¶n ®· biÓu hiÖn nh tuæi ®éng lÇn ®µu cao (24-36 th¸ng), kho¶ng c¸ch hai løa ®Î kÐo dµi (14-18 th¸ng), tû lÖ viªm nhiÔm ®êng sinh dôc, tû lÖ sãt nhau cao ..v.v..
Nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a cã tÊt nhiÓu: bªn c¹nh yÕu tè con gièng, thøc ¨n, nu«i dìng ch¨m sãc, chÕ ®é chÝnh s¸ch.. ph¶i nãi ®Õn yÕu tè kü thuËt nh: theo dâi ®éng dôc, phèi gièng ®óng thêi ®iÓm hoÆc lµ c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó xö lý c¸c trêng hîp chËm sinh vµ bÖnh nhiÔm trïng ®êng sinh dôc cha tèt ®· dÉn ®Õn lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a.
§èi víi ngµnh ch¨n nu«i bß s÷a viÖc rót ng¾n tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa, t¨ng sè con ®îc sinh ra ®ång nghÜa víi t¨ng s¶n lîng s÷a trong mét ®êi con c¸i. Ngoµi ý nghÜa kinh tÕ, t¨ng kh¶ n¨ng sØnh s¶n còng cã nghÜa t¨ng nhanh sè lîng ®µn gièng, më réng t¸i s¶n xuÊt.
NghÖ An lµ ®Þa ph¬ng ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß s÷a tõ n¨m 2001. Trong nhng n¨m qua ®µn bß s÷a ë NghÖ An cã nhiÒu sù ph¸t triÓn tuy nhiªn vÉn cßn gÆp mét sè h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a. Cho ®Õn nay cha cã c«ng tr×nh nµo ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a ë NghÖ An. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu trªn chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi “ §¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm sinh s¶n vµ biÖn ph¸p c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An ”
1.2. Môc tiªu cña nghiªn cøu
§¸nh gi¸ mét sè chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An
Trªn c¬ së nghiªn cøu ®a ra mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß.
2. Tæng quan tµi LiÖu
2.1. C¬ së khoa häc cña viÖc nghiªn cøu kh¶ n¨ng sinh s¶n:
2.1.1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ chøc n¨ng c¬ quan sinh dôc c¸i.
Sinh s¶n lµ chøc n¨ng v« cïng quan träng cña gia sóc c¸i vµ còng lµ mét qóa tr×nh sinh lý phøc t¹p cña c¬ thÓ. Sinh s¶n duy tr×, ph¸t triÓn vµ b¶o tån gièng nßi, c¸c nhµ ch¨n nu«i tõ l©u ®· quan t©m t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trong c¬ thÓ, trong ®ã cã c¬ quan sinh dôc cña gia sóc c¸i.
C¬ quan sinh dôc bß c¸i mang ®Æc tÝnh chung cña loµi gia sóc kh¸c, C¬ quan sinh dôc bß c¸i gåm nh÷ng bé phËn chñ yÕu: ©m hé, ©m ®¹o, tö cung, çng dÉn trøng, buång trøng.
2.1.1.1. ¢m hé
Âm hộ là bộ phận sinh dục bên ngoài, gồm phần tiền đình và phần liên quan của âm môn. Tiền đình là bộ phận của hệ thống đư ờng sinh dục cái, nó chung cho hệ thống sinh dục và hệ tiết niệu, nó dài 10 - 12 cm. Âm môn gồm có tiểu âm môn (nếp gấp trong, môi trong của âm hộ) và đại âm môn (nếp gấp ngoài, môi ngoài của âm hộ). Môi ngoài đ ợc phủ một lớp lông mịn cho đến niêm mạc.
2.1.1.2. ¢m ®¹o
CÊu t¹o cña ©m ®¹o ®îc chia ra lµm 3 líp:
- Líp liªn kÕt ngoµi.
- Líp c¬ tr¬n cã c¬ däc bªn ngoµi, c¬ vßng bªn trong, chóng liªn kÕt víi c¸c c¬ ë cæ tö cung.
- Líp niªm m¹c ©m ®¹o cã nhiÒu tÕ bµo thîng b×, niªm m¹c gÊp nÕp däc, gÊp nÕp däc hai bªn nhiÒu h¬n ë chÝnh gi÷a.
¢m ®¹o cña bß dµi kho¶ng 35-40 cm theo Siphilop 1967 [ 48], ©m ®¹o cña bß ViÖt Nam dµi trung b×nh 22-25 (Hoµng Kim Giao, NguyÔn thµnh D¬ng 1997 [10]. Thµnh ©m ®¹o kh«ng ph¸t triÓn so víi tö cung, nã cã c¬ vßng m¸ng ë phÝa trong, líp c¬ däc ë phÝa ngoµi, líp c¬ däc nµy kÐo dµi vµo trong tö cung, ©m ®¹o còng gi÷ nhiÒu chøc n¨ng quan träng trong sinh s¶n, nã lµ c¬ quan giao cÊu mµ tinh dÞch ®îc phãng ra ®äng l¹i ë ®ã vµ chuyÓn tiÕp vµo tõ tö cung. Tinh thanh kh«ng ®îc chuyÓn vËn tíi tö cung, phÇn lín chóng ®îc th¶i ra ngoµi vµ hÊp thu qua ©m ®¹o.
Ngoµi ra ©m ®¹o cßn lµ èng th¶i c¸c chÊt dÞch cæ tö cung, dÞch néi m¹c tö cung vµ lµ ®êng thai ®i qua khi sinh ®Î.
2.1.1.3. Tö cung
Tö cung cña c¸c loµi cã vó ®Òu gåm 2 sõng vµ 1 th©n vµ 1 cæ tö cung. ®èi víi bß c¸i t¬ th× toµn bé tö cung n»m trong xoang chËu, khi ®· ®Î nhiÒu løa th× tö cung n¨m trong xoang bông. Tö cung lµ n¬i lµm tæ cña hîp tö, ë ®©y hîp tö sau nµy lµ thai ph¸t triÓn ®îc lµ nhê chÊt dinh dìng t c¬ thÓ mÑ th«ng qua líp néi m¹c tö cung cung cÊp. Giai ®o¹n ®Çu hîp tö sèng ®îc mét phÇn dùa vµo líp néi m¹c tö cung cung cÊp. giai ®o¹n ®Çu hîp tö sèng ®îc mét phÇn dùa vµo no·n hoµng, mét phÇn dùa vµo “ s÷a tö cung” th«ng qua c¬ thÕ thÈm thÊu sau nµy gi÷a mÑ vµ con h×nh thµnh hÖ thèng nhau nhai.
Néi m¹c tö cung vµ dÞch tö cung gi÷ mét vai trß chñ chèt trong qu¸ tr×nh sinh s¶n nh vËn chuyÓn tinh tr×nh vµ trøng, tham gia ®iÒu hoµ chøc n¨ng cña thÓ vµng, ®¶m nhËn sù lµm tæ, mang thai vµ ®Î.
Tö dung cña bß cã 3 phÇn tõ ngoµi vµo trong lµ: Cæ tö cung, th©n tö cung vµ sõng tö cung.
a. Sõng tö cung: ë gia sóc c¸i sõng tö cung gåm 2 sõng tr¸i vµ ph¶i, ®é dµi cña sõng 20-35 cm., ®êng kÝnh phÇn díi sõng tö cung 3-4 cm, phÇn ngän chØ kho¶ng 5-8 m m . Kh¸c víi gia sóc kh¸c, 2 sõng tö cung ë phÇn gÇn víi th©n tö cung dÝnh l¹i víi nhau t¹o thµnh mét lâm h×nh lßng m¸ng phÝa trªn cña tö cung gäi lµ r·nh ®Çu tö cung 3-5 cm t dÔ dµng nhËn thÊy khi kh¸m qua trùc trµng.
b. Th©n tö cung: Th©n tö cung á bß rÊt ng¾n, chØ dµi kho¶ng 2-4 cm. Th©n tö cung nèi gi÷a sõng tö cung víi cæ tö cung.
c. Cæ tö cung: Cæ tö cung lµ phÇn cuèi cïng cña tö cung, cæ tö cung trßn th«ng víi ©m ®¹o, lu«n lu«n ®ãng, chØ më khi nµo hng phÊn cao ®é, hoÆc lóc sinh ®Î hay bÞ bÖnh lý. cæ tö cung dµi kho¶ng 8-12 cm. §êng kÝnh 3-6 cm.
Niªm m¹c cæ tö cung gÊp nhiÒu lÇn lµm cho thµnh tö cing kh«ng ®ång ®Òu t¹o thanh nh÷ng thuú, gäi lµ thuú hoa në. Thuú ngoµi cïng d« vµo ©m ®¹o 0,5 – 1,0 cm nh×n bªn ngaßi tùa nh hoa cóc ®¹i. Kh¸m qua trùc trµng cÇm vµo cæ tö cung tùa nh cÇm vµo mét ®o¹n cæ gµ. Cæ tö cung cã kh¸c biÖt Ýt nhiÒu gi÷a bß giµ, bß trÎ, gi÷a bß ®Î nhiÒu, bß ®Î Ýt, gi÷a c¸c gièng, gi÷a bß ®Î b×nh thêng vµ bß ®Î kh«ng b×nh thêng.
2.1.1.4. Buång trøng
Buång trøng cña bß gåm 1 ®«i ®eo ë c¹nh tríc d©y ch»ng réng gÇn mót sõng tö cung, c¹nh tríc cña x¬ng ngåi hay ë phÝa díi sõng tö cung. H×nh d¸ng rÊt ®a d¹ng nhng phÇn lín cã h×nh bÇu dôc hoÆc « van dÑp, kh«ng cã lâm rông, trøng thêng n»m trong xoang chËu(khi cha sinh s¶n). Lóc míi sinh buång trøng cã khèi lîng kho¶ng 0,3 gr, khi trëng thµnh cs kÝch thíc: dµi 1-2 cm, réng 1-1,5 cm, khèi lîng 10-20 gam (NguyÔn T¸n Anh 1995, §Æng §×nh TÝn 1986). Buång trøng cña gia sóc cã chøc n¨ng sinh ra trøng vµ tiÕt dÞch néi tiÕt.
CÊu t¹o cña buång trøng gåm líp trong vµ líp vá bao bäc bëi biÓu m« mÇm. Líp trong cã nh©n m¹ch m¸u, tæ chøc liªn kÕt. Trªn buång trøng cã tõ 70.000 – 100.000 no¸n bµo ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau. T¨ng ngoµi lµ nh÷ng no·n bµo s¬ cÊp ph©n bæ t¬ng ®èi ®Òu. TÇng trong lµ nh÷ng no·n bµo thø cÊp ®ang sinh trëng, khi n·on boµ chÝn ®îc næi kªn bÒ mÆt buång trøng. Nµo bµo s¬ cÊp cã trøng ë gi÷a , xung quanh lµ tÕ bµo no·n bµo. TÕ boµ no·n boµ lóc ®Çu h×nh dÑp, sau h×nh khèi vµ h×nh trô. No·n bµo thøc cÊp do tÕ bµo no·n bµo t¨ng sinh thµnh nhiÒu tÇng vµ tiÕt ra dÞch no·n boµ ngµy cµng nhiÒu vµ h×nh thµnh xoang no·n boµ , Ðp trøng vÒ mét phÝa, khi no·n bµo chÝn lµ qu¸ tr×nh sinh trëng ®· hoµn thµnh, dÞch no·n bµo nhiÒu, no·n bµo næi lªn bÒ mÆt buång trøng . ®Õn mét giai ®o¹n x¸c ®Þnh, no·n bµo vì ra, tÕ bµo trøng theo dÞch no·n bµo ®i vµo loa kÌn vµ ®i vµo èng dÉn trøng. N¬i no·n bµo vì sÏ h×nh thµnh thÓ vµng. ThÓ vµng ®îc h×nh thµnh sau khi trøng rông do sù në to vµ sù lutein ho¸ cña tÕ bµo kÕt h¹t ®îc v¾t ®Çu tõ ®ã. M« lutein lín lªn chñ yÕu do sù në to cña c¸c tÕ bµo lutein (Hausel vµ céng sù 1973 ).
C¸c tÕ bµo thÓ vµng tiÕt ra progesteron, khèi lîng thÓ vµng vµ hµm lîng progesteron t¨ng nhanh tõ ngµy thø 2 ®Õn ngµy thø 8 vµ gi÷ t¬ng ®èi æn ®Þnh cho ®Õn ngµy thø 15: sù tho¸i ho¸ thÓ vµng ë bß v¾t ®Çu tõ ngµy thø 17-18 vµ chuyÓn thÓ h¹ch nÕu kh«ng thô tinh.
2.1.1.5. èng dÉn trøng:
èng dÉn trøng cßn gäi lµ vßi fallop , n¨m ë mµng treo buång trøng. Cã thÓ chia èng dÉn trøng thµnh 4 ®o¹n chøc n¨ng: §o¹n tua diÒm – phªu – ph«ng èng dÉn trøng vµ ®o¹n eo cña èng dÉn trøng (NguyÔn tÊn Anh 1995).
Chøc n¨ng cña èng dÉn trøng lµ vËn chuyÓn trøng vµ tinh trïng theo ngîc nhau vµ ®ång thêi mét lóc. CÊu t¹o cña èng dÉn trøng thÝch hîp víi chøc n¨ng phøc t¹p ®ã. Mét ®Çu cña èng dÉn trøng th«ng víi xoang bông gÇn s¸t buång trøng vµ cã h×nh lao kÌn, loa kÌn lµ mµng máng t¹o thµnh 1 c¸i t¸n téng, vµnh t¸n cã c¸c tua diÒm l« nh« kh«ng ®Òu «m lÊy buång trøng. §èi víi bß diÖn tÝch cña loa kÌn thêng réng 20-30 cm2 vµ phñ toµn bä buång trøng(Hoµng Kim giao). Bé PhËn nh« tua diÒm vËn chuyÓn trøng rông tõ vÒ mÆt buång trøng tíi phªu. Trøng ®îc chuyÓn qua líp nhÇy ®i ®Õn phång èng dÉn trøng (n¬i xÈy ra sù thô tinh vµ ph©n chia sím cña ph«i). Ph«i ®îc lu l¹i trong èng dÉn trøng cung cÊp ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho sù thô tinh vµ ph©n chia cña ph«i bao gåm chÊt dinh dìng vµ b¶o vÖ cho tinh trïng, no·n bµo vµ hîp tö – ph«i sau ®ã. Niªm m¹c èng dÉn trøngvµ tö dung cßn tiÕt ra mn Hyaluronidaza tham gia vµo qu¸ tr×nh thô tinh (A.A Xkhaep 1975 , V. S Si philop 1967.
Thêi gian tÕ bµo trøng di chuyÓn trong èng dÉn trøng tõ 3- 10 ngµy. trªn ®êng di hµnh trong èng dÉn trøng tÕ bµo trøng cã thÓ bÞ ®øng l¹i ë c¸c ®o¹n kh¸c nhau do nh÷ng chç hÑp cña èng dÉn trøng.
2.1.2. ]Ho¹t ®éng sinh dôc cña bß c¸i
2.1.2.1. Sù h×nh thµnh thôc vÒ tÝnh vµ tuæi phèi gièng lÇn ®Çu
Khi c¬ quan sinh dôc cña gia sóc c¸i ph¸t triÓn ®Õn møc ®é hoµn thiÖn buång trøng cã no·n bµo chÝn, cã trøng rông vµ trøng cã kh¶ n¨ng thô thai, tö cung còng biÕn ®æi theo vµ ®ñ ®iÒu kiÖn cho thai p¸t triÓn trong tö cung. Nh÷ng dÊu hiÖu ®éng dôc xuÊt hiÖn ®èi víi gia sóc ë tuæi nh vËy gäi lµ thµnh thôc vÒ tÝnh. Trong thùc tÕ, thµnh thôc vÒ tÝnh thêng ®Õn sím h¬n thµnh thôc vÒ thÓ vãc. Nã phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh gièng , ngo¹i c¶nh vµ møc ®é nu«i dìng. trong ®iÒu kiÖn nu«i dìng tèt th× sù sinh trëng ®îc thóc ®Èy vµ thµnh thôc vÒ tÝnh sÏ ®Õn sím h¬n. Bß s÷a thµnh thôc tÝnh dôc khi thÓ träng ®¹t tõ 30-40 % thÓ träng lóc trëng thµnh. Cßn bß thÞt víi møc ®é cao h¬n 45-50 % (theo Rog vµ sc 1975 ).
Bß c¸i nÕu nu«i dìng tèt th× thµnh thôc lóc 12 th¸ng tuæi trë lªn (Theo Sililop 1967 [48]. §èi víi bß lang tr¾ng ®en Hµ Lan cho ¨n ®Çy ®ñ ch¨m sãc tèt th× thµnh thôc luc 10 -12 th¸ng tuæi, ch¨m sãc kÐm cã thÓ kÐo dµi tíi 16-18 th¸ng tuæi. Tuæi phèi gièng løa ®Çu ®èi víi bß s÷a theo V.S. Mikhakop (1974) cho r»ng vµo ®é tuæi 12-24 th¸ng tuæi, cßn theo S.Mirnop (1980 ) l¹i cho r»ng phèi gièng lÇn ®Çu tèt nhÊt vµo lóc 15-18 th¸ng tuæi.
Trong ®iÒu kiÖn níc ta do ¶nh hëng cña khi hËu vµ chÕ ®é dinh dìng kh«ng thÝch hîp cho nªn tuæi ®Î løa ®Çu thêng lµ cao: Bß vµng ViÖt Nam ®Î løa ®Çu tõ 33 - 48 th¸ng tuæi (NguyÔn V¨n Thëng, TrÇn Do·n Håi, 1990 [29].
2.1.2.2. Dậy thì (Puberty)
DËy th× ë bß c¸i ® îc x¸c ®Þnh ë ®é tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu cã rông trøng (dËy th× ch a ph¶i lµ thµnh thôc vÒ tÝnh (Cexual maturity). DËy th× cña con vËt ® îc kiÓm so¸t bëi nhiÒu yÕu tè vµ c¬ chÕ nhÊt ®Þnh vÒ sinh lý kÓ c¶ c¸c tuyÕn sinh dôc thuú tríc tuyÕn yªn: ¶nh h ëng c¶ di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh (mïa vô, nhiÖt ®é, dinh d ìng, m«i tr êng, yÕu tè di truyÒn.v.v..) t¸c ®éng ®Õn c¸c c¬ quan nµy. Trung b×nh tuæi dËy th× lµ 8 - 11 th¸ng, bß Jersey lóc 8 th¸ng víi thÓ träng 160 kg, cßn bß HF trung b×nh lµ 11 th¸ng tuæi víi träng l îng 270 kg. NÕu nu«i kÐm th× dËy th× ë 20 th¸ng tuæi. Kunitado SATO (23 tr 19).
2.1.2.3. Chu kú ®éng dôc
Tõ khi thµnh thôc vÒ tÝnh, nh÷ng biÒu hiÖn tÝnh dôc cuØa bß ®îc diÔn ra liªn tôc cã tÝnh chu kú. C¸c no·n bµo trªn buång trøng ph¸t triÓn lín dÇn ®Õn ®é chÝn næi cém lªn trªn bÒ mÆt buång trøng gäi lµ nang Graaf. Khi nang Graaf vì trøng rông gäi lµ sù rông trøng. Mçi lÇn rông trøng con vËt cã nh÷ng biÓu hiÖn tÝnh dôc bªn ngoµi gäi lµ ®éng dôc. Trøng rông cã chu kú nªn ®éng dôc còng cã chu kú, 1 chu kú ®éng dôc cña bß vµ lîn th«ng thêng lµ 21 ngµy(dao ®éng 17-24 ngµy) cña tr©u lµ 25 ngµy (t×nh trung b×nh). Qu¸ tr×nh trøng ph¸t triÓn chÝn vµ rông ®Òu chÞu sù ®iÒu hoµ chÆt chÏ cña hormon. Trªn c¬ së ®ã nhiÒu t¸c gi¶ ®¶n ph©n chia chu kú ®éng dôc thµnh 2 pha:
- Pha Folliculin: gåm toµn bé biÓu hiÖn tríc rông trøng.
- Pha Lutein: Lµ nh÷ng biÓu hiÖn sau khi rông trøng vµ h×nh thµnh thÓ vµng.
Trong chu kú ®éng dôc cña bß nhiÒu t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c ®ät sãng nang (Foliculas ¦ave).
Sãng nang lµ sù ph¸t triÓn ®ång lo¹t cña mét dè bao no·n ë cïng mét thêi gian. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, theo dâi sù ph¸t triÓn cña buång trøng Invivo b»ng ph¬ng ph¸p néi soi vµ siªu ©m ®îc nhiÒu t¸c gi¶ c«ng bè. C¸c t¸c gi¶ cho thÊy ë bß trogn mét chu kú thêng cã 2-3 ®ît dãng n¨ng ph¸t triÓn (mét sè Ýt cã 4 ®ît ). §ît 1 b¾t ®Çu diÔn ra sau khi rông trøng, vµo ngµy thø 3-9 cña chu kú. ®ît 2 vµo ngµy thø 11-17 vµ ®ît 3 vµo ngµy 18 . Mçi ®ît sãng nang cã thÓ huy ®éng tíi 15 nang kÝch thíc tõ 5-7 mm ph¸t triÓn. Sau nµy cã 1 sè nang ph¸t triÓn m¹nh h¬n gäi lµ nang tréi (nang khèng chÕ), kÝch thíc cña nang khèng chÕ ë ®ît 1,2 ,3 cã thÓ ®¹t tíi 12-15 mm vµ c¸c kÝch thíc nang t¬ng øng quan s¸t thÊy vµo ngµy 6,13,21 (Salin, 1987; Mouget; Inter – Ag 1994 )
§Æc ®iÓm quan träng trong c¸c ®ît ph¸t triÓn nang lµ sù ph¸t triÓn cã tÝnh tù ®iÒu khiÓn vµ canh tranh gi÷a c¸c nang. Mçi ®ît cã 1-2 nang tréi, vµi nang lín phÊt triÓn vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c nang cßn l¹i bÞ k×m h·m. Tuy vËy khi thÓ vµng cßn tån t¹i, nang khèng chÕ vµ nang lín s÷ bÞ tho¸i ho¸, chØ cã ®ît cuèi cïng khi thÓ vµng kh«ng cßn th× nang khèng chÕ míi ph¸t triÓn tíi chÝn vµ rông trøng míi xÈy ra. Do ®Æc ®iÓm nµy c¸c ®ît ph¸t triÓn nang gäi lµ sãng ph¸t triÓn. Trong mçi ®ît sãng nh vËy sù tån t¹i cña c¸c nang kh«ng ph¶i nang khèng chÕ dao ®éng 5-6 ngµy(Irelan, 1987, Fortune vµ céng t¸c viªn 1998) Riªng nang khèng chÕ cã thÓ ph¸t triÓn nhanh sau ngµy 18 cña chu kú, tèc ®é ph¸t triÓn cña nang khèng chÕ ë thêi ®iÓm nµy cá thÓ ®¹t 1,6 mm / ngµy (Fortune vµ ctv 1998; Savio vµ ctv, 1998 (TrÝch Hoµng kim Giao, NguyÔn Thanh D¬ng 1997 [10].
ë bß chu kú ®éng dôc thêng kÐo dµi 21 ngµy, thêi gian ®éng dôc thêng kÐo dµi 25-36 giê (V.S. Sipilop 1967 [48], chu kú ®éng dôc ë gia sóc mang tÝnh ®Æc trng theo loµi.
Chu kú ®éng dôc cña bß ®îc chia lµm 4 giai ®o¹n:
- Giai ®o¹n tríc ®éng dôc
- Giai ®o¹n ®éng dôc
- Giai ®o¹n sau ®éng dôc
- Giai ®o¹n c©n b»ng sinh häc
§Æc ®iÓm cña tõng giai ®o¹n ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau: 2.1
B¶ng 2.1: c¸c giai ®o¹n cña chu kú ®éng dôc
C¸c biÓu hiÖn
Tríc chÞu ®ùc
ChÞu ®ùc
Sau chÞu ®ùc
CÇn b»ng
BiÓu hiÖn bªn ngoµi d¸ng vÎ
B¨n khoan ngoe ng¸c, kh«ng yªn, ®i l¹i, ®¸i r¾t – nh¶y lªn con kh¸c , kh«ng cho con kh¸c nh¶y, bá ®i r«ng
T×m ®ùc hoÆc ®Õn gÇn con kh¸c, chÞu cho nh¶y, mª ×
Cßn chÞu cho nhµy vµ phèi gièng (mét thêi gian ng¾n)
B×nh thêng
¨n uèng
KÐm ¨n gÆm cá l¬ lµ
¨n Ýt hoÆc kh«ng ¨n
¨n Ýt
¨n uèng b×nh thêng
¢m hé
Sng xung huyÕt, ®á h¬i phï bãng ít, mµng Ëm hé hÐ më
Bít sng, h¬i th©m, se dÝnh cá r¸c
HÕt sng
B×nh thêng
BiÕn ®æi bªn trong buång trøng
C¬ quan trøng ph¸t triÓn
Nang trøng nh« , c¨ng
ë bß rông trøng qu·ng 12-14 giê sau kÕt thóc chÞu ®ùc
Cã thÓ vµng nh« lªn
Tö cung (TC)
Mµng nhµy tö cung dµy lªn tô huyÕt
Mµng nhµy tö cung dµy, tr¬c lùc tèi ®a
Tr¬ng lùc bãt c¨ng
B×nh thêng
Cæ tö cung
HÐ më, ®á hång, bít ít, niªm dÞch láng, nhiÒu, trong suèt, dÔ ®øt 9 kÐo dµi 1-2 cm )
Mæ réng, niem dÞch ®Æc dÝnh cã mµu nöa trong kÐo dµi 7-10 cm
HÑp dµn, niªm dÞch ®Æc, gi¶m ®é keo dÝnh, mµu ®ôc b· ®Ëu dÔ ®øt
KhÐp kÝn b×nh thêng, kh«ng cã niªm dÞch
¢m ®¹o
§æ hång, ít bãng
Bít ®æ
DÇn d©n tröo vÒ b×nh thêng
B×nh thêng
Néi tiÕt
Nang trøng tiÕt oestradiol 17 β víi lîng nhiÒu dÇn. Progesteron gi¶m thÊp do thÓ vµng chu kú tríc ngõng ho¹t ®éng.
LH thÊp nhÊt trong giai ®o¹n nµy.
PGF2α t¨ng dÇn ®¹t ®Ønh cao tríc chÞu ®ùc 5 ngµy, kÐo dµi 3-4 ngµy råi gi¶m
Oestradiol 17 β ®Ønh cao
LH ®¹t ®Ønh cao ë ngµy chÞu ®ùc råi tôt xuèng ®ét ngét
PGF2α ë cøc thÊp nhÊt
Oestradiol gi¶m ®ét ngét sau ®ã t¨ng dÇn ®Ó t¹o mét ®Ønh thÊp v¶o ngµy thø 5-6 cña chu kú sau.
- Progesterale t¨ng d©n ®Õn ngµy thø 9-10 ®¹t ®Ønh cao qu·ng 5-6 ngµy.
- LH thÊp nhÊt cho ®Õn ngµy chÞu ®ùc cña chu kú sau
PGF2α B¾t ®Çu t¨ng. §Õn ngµy 14 ®¹t ®Ønh cao trong 3-4 ngµy tríc khi b¾t ®Çu chu kú míi.
2.1.2.4. Sù ®iÒu hoµ néi tiÕt trong chu kú ®éng dôc
Chu kú ®éng dôc ®îc ®iÒu hoµ bëi c¸c hormon vïng díi ®åi, c¸c Gonadotropin vµ c¸c Steroit cña buång trøng tiÕt ra. ViÖc ®iÒu hoµ tiÕt Gonadotropin hormon cña tuyÕn yªn ®o×o hái mét sù cÇn b»ng gi÷a c¸c mèi t¸c ®éng t¬ng hç hormon.
YÕu tè gi¶i phãng cña Hypothalamus gåm: FSH –RH vµ LH – RH cã t¸c ®éng kÝch thÝch thuú tríc tuyÕn yªn tiÕt nhiÒu FSH; LH, kÝch thÝch sù t¨ng trëng cña tö cung,. Sau khi rông trøng, thÓ vµng ®îc h×nh thµnh vµ tiÕt progesteron. Thêi kú ho¹t ®éng cña thÓ vµng ®îc gäi lµ pha lutein, kÐo dµi 16-17 ngµy ë bß. Sù tho¸i ho¸ cña thÓ vµng do ho¹t ®éng cña nh©n tè ph©n gi¶i lutein ®ã lµ: Prostaglandin F 2 (PGF 2α). Prostaglandin ®îc tiÕt ra tõ m« tö cung loµi ®éng vËt cã vó (NguyÔn tÊn Anh 1995 [2]
2.1.2.5. Sù thô tinh
Sù thô tinh kh«ng ph¶i lµ sù kÕt häp ®¬n gi¶n gi÷a tinh trïng vµ tÕ bµo trøng mµ lµ mét qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ lÉn nhau mét c¸ch phøc t¹p gi÷a hai tÕ bµo sinh dôc. KÕt qu¶ cña sù thô tinh lµ sinh ra mét tÕ bµo míi gäi lµ hîp tö, sau nµy lµ phoio vµ ph¸t triÓn thµnh mét c¬ thÓ míi kh¸c víi bè mÑ nhng mang ®Æc ®iÓm di truyÒn cña bè, mÑ cóng víi ®Æc ®iÓm di truyÒn cña loµi.
Ngêi ta thêng ph©n chia qu¸ tr×nh thô tinh cña ®éng vËt cã vó ra 4 giai ®o¹n nhá: Sù chuÈn bÞ cña tÕ bµo trøng; tinh trïng vµo tÕ bµo trøng; sù hinh thµnh tÒn h¹ch ®ùc vµ tiÒn h¹ch c¸i; sù kÕt hîp gi÷a hai tiÒn h¹ch.
a. Sù chuÈn bÞ cña tÕ bµo trøng
TÕ bµo trøng cña gia sóc vµ ®éng vËt cã vó khi tho¸t khái nang Groµ ®Òu cã vµnh tÕ bµo nang bao quanh, vµnh tÕ bµo nµy gäi lµ vµnh phãng x¹. Vµnh phãng x¹ cã t¸c dông b¶o vÖ tÕ bµo trøng nhng l¹i lµm trë ng¹i cho tinh trïng tiÕp xóc víi trøng. Ngay khi ®îc loa kÌn hót vµo èng dÉn trøng, tÕ bµo trøng tiÕt ra chÊt gäi lµ Fertilizin, chÊt nµy kÝch thÝch ho¹t ®éng cña tinh trïng vµ híng tinh trïng vµo phÝa m×nh (Prandrev, 1982). Tinh trïng gÆp trøng bao v©y xung quanh trøng. Acrox«m cña tinh trïng tiÕt men Hyaluronidaza men nµy hoµ tan ph©n gi¶i chÊt keo gi÷a c¸c tÕ bµo nang vÇnh phãng x¹ lµm chóng t¸ch rêi ra, tÕ bµo trøng ®îc lé ra ngoµi,khi sè lîng tinh trïng qu¸ Ýt, men Hyaluronidaza men kh«ng ®ñ ®Ó ph¸ vµnh phãng x¹, qu¸ tr×nh nµy rhô tinh sÏ kh«ng diÔn ra. ngîc l¹i khi sè tinh trïng qu¸ nhiÒu men Hyaluronidaza khong nh÷ng ph¸ vì c¶ tÕ bµo trøng. C¬ chÕ nµy cho biÕt: T¹i sao cÇn cã mét sè lîng nhÊt ®Þnh tinh trïng míi ®¶m bµo ®îc sù thô tinh, t¹o lîng tinh trïng qu¸ nhiÒu hoÆc qóa Ýt l¹i lµm gi¶m tû lÖ thô tinh. Acroxom cña tinh trïng dÔ bÞ tæn th¬ng khi cã t¸c nh©n ngoµi t¸c ®éng, tinh trïng bÞ tæn th¬ng Acrox«m mÊt t¸c dông trong qu¸ tr×nh thô tinh. Ngµy nay ngêi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ chÊt lîng tinh dÞch th«ng qua Acrox«m cña tinh trïng. Men Hyaluronidaza kh«ng mang ®Æc trng cho c¸c loµi gia sóc. Men nµy cña mét loµi gia sóc nµo ®ã cã thÓ ph©n gi¶i vµ ph¸ vâ ®îc tÊt c¶ vµnh phãng x¹ cña tÕ bµo trøng cña c¸c loµi gia sóc kh¸c. §©y còng lµ c¬ së cho viÖc hçn hîp tinh dÞch trong thô tinh nh©n t¹o. thêi gian cho viÖc tinh trïng bao v©y, phong to¶ vµ lµm tan vì vµnh phãng x¹ kÐo dµi ë bß kho¶ng 2-3 giê, cõu 3-4 giê, ë lîn 1 giê.
b- Tinh trïng chui vµo tÕ bµo trøng.
Sau khi ph¸ vì vµnh phãng x¹, tinh trïng tiÕp xóc víi mµnh trong suèt cña tÕ bµo trøng, ph¶n øng Acroxom tiÕp tôc xÈy ra, gióp tinh trïng chui vµo trong mµng trong suèt. ViÖc chui qua mµng trong suèt mang tÝnh ®Æc trng cho loµi, tinh trïng cña loµi nµo chØ chui vµo mµng trong suèt cña loµi ®ã. Sau khi chui vµo mµng trong suèt tinh trïng n»m ë kho¶ng kh«ng gi÷a mµng trong su«t vµ mµng no·n hoµng. Díi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ngêi ta còng ®· thÊy ®îc nhiÒu tinh trïng(cã khi tíi hµng tr¨m) chui vµo bªn trong mµng trong suèt. Chui vµo bÊt kú chç nµo cña mµng trong suèt.
Trong sè tinh trïng chui vµo mµng tron suèt chØ cã mét tinh trïng chui ®îc vµo trong mµng no·n hoµng. Nh÷ng tinh trïng cßn l¹i vÒ sau ®Òu ®îc nguyªn chÊt ®ång hãa.
Trong qu¸ tr×nh tinh trïng tiÕp xóc vµ x©m nhËp vµo bªn trong tÕ bµo trøng, tÕ bµo trøng ®ang ë c¸c thêi kú ph©n chia gi¶m ph©n lÇn 2. ChÝnh tinh trïng ®· kÝch thÝch qu¸ tr×nh nµy nhanh hoµn thiÖn vµ ho¹t ho¸ sù thµnh thôc cña trøng. Qóa tr×nh nµy nhanh vµ ho¹t hãa sù thµnh thôc cña trøng. Qu¸ tr×nh thô tinh chØ thùc sù xÈy ra sau khi ®· hoµn thµnh gi¶m ph©n trong tÕ bµo trøng.
c. Sù h×nh thµnh tiÒn h¹ch ®ùc vµ tiÒn h¹ch c¸i
Sau khi tinh trïng chui vµo mµng no·n hoµng, ®Çu tinh trïng tù t¸ch khái sæ, th©n vµ ®u«i. Nh©n ë ®Çu tinh trïng chuyÓn ®éng s©u vµo bªn trong trøng, híng tíi trung t©m cña trøng, trªn ®êng ®i nh©n vµ tinh trïng tr¬ng në phång lªn dÇn vµ biÕn thµnh 1 c¸i nh©n ®Æc trng gäi lµ tiÒn h¹ch (nh©n non ®ùc) . TÕ bµo trøng sau khi ®îc tinh trïng ho¹t ho¸, qu¸ tr×nh gi¶n ph©n lÇn 2 ®îc hoµn thiÖn. Nh©n ®¬n béi cña trøng còng cã nh÷ng biÕn ®æi nh nh©n tinh trïng, chuyÓn ®éng sau vµo trong trøng, híng tíi trung t©m cña trøng. Trªn ®êng ®i nã tr¬ng në , lín lªn vÒ kÝch thíc vµ trë thµnh mét nh©n ®Æc biÖt gäi lµ tiÒn h¹ch c¸i(nh©n non c¸i).
d. Sù kÕt hîp tiÒn h¹ch
TiÒn haÞch ®ùc, tiÒn h¹ch c¸i tiÕn vµo trung t©m cña trøng vµ tiÕn s¸t vµo nhau, sau ®ã hoµ hîp lÉn nhau. Sù kÕt hîp c¸c h¹ch ®¸nh dÊu sù b¾t ®Çu cña mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi míi vÒ chÊt, ®©y lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hîp tö. Thêi kú nµy cã thÓ gäi lµ cao ®iÓm cña toµn bé qu¸ tr×nh sinh s¶n h÷u tÝnh. Ngay sau khi h×nh thµnh hîp tö ®· bíc vµo thêi kú ph©n chia. Qu¸ tr×nh ph©n chia ®îc diÔn ra trong suèt thêi gian di chuyÓn xuèng tö cung, niªm m¹c tö cung ®· ®îc chuÈn bÞ cho sù c tró lµm tæ cña hîp tö.
2.1.2.5 Qu¸ tr×nh mang thai
Sù ph¸t triÓn cña thai lµ hiÖn tîng sinh lý ®Æc biÖt cña c¬ thÓ, nã ®îc b¾t ®Çu tõ khi trøng ®îc thô tinh cho ®Õn khi ®Î xong. Trong thùc tÕ sù cã thai cña bß ®îc tÝnh ngay tõ ngµy phèi gièng cuèi cïng cho ®Õn ngµy ®Î. Thêi gian mang thai phô thuéc nhiÒu vµo yÕu tè gièng nh: tuæi cña mÑ, ®iÒu kiÖn nu«i dìng, chÕ ®é khai th¸c vµ sö dông, sè lîng thai, ®«i khi cßn phô thuéc vµo løa ®Î hoÆc tÝnh biÖt cña thai. Thêi gian mang thai cña bß dao ®éng trong kho¶ng 278-290 ngµy.
Theo A.P.Studentop (1965), V.A (Paplop 1976){47} cho biÕt thêi kú mang thai trung b×nh cña bß tõ 280 -285 ngµy.
Theo nghiªn cøu cña L¬ng V¨n L·ng vµ Vâ V¨n Sù (1970-1979) (TrÝch TrÇn Träng Thªm 1986 {25} Trªn bß Holstein Friesian t¹i Trung t©m gièng bß s÷a Hµ Lan Sao §á th× thêi gian cã chöa lµ 279,87 ngµy. Thêi gian chöa cña bß Sind ®á Philipin: 280(252-292) ngµy, ë Pakistan: 285 (257-328) ngµy. Theo tiÕn sü AA. RUbenkop (1975) thêi gian chöa ë bß lang tr¾ng ®en(LT§) F2 3/4 (LT§), F3 7/8 LT§ t¬ng øng lµ: 276,5; 275,5; 276,0 ngµy trªn c¸c nhãm bß lai cã ¾ vµ 5/8 m¸u HF cña n«ng trêng Ba V× t¬ng øng lµ: 278,3 vµ 280,1 ngµy(NguyÔn V¨n Thëng, NguyÔn Kim Ninh vµ Lª Träng L¹p, 1982). (TrÝch: TrÇn Träng Thªm, 1986) {25}
2.1.2.6. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î
Kho¶ng c¸ch løa ®Î lµ phô thíc ®o kh¶ n¨ng sinh s¶n mét c¸ch râ rÖt cña gia sóc. ë bß 1 n¨m 1 løa lµ kho¶ng c¸ch lý tëng, kho¶ng c¸ch løa ®Î dµi ¶nh hëng ®Õn toµn bé thêi gian cho s¶n phÈm, tíi tæng s¶n lîng s÷a vµ sè bª con ®îc sinh ra trong mét ®êi bß mÑ, dÉn ®Õn h¹n chÕ viÖc n©ng cao tÕn bé di truyÒn. Kho¶ng c¸ch løa ®Î phô thuéc vµo chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng ®Æc ®iÓm sinh vËt cña gièng, thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î, kü thuËt phèi gièng, v¾t s÷a vµ c¹n s÷a...., gia sóc cµng m¾n ®Î th× hÖ sè t¸i s¶n xuÊt (Kt) cµng cao. Lauhiuna (Liªn x« cò) ®· ®a ra c«ng thøc tÝnh hÖ sè t¸i s¶n xuÊt cña bß (Kt):
Kt =
Trong ®ã:
T: Sè bª do bß c¸i ®Î ra, V; tuæi bß c¸i (n¨m).
Kt cµng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cµnh lín.
Sadal ®a ra chØ tiªu ®¸nh gi¸ n¨ng xuÊt bß c¸i b»ng kho¶ng c¸ch løa ®Î. Bß cã kho¶ng c¸ch løa ®Î K = 410 ngµy lµ bß rÊt tèt, K = 411- 460 ngµy lµ tèt, K = 461 ngµy trë lªn lµ bß kh«ng tèt. theo NguyÔn Kim Ninh 1994 {19}.
ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i dìng cha ®Çy ®ñ nªn kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î lµ 18-20 th¸ng(NguyÔn V¨n Thëng 1982 {18}> Bß lai sind: 417 ngµy (TrÇn Do·n Håi 1971), ë bß lai F1 (Holstein friz x lai sind: 398, 6 ngµy (NguyÔn V¨n §øc 1982), 378 ngµy nu«i dìng tèt) vµ 424 ngµy (nu«i dìng kÐm) TrÇn Do·n Håi vµ céng sù 1967 -1968 ), 540 ngµy (NguyÔn Kim Ninh vµ Lª Träng L¹p) , 473 ngµy (TrÇn Träng Thªm 1986 {25}.
2.1.2.7 . Thêi gian håi phôc tö cung sau khi ®Î:
Khi ®Î tö cung co rót ®Ó ®¶y thai ra ngoµi. Sau ®ã tö cung co l¹i (hÇu nh trë l¹i kÝch thíc ban ®Çu). Qu¸ tr×nh ®ã gäi lµ håi phôc tö cung sau khi ®Î. §ã lµ giai ®o¹n sinh lý cã ¶nh hëng r¸t lín ®Õn kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î. §èi víi bß tõ l©u ngêi ta ®· cho r»ng thêi gian ®Ó bé m¸y sinh dôc håi phôc hoµn toµn sau khi ®Î lµ 3 tuÇn. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu sau nµy chøng minh r»ng thêi gian nµy dµi h¬n chót Ýt (Rosbech – 1956) thêi gian tö cung håi phôc hoµn toµn ë bß ®Î løa ®Çu lµ 42 ngµy. ë bß ®· ®Î nhiÒu lÇn lµ 50 ngµy. B»ng ph¬ng ph¸p kh¸m qua trùc trµng cho biÕt: 4 ngµy sau khi ®Î thÓ tÝch tö cung gi¶m 1/2 vµ vµo kho¶ng ngµy thø 18 sau khi ®Î, tö cung håi phôc gÇn nh hoµn toµn, Trong thêi gian sau khi ®Î sù ph¸ ho¹i cña m« néi m¹c tö cung kÌm theo sù cã mÆt cña sè lîng lín b¹ch cÇu cïng víi viÖc gi¶m thÊp lßng m¹ch néi m¹c tö cung. C¸c tÕ bµo cæ tö cung gi¶m vÒ sè lîng vµ kÝch thíc. Nh÷ng biÕn ®æi nhanh chãng vµ kh«ng c©n ®èi cã thÓ lµ mét nguyªn nh©n lµm cho tû lÖ thô thai sau khi ®Î bÞ gi¶m thÊp. C¸c m« m¸u bÞ träc vµ rông khái d¹ con 12 ngµy sau khi ®Î. Sù t¸i sinh cña bÒ mÆt biÓu m« ë c¸c nóm xuÊt hiÖn b»ng c¸ch lín lªn tõ m« bao bäc xung quanh vµ ®îc hoµn tÊt sau khi ®Î lµ 15-20 ngµy tö cung co l¹i b×nh thêng. Theo NguyÔn Träng TiÕn (1991) [33] cho biÕt kho¶ng 60 ngµy sau khi ®Î cã 75 % sè bß c¸i cã c¬ quan sinh dôc ®îc phôc håi sau 75 ngµy cã 87 %. §èi víi bß ®Î khã, sãt nhau thêi gian nµy lµ 4 th¸ng. T¸c gi¶ còng cho biÕt ë ®µn bß c¸i sù håi phôc tö cung phÝa kh«ng mang thai lµ 11,4 ngµy. Sù co d¹ con cßn phô thuéc vµo c¬ thÓ, ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i dìng, qu¸ tr×nh ®Î vµ sù hé lý ch¨m sãc sau khi ®Î.
2.1.3 Sù ®iÒu hoµ ho¹t ®éng sinh dôc cña tuyÕn néi tiÕt
Ho¹t ®éng sinh dôc chÞu sù ®iÒu tiÕt cña hÖ thÇn kinh thÓ dÞch,.HÖ ThÇn kinh th«ng qua c¸c thô quan nhËy c¶m lµ n¬i tiÕp nhËn tÊt c¶ c¸c xung ®éng cña ngo¹i c¶nh vµo c¬ thÓ, ®Çu tiªn lµ ®¹i n·o vµ vâ n·o mµ trùc tiÕp lµ Hypothalamus tiÐt ra c¸c chÊt kÝch thÝch (yÕu tè gi¶i phãng) GH-RF kÝch thÝch thuû tríc tuyÕn yªn tiÕt FSH, LH, c¸c hormon ®ã theo m¸u t¸c ®éng tíi buång trøng lµm nang trøng ph¸t triÓn ®Õn møc ®é chÝn vµ tiÕt ra oestrogen.
Trong qu¸ tr×nh sinh lý b×nh thêng, gia sóc ®Õn tuæi trëng thµnh, buång trøng ®· cã nang trøng ph¸t triÓn ë c¸c gi¶i ®o¹n kh¸c nhau, trong qu¸ c¬ thÓ con vËt ®· cã s½n mét lîng nhÊt ®Þnh vÒ oestrogen., chÝnh oestrogen. t¸c ®éng lªn trung khu vá ®¹i n·o vµ ¶nh hëng ®Õn Hypothalamus t¹o ®iÒu kiÖn cho sù xu©t hiÖn vµ lan truyÒn c¸c xung ®éng thÇn kinh g©y tiÕt GnRH chu kú(Gonadotropin Realising hormon hay hormon gi¶i phãng – F.RH vµ L.RH).
F.RH (Folliculin Realising hormon) – - P- RH (Prolactin realeasing hormon)
L.RH (Lutein Realising hormon)
(F.RH vµ L.RH gäi chung lµ GnRH).
F.Rh kÝch thÝch thuú tríc tuyÕn yªn tiÕt Follicules timulatinh hormon (FSH ) kÝch tè nµy kÝch thÝch sù ph¸t triÓn no·n nang cña buång trøng, no·n nang ph¸t triÓn trøng chÝn lîng oestrogen tiÕt ra nhiÒu h¬n. oestrogen t¸c®éng lªn trung t©m Hypothalamus, vá ®¹i n·o g©y nªn hiÖn tîng ®éng dôc. LRH kÝch thÝch thuú tríc tuyÕn yªn tiÕt ra hormon kÝch thÝch sinh hoµng tè (Lutein Realising hormon) LH, LH t¸c ®éng vµo buång trøng, lµm trøng chÝn muåi. KÕt hîp víi FSH lµm no·n bµo vâ ra vµ gay nªn hiÖn tîng th¶i trøng, h×nh thµnh thÓ vµng vµ RRH kÝch thÝch thuú tríc tuyÕn yªn ph©n tiÕt LTH (Lueino trofic hormon ) LTH t¸c ®éng vµo buång trøng duy tr× sù tån t¹i cña thÓ vµng kÝch thÝch thÓ vµng ph©n tiÕt progesterone. progesterone t¸c ®éng lªn tuyÕn yªn øc chÕ tuyÕn yªn ph©n tiÕt FSH, LH. Qu¸ tr×nh ®éng dôc ch¸m døt.
Progesterone t¸c ®éng vµo tö cung lµm cho tö cung dµy lªn t¹o c¬ së cho viÖc lµm tæ cña hîp tö - ph«i lóc ban ®Çu (t¹o s÷a tö cung), nªn con vËt cã chöa thÓ vµng tån t¹i suèt thêi gian mang thai, cã nghÜa lµ lîng progesterone ®îc duy tr× víi nång ®é cao trong m¸u. NÕu kh«ng cã chöa thÓ vµng tån t¹i ®Õn ngµy thø 15-17 cña chu kú sau ®ã teo dÇn cóng cã nghÜa lµ hµm lîng progesterone còng gi¶m dÇn, gi¶m ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh nã l¹i cïng mét sè nh©n tè kh¸c kÝch thÝch vá ®¹i n·o Hypothalamus tuyÕn yªn, lóc nµy tuyÕn yªn ngõng ph©n tiÕt LTH, t¨ng cêng ph©n tiÕt FSH, LH. Chu kú sinh dôc míi l¹i h×nh thµnh.
Sù liªn hÖ Hypothalamus, tuyÕn yªn vµ tuyÕn sinh dôc ®Ó ®iÒu hoµ ho¹t ®éng sinh dôc cña gia sóc c¸i kh«ng chØ theo chiÒu thuËn mµ cßn theo c¬ chÕ ®iÒu hoµ ngîc. C¬ chÕ ®iÒu hoµ ngîc ®ãng vai trß quan träng trong viÖc gi÷ v÷ng “ C©n b»ng néi tiÕt”.
Lîi dông c¬ chÕ ®iÒu hoµ ngîc nµy mµ ngêi ta sö dông hµm lîng progesterone ®a vµo ®Ó ®iÒu khiÓn chu kú tÝnh ë gia sóc c¸i.
Khi ®a mét lîng progesterone vµo c¬ thÓ lµm cho hµm lîng progesterone trong m¸u t¨ng lªn. Theo c¬ chÕ ®iÒu hoµ ngîc trong khu ®iÒu khiÓn sinh dôc ë Hypothalamus bÞ øc chÕ, k×m h·m sù tiÕt c¸c kÝch tè cña tuyÕn yªn, lµm cho c¸c no·n noan t¹m thêi ngõng ph¸t triÓn,do ®ã lµm cho chu kú ®éng dôc t¹m thêi ngõng l¹i. Sau khi kÕt thóc sö dông progesterone, hµm lîng nµy trong m¸u sÏ gi¶m xuèng ®ét ngét, sù k×m h·m ®îc gi¶i to¶, trung khu ®iÒu khiÓn sinh dôc ®îc kÝch thÝch, kÝch tè FSH l¹i ®îc bµi tiÕt ®· kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña no·n nang lµm cho chu kú tÝnh ®éng dôc cña tÊt c¶ bß c¸i ®îc xö lý trë l¹i ho¹t ®éng cïng mét lóc; HiÖu qu¶ t¸c ®éng sÏ cao h¬n nÕu cã sù kÕt h._.îp cña mét sè lo¹i hormon kh¸c: HTNC, oestradial Benzoat, LH.
Cã t¸c gi¶ chØ ra r»ng tû lÖ = (Lª V¨n Thä, Lª Xu©n C¬ng 1979 [30])
HiÖn nay cïng víi viÖc thu ®îc nh÷ng chÕ phÈm FSH vµ LH tinh khiÕt, quan niÖm vÒ kÝch tè cña tuyÕn yªn còng thay ®æi.
NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· gi¶i thÝch sù tiÕt oestrogen lµ kÕt qu¶ t¸c ®éng ®ång thêi cña FSh vµ LH (E.E.Jones – 1972 ). XuÊt ph¸t tõ nh÷ng thùc nghiÖm ngêi ta ®· chøng minh r»ng FSH g©y ¶nh hëng lªn c¸c qóa tr×nh gi¶m ph©n trong tÕ bµo m« cña c¸c nang trøng, mµ bÒ mÆt mµng cña nã chÞu ¶nh hëng cña FSH sau khi ®· qua t¸c dông cña oestrogen (E. Peter vµ céng sù – 1972 ).
Prolactin (Lutein tropinhoromon): Prolactin cã t¸c dông trong thêi kú ®Çu cã thai gióp cho thÓ vµng tån t¹i trong buång trøng. Mét sè ý kiÕn kh¸c cho r»ng sù tiÕt ra Prolactin cña tuyÕn yªn thøc hiÖn ®îc nhê kÝch thÝch thÇn kinh vïng díi ®åi thÞ vµ c¸c ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn ë tö dung ®· cã thai. Ngîc l¹i nÕu tö cung kh«ng cã thai th× tuyÕn yªn kh«ng tiÕt ra prolactin.
Oxytoxin lµ lo¹i hormon do thuú sau tuyÕn yªn tiÕt ra, Oxytâin cã t¸c dông ®Æc biÖt lµ kÝch thÝch sù co bãp cña tö cung, t¨ng cêng sù co bãp cña tuyÕn s÷a.
2.1.3.2. KÝch tè buång tróng, nhau thai vµ prostaglandin
Buång trøng cña gia sóc c¸i ngoµi chøc n¨ng t¹o trøng cßn tiÕt ra mét sè lo¹i hormon nh: Estrogen, progesterone
a. Oestrogen
Trong buång trøng c¸c hormon ®îc t¹o ra bëi toµn bé tÕ bµo nang trøng vµ tæ chøc kÏ. ë ®éng vËt khi cã chöa oestrogen ®îc tæng hîp bëi nhau thai (E.R. Bagramiou -1972), Nhng hormon nµy ®îc tæng hîp bëi vá tuyÕn trªn thËn víi mét lîng nhá v× thÕ khi thiÕu vÉn thÊy sù tiÕt oestrogen kh«ng bÞ ngõng. Oestrogen gåm 3 lo¹i: Oestradiol, oestron vµ oestriol, trong ®ã oestradiol cã t¸c dông m¹nh nhÊt, oestriol yÕu nhÊt. Chóng cã tÝnh chÊt gièng nhau ®Òu lµ c¸c Steroid. Ho¹t tÝnh sinh lý m¹nh nhÊt vÉn lµ oestradiol, nã tån t¹i díi hai d¹ng ®ång ph©n α vµ β (G.M Segala, 1980), trong ®ã oestradiol 17 β cã ho¹t tÝnh sinh häc n\m¹nh h¬n c¶ (lín h¬n oestradiol 17 α tíi 40 lÇn vµ h¬n oesteron 10 lÇn. Trong qu¸ tr×nh sinh tæng hîp Oesteron Ngêi ta thÊy r»ng cã sù chuyÓn ho¸ qua l¹i cña chóng. VÝ dô: Oesteron 17 α dÔ dµng chuyÓn thµnh oestron, oestron bÞ ph©n gi¶i thµnh nh÷ng s¶n phÈm steroit (L.D.Sesgelson, 1985).
C«ng dông cña oestroen lµ kÝch thÝch c¬ quan sinh dôc c¸i ph¸t triÓn., lµm c¬ quan sinh dôc t¨ng sinh vµ tiÕt dÞch gióp gia sóc c¸i cã nh÷ng biÓu hiÖn ®éng dôc. B»ng thùc nghiÖm dÉ chøng minh r»ng khi cho oestrogen vµo c¬ thÓ con c¸i lµm t¨ng khèi lîng cña d¹ con vµ buång trøng lµ do kÕt qu¶ cña sù t¨ng tæng hîp protit vµ axit nucleic.
B. Progesteron:
Khi bao no·n chÝn, trøng rông khái nang trøng t¹i n¬i ®ã m¹ch qu¶n vµ tÕ bµo s¾c tè vµng ph¸t triÓn thµnh thÓ vµng. Khi cßn tån t¹i vµ ho¹t ®éng thÓ vµng tiÕt ra Progesteron, lµ mét steroit cã 21 c¸cbon. Nã còng ®îc tiÕt ra ë nhau thai vµ mét lîng nhá tõ tuyÕn thîng thËn.
Progesteron kÝch tÝch sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña niªm m¹c tö cung, ©m ®¹o tÝch luü nhiÒu glucogen ë c¸c niªm m¹c ®ã, lµm ph¸t triÓn líi mao m¹ch tö cung. Progesteron lµm gi¶m tÝnh mÉn c¶m co bãp néi m¹c tö cung, tham gia vµo sù chuÈn bÞ cña néi m¹c d¹ con cho sù lµm tæ cña hîp tö, nã còng lµm t¾ng sinh vµ ph¸t triÓn ¸c bao tuyÕn vó. Khi trøng d· thô tinh vµ lµm tæ hormon nµy cã t¸c dông dìng thai: Lµm nhau thai ph¸t triÓn vµ duy tr× sù ph¸t triÓn cña thai. Lµm gi¶m tÝnh mÉn c¶m cña c¬ tr¬n tö cung víi Oytoxin, øc chÕ sù s¶n sinh (GSH (FSH vµ LH) cña tuyÕn yªn, do ®ã øc chÕ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña bao no·n.
C¬ chÕ t¸c ®éng cña nã lµ øc chÕ c¸c enzim, mµ nh÷ng enzim nµy ®îc oestrogen kÝch thÝch bao gåm hÖ thèng enzim, mµ nh÷ng enzim nµy ®îc oestrogen kÝch thÝch bao gåm hÖ thèng enzim oxy ho¸ glucoronidaza, photphataza vµ c¸cbonic anhydraza.
c. KÝch tè nhau thai
Ngay sau khi hîp tö b¾t ®Çu lµm tæ ë tö cung, tói ph«i ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Khi tói ph«i lín lªn tuyÕn nhau thai ®îc h×nh thµnh. HÖ Thèng nhau thai ë bß cã cÊu t¹o d¹ng nói. Nóm nhau thai con va mÑ kÕt hîp víi nhau theo hÖ thèng cµi r¨ng lîc. Chóng chiÕm gÇn hÕt tö cung. Nhau thai tiÕt ra hormon lµ Prolan A vµ Prolan B.
- Prolan A; Cã t¸c dông d¬ng tù FSH vµ oestrozen
- Prolan B: Cã t¸c dông t¬ng tù LH vµ Progesteron
ë ngùa cã chöa nhau thai tiÕt ra kh¸ nhiÒu prolan A (huyÕt thanh ngùa chöa – HTNC) vµ 1 Ýt prolan B. Ho¹t tÝnh sinh häc gÇn gièng FSH. ë ngêi nhau thai tiÕt ra hormon lµ HCG (Human Chotioc\nic gonadotrophin) lµ mét glycoprotein gåm hai chuçi polypirtit α vµ β khèi lîng ph©n tö lµ 46.000 (riªng α lµ 18.000, β lµ 28.000), Ho¹t tÝnh sinh häc cña HCG c¬ b¶n gièng LH.
d. Prostaglandine:
LÇn ®Çu tiªn Prostaglandine ®îc ph¸t hiÖn trong tinh dÞch ngêi (1935), lóc ®ã ngêi ta gi¶ thiÕt g»ng nguån gèc cña nã xuÊt hiÖn tõ tuyÕn tiÒn liÖt (Prostala glandula), do ®ã mµ cã thuËt ng lµ Prostaglandin. Prostaglandin lµ mét axÝt bÐo kh«ng no, trong ph©n tö cã chøa 20 nguyªn tö Hydro n»m trong thµnh phÇn photpholipit cña mµng tÕ bµo. Tuú theo c¸ch s¸p ®Æt cña c¸c nguyªn tö ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau, tuú c¸ch kÕt hîp 2 nhãm hydroxit vµ nhãm xeton mµ chia thµnh 4 chÊt Prostaglandin. TËp hîp trong 4 nhãm chÝnh ®îc ®Æt tªn lµ A, B, E, F, trong ®ã nhãm E vµ nhãm F cã ®Æc tÝnh sinh häc m¹nh nhÊt.
Tõ n¨m 1966 Prostaglandin ®· ®îc bµo chÕ t¹i c¸c xÝ nghiÖp lín vµ ®îc sö dông. Ngêi ta ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm dïng Estrumeta.
Prostaglandin ®Ó ®iÒu hoµ chøc n¨ng sinh s¶n cña bß c¸i vµ cõu c¸i (chÊt nµy ®îc tæng hîp t¬ng tù nh Prostaglandine ) gi¸ trÞ cña nã lµ hiÖu lùc m¹nh gÊp 100 lÇn (PGF2α ) tù nhiªn nhng ¶nh hëng tíi co rót c¬ tr¬n tö cung chØ b»ng khi dïng (PGF2α ) tù nhiªn (Lª Xu©n C¬ng 1993) {4}).
T¸c dông sinh lý lín nhÊt cña Prostaglandin. trong ch¨n nu«i lµ ®iÒu khiÓn chøc n¨ng sinh s¶n. Ngêi ta biÕt r»ng thÓ vµng ®ãng vai trß chñ chèt trong viÖc ®iÒu khiÓn chu kú sinh dôc cña ®éng vËt. Progesteron cña thÓ vµng øc chÕ tiÕt kÝch dôc tè cña hÖ thèng Hypothalamus vµ tuyÕn yªn. Trong mét thêi gian dµi ngêi ta kh«ng râ c¬ chÕ nµo mµ tíi thêi gian nhÊt ®Þnh (thêng lµ cuèi chu kú sinh dôc) th× thÓ vµng tho¸i ho¸ vµ gi¶m lîng Progesteron. Tíi n¨m 1966 (Batheoch) míi x¸c ®Þnh ®îc r»ng chÊt Prostaglandin t¨ng lªn trong d¹ con vµo cuèi chu kú sinh dôc ®· g©y ra sù tiªu biÕn thÓ vµng. Ngµy nay ®· ®îc nhiÒu khoa häc x¸c nhËn trªn nhiÒu lo¹i vËt nãi chung. Sù ph¸t hiÖn nµy më ra nhiÒu biÕn ®æi c¬ b¶n trong c«ng nghiÖp ch¨n nu«i bëi v× khi tiªm Prostaglandin (PGF2α ) ngo¹i sinh cho phÐp ®iÒu khiÓn chu kú sinh dôc, g©y tho¸i hãa thÓ vµng vµo bÊt kú giai ®o¹n nµo cña chu kú sinh dôc vµ qua c¬ chÕ ®iÒu khiÓn ngîc l¹i, tuyÕn yªn sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn no·n bao ë buång trøng vµ g©y ra ®éng dôc vµ rông trøng. §iÒu nµy t¹o ra kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc ®ång lo¹t ®Ó tiÕn hµnh phèi gièng cho gia sóc b»ng thô tinh nh©n t¹o trong cïng mét thêi gian. Ngµy nay PGF2α vµ c¸c chÊt ®ång d¹ng cña nã ®· ®îc xem lµ chÊt cã t¸c dông trong qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ cña thÓ vµng. Chóng ®îc dïng téng r·i vµ phæ biÕn trong viÖc g©y ®éng dôc ®ång lo¹t vµ kÕ ho¹ch ho¸ trong phèi gièng gia sóc. Sö dông PGF2α ®Ó ®iÒu chØnh sinh s¶n ®· ®îc dïng réng r·i vµ tæng kÕt bëi c¸c t¸c gi¶ nh Graves vµ céng sù (1986 {78}), Harper vµ Walton (1984), Henrick vµ cs (1986 {81}), Louis vµ cs (1972) {87}.
TÊt c¶ nh÷ng nghiªn cøu trªn ®· ®a ra liÒu lîng vµ c¸ch sö dông PGF2α phô thuéc vµo b¶n chÊt ho¸ häc cña nã, tr¹ng th¸i sinh dôc cña con c¸i, giai ®o¹n cña chu kú ®éng dôc, gièng gia sóc vµ môc ®Ých sö dông cña ngêi kü thuËt.
e. HuyÕt thanh ngùa chöa (H.T.N.C)
N¨m 1930, H.Cole vµ G.Hart ®· ph¸t hiÖn thÊy trong huyÕt thanh ngùa chöa cã mét chÊt ho¹t tÝnh híng sinh dôc tÊt cao. C¸c hormon nµy ®îc t¹o thµnh kh«ng ph¶o tõ mµgn nhau thai mµ tõ trong líp néi m¹c tö cung cña ngùa mÑ. Theo c¸c t¸c gi¶ ®ã, v× cÊu tróc ph©n tö cña hormon néi m¹c tö cung rÊt lín kh«ng ®i qua ®îc cÇu thËn nªn nã kh«ng cã trong níc tiÓu (nh kÝch tè nhau thai cña ngêi), mµ chØ thÊy cã trong m¸u. Thêi gian HTNC cã ho¹t tÝnh tõ ngµy thø 40-60 khi ngùa cã chöa, cao nhÊt lµ khi ngùa cã chöa 90-120 ngµy. Ho¹t tÝnh cña hormon trong HTNC t¨ng dÇn ®Õn cùu ®¹i tõ 80-280 ®¬n vÞ chuét (®.v.c)/ huyÕt thanh trong kho¶ng (60-100 ngµy chöa, råi gi¶m dÇn (cã trêng hîp mÊt h¼n ë 150 ngµy cã chöa).
B¶n chÊt ho¸ häc cña huyÕt thanh ngùa chöa lµ mét glycoprotein, trong ®ã c¸c Hªxose, galactose) kho¶ng 13 %, c¸c Hexosami (glucosamin vµ galactosamin) 17,6 %. Axitxicilic 10,8 %, tæng céng lµ 41,4 gluxit trong 100 gam glucoprotein. Hµm lîng c¸c chÊt trªn cña FSH vµ LH tuyÕn yªn ngùa ®Òu Ýt h¬n so víi huyÕt thanh ngùa chöa. Hexose trong LH lµ 9,8 trong FSH lµ 8,7. Hexosamin lµ 8,6 vµ 7,7. Axitxialic lµ 7,9 vµ 6,8. Nh vËy tæng sè gluxit cña LH vµ FSH chØ cã kho¶ng 25,4 vµ 24,2 trong 100 g glucoprotein.
Nh÷ng nghiªn cøu cña H.Cole vµ G.Hart (1930) vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c ®· chøng minh ho¹t tÝnh hai mÆt cña H.T.N.C võa gièng FSH võa gièng LH. Nh÷ng nghiªn cøu cña Legault Demane(1991) ®· x¸c minh kÝch dôc tè H.T.N.C lµ mét ph©n tö ®¬n vµ cã 2 tiÓu ®¬n vÞ α vµ β, mµ tiÓu ®¬n vÞ β ®¹m nhiÖm c¶ hai ho¹t tÝnh FSH vµ LH cña ph©n tö nguyªn vÑn. KÝch dôc tè cña H.T.N.C cã thêi gian b¸n sinh (Half – Life), Invivo (6 ngµy) dµi h¬n kÝch dôc tè tuyÕn yªn vµ kÝch dôc tè nhau thai (Pavlop vµ Wald, 1961). TÝnh chÊt nµy cïng víi ho¹t tÝnh hai mÆt FSH vµ LH, hiÖu lùc t¸c ®éng cña nã ®· lµm cho H.T.N.C ®îc sö dông v¬i qua m« réng ®Ó kÝch thÝch chøc n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i (g©y ®éng dôc, g©y bµi no·n).
2.1.4. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n
2.1.4.1. Di truyÒn (nh©n tè bªn trong).
C¸c t×nh tr¹ng sinh s¶n thêng cã hÖ sè di truyÒn (h2) rÊt thËp. ë bß hÖ sè di truyÒn vÒ kho¶ng c¸ch giöa hai løa ®Î cã h2 =0,05-0,10, kh¶ n¨ng ®Î sinh ®«i = 0.08-0.10 vµ ®é dµi thêi gian sö dông bß cã h2 = 0,15 -0,2 (Vªng, 1961). C¸c ph¸t hiÖn nµy gióp cho ngµnh ch¨n nu«i kh«ng ®Çu t vµo nh÷ng kh©u Ýt sinh lîi. HÇu hÕt c¸c biÕn ®æi quan träng quan s¸t thÊy vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n ®Òu do ¶nh hëng c¶u ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Nh×n chung nh÷ng nghiªn cøu vÒ gen ¶nh hëng ®Õn sinh s¶n cha ®îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu, mÆc dï gen ¶nh hëng ®Õn sinh s¶n b»ng 3 con ®êng:
- Cã thÓ nh÷ng gen g©y chÕt, nöa g©y chÕt, lµm trøng kh«ng thô tinh råi chÕt.
- Do rèi lo¹n néi tiÕt di truyÒn lµm ¶nh hëng ®Õn c¸c hormon híng sinh dôc, tõ ®ã g©y ¶nh hëng ®Õn sinh s¶n.
- C¸c gen ho¹t ®éng chi phèi ®Õn sinh s¶n cã nh÷ng chªnh lÖch kh¸c nhau (do t¸c ®éng cña m«i trêng). Sù chªnh lÖch céng gép ®ã cã thÓ lµm kÐm sinh s¶n hoÆc g©y chÕt (Hoµng Kim, Giao 1996, N©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n gia sóc c¸i).
2.1.4.2. Nh©n tè bªn ngoµi:
Nh©n tè bªn ngoµi ¶nh hëng ®Õn sinh s¶n gåm cã dinh dìng ch¨m sãc, qu¶n lý vµ thêi tiÕt khÝ hËu.
Dinh dìng
Lµ yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sinh s¶n rÊt ®a d¹ng, kÝn ®¸o vµ chËm ch¹p, ph¶i ph©n tÝch tØ mØ vµ toµn diÖn míi ph¸t hiÖn ®îc, ë bß t¬ ®îc nu«i dìng tèt tèc ®é dinh trëng nhanh, tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh sím. Soren Senhansel (1959) ®· tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ë bß Holsteinfresian víi møc dinh dìng 140 % vµ 60% so víi tiªu chuÈn. Tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu t¬ng øng lµ 8,5 vµ 16,6 th¸ng. Bß trëng thµnh ®îc nu«i dìng cao cã thÓ dÉn tíi sù tÝch mì trong c¬ thÓ, mì bao bäc buång trøng vµ cè ®Þnh hormon còng dÉn ®Õn sÝnh s¶n thÊp. Trong trêng hîp nu«i dìng bß ë møc dinh dìng thÊp, chøc n¨ng sinh s¶n bÞ k×m h·m. Nh vËy cÇn x¸c ®Þnh møc dinh dìng phï hîp vµ ®iÒu chØnh sao cho khÈu phÇn ®îc c©n ®èi vÒ protein, c¸c axit amin, ®êng, kho¸ng vµ vitamin cho gia sóc trong tõng giai ®o¹n cô thÓ. KhÈu phÇn ¨n thiÕu kho¸ng hoÆc vi lîng còng ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña chóng, g©y rèi lo¹n sinh s¶n vµ øc chÕ ®éng dôc, nhÊt lµ thiÕu phèt pho. Bß c¸i thêng thiÕu phètpho do c«ng viÖc cung cÊp cho nhu cÇu tiÕt s÷a. Buång trøng nh÷ng con nµy nhá l¹i, sau khi ®Î thëng chØ ®éng dôc mét lÇn, nÕu kh«ng kÞp thêi th× sau cai s÷a míi ®éng dôc trë l¹i.
KÏm (Zn) tham gia kÝch thÝch sù chuyÓn ho¸ caroten thµnh vitamin A, sù thiÕu hôt kÏm diÔn ra cïng víi sù thiÕu hôt vitamin A trong c¬ thÓ,niªm m¹c m¾t, niªm m¹c ruét vµ niªm m¹c ®êng sinh dôc cã hiÖn tîng sõng ho¸, hîp tö khã lµm tæ, khã b¸m ë sõng tö cung, kÏm vµ photpho cã ¶nh hëng ®Õn sù s¶n sinh hormon sinh dôc. Khi thiÕu nh÷ng nguyªn tè nµy buång trøng thêng nhá l¹i. mét lîng kÏm ®Çy ®ñ sÏ lµm t¨ng ®é m¾n ®Î lµ lµm gi¶m tû lÖ chÕt cña ph«i (NguyÔn Trong TiÕn 1991 {33}
Sè lîng nh÷ng nguyªn tè kh¸c nhau tham gia vµo thµnh phÇn c¬ thÓ ®éng vËt dao ®éng trong ph¹m vi réng. Nh÷ng lo¹i cã mÆt trong c¬ thÓ b»ng 10 -20 % ®îc gäi nguyªn tè ®a lîng, díi 10-5 % lµ c¸c nguyªn tè vi lîng, Ýt h¬n 10 – 5% lµ c¸c nguyªn tè siªu vi lîng. Ngêi ta còng nghiªn cøu vai trß cña magie, s¾t, ®ång, coban, magan, oid còng nh can xi, photpho, natri, kali vµ mét sè nguyªn tè kh¸c trong qu¸ tr×nh sinh s¶n ë ®éng vËt. Magiª tham gia vµo qu¸ tr×nh co bãp cña c¬ tr¬n, c¬ v©n. ThiÕu magiª néi bµo lµm gi¶m ho¹t tÝnh b¾p thÞt, tõ ®ã lµm kÐo dµi qu¸ tr×nh ®Î cña gia sóc, nhau chËm ra, sinh viªm tö cung dÉn ®Õn chËm sinh,
§ång vµ s¾t vµo trong c¬ thÓ n»m ë nh÷ng liªn kÕt chøc n¨ng. §ång gióp hÊp thu s¾t vµo sinh tæng hîp Hemoglobin tham gia vµo chuyÓn ho¸ s¾c tè ®iÒu tiÕt chøc phËn l«ng, da. Nh÷ng hîp chÊt cña ®ång kÝch thÝch trung t©m sinh dôc b»ng c¸ch thay ®æi ho¹t lùc oxitocin m¸u vµ b¶o ®¶m mét biÓu hiÖn ®éng dôc hoµn chØnh.
Khi thiÕu mangan, sù thµnh thôc vÒ tÝnh dôc bß chËm, cã nh÷ng chu kú kh«ng rông trøng. Do ®ã ë ®éng vËt chöa cã thÓ chÕt thai trong bông, ®Î con chÕt hoÆc thai sÝnh ra søc sèng kÐm (NguyÔn Träng TiÕn, 1991 [33] ).
Thêi tiÕt khÝ hËu
Nh÷ng yÕu tè ngo¹i c¶nh ¶nh hëng ®Õn chøc n¨ng sinh s¶n cña ®éng vËt lµ ®é dµi thêi gian chiÕu s¸ng, nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ ®é Èm kh«ng khÝ. ThÝ nghiÖm thêi gian chiÕu s¸ng kÐo dµi trong ngµy b»ng ph¬ng ph¸p nh©n t¹o cã t¸c dông kÝch thÝch râ rÖt chøc n¨ng sinh s¶n vµ lµm thay ®æi mïa sinh dôc ë thó cã l«ng vµ ®Î trøng ë gia cÇm. Sinh s¶n theo mïa vô thÓ hiÖn râ rÖt ë ®éng vËt hoang d· vµ mét sè loµi gia sóc nh cõu, tr©u, ngùa.
§ã lµ qu·ng thêi gian trong n¨m ®a l¹i nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ®êi sèng sinh s¶n. §èi víi bß, nÕu ®îc nu«i dìng phï hîp, ®¶m b¶o thøc ¨n ®ñ sè lîng, chÊt lîng, chu kú ®éng dôc xuÊt hiÖn bÊt kú thêi gian nµo trong n¨m. Ngoµi nh÷ng yÕu tè kÓ trªn, c¸c rèi lo¹n chøc n¨ng sinh s¶n vµ bÖnh s¶n khoa ë bß c¸i còng dÉn ®Õn n¨ng suÊt sinh s¶n gi¶m thÊp. Vµo nh÷ng n¨m 1952 – 1953 c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn vÒ vÊn ®Ò v« sinh ë bß ®· ®îc thùc hiÖn trªn 20.000 con ë Ên §é. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho biÕt c¸c trêng hîp v« sinh ë bß nhiÒu h¬n tr©u. Toµn bé nh÷ng gia sóc ®îc theo dâi chuÈn ®o¸n v« sinh gåm 711 bß c¸i, 280 bß t¬, 242 tr©u c¸i vµ 58 tr©u t¬. C¸c trêng hîp v« sinh theo c¸c nhãm kh¸c nhau cho thÊy: C¸c c¬ quan sinh dôc kh«ng ph¸t triÓn chiÕm 13,79 % ë tr©u c¸i t¬ vµ 19,64 % ë bß t¬. Trong sè nh÷ng con c¸i trëng thµnh kho¶ng c¸ch dµi tõ khi ®Î khi ®éng dôc l¹i lµ yÕu tè chÝnh trong v« sinh, 38 % ë tr©u c¸i trëng thµnh vµ 44 % bß c¸i trëng thµnh cã buång trøng kh«ng ph¸t triÓn ®ñ chøc n¨ng> Viªm cæ tö cung ë tr©u 9 %, ë bß 16 % (Langerlof) vµ C.S (FAO – 1955).
c. Tæ chøc phèi gièng:
Lµ kh©u quan träng cã ¶nh hëng ®Õn tû lÖ thô thai vµ ®Î cña gia sóc c¸i. C¸c nhµ nhiªn cøu ®· chøng minh r»ng : sau khi giao phèi hoÆc thô tinh nh©n t¹o tõ 3-4 giê tinh trïng trong ®êng sinh dôc cña bß c¸i ®· di chuyÓn ®Õn èng dÉn trøng vµ gi÷ kh¶ n¨ng thô tinh trong vßng 20-30 giê (A.A.Xkhaep 1975 [45].
Theo Paplop V.A (1976) [47], Sipilop V.S (1976) [48] cho r»ng thêi gian di chuyÓn cña trøng tõ khi rông ®Õn khi thô tinh trong kho¶ng vµi giê. Thêi ®iÓm rông trøng cña bß c¸i n»m trong kho¶ng 10-15 giê sau khi kÕt thóc ®éng dôc. Nªn cÇn chän thêi gian phèi phï hîp ®Ó ®¹t tû lÖ thô thai cao.
2.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ biÖn ph¸p kü thuËt n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n
Tõ nh÷ng n¨m 1930 trë lai ®©y ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m 1970, khi ®· hiÓu râ vai trß, b¶n chÊt vµ c¬ chÕ t¸c ®éng cña hormon híng sinh dôc, c¬ chÕ ®iÒu hoµ hoat ®éng sinh dôc ®îc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ trªn c¬ së ho¹t ®éng qua l¹i (c¬ chÕ xu«i vµ ngîc), gi÷a Hypothalamus – tuyÕn yªn – tuyÕn sinh dôc. C¸c nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu vµ øng dông hiÓu biÕt ®ã ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sÝnh s¶n cña bß c¸i.
2.2.1 Nghiªn cu chÕ t¹o hormon díng sinh dôc:
§Ó cã nguån hormon sö dông trong thùc tiÔn s¶n xuÊt, c¸c nhµ khoa häc mét mÆt chiÕt suÊt vµ lµm tinh khiÕt c¸c hormon lwys tõ tuyÕn néi tiÕt. MÆt kh¸c nghiªn cøu chÕ ra c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh t¬ng tù hormon tù nhiªn. §ã lµ c¸c chÕ phÈm hormon ®îc chÕ t¹o tõ con ®êng tæng hîp ho¸ häc.
KÝch tè tæng hîp ho¸ häc:
- C¸c oestrogen ho¸ häc: ViÖc chiÕt xuÊt c¸c oestrogen tù nhiªn lµ mét khã kh¨n lín. GÇn ®©y b»ng con ®êng tæng hîp, ngêi ta ®· ®iÒu chÕ ®îc nh÷ng chÊt cã t¸c dông ®èi víi co thª gia sóc c¸i gièng nh oestrogen cña buång trøng gåm nh÷ng chÊt: ostron, stinbestron, Hexutron, Dietinstinbestron vµ Dieneston, trong ®ã chÊt Dietinstinbestron ®ùc sö dông nhiÒu nhÊt trong ch¨n nô«i.
ë níc ta tiÕn sÜ ho¸ häc Vâ ThÞ TrÝ Tóc ®· ®iÒu chÕ ®îc chÊt dÉn xuÊt promo – trifenin – Etylen lÊy tªn lµ Brosnhet. T¸c dông sinh häc t¬ng tù oestrogen (Lª V¨n Thä vµ Lª Xu©n C¬ng 1979 [30].
- C¸c progestagen: §ã lµ nh÷ng dÉn xuÊt cña progesteron, cã t¸c dông nh progesteron, trong ch¨n nu«i thêng sö dông 4 chÊt sau:
+ Medroxy Axetat progesterone (M.A.P)
+ Medroxy Axetat progesterone (M.A.P)
+ Melengesteal Axetat (MFA).
+ Chlarmadinon Axetat progesterone (C.A.P)
+ Fluorogeston Axetat F. G. A hoÆc cã tªn kh¸c Cronolon hoÆc SC.9880.
C¶ 4 chÊt trªn ®Òu ®îc sù dông cho bß vµ cõu (Lª V¨n Thä, Lª Xu©n C¬ng 1979 [30].
* 4 chÕ phÈm:
+ Lutogyl – mét d¹ng cña progesterone.
+ Prid (Progesterone releasing intravaginal device).
+ CiDR (Controlled interaal dlug reledse).
+ Syncron Mate – B
Sö dông ®¬n gi¶n lµ chÕ phÈm míi sö dông cho kÕt qu¶ trªn bß c¸i (Hoµng Kim Giao, NguyÔn Thanh D¬ng 1997 [10].
- C¸c prosgtaglandin:
Prosgtaglandin ®· ®îc s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp bµo chÕ thuèc tõ n¨m 1966, ë NhËt s¶n xuÊt panxelian F2 mét chÕ phÈm cña C«ng ty ICI (Anh ) lµ Estrumate cã t¸c dông t¬ng tù Prosgtaglandin ®Ó ®iÒu hoµ chøc n¨ng sinh s¶n cña bß, hiÖu lùc cña nã m¹nh gÊp 100 lÇn Prosgtaglandin tù nhiªn. ë Hunggari ®· t«ng hîp F2 mang tªn Enoprost. Mü s¶n xuÊt chÕ phÈm Lutalyse hoµn toµn gièng Prosgtaglandin tù nhiªn:
KÝch dôc tè nguån sinh vËt:
HuyÕt thanh ngùa chöa (H.T.N.C):
Tõ n¨m 1930 H.Cole vµ G.Harf ®· ph¸t hiÖn trong huyÕt thanh ngùa cã mét chÊt cã ho¹t tÝnh híng sinh dôc rÊt cao. HTNC võa cã ho¹t tÝnh gièng FSH võa gièng LH, ®îc tiÕt ra bëi tÕ bµo trophoblast mµng nu«i sinh ra tõ tö cung ngùa c¸i vµ mÊt h¼n ho¹t tÝnh khi ®¹t 150 ngµy cã chöa.
ë ViÖt Nam theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn TÊn Anh vµ NguyÔn V¨n ThiÖn 1995 [2] theo dâi biÕn ®éng ho¹t tÝnh hormon trong huyÕt thanh ngùa chöa thÈy r»ng: Ngùa cã thai 60-90 ngµy chöa (167,14 – 172,87 ®.v.c/ml). §· ®iÒu chÕ tõ huyÕt thanh ngùa chöa d¹ng ®«ng kh« cã hµm lîng hormon tuú ý tõ 500-3000 ®.v.c/lä. Sö dông trªn bß ®¹t kÕt qu¶ ®éng dôc 79,3 %. Sau khi dÉn tinh, tû lÖ thô thai ®¹t 63,8 %. Ngoµi ra HTNC cßn ®îc ViÖn Khoa häc ViÖt Nam vµ ViÖn Qu©n Y 103 s¶n xuÊt.
- HCG kÝch tè nhau thai ngêi (Human Chorionic Gonadotropin ).
Theo t¸c gi¶ Webou, HCG ®îc t¹o ra tõ tÕ bµo Lang – hans cña mµng ®Öm nhau thai. M« rông cña mµng ®Öm nhau thai kh«ng s¶n xuÊt HCG mµ chØ chøa mét lîng lín kÝch tè nµy. §a sè t¸c gi¶ cho r»ng sau khi trøng ®îc thô tinh 2-3 tuÇn HCG b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµ cã thÓ ph¸t hiÖn ®îc. Theo Cowie vµ Folley nång ®é HCG cao tõ ngµy 46-70, mçi ngµy th¶i ra níc tiÓu kho¶ng 40.000 –200.000 ®.v.c, tíi ngµy chöa 110-120 nång ®é HCG gi¶m xuèng cßn 5.000 – 10.000 ®.v.c vµ gi÷ nguyªn møc ®ã ®Õn lóc ®Î.
Theo Loraine nång ®é HCG trong níc tiÓu vµ huyÕt thanh trong mäi trêng hîp ®Òu xÊp xØ b»ng nhau vµ ®¹t 4-11 UI/ml. ë níc ta chÕ phÈm HCG do viÖn qu©n y 103 s¶n xuÊt d¹ng ®«ng kh« liÒu tõ 5.000 – 10.000 UI/ 1 lä.
HiÖn nay HCG còng ®îc c«ng ty Nu«i trång thuû s¶n TW s¶n xuÊt, hormon ®îc ®«ng kh« chøa tõ 2.000 – 20.000 UI/ lä.
Dùa vµo c¬ chÕ ®iÒu hoµ chøc n¨ng sinh s¶n vµ ®Æc tÝnh, chøc n¨ng sinh häc cña c¸c lo¹i hormon híng sinh dôc, c¸c nhµ ch¨n nu«i cã thÓ chñ ®éng ®iÒu khiÓn chøc n¨ng sinh s¶n cña gia sóc theo ý muèn cña con ngêi.
2.2.2. Nh÷ng nghiªn cøu sö dông hormon sinh dôc n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n ë bß.
ViÖc sö dông kÝch tè híng sinh dôc cho gia sóc n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n, kh¾c phôc hiÖn tîng chËm sinh vµ v« sinh t¹m thêi ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi vµ trong níc sö dông. C¸c kÝch tè cã thÓ sö dông riªng biÖt hoÆc kÕt hîp víi nhau vµ thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ tèt.
ë ViÖt Nam, NguyÔn TÊn Anh – NguyÔn V¨n ThiÖn (1995) [2] ®· sö dông huyÕt thanh ngùa chöa cho bß s÷a sinh s¶n vµ bß t¬ ®¹t tû lÖ ®éng dôc t¬ng øng lµ 76,75 % - 72,94 %, tû lÖ chöa lµ 76,05% - 73,38%.
Zavadopxki(1944) sö dông HTNC tiªm vµo ngµy 16-18 cña chu kú ®éng dôc g©y ®îc bß ®Î sinh ®«i, «ng ®· thu ®îc 135 bª/100 bß c¸i. Tû lÖ sinh ®«i lµ 26 %, sinh ba lµ 5 %. Kostov (1982) sö dông HTNC kÕt hîp víi PGF2α thu ®îc tû lÖ sinh ®«i lµ 34 %. C¸c nhµ ch¨n nu«i B¾c Ailen (Thexenkov 1987 ) ®· dïng HTNC + PGF2 tiªm cho bß thu ®îc tû lÖ bß sinh ®«i lµ 40 %. (Theo Hoµng Kim Giao – NguyÔn Thanh D¬ng 1997 [10].
Sö dông Progesteron hoÆc chÕ phÈm t¬ng ®¬ng ®· ®îc Perez Garcia (T©y Ban Nha, 1994 ) sö dông, t¸c gi¶ ®· tiªm 3 lÇn progesteron vµo ngµy 1-4-7 mçi lÇn 100 mg, ngµy thø 9 tiªm HTNC 1500 UI cho bß c¸i híng thÞt. Sau khi tiªm 4 ngµy cã 36 bß ®éng dôc (90 %), thô thai ë chu kú I vµ II lµ 80%.
RÊt nhiÒu nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu dïng progesteron k×m h·m chu kú ®éng dôc ë bß nh: S.P Belliakop (1958 –1972 ), I.U.D Klinxki (1965 –1973), V.E.Daropxky (1968 –1973) ®Òu x¸c nhËn víi liÒu 50 mg progesteron tiªm hµng ngµy cã kh¶ n¨ng øc chÕ chu kú ®éng dôc. Sau khi tiªm progesteron 6-7 ngµy ®¹i bé phËn bß xuÊt hiÖn ®éng dôc, nhÊt lµ sau khi tiªm HTNC vµ HCG. Tuy nhiªn sè lÇn tiªm tèi ®a lµ 3 lÇn, c¸ch nhau 2-3 ngµy. Nh vËy liÖu tr×nh tiem progesteron tõ 6-9 ngµy sau ®ã 2 ngµy tiªm HTNC lµ thÝch hîp nhÊt (Lª V¨n Thä vµ Lª Xu©n C¬ng, 1970 [30].. Ngoµi ra cßn dïng c¸c chÕ phÈm cña progesteron ®Ó trén vµo thøc ¨n nh: M.§.A, C.P.A, M.G.A cho bß ¨n hµng ngµy hoÆc tÈm vµo bät biÓn råi ®Æt vµo ©m ®¹o 10-12 ngµy, ngµy cuèi cïng lÊy ra tiªm HTNC sÏ g©y cho bß ®«ng dôc ®ång lo¹t.
Sö dông progesteron g©y ®éng dôc ë bß cã nhiÒu ph¸c ®å ®iÒu trÞ vµ liÒu lîng kh¸c nhau, Cã thÓ dïng riªng biÖt hoÆc kÕt hîp vãi HTNC vµ HCG.
Hoµng Kim Giao vµ NguyÔn Thanh D¬ng 1997 [10] sö dông 2 ph¸c ®å sau ®¹t hiÖu qu¶ cao:
- Bß ®îc tiªm progesteron vµo ngµy 1-3-5 víi liÒu t¬ng øng lµ 25 mg., 50 mg, 75 mg,. Ngµy thø 7 tiªm 1500-1800 ®.v.c HTNC, ngµy 9-10 bß sÏ ®éng dôc vµ phèi gièng.
- Tiªm progesteron vµo ngµy 1-4-7 víi liÒu lîng t¬ng øng lµ 30 mg, 60 mg, 90 mg progesteron, ngµy thø 9 tiªm HTNC liÒu 1500-1800 ®.v.c, ngµy thø 11 hoÆc 12 bß sÏ ®éng dôc vµ phèi gièng.
Progesteron cã thÓ sö dông ë d¹ng bét trén vµo thøc ¨n, d¹ng níc ®Ó tiªm nh trªn ®· tr×nh bµy, nhng còng cã thÓ sö dông díi d¹ng c¸c dông cô ®Æt vµo ©m ®¹o, cô thÓ nh sau:
- Víi dông cô ®Æt ©m ®¹o Prid (Progesterone releasing intravaginal device).
Prid ®îc cÊu t¹o b»ng chÊt dÎo Silicone, d¹ng vßng xo¾n cã chøa 2 lo¹i hormon lµ Progesterone vµ oestradiol banzoat, trong mçi vßng xo¾n cã chøa Progesterone 1,55 g. oestradiol banzoat = 10 mg (H·ng Sanofi Ph¸p s¶n xuÊt) Theo t¸c gi¶ Valheim – J (1996 ) [95] ë Nauy víi 120 bß ®îc ®Æt vßng Prid cã 128 con (98,3) ®îc ®éng dôc vµ 75 con (63,6 % ) cã chöa sau 1-2 lÇn thô tinh. Dïng Prid cã lîi thÕ trong viÖc g©y ®éng dôc ®ång lo¹t. ViÖc th¸o bá dông cô prid sau 12 ngµy ®Æt do chÝnh ngêi ch¨n nu«i thùc hiÖn mµ kh«ng khã kh¨n g×.
Víi s¬ ®å ®Æt vßng Prid trong vßng 12 ngµy khi rót cã tiªm hoÆc kh«ng tiªm thªm 250 – 600 UI PMSG cã tû lÖ thô thai lµ 55 – 65%. (Hoµng Kim Giao, NguyÔn Thanh D¬ng –1997 [10].
- Cidr (Controlled interaal dlug reledse). lµ mét dông cô ®Æt ©m ®¹o, ®îc sö dông réng r·i ®Ó tiÐt vµ kÝch thÝch chu kú ®éng dôc cña bß c¸i nãi chung.Dông cô lµm b»ng hç hîp cao su vµ Silicone, cã d¹ng h×nh ch÷ “ T” hoÆc ch÷ “Y”. Trong mçi dông cô cã chøa 1,9 gram hormon progesterone tù nhiªn. Dông cô nµy cã t¸c dông:
- §iÒu khiÓn chu kú ®éng dôc cña bß t¬, bß sinh s¶n.
- N©ng cao tû lÖ thô tinh ë bß sau khi ®Î, bß ®ang v¾t s÷a nhng cha ®éng dôc hoÆc ®éng dôc kh«ng rông trøng.
- Dïng trong c«ng nghÖ cÊy truyÒn ph«i
Dông cô nµy cã thÓ dïng riªng biÖt hoÆc kÕt hîp víi PMSG, PGF2 hoÆc Cidirol (Oestradiol Benzoat), hoÆc c¶ hai lo¹i PGF2 a vµ Cidirol. Theo tæng kÕt cña Western Bay of plenty, New Zealand 1993 ë 31 ®µn bß ¸p dông víi 1769 bß ®îc thô tinh, tû lÖ bß cã chöa vµ ®Î lµ 64 %, thÊp nhÊt lµ 53 %, cao nhÊt lµ 87 %.
- Sö dông prostaglandin vµ chÕ phÈm t¬ng ®¬ng.
Pharriss (1970 ) ®· x¸c ®Þnh ®îc r»ng chÊt prostaglandin t¨ng lªn trong d¹ con vµo cuèi chu kú, ®· g©y ra sù tiªu biÕn thÓ vµng. Kh¸m ph¸ ®ã ®· më ra nhiÒu biÕn ®äng trong c«ng nghÖ ch¨n nu«i, bëi v× tiªm prostaglandin ngo¹i sinh gay tho¸i ho¸ thÓ vµng vµo bÊt kú giai ®o¹n nµo trong pha thÓ vµng cña chu kú. Qua c¬ chÕ ®iÒu khiÓn ngîc tuyÕn yªn tiÕt c¸c hormon t¬ng øng sÏ t¸c ®éng kÝch thÝch c¸c bao no·n ë buång trøng ph¸t triÓn, g©y ®éng dôc vµ rông trøng.
Sö dông prostaglandin ®iÒu khiÓn sinh s¶n ®· ®îc øng dông réng r·i vµ tæng kÕt bëi c¸c t¸c gi¶ nh: Gnaves (1974 ) [78], Henricks (1978) [80], Louis (1972) [87]. Nh÷ng nghiªn cøu trªn ®· ®a ra liÒu lîng vµ c¸ch sö dông PGF2α LiÒu lîng vµ c¸ch sö dông phô thuéc vµo b¶n chÊt ho¸ häc cña nã, tr¹ng th¸i sinh lý cña con c¸i vµ giai ®o¹n cña chu kú ®éng dôc.
Tervit (1973 ) [93] ®· tiªm PGF2α vµo nh÷ng ngµy 1 ®Õn ngµy thø 4 cña chu kú ®éng dôc kh«ng cã ¶nh hëng g× ®Õn thÓ vµng. Nhng tiªm vµo giai ®o¹n tõ 5-17 ngµy cña chu kú ®Òu cã t¸c dông tèt cho viÖc tho¸i ho¸ thÓ vµng. Buse T. (1995) [64] dïng chÊt t¬ng ®¬ng cña PGF2α tiªm cho bß t¬ 2 lÇn c¸ch nhau 11 ngµy. sau khi tiªm lÇn hai 60 gi¬ ®· cã 87,2 % bß ®éng dôc.
Coper (1974) [70] ®· cho r»ng g©y ®éng dôc ®ång lo¹t cho bß t¬ b»ng PGF ...tiªm 2 lÇn kho¶ng c¸ch 12 ngµy (giai ®o¹n tö 5 ngµy vµ 17 ngµy cña chu kú ®éng dôc) bß ®éng dôc l¹i sau khi tiªm lÇn 2 tõ 48 -96 giê.
Tevit (1973) [93] nhËn xÐt r»ng hÇu hÕt thÝ nghiÖm, gia sóc ®Òu ®éng dôc sau khi tiªm PGF... 3 ngµy . Agarwal (1978) [50] nghiªn cøu trªn bß lai cho r»ng sau khi tiªm PGF bß ®éng dôc 100 %. Thêi gian tõ khi tiªm ®Õn khi xuÊt hiÖn ®éng dôc lµ 48-96 giê, kÓ c¶ tiªm 1 lÇn hay 2 lÇn c¸ch nhau 11 ngµy. T¸c gi¶ cho lµ ph¬ng ph¸p nµy t¹o ®éng dôc ®ång lo¹t, phï hîp cho viÖc chñ ®éng thùc hiÖn kÕ ho¹ch phèi gièng, øng dông kÕt qu¶ ®ã c¸c nhµ ch¨n nu«i cã thÓ sö dông PGF2α kÕt hîp víi PMSG g©y siªu bµi no·n vµ t¹o ®éng dôc ®ång pha trong kü thuËt cÊy truyÒn hîp tö.
Theo t¸c gi¶ Bor (1986) [62] chØ cÇn tiªm 1 liÒu PGF2α ®èi víi bß c¸i t¬ ®· cã kÕt qu¶ rÊt tèt vÒ ®éng dôc, kho¶ng c¸ch tõ khi tiªm ®Õn khi ®éng dôc 48-72 giê vµ tû lÖ cã chöa 70 %. KÕt qu¶ t¬ng tù nh vËy ®· ®îc t¸c gi¶ Dhoble vµ Gupta (1987)[71] th«ng b¸o. Hä cho r»ng sö dông PGF2α vµ c¸c chÊt ®ång d¹ng cña nã cã t¸c dông rÊt tèt trong g©y ®éng dôc ®ång lo¹t, g©y rông trøng, lµm gi¶m kho¶ng c¸ch c¸c løa ®Î vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sinh s¶n ë bß.
Sö dông hîp lý c¸c nguyªn tè vi lîng nh Iode sÏ lµm t¨ng tû lÖ sinh s¶n cña gia sóc c¸i.
Theo t¸c gi¶ Moberg (1961), MC Donald, Thompson (1961) vµ c¸c céng sù th× bæ sung Iode hay thyreoprotein vµo c¬ thÓ sÏ lµm t¨ng kh¶ n¨ng sinh s¶n v× vËy bæ sung Iode vµo c¬ thÓ qua thøc ¨n hoÆc vµo tö cung lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu. Sù hÊp thu Iode cña tö cung bß c¸i tõ dung dÞch logol vµ Iodoforme lµ nhanh vµ hoµn toµn so víi cho ¨n uèng; lîi Ých cña ph¬ng ph¸p nµy kh«ng chØ trong ®iÒu trÞ viªm tö cung vµ cßn trong mét sè trêng hîp chËm sinh (L.Ekman, O. Hoberg, I. Settergreen vµ C.B Tholell, 1965 ) [84].
§iÒu trÞ viªm tö cung kÕt hîp sö dông dung dÞch lugol víi ph©n gi¶i thÓ vµng mang l¹i hiÖu qu¶ cao (Pranz Benesch, 1968 ) [77].
C¸c t¸c gi¶ trong níc khi nghiªn cøu sö dông PGF... vµ dung dÞch lugol ®èi víi bß viªm néi m¹c tö cung, viªm ©m ®¹o ë bß c¸i sinh s¶n tû lÖ ®éng dôc lµ 80 % vµ tû lÖ thô thai lµ 60 %. (NguyÔn Thanh D¬ng – Ho¶ng Kim Giao, 1995 [7].
3. §èi Tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1.§èi tîng nghiªn cøu
§Ò tµi ®îc thùc hiÖn trªn ®µn bß c¸i lai hìng s÷a (Lai sind x Holstei Friz) F1 vµ F2 ë c¸c chñ hé gia ®×nh vµ c¸c trang tr¹i nhá huyÖn Quúnh Lu, NghÜa §µn.
3.2. Néi dung nghiªn cøu:
§Ò tµi ®îc thùc hiÖn víi hai néi dung chÝnh:
3.2.1. §¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh s¶n cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An
- §¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh s¶n cña ®µn bß ®îc nu«i ë c¸c hé ch¨n nu«i th«ng qua c¸c chØ tiªu chÝnh sau:
- Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu - tuæi ®Î løa ®Çu
- Khèi lîng c¬ thÓ khi phèi gièng lÇn ®Çu - ®Î løa ®Çu
- Thêi gian ®éng dôc l¹i sau ®Î
- Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î
- Tû lÖ ®Î toµn ®µn
- Tû lÖ v« sinh t¹m thêi vµ tû lÖ chËm sinh, tû lÖ sÈy thai, ®Î non, sãt nhau
- Tû lÖ thô thai
- HÖ sè phèi gièng
- Träng lîng s¬ sinh
3.2.2 øng dông mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a
- Bè trÝ thÝ nghiÖm: ch¨m sãc nu«i dìng tèt bß s÷a tõ giai ®o¹n mang thai th¸ng thø 7 ®Õn sau khi sinh 3 th¸ng. §¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu vÒ sinh s¶n vµ c¸c chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a (S¶n lîng s÷a thùc tÕ, ChÊt lîng s÷a (VËt chÊt kh«, mì, protein…) cña chóng.
- Ph©n lo¹i chøc n¨ng sinh s¶n qua kh¸m s¶n khoa: (ThÓ vµng tån lu, u nang buång trøng, viªm tö cung , buång trøng kÐm ho¹t ®éng, ®«ng dôc kh«ng rông trøng…)
- KÕt qu¶ sö dông prostaglandin (PGF2α) ®Ó kÝch thÝch ®éng dôc.
- KÕt qu¶ g©y ®éng dôc phèi gièng cã chöa b»ng progesteron kÕt hîp víi HTNC (P.M.S.G)
- KÕt qu¶ g©y ®éng dôc phèi gièng cã chöa b»ng c¸c dông cô ®Æt ©m ®¹o: vßng Cird (Controlled interlnal release drug)
- Sö dông LH (Luteinising hormone), HCG (Human chorionic gonadotropin) ®èi víi bß ®éng dôc ®îc phèi gièng nhng kh«ng thô thai
- KÕt qu¶ t¸c ®éng b»ng dung dÞch lugol thôt röa cho bß sau khi ®Î.
- KÕt qu¶ ®iÒu trÞ viªm tö cung - ©m ®¹o
3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.3.1. Ph¬ng ph¸p._.rÞ kh¸c nhau. KÕt qu¶ thu ®îc qua b¶ng 18.
B¶ng 18: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ viªm tö cung - ©m ®¹o trªn bß c¸i
L« thÝ nghiÖm
Ph¸c ®å ®iÒu trÞ
Sè con ®iÒu trÞ
Sè con khái bÖnh
Tû lÖ khái bÖnh(%)
Sè ngµy ®iÒu trÞ trung b×nh
Sè con ®éng dôc
Phèi gièng cã chöa
n (con)
Tû lÖ
(%)
n
(con)
Tû lÖ
(%)
I
1
6
5
83,33
7
3
60
1
33,3
II
2
7
6
85,71
5,45
4
66,67
2
50,0
III
3
8
8
100,00
6
6
75
4
66,7
Qua b¶ng 18 chóng t«i thÊy kÕt qu¶ ®iÒu trÞ cña ph¸c ®å 3 rÊt cao (100 % khái bÖnh ) vµ thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n (6 ngµy), ph¸c ®å ®iÒu trÞ 1 cho kÕt qu¶ khái bÖnh thÊp nhÊt (83,33 % vµ thêi gian ®iÒu trÞ dµi nhÊt (7 ngµy ). Ph¸c ®å ®iÒu trÞ 2 cho tû lÖ khái bÖnh 85,71 vµ sè ngµy ®iÒu trÞ trung b×nh 5,45 ngµy.
KÕt qu¶ còng cho thÊy: sau khi ®iÒu trÞ ë l« thÝ nghiÖm III tû lÖ bß ®éng dôc lµ 75 % vµ phèi gièng cã chöa 66,7 % cao h¬n l« thÝ ngiÖm II (tû lÖ bß ®éng dôc vµ phèi gièng cã chöa lµ 66,7 % ; 50 %). ë l« thÝ nghiÖm I sè bß ®éng dôc ®¹t 60 %, tû lÖ thô thai lµ 50 %. Ph¸c ®å I cho tû lÖ khái bÖnh thÊp nhÊt vµ thêi gian ®iÒu trÞ dµi nhÊt, ph¸c ®å nµy chØ dïng ®iÒu trÞ viªm néi m¹c tö cung, cßn c¸c thÓ viªm kh¸c nh viªm c¬ hay viªm t¬ng m¹c tö cung do lóc nµy tö cung co bãp yÕu hoÆc mÊt hoµn toµn kh¶ n¨ng co bãp, nÕu thôt röa th× c¸c chÊt bÈn vµ dung dÞch thôt röa kh«ng ®îc ®Çy hÕt ra ngoµi mµ sÏ tÝch l¹i t¹o c¸c vÕt loÐt s©u trªn thµnh tö cung lµm cho bÖnh cµng nÆng thªm, ®Æc biÖt dÔ dÉn tíi rèi lo¹n sinh s¶n.
5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
5.1 KÕt luËn:
Qua thêi gian nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt chóng t«i cã mét sè kÕt luËn sau:
5.1.1.§Æc ®iÓm sinh s¶n cña ®µn bß:
- Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu trung b×nh ë nhãm F1: 22,02 ± 0,40 th¸ng, nhãm F2: 22,92 ± 0,53 th¸ng.
Khèi lîng c¬ thÓ khi phèi gièng lÇn ®Çu: Nhãm F1 239,95 ± 2,86 kg, nhãm F2:245,33 ± 3,03 kg.
Tuæi ®Î løa ®Çu; ë nhãm F 1: 31,87 ± 0,42 th¸ng, nhãm F2 ; 33,32 ± 0,51th¸ng
Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î: nhãm F1 :123,53 ± 5,26 ngµy, nhãm F2: 127,57 ± 4,67 ngµy. sím nhÊt lµ 35 ngµy.
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î: ë nhãm F1: 420,10 ± 4,60 ngµy, nhãm F2: 426,87 ± 4,93 ngµy. sím nhÊt lµ 356 vµ 357 ngµy.
HÖ sè phèi gièng ®¹t chung cho c¶ hai nhãm bß lai lµ 1,97
Tû lÖ thô thai trung b×nh: 50,9%
Tû lÖ ®Î toµn ®µn: 64,64 %
Tû lÖ ®Î non, sÈy thai; 4,30 %
Tû lÖ s¸t nhau: 6,53 %
Tû lÖ chËm sinh chiÕm: 20,29 %, tû lÖ v« sinh t¹m thêi 6,18 %, tû lÖ v« sinh vÜnh viÔn 0,6 %.
5.1.2 C¸c biÖn c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n:
5.1.2.1. Khi cho khÈu phÇn ¨n bæ sung cho ®µn bß lai F1 vµ F 2 n¨ng suÊt sinh s¶n ®îc n©ng lªn cô thÓ:
Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î cña ®µn thÝ nghiÖm lµ 61,9 ± 0,48 ngµy, ®µn ®èi chøng 79,7 ± 3,88 ngµy.
Trong lîng bª s¬ sinh ®µn thÝ nghiÖm; 27,5 ± 0,52 kg, ®µn ®èi chøng; 25,5 ± 0,40 kg
5.1.2.2. Khi tiªm PGF2 α cho bß cã thÓ vµng tån lu bÖnh lý ®· cã 80% sè bß ®éng dôc vµ ®¹t tû lÖ thô thai lµ : 66,66 %, ë c¶ 2 nhãm F1, F2 tû lÖ ®éng dôc tËp trung vµo 48 – 73 giê sau khi tiªm mòi tiªm cuèi cïng.
Tiªm PGF2 α 2 liÒu c¸ch nhau 11 ngµy cho c¶ hai nhãm F1 vµ F2 kh«ng cã thÓ vµng bÖnh lý tån lu ®a l¹i kÕt qu¶ thÊp, tû lÖ ®éng dôc ®¹t 40 % vµ tû lÖ thô thai 35 %.
5.1.2.3. Tiªm progesterone kÕt hîp víi huyÕt thanh ngùa chöa cho bß c¸i chËm sinh ®· cã Tû lÖ ®éng dôc cña hai nhãm bß F1 58,33 % vµ F2 lµ 57,69 % , Tû lÖ phèi cã chöa t¬ng øng lµ 64, 3 % ë F1 , 60 % F2
5.1.2.4. §Æt ©m ®¹o dông cô Cird cho bß c¸i sinh s¶n chËm ®éng dôc vµ bß c¸i t¬ chËm ®éng dôc cã 31 con ®éng dôc chiÕm 77,5 %, tû lÖ ®éng dôc ë l« bß sinh s¶n cao h¬n bß t¬ 5% (80/75 %) vµ tû lÖ thô thai cao h¬n 68,8 so víi 60 %. Thêi gian ®éng dôc tËp trung vµo 48 – 72 giê sau khi th¸o thiÕt bÞ ®Æt ©m ®¹o.
5.1.2.5. Tiªm HCG cho bß ®éng dôc kh«ng hoµn toµn ®· cã 70 % bß thô thai sau khi phèi.
5.1.2.6. Víi bß sau khi ®Î ®îc thôt röa ®· cã thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î ng¾n, tËp trung vµo giai ®o¹n 30 – 90 ngµy chiÕm 75 % so víi bß kh«ng ®îc thôt röa 56,25% vµ tû lÖ ®éng dôc nµy cao ë 90-120 ngµy sau khi ®Î.
5.1.2.7. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ viªm tö cung cña ph¸c ®å 3 rÊt cao (100 % khái bÖnh ) vµ thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n (6 ngµy), ph¸c ®å ®iÒu trÞ 1 cho kÕt qu¶ khái bÖnh thÊp nhÊt (83,33 % vµ thêi gian ®iÒu trÞ dµi nhÊt (7 ngµy ). Ph¸c ®å ®iÒu trÞ 2 cho tû lÖ khái bÖnh 85,71 vµ sè ngµy ®iÒu trÞ trung b×nh 5,45 ngµy.
5.2. Tõ kÕt qu¶ thu ®îc chóng t«i ®Ò nghÞ sau:
5.2.1.C«ng t¸c qu¶n lý:
- CÇn cã chÝnh s¸ch ®Çu t phï hîp cho ngêi ch¨n nu«i ph¸t triÓn
- CÇn tËp trung nu«i dìng ®µn bª, bß hËu bÞ, bß v¾t s÷a víi quy m« lín ®Ó nh©n gièng, chän läc nh÷ng con cã tiÒm n¨ng sinh s¶n tèt, n¨ng suÊt s÷a cao lµm nÒn t¶ng cho qóa tr×nh lai tao gièng bß s÷a.
- Tæ chøc tËp huÊn kü thuËt thêng xuyªn cho ngêi ch¨n nu«i bß lai híng s÷a.
5.2.2 VÒ kü thuËt.
- ¸p dông c¸c kÕt qña nghiªn cøu ®îc vµo thùc tÕ s¶n xuÊt ®Ó c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cho ®µn bß lai híng s÷a.
- N©ng cao tay nghÒ vÒ kh¶ n¨ng chuÈn ®o¸n c¸c bÖnh chËm sinh cho ®éi ngò thó y, dÉn tinh viªn c¬ së, gãp phÇn sö dông hiÖu qu¶ c¸c chÕ phÈm sinh häc kh¾c phôc c¸c hiÖn tîng chËm sinh.
Tµi liÖu Tham Kh¶o
PHẦN TIẾNG VIỆT.
1 - Nguyễn Tấn Anh, Nguyễn Văn Vinh, Đào Đức Thà, Trịnh Quang Phong.
Kết quả nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao khả năng sinh sản của đàn bò cái - Kết quả nghiên cứu khoa học kỹ thuật Viện Chăn nuôi (1985-1990 ). Tr. 84 - 87. Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1992.
2 - Nguyễn Tấn Anh, Nguyễn Thiện, L u Kỷ, Trịnh Quang Phong, Đào Đức Thà.
Biện pháp nâng cao khả năng sinh sản cho bò cái - Tuyển tập công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật chăn nuôi - Viện chăn nuôi (1969 - 1995 ).Tr. 325 - 329. Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1995 .
3 - Lê Xuân C ương, Vũ Sĩ Nhàn.
Dùng huyết thanh ngựa chửa gây động dục đồng loạt cho bò cái - Tạp chí Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp ( Số 11 - 1977 ) .Tr. 828 - 831.
4 - Lê Xuân Cư ơng.
Đánh giá đặc điểm sinh sản, sức sản xuất thịt sữa của giống bò địa ph ương và bò lai đang nuôi tại miền Nam - Việt Nam. Báo cáo khoa học Bộ Nông nghiệp và Công nghiệp thực phẩm, (1993). Tr 9 - 10.
5 - Nguyễn Anh C ường:
Khả năng sinh sản của các giống bò lai h ớng sữa và ảnh h ưởng của chế độ nuôi dưỡng ở đầu chu kỳ tới khả năng động dục lại và khả năng cho sữa của đàn bò nông tr ờng Phù Đổng - Hà Nội; Thông tin Khoa học kỹ thuật Chăn nuôi - Viện Chăn nuôi 1/1986. Tr. 11 - 15.
6 - Cù Xuân Dần, Lê Khắc Thận:
Sinh lý sinh sản gia súc - Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội 1985. Tài liệu dịch.
7 - Nguyễn Thanh D ương, Hoàng Kim Giao, L u Công Khánh:
Một số biện pháp nâng cao khả năng sinh sản của bò - Tuyển tập công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật chăn nuôi - Viện Chăn nuôi ( 1969 - 1995 ). Nhà xuất bản Nông nghiệp, 1995. Tr.246 - 250.
8 - Nguyễn Quốc Đạt, Vũ Văn Nội, Bùi Thế Đức, Nguyễn Thanh Bình:
K hả năng sản xuất của đàn bò cái lai h ướng sữa ( Holsteinfriz X Lai Sind ) trong điều kiện chăn nuôi trang trại ở thành phố Hồ Chi Minh ( 1980 ). Báo cáo khoa học-Viện Chăn nuôi 1998. Tr.16 - 18.
9 - Hoàng Kim Giao, Nguyễn Thanh D ơng, Đỗ Kim Tuyên, Nguyễn Văn Lý:
Cấy truyền phôi một ph ơng pháp l ưu giữ quỹ gen - Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1994. Tr.146 - 153.
10 - Hoàng Kim Giao, Nguyễn Thanh D ương:
Công nghệ sinh sản trong chăn nuôi bò - Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1997.
11 - Nguyễn Minh Hoàn, Hoàng Mạnh Quân, Nguyễn Văn Duệ, Đỗ Văn Lộc:
Một số đặc điểm sinh sản của nhóm bò lai h ớng sữa nuôi tại hợp tác xã Thanh Lộc Đàn - Thành Phố Đà Nẵng.
12 - Lư u Công Khánh:
Nghiên cứu gây động dục đồng pha cho bò cái nhận phôi - Luân văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp 1995. Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.
13 - Phan Văn Kiểm:
Kết quả nghiên cứu động thái Luteinizing hormone tiền dụng trứng ở bò lai h ớng sữa F1 và ứng dụng trong thụ tinh nhân tạo nhằm đạt tỷ lệ thụ thai cao - Viện Chăn nuôi 1998. Tr.41 - 43.
14 - Phan Văn Kiểm - Luận án PTS:
Sử dụng huyết thanh ngựa chửa để kích thích sinh sản trâu cái ở vùng Bắc Bộ - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, 1990.
15 - Tăng Xuân L ưu, Trần Thị Diễm Uyên, Nguyễn Thị Công, V ương Tuấn Thực, Trần Văn Bình:
Khả năng chống chịu bệnh của các giống bò lai h ướng sữa tại Trung tâm Ngiên cứu Bò và đồng cỏ Ba Vì - Viên Chăn nuôi, 1990.
Kết quả nghiên cứu khoa học kỹ thuật (1985 - 1990) Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1992. Tr.113 - 118.
16 - Lê Viết Ly, Vũ Văn Nội, Vũ Chí Cư ơng, Võ Văn Sự, Trịnh Quang Phong:
Phân tích hiện trạng và hiệu quả kinh tế chăn nuôi bò sữa ở các quy mô hộ gia đình tại công ty s ã Thảo Nguyên.
Báo cáo khoa học chăn nuôi thú y 1996 - 1997 ( Nha Trang 20 -22/08/1997) Phần chăn nuôi gia súc - Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn - Hà Nội, 1997. Tr. 169 - 179.
17 - Nguyễn Kim Ninh:
Nghiên cứu mô hình chăn nuôi bò h ướng sữa tại hộ gia đình và hiệu quả của nó ở vùng trung du Ba Vì - Hà Nội. Kết quả nghiên cứu khoa học kỹ thuật - Viện Chăn nuôi (1985 - 1990). Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1992. Tr.72 - 79.
18 - Nguyễn Kim Ninh, Lê Trọng Lạp:
Nghiên cứu mô hình chăn nuôi bò h ướng sữa ở hộ gia đình và hiệu quả của nó. Kết quả nghiên cứu khoa học chăn nuôi 1992.
19 - Nguyễn Kim Ninh:
Nghiên cứu khả năng sinh tr ưởng sinh sản và cho sữa của bò lai F1 Hoistein Friseian X Lai Sind nuôi tại Ba vì - Luận án PTS khoa học nông nghiệp 1994 - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.
20 - Nguyễn Kim Ninh, Nguyễn Văn Th ưởng, Trần Trọng Thêm, Lê Trọng Lạp, Nguyễn Hữu L ương, Lê Văn Ngọc, Tăng Xuân Lư u và cộng sự:
Kết quả nghiên cứu về bò lai h ướng sữa và xây dựng mô hình bò sữa trong dân. Tuyển tập công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật chăn nuôi (1969 - 1995) - Viện Chăn nuôi - Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1995. Tr 225 - 231.
21 - Trịnh Quang Phong:
Nghiên cứu biện pháp kỹ thuật nhằm khắc phục hiện t ợng chậm sinh ở bò cái Hà - Ấn và bò cái lai Sind góp phần nâng cao tỷ lệ đẻ cho đàn bò - Luận án thạc sĩ Khoa học Nông nghiệp, 1996.
22 - Ngô Thế Phương:
Những hiểu biết hiện nay về sinh lý sinh sản và những ứng dụng trong lĩnh vực chăn nuôi khoa học và kỹ thuật nông nghiệp, 11 - 1974 .
23 - Đào Đức Thà, Nguyễn Tấn Anh:
Nghiên cứu nâng cao khả năng sinh sản đàn bò sữa nông tr ường Ba Vì - Tạp chí Khoa học Nông nghiệp .Số 11 - 1986 . Tr 515 - 516.
24 - Nguyễn Đức Thạc, Hoàng Kim Giao, Nguyễn Thanh D ơng, Đỗ Kim Tuyên, Lư u Công Khánh, Nguyễn Thị Thoa:
Kết qủa về công nghệ cấy truyền phôi bò - Công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật chăn nuôi (1969 - 1995 ). Nguyễn Tấn Anh, Đào Đức Thà, Trịnh Quang Phong. Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1995. Tr . 331 - 338.
25 - Trần Trọng Thêm:
Một số đặc điểm về khả năng sản xuất của các nhóm bò lai Sind với bò sữa gốc Hà lan. Luận án PTS khoa học nông nghiệp Việt Nam 1986. Viên Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.
26 - Nguyễn Văn Thiện:
Di truyền học số l ượng ứng dụng trong chăn nuôi. Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội, 1995.
27 - Nguyễn Văn Thiện:
Ph ương pháp nghiên cứu và xử lý số liệu trong chăn nuôi. Giáo trình sau đại học nông nghiệp 1996.
28 - Nguyễn Văn Th ưởng:
Kết quả nghiên cứu cải tạo giống bò nội theo h ớng khai thác sữa. Kết quả nghiên cứu khoa học, Viện Chăn nuôi ( 1969 - 1984 ).
29 - Nguyễn Văn Th ưởng, Trần Doãn Hối:
Đặc điểm di truyền bò lai h ướng sữa Việt Nam. Kết quả nghiên cứu khoa học - Viện chăn nuôi ( 1985 - 1990). Nhà xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 1992. Tr .88 - 93
30 - Lê Văn Thọ, Lê Xuân Cư ơng:
Kích dục tố ứng dụng trong chăn nuôi - Nhà xuất bản Nông nghiệp, 1979.
31 - Hoàng Văn Tiến:
Hormone về vấn đề sinh sản gia súc - Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật Hà Nội, 1986. Tài liệu dịch.
32 - Hoàng Văn Tiến, Trịnh Hữu Hằng, Nguyễn Tuấn Anh, Lê Viết Ly:
Sinh lý gia súc - Nhà xuất bản Nông nghiệp Hà Nội, 1986.
33 - Nguyễn Trọng Tiến, Mai Thi Thơm, Nguyễn Xuân Trạch, Lê Văn Ban
Giáo trình chăn nuôi trâu bò - Tr ường đại học Nông nghiệp I Hà Nội 1991.
34 - Ngô Xuân Tịnh, Tiết Hồng Ngân, Nguyễn Bá Mùi, Lê Hồng Loan:
Sinh lý học gia súc, hiệu đính GS. TS Cù Xuân Dần - Nhà xuất bản Nông nghiệp, 1996.
35 - Đỗ Kim Tuyên:
Nghiên cứu siêu bào noãn ở bò bằng sử dụng FSH và prostaglandin - Luận án PTS khoa học nông nghiệp - Hà Nội 1995. Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam.
36 - Nguyễn Xuân Trạch:
Ảnh h ưởng của liều l ượng PMSG đến hiệu quả điều khiển động dục và rụng trứng ở bò sau khi đẻ.
Hội thảo quốc gia về phát triển chăn nuôi đến năm 2000 . 26 - 28/11/1996 .Tr 190 - 192.
37 - Nguyễn Tiến Văn:
Tuyển tập các công trình nghiên cứu khoa học Tr ường Đại học nông nghiệp Huế 1992.
Tuyển tập các công trình nghiên cứu khoa học kỹ thuật và kinh tế nông nghiểp Trường Đại học nông nghiệpHuế 1997. Nhà xuất bản nông nghiệp Hà Nội (1997). Tr. 146 - 149.
38 - Nguyễn Thị Xiêm:
Nội tiết học về sinh sản ng ười - Nhà xuất bản y học 1997.
39 - Hội chăn nuôi Việt Nam:
Hội thảo quốc gia về khoa học và phát triển chăn nuôi đến năm 2000 từ ngày 26 - 28/11/1996. Tr .183 - 224.
40 - Viện Chăn nuôi quốc gia
Thành phần và giá trị dinh d ưỡng thức ăn gia súc-gia cầm Việt Nam.
Nhà xuất bản Nông nghiệp - Hà Nội 1995.
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi
-----------&-----------
Th¸i kh¾c Thanh
§¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm sinh s¶n vµ biÖn ph¸p c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An
LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp
Chuyªn ngµnh: Thó y
M· sè: 60.62.50
Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS. TS. NguyÔn B¸ Mïi
Hµ néi - 2008
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch a tõng ® îc ai c«ng bè trong bÊt k× c«ng tr×nh nµo kh¸c.
T«i xin cam ®oan r»ng c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®· ®îc chØ râ nguån gèc. Mäi sù gióp ®ì ®· ®îc c¶m ¬n.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Th¸i Kh¾c Thanh
Lêi c¶m ¬n
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy, c« gi¸o bé m«n Ho¸ sinh - Sinh lý ®éng vËt; c¸c thÇy, c« gi¸o Khoa Sau ®¹i häc Trêng §¹i häc N«ng NghiÖp I Hµ Néi còng nh c¸c thÇy c« gi¸o ®· gi¶ng d¹y t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc.
§Æc biÖt, t«i xin c¶m ¬n PGS.TS NguyÔn B¸ Mïi - ngêi ThÇy ®· tËn t×nh híng dÉn, gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc tËp vµ hoµn thµnh LuËn v¨n nµy.
Ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña Ban L·nh ®¹o C¬ quan Trung t©m gièng ch¨n nu«i NghÖ An, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ gia ®×nh ®· gióp ®ì, ®éng viªn t«i hoµn thµnh ch¬ng tr×nh häc tËp.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Th¸i Kh¾c Thanh
Môc lôc
Lêi cam ®oan i
Lêi c¶m ¬n ii
Môc lôc iii
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vi
Danh môc c¸c b¶ng vii
Danh môc c¸c h×nh
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
Danh môc c¸c b¶ng
B¶ng 2.1: c¸c giai ®o¹n cña chu kú ®éng dôc 10
B¶ng 1a. C¬ cÊu ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An qua c¸c n¨m (con) 41
B¶ng 1b: C¬ cÊu ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An (Sè liÖu ®Õn th¸ng 31/3/2008) 41
B¶ng 2: Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu vµ khèi lîng c¬ thÓ cña bß c¸i lai híng s÷a 43
B¶ng 4: Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î (ngµy) 44
B¶ng 5: Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î (ngµy) 45
B¶ng 6: HÖ sè phèi gièng vµ tû lÖ thô thai trªn ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An 45
B¶ng 7: Tû lÖ ®Î toµn ®µn, tû lÖ sÈy thai, ®Î non, tû lÖ s¸t nhau cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An 46
B¶ng 8: Tû lÖ chËm sinh vµ v« sinh ë ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An 47
B¶ng 9: Khèi lîng bª s¬ sinh (kg) 48
B¶ng 10: s¶n lîng s÷a chu kú 1, 2 cña ®µn bß lai HF 48
B¶ng 11: kÕt qu¶ th¨m kh¸m s¶n khoa trªn ®µn bß lai HF 49
B¶ng 12 a : ChØ tiªu sinh s¶n cña ®µn bß thÝ nghiÖm vµ ®µn ®èi chøng 51
B¶ng 13 a: Kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc cña (PGF2 α ) trªn bß lai HF 53
B¶ng 13 b. Kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc cña (PGF2 α ) hai liÒu c¸ch nhau 11 ngµy. 55
B¶ng 14: kÕt qu¶ g©y ®éng dôc cña progesterone kÕt hîp HTNC trªn bß lai HF 56
B¶ng 15: kh¶ n¨ng ®«ng dôc b»ng ph¬ng ph¸p ®Æt dông cô ©m ®¹o Cird 57
B¶ng 16: KÕt qu¶ sö dông HCG trªn bß c¸i híng s÷a ®éng dôc mµ kh«ng rông trøng. 60
B¶ng 16: KÕt qu¶ bß ®éng dôc l¹i sau khi ®Î ®îc thôt röa b»ng dung dÞch kh¸ng khuÈn lugol 0,1 -0,2% 61
B¶ng 18: KÕt qu¶ ®iÒu trÞ viªm tö cung - ©m ®¹o trªn bß c¸i 63
Tµi liÖu Tham Kh¶o
I. tµi liÖu trong níc
1. NguyÕn TÊn Anh, NguyÔn V¨n Vinh, §µo §øc Thµ, TrÞnh Quang Phong (1992), "KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p ký thuËt nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß c¸i", KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kü thuËt ViÖn Ch¨n Nu«i (1985 -1990).Tr. 84 -87. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
NguyÔn TÊn Anh, NguyÔn ThiÖn, Lu Kû, TrÞnh Quang Phong, §µo §øc Thµ.
BiÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cho bß c¸i – TuyÓn tËp c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc kü thuËt viÖn ch¨n nu«i – ViÖn Ch¨n nu«i (1969 -1995). Tr. 325 -329. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 1995.
3- Lª Xu©n C¬ng, Vò SÜ Nhµn.
Dïng HuÕt Thanh ngùa chöa g©y ®éng dôc ®ång lo¹t cho bß c¸i – t¹p chÝ Khoa häc kü thuËt N«ng NghiÖp (Sè 11 – 1977 ). Tr.828 -831.
4-Lª Xu©n C¬ng
§¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm sinh s¶n, søc s¶n xuÊt thÞt s÷a gièng bß ®Þa ph¬ng vµ bß lai ®ang nu«i t¹i miÒn Nam – ViÖt Nam. B¸o c¸o khoa häc Bé N«ng NghiÖp vµ C«ng NghiÖp Thùc PhÈm, (1993) tr. 9-10.
5- NguyÕn ¸nh Cêng:
Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c gièng bß lai híng s÷a vµ ¶nh hëng cña chÕ ®é ch¨m sãc nu«i dìng ë ®Çu kú cho tíi kh¶ n¨ng ®éng dôc l¹i vµ kh¶ n¨ng cho s÷a cña ®µn bß s÷a n«ng trêng Phï §æng – Hµ Néi; Th«ng tin khoa häc kü thuËt Ch¨n nu«i – ViÖn Ch¨n Nu«i 1/1986. Tr.11- 15.
6- Cï Xu©n DÇn, Lª Kh¾c ThËn.
Sinh lý sinh s¶n gia sóc – Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp Hµ Néi 1985.
7- NguyÔn Thanh D¬ng, Hoµng Kim Dao, Lu C«ng Kh¸nh:
Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß – TuyÓn tËp c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ký thuËt ch¨n nu«i – ViÖn Ch¨n nu«i (1969 – 1995 ). Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, 1995. Tr. 246 – 250.
8 – NguyÔn Quèc §¹t, Vò V¨n Néi, Bïi ThÕ §øc, NguyÔn Thanh B×nh:
Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®µn bß c¸i híng s÷a (Holsteinfriz X Lai Sind) trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i trang tr¹i ë thµnh phè Hå ChÝ Minh (1980 ). B¸o c¸o khoa häc – ViÖn Ch¨n nu«i 1998. Tr.16-18.
Häc viªn thùc hiÖn Gi¸o viªn híng dÉn
Th¸i Kh¾c Thanh NguyÔn B¸ Mïi
2.1. Kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc b»ng ph ¬ng ph¸p ®Æt dông cô ©m ®¹o Cird (Controlled interaal dlug reledse).
Chóng t«i sö dông cho hai lo¹i bß: Bß c¸i sinh s¶n sau khi ®Î chËm ®éng dôc vµ bß c¸i t¬ ®· ®Õn tuæi sinh s¶n mµ ch a ®éng dôc.
KÕt qu¶ thu ® îc qua b¶ng sau:
B¶ng 9: kh¶ n¨ng ®«ng dôc b»ng ph¬ng ph¸p ®Æt dông cô ©m ®¹o Cird
ChØ tiªu
Bß F1
Bß F2,F3 HF
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n
%
n
%
n
%
n
%
Sè bß ®Æt
20
16
80
20
15
75
Sè bß ®éng dôc
16
100
15
100
- Tríc 48 giê
- 48 -72 giê
13
81.25
12
80
- 72 - 96 giê
2
12.5
2
13.3
-Sau 96 giê
1
6.25
1
6.7
Qua b¶ng 9 chóng t«i thÊy khi dïng Cird ®Æt cho bß c¸i sau khi ®Î vµ bß t¬ chËm ®éng dôc, víi 40 con cã 31 con ®éng dôc chiÕm 77, 5 %, Thêi gian ®éng dôc tËp trung vµo 48 – 72 giê sau khi th¸o thiÕt bÞ ®Æt ©m ®¹o. Tû lÖ ®éng dôc ë bß sinh s¶n cao h¬n bß t¬ (80 % so víi 75 %).
2.2. KÕt qu¶ sö dông prostaglandin trªn bß chËm ®éng dôc do thÓ vµng tån l u bÖnh lý.
§Ó lµm tho¸i ho¸ thÓ vµng tån l u bÖnh lý, chóng t«i sö dông chÕ phÈm prostaglandin d¹ng tæng hîp (PGF2 α ) Lutalyse cña Mü s¶n xuÊt víi liÒu 25 mg/ con(tiªm d íi da) sau 2 - 4 ngµy bß ®éng dôc vµ ® îc phèi gièng. Bß ®îc theo dâi trùc tiÕp ë hai chu kú sau vµ phèi gièng cho nh÷ng bß ®éng dôc trë l¹i.
KÕt qu¶ sö dông Prostaglandin cña ®µn bß s÷a t¹i nghÖ an ® îc tr×nh bµy ë b¶ng 10:
B¶ng 10 : Kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc cña (PGF2 α ) trªn bß lai HF
ChØ tiªu
Bß F1
Bß F2,F3
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n
%
n
%
n
%
n
%
Sè bß tiªm
15
12
80.00
18
15
83.33
Sè bß ®éng dôc
12
100
15
15
100
- Tríc 48 giê
1
8.3
1
1
6.7
- 48 -72 giê
9
75.0
9
9
60.0
- 72 - 96 giê
2
16.7
4
4
26.7
- Sau 96 giê
1
1
6.7
Qua b¶ng 10 d íi t¸c dông cña (PGF2 α ) khi tiªm cho 33 bß cã thÓ vµng bÖnh lý tån l u ®· cã 27 con ®éng dôc trë l¹i ®¹t 81 %.
2.3 KÕt qu¶ g©y ®éng dôc cña progesteron kÕt hîp víi huyÕt thanh ngùa chöa (PMSG) trªn bß lai h íng s÷a.
Trong thÝ nghiÖm cña chóng t«i ®· dïng progesteron kÕt hîp víi huyÕt thanh ngùa chöa ®Ó g©y ®éng dôc cho bß c¸i lai h íng s÷a.
B¶ng 11: KÕt qu¶ g©y ®éng dôc cña progesterone kÕt hîp huyÕt thanh ngùa chöa trªn bß lai HF
ChØ tiªu
Bß F1
Bß F2, F3
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n con
Sè bß ®éng dôc
Sè bß cã chöa
n
%
n
%
n
%
n
%
Sè bß tiªm
24
14
58.33
26
15
57.69
Sè bß ®éng dôc
14
100
15
100
- Tríc 48 giê
- 48 -72 giê
2
14.29
4
26.67
- 72 - 96 giê
8
57.14
8
53.33
- Sau 96 giê
4
28.57
3
20
Qua b¶ng 11: Tû lÖ ®éng dôc cña hai nhãm bß (F1 vµ F2 lµ 58, 0 % (29/50)
PhÇn II. C¸c néi dung ®ang triÓn khai vµ thùc hiÖn trong thêi gian tíi
1. §¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm sinh s¶n cña ®µn bß s÷a t¹i NghÖ An
- C¸c chØ tiªu theo dâi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a bao gåm: S¶n l îng s÷a thùc tÕ, s¶n lîng s÷a/ chu kú, diÔn biÕn chu kú cho s÷a, thêi gian c¹n s÷a, chÊt l îng s÷a (VËt chÊt kh«, mì, protein…)
2. Mét sè biÖn ph¸p c¶i thiÖn kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß c¸i lai h íng s÷a t¹i NghÖ An
- Kh¶ n¨ng g©y ®éng dôc cña (PGF2 α ) hai liÒu c¸ch nhau 11 ngµy.
- Sö dông LH(Luteinizing hormon), HCG trªn bß ®éng dôc mµ kh«ng rông trøng.
- KÕt qu¶ ®¹t ® îc trong l« thÝ nghiÖm víi khÈu phÇn ¨n bæ sung.
- KÕt qu¶ ®iÒu trÞ viªm tö cung
- KÕt qu¶ bß ®éng dôc sau khi ®Î ® îc thôt röa b»ng dung dÞch kh¸ng khuÈn lugol 0,1-0,2 %.
3.2.2. Thùc tr¹ng kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ hiÖn tîng rèi lo¹n sinh s¶n cña ®µn bß lai HF t¹i NghÖ An
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tõ n¨m 2005 – 2008 chóng t«i ®· tiÕn hµnh th¨m kh¸m s¶n khoa trªn 438 bß c¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß lai HF ë NghÖ An. KÕt qu¶ ®îc tr×nh bµy ë b¶ng 9:
Lo¹i
Tæng sè ca
Nhãm bß b×nh thêng
Nhãm bß rèi lo¹n sinh s¶n
Trong ®ã
ThÓ vµng tån lu
Buång trøng kÐm ho¹t ®éng
§éng dôc kh«ng rông trøng,u nang
Viªm tö cung
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
F1
C¸i Sinh s¶n
236
135
57,2
101
42,8
15
14,9
64
63,4
14
13,9
8
7,9
C¸i t¬
52
36
69,2
16
30,8
0
0,0
16
100,0
0,0
0,0
F2
C¸i Sinh s¶n
128
62
48,4
66
51,6
18
27,3
20
30,3
16
24,2
12
18,2
C¸i t¬
22
11
50,0
11
50,0
0,0
10
90,9
0,0
1
9,1
F1,F2
C¸i Sinh s¶n
364
197
54,1
167
45,9
33
19,8
84
50,3
30
18,0
20
12,0
F1,F2
C¸i t¬
74
47
63,5
27
36,5
0
0,0
26
96,3
0
0,0
1
3,7
Tæng céng
438
244
55,7
194
44,3
33
7,534
110
25,1
30
6,8
21
4,8
Qua b¶ng 9 chóng t«i thÊy tû lÖ bß c¸i rèi lo¹n sinh s¶n trªn bß lai HF lµ 44,3 %. C¸c nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn hiÖn tîng rèi lo¹n sinh s¶n tËp trung vµo c¸c nguyªn nh©n sau:
Sè bß cã buång trøng kÐm ph¸t triÓn chiÕm tû lÖ: 25,1 %
Sè bß cã thÓ vµng tån lu bÖnh lý chiÕm tû lÖ: 7,5 %
Sè bß cã u nang buång trøng chiÕm tû lÖ: 6,8%
Nh vËy qua thùc tÕ kh¶o s¸t mét sè chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß lai HF t¹i NghÖ An chóng t«i cã mét sè nhËn xÐt sau:
§èi víi nh÷ng bß ®îc coi lµ chËm sinh s¶n tríc khi can thiÖp thuèc chóng t«i tiÕn hµnh kh¸m ®Ò ph©n lo¹i. §Ó ®¶m b¶o chÝnh x¸c tõng trêng hîp cã thÓ kiÓm tra lai 2-3 lÇn mçi lÇn c¸ch nhau 7-10 ngµy. Chóng t«i ®· tiÕn hµnh kh¸m kiÓm tra 233 ca. KÕt qu¶ thÓ hiÖn qua b¶ng 9.
Qua b¶ng 9: Bß c¸i sinh s¶n thÓ vµng tån lu vµ viªm néi m¹c tö cung ë bß F2 cã tû lÖ cao 21,3 % vµ 9,84 % so víi bß lai F1 8,4 % vµ 9,64 %. Tr¹ng th¸i buång trøng kÐm ho¹t ®éng ë bß c¸i t¬ c¶ hai nhãm F1 vµ F2 ®Òu rÊt cao: 75,0 % vµ 50,0 %. V× chÕ ®é sö dông khai th¸c vµ thøc ¨n nu«i dìng kh«ng hîp lý, vÖ sinh thó y cha thùc hiÖn tèt(vÒ nhu cÇu dinh dìng bß lai F2 ®ßi hái cao h¬n F1 vµ nhiÖt ®é m«i trêng thÊp h¬n).
Bß c¸i t¬ cã buång trøng kÐm ho¹t ®éng lµ cao ë hai ®µn theo dâi cã lÏ v× chÕ ®é dinh dìng giai ®o¹n bß t¬ kÐm, vÒ n¨ng lîng vµ protein, thøc ¨n bæ sung thiÕu, ho¹t ®éng cña hÖ thèng ®iÒu tiÕt sinh dôc ph¸t triÓn cha hoµn chØnh. tû lÖ ®éng dôc kh«ng rông trøng ë bß F2 vµ F1 t¬ng ®¬ng nhau vµ tng øng 17,21 vµ 14,46 % ë bß sinh s¶n,.
C¸c bÖnh vÒ buång trøng chñ yÕu lµ do thiÓu n¨ng buång trøng nguyªn nh©n chñ yÕu c¬ thÓ do rèi lo¹n chøc n¨ng ®iÒu hoµ thÇn kinh néi tiÕt trong qu¸ tr×nh ph¸t dôc cña bß c¸i, hoÆc do nÒn dinh dìng khi nu«i bß ë giai ®o¹n 6-18 th¸ng tuæi cha tèt.
•
Lo¹i
Tæng sè ca
Nhãm bß b×nh thêng
Nhãm bß rèi lo¹n sinh s¶n
Trong ®ã
ThÓ vµng tån lu
Buång trøng kÐm ho¹t ®éng
§éng dôc kh«ng rông trøng,u nang
Viªm tö cung
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
F1
C¸i Sinh s¶n
236
135
57,2
101
42,8
15
14,9
64
63,4
14
13,9
8
7,9
C¸i t¬
52
36
69,2
16
30,8
0
0,0
16
100,0
0,0
0,0
F2
C¸i Sinh s¶n
128
62
48,4
66
51,6
18
27,3
20
30,3
16
24,2
12
18,2
C¸i t¬
22
11
50,0
11
50,0
0,0
10
90,9
0,0
1
9,1
F1,F2
C¸i Sinh s¶n
364
197
54,1
167
45,9
33
19,8
84
50,3
30
18,0
20
12,0
F1,F2
C¸i t¬
74
47
63,5
27
36,5
0
0,0
26
96,3
0
0,0
1
3,7
Tæng céng
438
244
55,7
194
44,3
33
7,534
110
25,1
30
6,8
21
4,8
* Nhu cÇu duy tr×, cho ph¸t triÓn thai ë 2 th¸ng chöa cuèi, t¨ng träng 0.2kg/ Ngµy cña bß s÷a lai HF cã khèi lîng 400 kg (tiÓu chu¶n cña NRC 1989) vµ khÈu phÇn dù kiÕn:
Kg
Thøc ¨n
DM (kg)
ME(Mcal)
CP
(gam)
Ca
(gam)
P
(gam)
1.5
C¸m hçn hîp
1.32
3.6
210
13.5
13.5
25
Cá trång
3.60
7.72
400
6.25
0.75
3.6
R¬m
2.89
4.50
137.5
16.6
16.6
3.2
HÌm bia
0.72
1.93
231.7
1.60
1.60
0.3
RØ mËt
0.23
0.64
3.3
0.66
0.06
33.6
Céng
8.76
18.39
983
39
38
Nhu cÇu cÇn
8.8
17.66
983
26
16
So s¸nh
0.0
+ 0.73
0
+ 13
+ 22
* Nhu cÇu dinh dìng cho duy tr×, s¶n xuÊt s÷a víi s¶n lîng s÷a 15 kg/con /ngµy, tû lÖ mì s÷a 3.5% cña bß s÷a lai HF cã khèi lîng 400 kg sau khi sinh (tiªu chuÈn cña NRC 1989) vµ khÈu phÇn dù kiÕn:
Kg
Thøc ¨n
DM (kg)
ME(Mcal)
CP(gam)
Ca(gam)
P(gam)
5.2
C¸m hçn hîp
4.57
12.48
728
46.8
41.6
33
Cá trång
4.75
10.19
528
8.25
0.99
3.5
R¬m
2.81
4.37
133.7
16.1
7.35
3.5
HÌm bia
0.8
2.1
253.4
1.75
2.8
45.2
Céng
12.9
29.2
1643
72.9
52.7
Nhu cÇu cÇn
12.8
29.2
1578
60.6
38.5
So s¸nh
0.1
0.0
+ 65.1
+ 12.4
+14.2
* Nhu cÇu dinh dìng cho duy tr×, s¶n xuÊt s÷a víi s¶n lîng s÷a 20 kg/con/ngµy, tû lÖ mì s÷a 3.5% cña bß s÷a HF cã khèi lîng 400 kg sau khi sinh
(tiªu chuÈn cña NRC 1989) vµ khÈu phÇn dù kiÕn:
Kg
Thøc ¨n
DM (kg)
ME(Mcal)
CP(gam)
Ca(gam)
P(gam)
7
C¸m hçn hîp
6.16
16.8
980
63
56
35
Cá trång
5.04
10.8
560
8.75
1.05
3.6
R¬m
2.89
4.49
137.5
16.5
7.5
4.8
HÌm bia
1.08
2.90
347.6
2.4
3.8
50.4
Céng
15.17
35.01
2025
90.7
68.5
Nhu cÇu cÇn
14.4
35.01
1998
75.4
47.6
So s¸nh
0.77
0.00
+ 27.11
+15.31
+20.85
Qua b¶ng chóng t«i thÊy : Khi ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i dìng tèt tõ giai ®o¹n ®Çu , trong cïng mét ®iÒu kiÖn sù thÓ hiÖn c¸c chØ tiªu ë c¶ 2 nhãm bß s÷a F1 vµ F2
sai kh¸c kh«ng ®¸ng kª (P < 0,05). ë chØ tiªu khèi lîng c¬ thÓ khi phèi gièng lÇn ®Çu vµ løa ®Î løa 1 ë F2,F3 thÓ hiÖn tréi h¬n ë F1 cã nghÜa lµ kh¶ n¨ng t¨ng träng nhanh h¬n: 265,2 ± 5,14 vµ 336,57 ± 5,77 kg so víi (F1) 261,7 ± 4,25 kg vµ 329,9 ± 4,30 kg
-Víi chØ tiªu trong lîng s¬ sinh cã ngîc l¹i mét chót ë nhãm F2 nhá h¬n nhãm F1 lµ 29,15 ± 0,69 so víi 30,15 ± 0,46 kg. .
Nh vËy ë chØ tiªu träng lîng s¬ sinh ph¶n ¸nh møc ®é dinh dìng trong thêi kú nu«i thai vµ c¹n s÷a cña con mÑ.
Trªn thùc tÕ s¶n lîng s÷a cña ®µn F2 > F1 t¬ng øng lµ: 2946 ± 63 kg so víi 2278 ± 54 kg (350 ngµy v¾t s÷a). Thêi gian cai s÷a cña nhãm F2, F3 kÐo dµi h¬n nhãm F1 nªn ®· ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn khèi lîng cña bª con trong thêi kú mang thai.
Qua b¶ng 10 b: Chóng t«i thÊy khi so s¸nh c¸c chØ tiªu ë ®µn thÝ nghiÖm víi ®µn s¶n xuÊt ®¹i trµ cña tng gièng. TÝnh tréi cña ®µn thÝ nghiÖm ®· vît h¼n so víi ®µn ®¹i trµ qua c¸c chØ tiªu:
Nhãm gièng F1: Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu gi¶m so víi ®µn ®¹i trµ: 1,4 th¸ng. ë F2,: 2,4 th¸ng
- Tuæi ®Î løa ®Çu gi¶m 1,61 th¸ng ë F1, ë F2,,F3 gi¶m 3,21 th¸ng
- Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi ®Î gi¶m 47,2 ngµy ë nhãm F1, 38,62 ë nhãm F2,,
- Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î gi¶m 46,1 ngµy ë nhãm F1, 43,41 ë nhãm F2,
- Khèi lîng bª s¬ sinh t¨ng: 4,58 kg nhãm F1, 4,01 ë nhãm F2,.
- N¨ng suÊt s÷a trung b×nh t¨ng 123, 1 kg/ chu kú cho s÷a ë nhãm F1, 668 ë nhãm F2,,F3
KÕt qu¶ chung t«i phï hîp víi nhËn xÐt cña nhiÒu nhµ khoa häc cho biÕt: Trong cïng mét gièng, cïng mét ®iÒu kiÖn méi trêng nhng ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i dìng kh¸c nhau th× cho kÕt qu¶ kh¸c nhau.
ThÝ nghiÖm trªn ®µn bß s÷a Holstein Friesian nu«i ë Méc Ch©u theo t¸c gi¶ Lª ViÕt Ly, Vò V¨n Néi, Vâ V¨n Sù vµ cs (1977 [16] khi nu«i dìng ë 2 møc dinh dìng kh¸c nhau cho kÕt qu¶ kh¸c nhau: Tuæi ®Î løa ®Çu b×nh qu©n ë ®µn ®¹i trµ qua c¸c n¨m 1992, 1993, 1994,1995 t¬ng øng lµ: 39,5; 41,7; 36,5; 36,6 th¸ng, ë ®µn gièng t¬ng øng lµ: 37,3; 36;9;35;3;35,2 th¸ng. Kho¶ng c¸ch løa ®Î ë hai ®µn ®¹i trµ lµ 18,2 th¸ng, 18 ; 16,1; 165,5 th¸ng, ë ®µn gièng t¬ng øng lµ: 17,1; 16,8;15,2;15,4 th¸ng. N¨ng suÊt s÷a b×nh qu©n t¬ng øng ë c¸c n¨m ë ®µn ®¹i trµ: 8 kg/ ngµy, 10,5 ; 10,61; 10,73 kg/ngµy.Khèi lîng s¬ sinh qua c¸c n¨m ë ®µn ®¹i trµ: 29,9 kg; 30,7; 33,7; 33,2 kg, ë ®µn gièng t¬ng øng lµ : 30,5; 31,8; 33,8; 33,9 kg.
C¸c t¸c gi¶ nhËn xÐt: C¸c chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt vµ sinh s¶n cã chiÒu híng c¶i thiÖn tèt h¬n c¸c n¨m vÒ sau lµ do thay ®æi chÕ ®é kho¸n hé vµ c«ng t¸c qu¶n lý.
KÕt qu¶ cña chóng t«i phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ khi møc dinh dìng ®îc t¸c ®éng sím ngay tõ giai ®o¹n ®Çu cho bª vµ bß t¬ ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ t¨ng n¨ng xuÊt s÷a cña chóng, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trong ch¨n nu«i.
Lo¹i
§¬n vÞ
L« thÝ nghiÖm
L« ®èi chøng
Tríc khi ®Î
Sau khi ®Î
Tríc khi ®Î
Sau khi ®Î
1. Sè bß thÝ nghiÖm
con
- Gièng F2
con
10
10
2. HiÖn trang bß
- Tuæi
Th¸ng
42,5 ± 0,22
44,6 ± 0,22
42,4 ± 0,26
44,5 ± 0,26
- Khèi l îng bß
Kg
399,5 ± 1,03
402,5 ± 1,03
399,3 ± 1,08
402,3 ± 1,08
- Chu kú mang thai
Løa
3
3
- Cã chöa
th¸ng
7
Kh«ng
7
Kh«ng
- Th¸ng tiÕt s÷a
th¸ng
c¹n s÷a
1 - 3
c¹n s÷a
1-3
B¶ng 12b. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cña ®µn bß thÝ nghiÖm vµ ®èi chøng
ChØ tiªu
N ( con)
§Ønh s÷a/ ngµy
ChØ tiªu ho¸ lý
ChÊt kh« ( %)
BÐo ( %)
L« thÝ nghiÖm
10
20,2 ± 0,37
12,15 ± 0,02
3,5
L« ®èi chøng
10
17,8 ± 0,29
12,04 ± 0,03
3,5
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
CHTY010.doc
