Tài liệu Một số giải pháp nhằm hoàn thiện và thúc đẩy phát triển Thị trường chứng khoán: ... Ebook Một số giải pháp nhằm hoàn thiện và thúc đẩy phát triển Thị trường chứng khoán
101 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1193 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Một số giải pháp nhằm hoàn thiện và thúc đẩy phát triển Thị trường chứng khoán, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Ch¬ng INh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n
I. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n (TTCK) lµ yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i. §Õn nay, hÇu hÕt c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®Òu cã thÞ trêng chøng kho¸n. ThÞ trêng chøng kho¸n ®· trë thµnh mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng kinh tÕ cña nh÷ng níc theo c¬ chÕ thÞ trêng.
Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng chøng kho¸n:
- ThÞ trêng chøng kho¸n: TiÕng la tinh lµ BURSA, nghÜa lµ c¸i vÝ ®ùng tiÒn, lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc vµ ho¹t ®éng cã ®iÒu khiÓn. Theo ch÷ H¸n lµ chøng kho¸n giao dÞch së, së lµ chèn, giao dÞch lµ mua b¸n ®æi ch¸c.
- ThÞ trêng chøng kho¸n ®îc ®Þnh nghÜa theo Longman Dictionary of Business English, 1985 nh sau: " An organised market where securities are bought and sold under fixed Rules". DÞch ra tiÕng ViÖt cã nghÜa lµ: " Mét thÞ trêng cã tæ chøc lµ n¬i c¸c chøng kho¸n ®îc mua b¸n tu©n theo nh÷ng quy t¾c ®· ®îc Ên ®Þnh". §Þnh nghÜa nµy ®a ra mét thuËt ng÷ lµ chøng kho¸n (Securities), cæ phiÕu (Share) vµ tr¸i phiÕu (Bond) còng chÝnh lµ hai d¹ng cña chøng kho¸n. Chøng kho¸n ®îc kÕt hîp b»ng hai tõ ®ång nghÜa chøng vµ kho¸n ®Òu cã nghÜa b»ng cø (Evidence).
Nh×n chung kh¸i niÖm phæ biÕn vÒ thÞ trêng chøng kho¸n lµ : ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét níi mµ ë ®ã ngêi ta mua b¸n, chuyÓn nhîng, trao ®æi chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lêi.
Tuy nhiªn, trong ®êi sèng kinh tÕ, thuËt ng÷ thÞ trêng chøng kho¸n ®· tho¸t ly ®Þnh ban ®Çu vµ cã thªm néi dung míi. ThËt ra, mçi ®Þnh nghÜa chØ cung cÊp ®îc mét kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã, cßn muèn hiÓu trän vÑn vÊn ®Ò th× ph¶i nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u dµi cña nã.
Vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû 15 ë t¹i nh÷ng thµnh phè trung t©m bu«n b¸n cña ph¬ng T©y, c¸c th¬ng gia thêng tô tËp t¹i c¸c qu¸n cµ phª ®Ó th¬ng lîng viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c lo¹i hµng ho¸ nh: n«ng s¶n, kho¸ng s¶n, ngo¹i tÖ vµ gi¸ kho¸n ®éng s¶n.... §iÓm ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng cuéc th¬ng lîng nµy c¸c th¬ng gia chØ dïng lêi nãi ®Ó trao ®æi víi nhau, kh«ng cã hµng ho¸, ngo¹i tÖ, gi¸ kho¸n ®éng s¶n hay bÊt cø mét lo¹i giÊy tê nµo. Nh÷ng cuéc th¬ng lîng nµy nh»m thèng nhÊt víi nhau c¸c "Hîp ®ång" mua b¸n, trao ®æi thùc hiÖn ngay, kÓ c¶ nh÷ng hîp ®ång cho t¬ng lai 3 th¸ng, 6 th¸ng hoÆc mét n¨m sau míi thùc hiÖn. Nh÷ng cuéc trao ®æi lóc nµy lóc ®Çu chØ cã mét nhãm nhá, dÇn dÇn sè ngêi nµy t¨ng lªn. §Õn cuèi thÕ kû 15 "Khu chî riªng" nµy trë thµnh mét "thÞ trêng" vµ thêi gian häp chî rót xuèng hµng tuÇn vµ sau ®ã lµ hµng ngµy. Trong c¸c phiªn chî, hä thèng nhÊt víi nhau nh÷ng quy t¾c cho c¸c cuéc th¬ng lîng. DÇn dÇn nh÷ng quy íc ®· ®îc tu bæ hoµn thµnh nh÷ng quy t¾c cã gi¸ trÞ b¾t buéc ®èi víi nh÷ng ngêi tham gia. Tõ ®ã thÞ trêng chøng kho¸n b¾t ®Çu h×nh thµnh.
Buæi häp ®Çu tiªn cña giai ®o¹n nµy x¶y ra n¨m 1453 trong mét l÷ qu¸n cña gia ®×nh Vanber t¹i Bruges (BØ). Tríc l÷ qu¸n nµy cã mét b¶ng hiÖu vÏ h×nh ba tói gia víi mét tõ tiÕng Ph¸p "Bourse", tøc lµ "MËu dÞch trêng" hay cßn gäi lµ "Së giao dÞch". "MËu dÞch trêng" lµ mét b¶ng hiÖu chung, ba tói da tîng trng cho ba néi dung cña mËu dÞch trêng: mËu dÞch trêng hµng ho¸, mËu dÞch trêng ngo¹i tÖ vµ mËu dÞch trêng gi¸ kho¸n ®éng s¶n.
§Õn n¨m 1547, mËu dÞch trêng t¹i thµnh phå Bruges bÞ suy sôp khi Bruges mÊt h¼n sù phån vinh v× eo biÓn dÉn tµu bÌ vµo thÞ trÊn bÞ c¸t lÊp mÊt. MËu dÞch trêng ®îc dêi ®Õn h¶i c¶ng Auvers (BØ). MËu dÞch trêng Auvers ph¸t triÓn m¹nh vµ tõ kinh nghiÖm cña nã, c¸c mËu dÞch ë c¸c níc kh¸c b¾t ®Çu ph¸t triÓn. T¹i London, Ph¸p, ý, §øc vµ B¾c ¢u c¸c mËu dÞch trêng kh¸c còng ®îc thµnh lËp víi Ýt nhiÒu c¶i tiÕn, tuú theo ®iÒu kiÖn cña mçi quèc gia.
Sau mét thêi gian ho¹t ®éng, mËu dÞch trêng kh«ng cßn phï hîp vµ kh«ng ®ñ søc cho c¸c giao dÞch víi ba néi dung hoµn toµn kh¸c nhau. V× vËy, giao dÞch hµng ho¸ ®îc t¸ch ra thµnh "khu th¬ng m¹i", giao dÞch ngo¹i tÖ t¸ch ra thµnh "thÞ trêng hèi ®o¸i", giao dÞch gi¸ kho¸n ®éng s¶n t¸ch ra thµnh "thÞ trêng chøng kho¸n" vµ c¸c hîp ®ång cho t¬ng lai ®îc t¸ch ra thµnh c¸c "thÞ trêng t¬ng lai".
Nh vËy, thÞ trêng chøng kho¸n ®· xuÊt hiÖn tõ thÕ kû 15. Sù h×nh thµnh thÞ trêng chøng kho¸n còng ®ång thêi víi thÞ trêng hèi ®o¸i vµ c¸c lo¹i thÞ trêng kh¸c.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi ®· tr¶i qua nh÷ng bíc th¨ng trÇm. Thêi k× huy hoµng nhÊt lµ vµo nh÷ng n¨m 1875 - 1913, thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t triÓn cïng víi sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ. Nhng ®Õn ngµy 29/10/1929 - ®îc gäi lµ "ngµy thø n¨m ®en tèi", tøc lµ ngµy më ®Çu cho cuéc khñng ho¶ng thÞ trêng chøng kho¸n New York ®· lµm cho thÞ trêng chøng kho¸n New York vµ c¸c thÞ trêng T©y ¢u, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n khñng ho¶ng. Sau thÕ chiÕn thø hai, c¸c thÞ trêng chøng kho¸n phôc håi vµ ph¸t triÓn m¹nh. Nhng råi "cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh" n¨m 1987, mét lÇn n÷a ®· lµm cho c¸c thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi suy sôp, kiÖt quÖ, lÇn nµy hËu qu¶ cña nã rÊt lín vµ nÆng nÒ h¬n cuéc khñng ho¶ng n¨m 1929, nhng chØ sau 2 n¨m thÞ trêng chøng kho¸n thÕ giíi l¹i ®i vµo æn ®Þnh, ph¸t triÓn vµ ®· trë thµnh mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng kinh tÕ cu¶ nh÷ng quèc gia cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ trêng.
ThÞ trêng chøng kho¸n vµ c¸c thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung ®· tr¶i qua mét cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do c¸c biÕn ®éng lín trong bèi c¶nh kinh tÕ, ph¸p lý hoÆc kÜ thuËt. C¸c cuéc c¶i c¸ch cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh:
+ C¶i c¸ch c¸c chÕ ®é thuÕ nh»m thu hót ngêi cã tiÒn tÝch luü tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n b»ng c¸ch gi¶m thuÕ thu nhËp ®¸nh vµo c¸c kho¶n ®Çu t vµo c¸c cæ phiÕu.
+ Thµnh lËp mét thÞ trêng kh«ng chÝnh thøc: n¨m 1983 ë mét sè níc, thÞ trêng kh«ng chÝnh thøc ®· ®îc thµnh lËp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tÇm cì trung b×nh cã thÓ tham gia trªn thÞ trêng chøng kho¸n nh: c¸c ®iÒu kiÖn vÒ hµnh chÝnh vµ tµi chÝnh ®îc yªu cÇu Ýt h¬n lµ trªn thÞ trêng chÝnh thøc.
+ T¹o ra c¸c h×nh thøc chøng kho¸n míi: mét lo¹t c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh ®· ®îc x©y dùng ®Ó nh»m ®¸p øng tèt h¬n h×nh thøc tµi trî qua thÞ trêng chøng kho¸n cho c¸c nhu cÇu cña c¸c nhµ vay vèn. PhÇn lín c¸c s¶n phÈm míi vÒ chøng kho¸n nµy tån t¹i díi h×nh thøc "lai t¹o" b»ng c¸ch tËn dông c¸c lîi thÕ cña mét h×nh thøc ph¸p lý nµo ®ã mµ kh«ng cã c¸c ®iÓm bÊt lîi hoÆc ®Ó kÕt hîp c¸c u ®iÓm cña nguån vèn tù cã víi c¸c u ®iÓm cña c¸c chøng kho¸n ®¹i diÖn quyÒn cho vay. H×nh thøc t vÊn tµi chÝnh nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng thu hót ®îc ngêi cã tiÒn tÝch luü. §iÒu ®ã gi¶i thÝch cho tÝnh chÊt ng¾n h¹n hay tÝnh kh¶ dông kÐm cña mét sè lo¹i chøng kho¸n kh«ng h©m mé ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t.
+ HiÖn ®¹i ho¸ thÞ trêng vay nî cña Nhµ níc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho Nhµ níc cã thÓ vay vèn trªn c¸c thÞ trêng vµ ®Ó gi¶m nhÑ bít chi phÝ, thÞ trêng tÝn phiÕu kho b¹c ®· ®îc hiÖn ®¹i ho¸ rÊt nhiÒu theo m« h×nh Mü: t¹o ra t c¸ch ph¸p nh©n cho c¸c SVT (chuyªn gia vÒ c¸c tÝn phiÕu kho b¹c), kÜ thuËt míi vÒ ph¸t hµnh vµ ®Êu thÇu c¸c tÝn phiÕu, ®ång nhÊt c¸c ®ît ph¸t hµnh tr¸i phiÕu qua viÖc ph¸t hµnh c¸c OAT (r¸i phiÕu kho b¹c ®ång nhÊt).
+ §æi míi kÜ thuËt ®Ó t¹o dùng mét c¬ cÊu ®ñ hiÖn ®¹i nh»m ®¸p øng víi sù ph¸t triÓn cña viÖc tµi trî phÝ trung gian ho¸, c¸c chøc n¨ng cña ngµnh kinh doanh thÞ trêng chøng kho¸n ®· ®îc tin häc ho¸ m¹nh mÏ. Hai c¶i c¸ch lín nhÊt vÒ kÜ thuËt mét mÆt liªn quan ®Õn sù giao dÞch (front-office)vµ mÆt kh¸c liªn quan ®Õ viÖc xö lý hµnh chÝnh c¸c nghiÖp vô giao dÞch (back-office), t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc lu th«ng c¸c cæ phiÕu gi÷a c¸c tæ chøc thµnh viªn, th«ng qua c¸c nghiÖp vô chuyÓn kho¶n tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c.
+Thµnh lËp c¸c thÞ trêng biÕn tíng. N¨m 1986, ë Ph¸p thµnh lËp thÞ trêng MATIF, n¨m 1987 thµnh lËp thÞ trêng MONEP, c¸c thÞ trêng biÕn tíng nµy ®îc lËp ra ®Ó t¹o cho c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ cho c¸c nhµ qu¶n lý hå s¬ chøng kho¸n kh¶ n¨ng phßng ngõa c¸c rñi ro liªn quan ®Õn c¸c biÕn ®éng vÒ cæ phiÕu, tû lÖ l·i suÊt vµ tû gi¸ hèi ®o¸i. C¸c thÞ trêng nµy còng cã môc ®Ých t¨ng vèn kh¶ dông trªn thÞ trêng giao ngay qua c¸c kh¶ n¨ng kinh doanh chªnh lÖch gi¸. Lµ c¸c thÞ trêng thùc sù trong thêi ®¹i míi, c¸c thÞ trêng nµy ®· thóc ®Èy viÖc hiÖn ®¹i ho¸ giíi tµi chÝnh vµ tham gia vµo vµo cuéc chiÕn giµnh ng«i b¸ chñ tµi chÝnh ë ch©u ¢u.
II. Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n
Sù t¹o lËp vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cô thÓ:
1. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ c«ng cô khuyÕn khÝch d©n chóng tiÕt kiÖm vµ sö dông nguån vèn tiÕt kiÖm vµo c«ng cuéc ®Çu t
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, vèn ph¶i ®îc huy ®éng tõ mäi tÇng líp d©n c vµ nguån vèn nµy thêng rÊt ph©n t¸n nªn cÇn cã nh÷ng ®Þnh chÕ ®Æc biÖt ®Ó thùc hiÖn viÖc thu hót nguån vèn nµy. Vai trß cña ng©n hµng lµ thu hót vèn vµ b¶o ®¶m sù an toµn tiÒn ký göi cña c¸ nh©n còng nh cña c¸c ®¬n vÞ vµ trong qu¸ tr×nh ®ã ng©n hµng cã thÓ sö dông mét tû lÖ nhÊt ®Þnh sè tiÒn ký göi ®ã ®Ó cho vay hay ®Çu t vµo c¸c lo¹i chøng kho¸n cã tÝnh thanh kho¶n cao. Ng©n hµng ho¹t ®éng nh»m môc tiªu lîi nhuËn nhng còng ph¶i ®¶m b¶o mäi nhu cÇu thanh to¸n cña kh¸ch hµng cho nªn ng©n hµng cÇn ph¶i c©n nh¾c gi÷a lîi nhuËn vµ thanh kho¶n. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, hÖ thèng c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cã chæ dùa v÷ng ch¾c lµ ng©n hµng Trung ¬ng. §Þnh chÕ cho vay sau cïng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c ng©n hµng ®Ó huy ®éng vµ cÊp tÝn dông cho c¸c c¸ nh©n hay ®¬n vÞ cã nhu cÇu.
Víi sù ra ®êi cña thÞ trêng chøng kho¸n, mét hÖ thèng thø hai khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t cña d©n chóng còng nh nh÷ng ®Þnh chÕ cã kh¶ n¨ng huy ®éng hay thu hót nguån trªn cña d©n chóng nh: Quü hu bæng, c«ng ty b¶o hiÓm. Ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ thu hót nguån vèn lín cho c¶ khu vùc t còng nh khu vùc c«ng. Nguån vèn nµy ph¶i do thÞ trêng chøng kho¸n thu hót, nhng chÝnh nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n vµ ho¹t ®éng cña nã, c¸ nh©n vµ ®Þnh chÕ tµi chÝnh míi ®Çu t, v× ngêi ta biÕt r»ng thanh kho¶n cã thÓ ®¶m b¶o khi cã nhu cÇu.
2. ThÞ trêng chøng kho¸n huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n cho c¸c doanh nghiÖp.
Tríc ®©y, khi thÞ trêng chøng kho¸n cha h×nh thµnh, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®Òu lÖ thuéc vµo ng©n hµng ®Ó cã vèn ho¹t ®éng cã nghÜa lµ ph¶i ®i vay víi l·i suÊt biÕn ®æi tuú theo thÞ trêng. Ngµy nay, t¹i hÇu hÕt c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ còng nh Nhµ níc ®· huy ®éng vèn trùc tiÕp tõ c¸c nguån tiÕt kiÖm b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu.
Nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n mµ c¸c nhµ trung gian, c¸c nhµ m«i giíi, c¸c nhµ b¶o l·nh cæ phiÕu cña mét ®¬n vÞ kinh tÕ cã thÓ ph¸t hµnh b¸n réng r·i trong c«ng chóng ®Ó huy ®éng vèn. Do ®ã ®îc ®¶m b¶o vµ ®îc sö dông l©u dµi. Cµng lµm ¨n cã hiÖu qu¶, cæ phiÕu cµng cã gi¸. §¬n vÞ kinh tÕ kh«ng ph¶i lo l¾ng vÒ thêi gian hoµn tr¶ nh ®i vay ng©n hµng vµ còng kh«ng ph¶i bËn t©m vÒ gi¸ trÞ cæ phiÕu lªn xuèng.
VÒ phÝa ChÝnh phñ còng cã thÓ huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c lo¹i chøng kho¸n nh c«ng khè phiÕu hay tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc, còng cã thÓ sö dông tËp ®oµn b¶o l·nh ph¸t hµnh hay th«ng qua ng©n hµng Trung ¬ng. C¸c lo¹i c«ng khè phiÕu cña ChÝnh phñ lµ mét c«ng cô phæ biÕn ®Ó huy ®éng nguån vèn cÇn thiÕt cho chi tiªu vµ ®Çu t cña ChÝnh phñ thay v× ph¶i sö dông biÖn ph¸p ph¸t hµnh tiÒn tÖ dÔ dÉn tíi l¹m ph¸t. Kh«ng cã thÞ trêng chøng kho¸n th× Nhµ níc vÉn ph¸t hµnh ®îc chøng kho¸n nhng cã thÞ trêng chøng kho¸n th× Nhµ níc b¸n ®îc mét c¸ch dÔ dµng h¬n.V× c«ng khè phiÕu cña ChÝnh phñ còng lµ mét lo¹i chøng kho¸n chuyÓn nhîng ®îc, nªn khi cÇn tiÒn chñ së h÷u cã thÓ ®a nã ra b¸n t¹i thÞ trêng chøng kho¸n. D©n chóng thêng thÝch c¸c lo¹i c«ng tr¸i v× ®îc l·i suÊt æn ®Þnh vµ ®¶m b¶o thu håi vèn khi ®¸o h¹n. Nã thÝch hîp víi c¸c nhµ ®Çu t kh«ng thÝch m¹o hiÓm, kh«ng chÊp nhËn rñi ro cao.
3. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ c«ng cô lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t
Ng©n hµng Trung ¬ng víi vai trß ®iÒu hoµ lu th«ng tiÒn tÖ. Khi xuÊt hiÖn hiÖn tîng l¹m ph¸t, ng©n hµng Trung ¬ng sÏ ®a ra b¸n c¸c lo¹i kú phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n víi l·i suÊt cao ®Ó thu hót bít sè tiÒn ®ang lu th«ng vÒ. Víi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch b»ng l·i suÊt vµ b¶o ®¶m chi tr¶, d©n chóng sÏ s½n sµng mua kú phiÕu ng©n hµng vµ tõ ®ã sÏ lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t
4. ThÞ trêng chøng kho¸n t¹o thãi quen vÒ ®Çu t
Th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu cã thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t trùc tiÕp vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ trë thµnh nh÷ng ngêi chñ së h÷u mét phÇn gi¸ trÞ tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp. ThÞ trêng chøng kho¸n, víi c¬ së ph¸p lý hoµn chØnh vµ bä m¸y qu¶n lý h÷u hiÖu, sÏ lµ m«i trêng thuËn lîi cho viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ c¸c lo¹i chøng kho¸n còng nh mäi nghiÖp vô mua b¸n ë thÞ trêng thø cÊp. Víi sù phæ biÕn vµ híng dÉn réng r·i, ngêi d©n sÏ sö dông nguån tiÕt kiÖm cña m×nh ®Ó mua cæ phiÕu hay chøng kho¸n víi niÒm tin vÒ l¬Þ nhuËn hay tiÒn l·i b¶o ®¶m. DÜ nhiªn lµ c¸c nhµ trung gian vµ m«i giíi ph¶i lµm tèt vai trß trung gian cña m×nh ®Ó cho c¸c nhµ ®Çu t riªng lÎ cã ®îc c¸c th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®· hoÆc ®ang chuÈn bÞ ph¸t hµnh cæ phiÕu. Nguån tiÕt kiÖm quan träng nµy nÕu kh«ng cã thÞ trêng chøng kho¸n sÏ tiÕp tôc n»m yªn díi d¹ng cÊt tr÷ kh«ng sinh lêi cho b¶n th©n ngêi tiÕt kiÖm vµ còng ch¼ng ®ãng gãp g× cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. ThÞ trêng chøng kho¸n ch¼ng nh÷ng khuyÕn khÝch ®Çu t mµ cßn lµ n¬i t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn mäi sù mua b¸n ®îc dÔ dµng khi cÇn thiÕt. Sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng s¬ cÊp cµng trë nªn hÊp dÉn vµ t¹o thãi quen cho mäi ngêi tham gia vµo ho¹t ®éng cña thÞ trêng.
5. ThÞ trêng chøng kho¸n gãp phÇn ®iÒu hoµ vèn gi÷a c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, do ®ã t¹o nªn sù ph¸t triÓn nhanh vµ ®ång ®Òu cña nÒn kinh tÕ
Tríc hÕt, vèn thõa ë ngµnh nµy sÏ chuyÓn qua ngµnh kh¸c thiÕu vèn nhê vµo viÖc b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ë thÞ trêng thø cÊp ®Ó thu håi vèn vµ mua chøng kho¸n míi ë thÞ trêng s¬ cÊp hoÆc mua ®i b¸n l¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp ®Ó ®iÒu hoµ vèn gi÷a c¸c ngµnh thõa víi ngµnh thiÕu vèn. Hai lµ, vèn ®Çu t vµo c¸c ngµnh thêng g¾n víi h×nh th¸i tù nhiªn ®· ®Þnh s½n cña c¸c nhµ xëng m¸y mãc thiÕt bÞ .v .v nªn rÊt khã chuyÓn híng ®Çu t. Nhê vµo thÞ trêng chøng kho¸n mµ nhµ ®Çu t cã thÓ chuyÓn híng ®Çu t mét c¸ch dÔ dµng, kh«ng cÇn ph¶i th«ng qua thÞ trêng hµng ho¸, thÞ trêng tÝn dông mµ b»ng c¸ch b¸n chøng kho¸n ®ã cho ngêi kh¸c, thu håi vèn b»ng tiÒn, chuyÓn sang mua chøng kho¸n cña ngµnh ®Çu t míi. Nhê vµo vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n mµ “tÝnh ú” cña ®Çu t vµo s¶n xuÊt ®· dÔ bÞ ph¸ vì, t¹o ra nh÷ng ®«ng n¨ng cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Cuèi cïgn lµ vèn ®îc tËp trung vµo ngµnh nµo cã lîi nhuËn cao ®Õn mét lóc nµo ®ã sÏ g©y nªn hiÖn tîng thõa vèn cña ngµnh ®ã, song l¹i thiÕu vèn cña ngµnh kh¸c. §Ó b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn cña x· héi, c¸c ngµnh cã lîi nhuËn th©ps hoÆc thiÕu vèn ph¶i chän nhiÒu ph¬ng c¸ch huy ®éng vèn, trong ®ã cã ph¬ng c¸ch lµ ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu míi. Nhê vµo c¸ch nµy, mét mÆt doanh nghiÖp huy ®éng thªm ®îc vèn, mÆt kh¸c thu hót thªm ®îc nh÷ng nhµ ®Çu t míi tham gia vµo qu¶n lý doanh nghiÖp. Vèn, nh©n lùc vµ qu¶n lý lµ ®éng lùc cho sù t¨ng trëng cña doanh nghiÖp, lµ c¬ së cho c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c ngµnh, do ®ã, chóng ®Èy toµn bé nÒn kinh tÕ chuyÓn ®éng theo híng xo¸y tr«n èc.
6. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ kªnh thu hót vèn tõ níc ngoµi
Nhê vµo trµo lu quèc tÕ ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n quèc gia cho nªn nã cã vai trß nh lµ ngêi dÉn vèn ®Çu t cña ngêi níc ngoµi vµo trong níc, ®ång thêi dÉn vèn ®Çu t trong níc ra níc ngoµi, nh÷ng níc cã c¬ héi vµ m«i trêng ®Çu t thuËn lîi h¬n. §Çu t vèn vµo ®©u ®Ó kh«ng bÞ mÊt vèn vµ cã lîi nhuËn cao nhÊt lµ vÊn ®Ò c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi rÊt quan t©m. ChÝnh thÞ trêng chøng kho¸n sÏ lµ n¬i c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi theo dâi vµ nhËn ®Þnh ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp trong níc.
7.ThÞ trêng chøng kho¸n cã vai trß lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n
Chóng ta ®· biÕt, kinh tÕ ph¸t triÓn th× lîi nhuËn ®em chia cho c¸c chñ ®Çu t t¨ng lªn. Lîi nhuËn t¨ng lµ mét yÕu tè lµm cho gi¸ c¶ chøng kho¸n t¨ng lªn, dung lîng mua b¸n chøng kho¸n do ®ã còng t¨ng theo. Ngîc l¹i, kinh tÕ suy tho¸i sÏ dÉn ®Õn sù ho¹t ®éng sót kÐm cña thÞ trêng. Nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý thêng quan s¸t chiÕc phong vò biÓu nµy ®Ó ph©n tÝch vµ dù ®o¸n, ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ thÝch hîp nh»m th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó t¸c ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n hoÆc ngîc l¹i.
Tuy thÞ trêng chøng kho¸n ®ãng vai trã rÊt tÝch cùc trong viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t vµ ph¸t triÓn nhng còng chøa ®ùng nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc, ®Æc biÖt thêng x¶y ra ë nh÷ng quèc gia cha cã hÖ thèng luËt ph¸p hoµn chØnh. Nh÷ng mÆt tiªu cùc ®ã lµ:
a) YÕu tè ®Çu c¬:
§©y lµ thuËt ng÷ dÔ g©y sù hiÓu lÇm, do ®ã chóng ta cÇn lµm râ 2 kh¸i niÖm:
- Ngêi ®Çu t (investor) tøc lµ ®¹i ®¹i ®a sè d©n chóng mua chøng kho¸n, lµ ngêi mua b¸n chøng kho¸n cïng víi môc ®Ých kiÕm lêi nhng qua mét thêi gian nhiÒu n¨m vµ hä muèn th«ng qua c¸c cæ phiÕu ®Ó cïng lµm b¸ chñ nh÷ng c«ng ty lín m¹nh vµ næi danh.
- Ngêi ®Çu c¬ (speculator) thêng lµ nh÷ng ngêi nh»m ®Õn lîi Ých ngay tríc m¾t. B»ng sù t¸o b¹o cña m×nh, hä chíp lÊy thêi c¬ ®Ó mua hoÆc b¸n chíp nho¸ng c¸c chøng kho¸n, cho nªn hä cßn ®îc gäi díi biÖt danh "nh÷ng kÎ chãng vµo chãng ra" (in and outers). Môc ®Ých cña ngêi ®Çu c¬ lµ kiÕm lêi th«ng qua viÖc mua vµ b¸n chøng kho¸n chÊp nhËn sù rñi ro miÔn sao cã lîi cho b¶n th©n m×nh lµ ®îc.
YÕu tè ®Çu c¬ ®· t¹o nªn t×nh tr¹ng cung cÇu chøng kho¸n gi¶ t¹o, tõ ®ã g©y nªn sù khan hiÕm hay thõa th·i mét c¸ch gi¶ t¹o, dÉn ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n sÏ gia t¨ng hoÆc gi¶m sót ®ét ngét lµm rèi lo¹n thÞ trêng cã thÓ ®a ®Õn sù sôp ®æ cña thÞ trêng chøng kho¸n. §Çu c¬ chØ cã h¹i tíi ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n, do vËy luËt chøng kho¸n cña c¸c quèc gia ®Òu ng¨n cÊm hµnh vi nµy.
b) Ngoµi ra trªn thÞ trêng chøng kho¸n còng cã hiÖn tîng liªn tôc mua cæ phiÕu cña mét ®¬n vÞ kinh tÕ nµo ®ã ë gi¸ cao vµ b¸n ra cïng lo¹i cæ phiÕu ®ã ë gi¸ thÊp víi môc tiªu lµm ¶nh hëng ®Õn gi¸ trÞ cæ phiÕu ®Ó ®Çu c¬. Vµ ®Õn mét lóc nµo ®ã hä sÏ t¨ng gi¸ ®Ó kiÕm lêi cao.
c) Phao tin ®ån kh«ng chÝnh x¸c hay th«ng tin lÖch l¹c vÒ ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ kinh tÕ nµo ®ã. §iÒu nµy t¹o hËu qu¶ xÊu cho ®¬n vÞ kinh tÕ ®ã, cã thÓ ®em ®Õn t×nh tr¹ng cæ phiÕu ®îc ®a ra b¸n å ¹t lµm gi¸ trÞ cæ phiÕu gi¶m ®ét ngét. Nh÷ng ngêi cã ý ®å xÊu cã thÓ ®øng ra mua c¸c cæ phiÕu ®ã ®Ó khèng chÕ c«ng ty vµ hëng mét sè l·i ®¸ng kÓ sau khi tin ®ån ®· ®îc kiÓm chøng.
d) Mua b¸n néi gi¸n: Mét c¸ nh©n nµo ®ã lîi dông th«ng tin cña néi bé trong mét ®¬n vÞ kinh tÕ ®Ó mua, b¸n cæ phiÕu cña ®¬n vÞ ®ã cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ trÞ cña cæ phiÕu nÕu th«ng tin ®ã ®îc phæ biÕn réng r·i. Mua b¸n néi gi¸n ®îc xem lµ phi ®¹o ®øc vÒ mÆt th¬ng m¹i, v× ngêi cã nguån th«ng tin tõ bªn trong sÏ cã mét lîi thÕ kh«ng hîp lý ®èi víi nhµ ®Çu t bªn ngoµi ®Ó thu hót lîi vÒ cho riªng m×nh hay tr¸nh lç vµ dÜ nhiªn ®i ngîc l¹i nguyªn t¾c mäi nhµ ®Çu t ®Òu ph¶i cã c¬ héi nh nhau. Mua b¸n néi gi¸n ®îc xem nh lµ vi ph¹m quyÒn lîi chung v× lîi dông nguån th«ng tin tõ bªn trong, ngêi mua b¸n thu ®îc lîi nhuËn hay tr¸nh ®îc lç vµ hËu qu¶ sÏ do nh÷ng ngêi kh«ng cã ®îc nguån th«ng tin ®ã g¸nh chÞu.
e) Mua b¸n cæ phiÕu ngoµi thÞ trêng chøng kho¸n
NÕu ®Ó viÖc mua b¸n nµy ®îc tù do thùc hiÖn sÏ g©y hËu qu¶ khã lêng v× bé phËn qu¶n lý kh«ng thÓ nµo biÕt ®îc viÖc nhîng quyÒn së h÷u cæ phiÕu cña mét ®¬n vÞ nµo ®ã. Mäi sù mua b¸n bªn ngoµi cã kh¶ n¨ng t¹o ¸p lùc cho c¸c nhµ ®Çu t kh¸c, thËm chÝ ®a ®Õn viÖc khèng chÕ hay thay thÕ c¶ l·nh ®¹o cña ®¬n vÞ. Do ®ã, hÇu hÕt c¸c thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu quy ®Þnh mäi sù mua b¸n cæ phÇn ®· ®¨ng ký víi thÞ trêng chøng kho¸n vµ ph¶i ®îc thùc hiÖn th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n. NÕu kh«ng quy ®Þnh nh vËy th× mäi sù l¹m dông trong viÖc mua b¸n vµ chuyÓn nhîng cã thÓ x¶y ra kh¶ n¨ng t¹o ¶nh hëng xÊu ®èi víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã liªn quan.
III. Hµng ho¸ cña thÞ trêng chøng kho¸n
1. Ph©n lo¹i chøng kho¸n
Còng t¬ng tù nh thÞ trêng th¬ng m¹i, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng hèi ®o¸i... mçi lo¹i thÞ trêng cã mét lo¹i ®èi tîng (c«ng cô) giao dÞch riªng. §èi tîng giao dÞch cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ chøng kho¸n.
Chøng kho¸n lµ nh÷ng chøng chØ hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña chñ së h÷u chøng kho¸n ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña tæ chøc ph¸t hµnh (NghÞ ®Þnh 48/1998/N§-CP ngµy 11-7-1998)
Tuú thuéc vµo tiªu thøc mµ ta lùa chän, sÏ cã mét c¸ch ph©n lo¹i chøng kho¸n t¬ng øng, ch¼ng h¹n nh:
1.1. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña chøng kho¸n
Chia chøng kho¸n thµnh 3 lo¹i:
- Chøng kho¸n vèn (Equity Securities): lµ mét chøng tõ hay bót to¸n x¸c nhËn quyÒn së h÷u vµo phÇn vèn cña c«ng ty ph¸t hµnh ra nã, tøc lµ c¸c lo¹i cæ phiÕu.
- Chøng kho¸n nî (Debt Securities): lµ mét chøng tõ hay bót to¸n x¸c ®Þnh quyÒn chñ nî cña ngêi së h÷u chøng kho¸n ®èi víi ngêi ph¸t hµnh, tøc lµ nãi ®Õn c¸c lo¹i tr¸i phiÕu
- C¸c chøng tõ tµi chÝnh cã nguån gèc chøng kho¸n hay cßn gäi lµ chøng tõ ph¸i sinh
1.2. C¨n cø theo tiªu chuÈn ph¸p lý
Chøng kho¸n cã 2 lo¹i:
- Chøng kho¸n v« danh (Bearter Securities): lµ lo¹i chøng kho¸n kh«ng ghi râ hä tªn chñ së h÷u. ViÖc chuyÓn nhîng lo¹i chøng kho¸n nµy ®îc thùc hiÖn b»ng thñ tôc ®¨ng ký t¹i c¬ quan ph¸t hµnh, ®«i khi ®ßi hái ph¶i cã sù chÊp nhËn tríc.
- Chøng kho¸n ký danh (Nominal/Registered Securities): lµ lo¹i chøng kho¸n cã ghi râ hä tªn chñ së h÷u. ViÖc chuyÓn nhîng lo¹i chøng kho¸n nµy ®îc thùc hiÖn t¹i c¬ quan ph¸t hµnh, ®«i khi ®ßi hái cã sù chÊp nhËn tríc.
1.3. C¨n cø vµo tÝnh chÊt tµi chÝnh
Chøng kho¸n cã hai lo¹i:
- Chøng kho¸n cã lîi tøc cè ®Þnh (Fixed Income Securities): lµ lo¹i chøng kho¸n cã x¸c ®Þnh tû lÖ l·i cô thÓ ph¶i tr¶ cho ngêi së h÷u khi ®Õn h¹n. Th«ng thêng, lo¹i nµy vèn vµ l·i ®îc hoµn tr¶ khi ®¸o h¹n, ch¼ng h¹n nh: c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, cæ phiÕu u ®·i....
- Chøng kho¸n cã lîi tøc kh«ng cè ®Þnh (Variable Income Securities): lµ lo¹i chøng kho¸n cã x¸c ®Þnh tríc tû lÖ l·i ®îc hëng. Lo¹i nµy tû lÖ lîi tøc cao hay thÊp tuú thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña c«ng ty, ch¼ng h¹n nh: cæ phiÕu thêng.
2. Cæ phiÕu (Stock/Share)
2.1. Kh¸i niÖm cæ phiÕu
Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng th x¸c nhËn sù gãp vèn vµ quyÒn së h÷u phÇn vèn cña mét cæ ®«ng ®èi víi mét doanh nghiÖp cæ phÇn. Hay nãi c¸ch kh¸c, cæ phiÕu lµ giÊy chøng nhËn viÖc ®Çu t vèn vµo c«ng ty cæ phÇn.
Cæ ®«ng lµ ngêi cã cæ phÇn thÓ hiÖn b»ng cæ phiÕu.
Cæ phiÕu lµ phÇn ®ãng gãp ®Ó cïng lµm chñ së h÷u c«ng ty.
Lo¹i cæ phiÕu ra ®êi ®Çu tiªn lµ lo¹i cæ phiÕu cã ghi tªn ngêi së h÷u, ®îc gäi lµ cæ phiÕu ký danh. H×nh thøc nµy cã nhîc ®iÓm lµ khi muèn chuyÓn nhîng cho ngêi kh¸c ph¶i ®îc héi ®ång qu¶n trÞ cho phÐp. §iÒu ®ã ®· lµm trë ng¹i ®Õn viÖc lu th«ng cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n. §Õn thÕ kû 18 cæ phiÕu v« danh ra ®êi vµ sang thÕ kû 19 cæ phiÕu v« danh gÇn nh hoµn toµn thay thÕ cho cæ phiÕu ký danh.
Cæ phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- Cæ phiÕu lµ giÊy chøng nhËn sù hïn vèn vµo c«ng ty cæ phÇn.
- Cæ phiÕu kh«ng cã kú h¹n, nã tån t¹i cïng víi sù tån t¹i cña c«ng ty ph¸t hµnh ra nã.
- Cæ phiÕu cã thÓ ®îc ph¸t hµnh lóc thµnh lËp c«ng ty hoÆc lóc c«ng ty cÇn gãp thªm vèn ®Ó më réng quy m«, hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt.
- Ngêi së h÷u cæ phiÕu (thêng) ®îc quyÒn nhËn lîi tøc cæ phiÕu (hay cßn gäi lµ cæ tøc - Dividend) kh«ng cè ®Þnh mµ phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty.
- Ngêi mua cæ phiÕu lµ ngêi chñ së h÷u mét phÇn tµi s¶n cña c«ng ty t¬ng øng víi sè vèn gãp, do ®ã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vÒ lç l·i, ph¸ s¶n cña c«ng ty vµ ®îc quyÒn ®Çu phiÕu còng nh biÓu quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng ty ë ®¹i héi cæ ®«ng.
- Ngêi mua cæ phiÕu ®îc quyÒn chuyÓn nhîng, biÕu, tÆng cæ phiÕu cho ngêi kh¸c.
- Ngêi mua cæ phiÕu cã quyÒn tham gia kiÓm so¸t sæ s¸ch cña c«ng ty khi cã lý do chÝnh ®¸ng.
- Ngêi mua cæ phiÕu cã quyÒn ®îc chia phÇn tµi s¶n cßn l¹i khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n.
- ThÞ gi¸ cæ phiÕu: lµ gi¸ mua ®i b¸n l¹i cña cæ phiÕu trªn thÞ trêng. ThÞ gi¸ cæ phiÕu kh«ng phô thuéc vµo mÖnh gi¸ mµ nã phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty, phô thuéc vµo yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi.
2.2. C¸c lo¹i cæ phiÕu
C¨n cø vµo quyÒn lîi cæ ®«ng, cæ phiÕu ®îc chia lµm 2 lo¹i:
a) Cæ phiÕu thêng (Common Stocks)
§©y lµ lo¹i cæ phiÕu cã ®Æc ®iÓm lµ lîi tøc cña nã phô thuéc vµo møc lîi nhuËn thu ®îc cña c«ng ty, tøc lµ c«ng ty kh«ng cã ®Þnh møc sè l·i sÏ ®îc chia vµo cuèi niªn ®é quyÕt to¸n. Ngêi mua cæ phiÕu thêng coi nh chÊp nhËn rñi ro, "lêi ¨n, lç chÞu". Mçi cæ phiÕu thêng thÓ hiÖn quyÒn lîi së h÷u cña cæ ®«ng trong c«ng ty. Sè lîng cæ phiÕu mµ cæ ®«ng n¾m gi÷ cµng nhiÒu th× quyÒn lîi së h÷u cña anh ta trong c«ng ty cµng lín.
Cæ phiÕu thêng cã mét sè ®Æc ®iÓm nh sau
- Kh«ng quy ®Þnh tØ suÊt cæ tøc mµ cæ ®«ng ®îc hëng. ViÖc chia l·i cho cæ ®«ng thêng ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c lêi ¨n, lç chÞu
- ChØ ®îc chia l·i sau khi doanh nghiÖp ®· tr¶ tr¸i tøc, cæ tøc u ®·i
- Thêi h¹n cña cæ phiÕu thêng lµ v« h¹n, nã phô thuéc vµo thêi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
- Cæ ®«ng ®îc hëng c¸c quyÒn lîi nh quyÒn bÇu cö, quyÒn u tiªn mua tríc, quyÒn nhËn cæ tøc, quyÒn së h÷u tµi s¶n cña doanh nghiÖp, quyÒn b×nh ®¼ng víi vèn dù tr÷ cña doanh nghiÖp, quyÒn b¸n, chuyÓn nhîng, trao ®æi cæ phiÕu trªn thÞ trêng quyÒn hoµn vèn ®Ó nhËn c¸c chøng kho¸n kh¸c.
b) Cæ phiÕu u ®·i (Preferred Stocks)
Cæ phiÕu nµy cßn ®îc gäi lµ cæ phiÕu ®Æc quyÒn, lµ lo¹i cæ phiÕu ®îc hëng nh÷ng quyÒn u tiªn:
- §îc hëng mét møc l·i cæ phÇn riªng biÖt cã tÝnh cè ®Þnh hµng n¨m. Th«ng thêng lo¹i cæ tøc nµy ®îc in trªn tê cæ phiÕu.
- §îc u tiªn chia l·i cæ phÇn tríc lo¹i cæ phiÕu thêng.
- §îc u tiªn ph©n chia tµi s¶n cßn l¹i cña c«ng ty khi c«ng ty ph¸ s¶n tríc lo¹i cæ phiÕu thêng.
Tuy nhiªn, kh«ng gièng cæ phiÕu thêng, ngêi mua cæ phiÕu u ®·i th«ng thêng kh«ng ®îc quyÒn bá phiÕu ®Ó bÇu ra héi ®ång qu¶n trÞ, ban kiÓm so¸t c«ng ty, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý c«ng ty.
Gièng nh cæ phiÕu thêng, cæ phiÕu u ®·i cã thÓ cã mÖnh gi¸ hoÆc kh«ng cã mÖnh gi¸. ë ®©y, mÖnh gi¸ còng kh«ng cã mèi liªn quan trùc tiÕp ®Õn gi¸ thÞ trêng. NÕu mét cæ phiÕu u ®·i cã mÖnh gi¸ th× cæ tøc cã thÓ ®îc tÝnh theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi hoÆc theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn mÖnh gi¸. Tuy nhiªn, nÕu cæ phiÕu u ®·i kh«ng cã mÖnh gi¸, th× cæ tøc sÏ c«ng bè tÝnh theo gi¸ trÞ tuyÖt ®èi.
Th«ng thêng, mét c«ng ty cæ phÇn chØ ph¸t hµnh mét lo¹i cæ phiÕu thêng, nhng c«ng ty cã thÓ ph¸t hµnh nhiÒu lo¹i cæ phiÕu u ®·i. Cæ phiÕu u ®·i cã c¸c lo¹i sau:
- Cæ phiÕu u ®·i kh«ng tÝch luü (Non-Cumulative Preferred) lµ lo¹i cæ phiÕu ®îc hëng mét kho¶n l·i cæ phÇn u ®·i cè ®Þnh. §«i khi, cã n¨m c«ng ty lµm ¨n kh«ng thµnh c«ng, c«ng ty kh«ng cã tiÒn ®Ó tr¶ c¸c kho¶n l·i cæ phÇn u ®·i nµy. NÕu ®· tho¶ thuËn tríc, c«ng ty bá lu«n kho¶n l·i cæ phÇn ph¶i tr¶ nµy.
- Cæ phiÕu u ®·i tÝch luü (Commulative Preferred Stocks) lµ l·i cæ phiÕu u ®·i ®îc hëng mét kho¶n l·i cæ phÇn cè ®Þnh. Nhng trong trêng hîp c«ng ty lµm ¨n kh«ng thµnh c«ng, n¨m nay c«ng ty kh«ng cã l·i ®Ó tr¶ l·i cæ phÇn u ®·i hoÆc tr¶ kh«ng ®ñ, th× sè l·i nî ®ã ®îc ghi cho n¨m sau vµ sÏ ®îc tr¶ gép lu«n céng víi l·i cæ phÇn n¨m tíi hay sÏ tr¶ vµo mét n¨m nµo ®ã mµ c«ng ty cã ®ñ tiÒn tr¶. NÕu nî l·i cæ phÇn kÐo dµi nhiÒu n¨m, c«ng ty sÏ ph¶i dµnh tiÒn l·i khi cã ®îc ®Ó u tiªn tr¶ cho nh÷ng kho¶n nµy tríc, sè cßn l¹i míi chia cho cæ phiÕu th«ng thêng.
- Cæ phiÕu u ®·i dù phÇn (Participating Preferred Stocks): §Ó thu hót c¸c nhµ ®Çu t, ®«i khi mét c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh cæ phiÕu u ®·i tham dù chia phÇn. §©y lµ lo¹i cæ phiÕu u ®·i mµ cæ ®«ng ®îc hëng mét phÇn lîi tøc phô tréi theo quy ®Þnh khi c«ng ty lµm ¨n cã l·i cao.
- Cæ phiÕu u ®·i hoµn vèn (Redeemable Preferred Stock) lµ lo¹i cæ phiÕu mµ doanh nghiÖp dµnh cho c¸c cæ ®«ng u ®·i quyÒn ®îc hoµn vèn tríc cæ ®«ng thêng khi doanh nghiÖp cã chñ tr¬ng hoµn vèn.
- Cæ phiÕu u ®·i cã quyÒn chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu thêng (covertible preferred stocks): lµ lo¹i cæ phiÕu cho phÐp chñ së h÷u ®îc chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu thêng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ theo mét tû gi¸ chuyÓn ®æi nhÊt ®Þnh (®· ghi râ trong cæ phiÕu). Lo¹i nµy rÊt ®îc c¸c cæ ®«ng u chuéng tõ thËp niªn 50 trë ®i. Gi¸ c¶ cña lo¹i cæ phiÕu u ®·i chuyÓn ®æi ®îc dao ®éng nhiÒu h¬n c¸c cæ phiÕu kh¸c v× nã lu«n g¾n liÒn víi cæ phiÕu th«ng thêng. NÕu c«ng ty thµnh ®¹t gi¸ trÞ cæ phiÕu th«ng thêng gia t¨ng trªn thÞ trêng th× gi¸ cæ phiÕu u ®·i chuyÓn ®æi ®îc thµnh cæ phiÕu thêng vµ ngîc l¹i.
- Cæ phiÕu u ®·i thu håi (Callable Preferred Stocks) lµ lo¹i cæ phiÕu mµ doanh nghiÖp cã quyÒn thu håi (Call back) cæ phiÕu hoÆc lµ tr¶ l¹i vèn cho cæ ®«ng hoÆc lµ ®æi lo¹i cæ phiÕu u ®·i kh¸c cã møc cæ tØ suÊt cæ tøc phï hîp víi l·i suÊt chiÕt khÊu trªn thÞ trêng.
- Cæ phiÕu u ®·i ®¶m b¶o (Guaranteed Preferred Stocks) lµ lo¹i cæ phiÕu ®îc mét ngêi kh¸c ®øng ra cam kÕt b¶o l·nh thanh to¸n nÕu nh doanh nghiÖp ph¸t hµnh kh«ng thanh to¸n ®îc. Ngêi b¶o l·nh nµy thêng lµ C«ng ty b¶o l·nh, Ng©n hµng, c«ng ty chøng kho¸n hoÆc c«ng ty b¶o hiÓm tÝn dông
- Cæ phiÕu hëng thô (Redeemable Stocks) lµ cæ phiÕu kh«ng vèn do doanh nghiÖp ph¸t hµnh cho c¸c cæ ®«ng ®îc hoµn vèn cña cæ phiÕu thêng hoÆc cæ phiÕu u ®·i. Cæ phiÕu hëng thô thêng lµ cæ phiÕu ghi danh. Cæ ®«ng còng ®îc quyÒn ph©n chia lîi nhuËn cña doanh nghiÖp nÕu nh doanh nghiÖp vÉn cßn lîi nhuËn gi÷ l¹i cha tin. MÆc dï ®· ®îc doanh nghiÖp hoµn vèn, nhng cæ ®«ng cæ phiÕu hëng thô vÉn ®îc hëng c¸c quyÒn nhÊt ®Þnh ®Æc biÖt lµ quyÒn biÓu quyÕt.
C¨n cø quyÒn tham gia bá phiÕu biÓu quyÕt trong ®¹i héi cæ ®«ng cã ba lo¹i cæ phiÕu sau:
- Cæ phiÕu ®¬n phiÕu: lµ lo¹i cæ phiÕu ®îc ph©n bæ mçi cæ phiÕu lµ mét phiÕu bÇu(Voting). Lo¹i cæ phiÕu nµy dïng cho c¸c doanh nghiÖp Ýt cæ ®«ng, bëi v×, tÊt c¶ c¸c cæ ®«ng ®Òu cã thÓ vµ cã ®iÒu kiÖn tham dù §¹i héi cæ ®«ng ®Çy ®ñ.
- Cæ phiÕu ®a phiÕu : lµ lo¹i cæ phiÕu dïng cho doanh nghiÖp nhiÒu cæ ®«ng. C¸c cæ ®«ng kh«ng thÓ vÒ tham dù §¹i héi ®ång ®Ó bá phiÕu c¸c vÊn ®Ò quan träng cña ®¹i héi. §¹i héi ®ång cæ ®«ng ®îc thùc hiÖn trªn hai cÊp: cÊp c¬ së vµ cÊp trung ¬ng.
- Cæ phiÕu lìng phiÕu: lµ cæ phiÕu mµ cæ ®«ng cña cæ phiÕu nµy thêng ®îc ph©n bæ hai phiÕu bÇu. Doanh nghiÖp ph¸t hµnh lo¹i cæ phiÕu nµy thêng cã Ýt cæ ®«ng. QuyÒn lìng phiÕu nµy thêng dµnh cho c¸c cæ ®«ng cã uy tÝn, cã danh phËn trong x· héi hoÆc trong ngµnh chuyªn m«n mµ d._.oanh nghiÖp ®ã ®ang kinh doanh.
3. Tr¸i phiÕu (bond)
Tr¸i phiÕu hay cßn gäi lµ chøng kho¸n nî lµ chøng th x¸c nhËn mét h×nh thøc vay mîn, mét kho¶n nî cña ngêi ph¸t hµnh ra nã, trong ®ã ngêi vay (borrower) cam kÕt sÏ thanh to¸n vµo mét thêi h¹n x¸c ®Þnh trong t¬ng lai. Tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh ë c¸c thÞ trêng vèn kh¸c nhau bëi c¸c tæ chøc c«ng céng nh: c¸c tæ chøc ®a quèc gia, chÝnh phñ hay c¸c c«ng ty.
3.1. Tr¸i phiÕu doanh nghiÖp (corporate bonds)
Tr¸i phiÕu doanh nghiÖp lµ mét chøng th x¸c nhËn mét kho¶n vay nî cña doanh nghiÖp ®èi víi ngêi cho doanh nghiÖp vay trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh, doanh nghiÖp sÏ hoµn tr¶ l·i vay vµ hoµn vèn trong h¹n hoÆc ®Õn h¹n vay quy ®Þnh trªn tr¸i phiÕu ®ã. Nh vËy, môc ®Ých cña tr¸i phiÕu doanh nghiÖp lµ huy ®éng vèn ®i vay hoÆc t¨ng vèn ®i vay cña doanh nghiÖp.
Tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau :
- Tr¸i phiÕu cã thêi gian ®¸o h¹n. Khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n ngêi së h÷u chñ tr¸i phiÕu ®îc hoµn tr¸i.
- Tr¸i phiÕu cã lîi tøc cè ®Þnh, tiÒn l·i ph¶i tr· cho chñ tr¸i phiÕu kh«ng thuéc vµo møc lîi nhuËn cña c«ng ty.
- Chñ tr¸i phiÕu thêng kh«ng cã quyÒn ®Êu phiÕu. Tuy nhiªn, nÕu lµ tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu thêng díi mét ®iÒu nµo ®ã, chñ tr¸i phiÕu cã thÓ gi÷ vai trß cña ngêi cæ ®«ng thay v× ngêi chñ nî.
- Tr¸i phiÕu ®em l¹i cho chñ tr¸i phiÕu quyÒn u tiªn vÒ ph©n chia lîi nhuËn còng nh quyÒn u tiªn ph©n chia tµi s¶n khi gi¶i thÓ c«ng ty.
- Tù do chuyÓn nhîng quyÒn së h÷u tr¸i tr¸i phiÕu cho ngêi kh¸c.
C¸c lo¹i tr¸i phiÕu doanh nghiÖp
Nhãm tr¸i phiÕu nÒn(Basic Bond)
C¨n cø vµo danh tÝnh cña tr¸i phiÕu gåm
- Tr¸i phiÕu v« danh (Bearer Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu trªn mÆt cña nã kh«ng ghi tªn ngêi së h÷u, mµ chØ ghi sè seri cña tr¸i phiÕu.
- Tr¸i phiÕu ghi danh(Name bond, Registered bond) lµ tr¸i phiÕu trªn mÆt cã ghi tªn ngêi së h÷u tr¸i phiÕu vµ/hoÆc ghi tªn ngêi së h÷u trong sæ s¸ch hay phßng ®¨ng ký cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh.
b) C¨n cø vµo tr¸i phiÕu cã kÌm phiÕu tr¶ l·i hay kh«ng gåm:
- Tr¸i phiÕu coupon lµ tr¸i phiÕu cã cuèng l·i (coupon) kÌm theo, trªn ®ã ghi tr¸i suÊt cïng víi thêi h¹n cña tr¸i phiÕu.
- Tr¸i phiÕu Zero-coupon lµ lo¹i tr¸i phiÕu hoÆc lµ kh«ng cã phiÕu l·i ®Ýnh kÌm hoÆc lµ kh«ng cã tr¸i tøc.
Nhãm tr¸i phiÕu nh¸nh
a) C¨n cø vµo ph¬ng thøc tr¶ l·i cho tr¸i chñ
- Tr¸i phiÕu hëng l·i tríc tøc lµ lo¹i tr¸i phiÕu mµ doanh nghiÖp tr¶ toµn bé tr¸i tøc khi ph¸t hµnh b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu thÊp h¬n mÖnh gi¸.
- Tr¸i phiÕu hëng l·i sau tøc lµ tr¸i phiÕu tr¶ l·i vµ vèn vµo lóc tr¸i phiÕu ®¸o h¹n. Lo¹i nµy cßn ®îc gäi lµ tr¸i phiÕu gép (Dirty Bond)
- Tr¸i phiÕu tr¶ l·i cè ®Þnh trong suèt thêi h¹n cña tr¸i phiÕu. VÝ dô 6 th¸ng mét lÇn, 1 n¨m mét lÇn.
- Tr¸i phiÕu th¶ næi l·i suÊt (Floating Rate Bond) lµ tr¸i phiÕu kh«ng cã tr¸i suÊt cè ®Þnh, nã ®îc ®iÒu chØnh theo l·i suÊt trªn thÞ trêng cho vay.
C¨n cø vµo viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cã vËt chÊt b¶o ®¶m hay kh«ng
- Tr¸i phiÕu kh«ng ®¶m b¶o lµ lo¹i tr¸i phiÕu ®îc ®¶m b¶o b»ng uy tÝn cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh. Cßn gäi lµ tr¸i phiÕu tr¸n(Naked Bond)
- Tr¸i phiÕu ®îc ®¶m b¶o (Secured Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu ®îc ®¶m b¶o b»ng tµi s¶n cña doanh nghiÖp. NÕu kh«ng thanh to¸n ®óng h¹n tr¸i chñ cã quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan chøc n¨ng ph¸t m¹i tµi s¶n ®ã ®Ó thu håi vèn vµ tr¸i phiÕu
- Tr¸i phiÕu ®îc b¶o l·nh (Guaranteed Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu ®îc doanh nghiÖp kh¸c ®øng ra b¶o l·nh thanh to¸n tr¸i tøc vµ vèn.
- Tr¸i phiÕu tÝn th¸c thÕ chÊp (Collateral Trust Bond) lµ tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh dùa vµo c¸c chøng kho¸n cña doanh nghiÖp kh¸c lµm vËt thÕ chÊp
- Tr¸i phiÕu cÇm cè (Mortage Bond) lµ tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh trªn c¬ së vËt cÇm cè cña doanh nghiÖp. VËt cÇm cè thêng lµ bÊt ®éng s¶n.
Ngoµi ra cã mét sè lo¹i tr¸i phiÕu kh¸c nh
- Tr¸i phiÕu tµi kho¶n (Book- entry Bond) lµ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh b×nh thêng.
- Tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi (Convertible Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi sang cæ phiÕu thêng hoÆc sang tr¸i phiÕu kh¸c, nÕu nh ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi.
- Tr¸i phiÕu ho¸n ®æi (Exchangable Bond). Lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn sang cæ phiÕu thêng cña mét doanh nghiÖp kh¸c.
- Tr¸i phiÕu thu nhËp (Income Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu mµ viÖc thanh to¸n tr¸i tøc cho tr¸i chñ phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp, cã l·i th× chia, kh«ng l·i th× th«i.
- Tr¸i phiÕu hoµn vèn (Callable Bond) lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thÓ bÞ doanh nghiÖp hoµn vèn cho tr¸i chñ tríc h¹n. ViÖc hoµn vèn cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo trong thêi h¹n cña tr¸i phiÕu vµ còng cã thÓ quy ®Þnh lµ sau mét thêi h¹n nµo ®ã kÓ tõ ngµy ph¸t hµnh. Thêi h¹n ®ã gäi lµ thêi h¹n b¶o vÖ chèng hoµn vèn (Period of callable protection).
3.2.Tr¸i phiÕu dµi h¹n kho b¹c (Treasury bonds)
Lµ tr¸i phiÕu nî dµi h¹n tõ 5 n¨m ®Õn 30 n¨m hay h¬n n÷a, do kho b¹c ph¸t hµnh khi huy ®éng vèn ®Ó bæ xung quü ng©n s¸ch, lo¹i nµy sÏ ®îc lu th«ng trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Nhng nãi chung, lo¹i tr¸i phiÕu dµi h¹n Ýt ®îc ph¸t hµnh, kho b¹c chñ yÕu ph¸t hµnh c¸c lo¹i tÝn phiÕu ng¾n h¹n (díi 1 n¨m) ®îc lu th«ng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ.
3.3. Tr¸i phiÕu ®« thÞ (Municipal bonds).
§©y lµ nh÷ng lo¹i tr¸i phiÕu nî dµi h¹n do chÝnh phñ Trung ¬ng hay chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ph¸t hµnh nh»m huy ®éng nguån vèn tµi trî cho c¸c dù ¸n ®Çu t h¹ tÇng nh x©y dùng trêng häc, tu bæ, ph¸t triÓn xa lé, cÇu c¶ng, phi trêng ... kú h¹n tr¸i phiÕu tõ 10 n¨m ®Õn 30 n¨m. C¸c tr¸i phiÕu nµy thêng ®îc c¸c ng©n hµng mua khi ®îc ph¸t hµnh, sau ®ã c¸c ng©n hµng tæ chøc b¸n l¹i trªn thÞ trêng chøng khi¸n thø cÊp cho c¸cc c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c c«ng ty tµi chÝnh, nh÷ng ngêi cã tµi s¶n chÝnh, nh÷ng ngêi cã tµi s¶n lín, thu nhËp cao.
3.4. C«ng tr¸i nhµ níc (State bonds)
§©y lµ lo¹i tr¸i phiÕu dµi h¹n ®Æc biÖt, thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn ®îc ph¸t hµnh ®Ó bï ®¾p sù thiªó hôt cña ng©n s¸ch. Lo¹i tÝch tµi s¶n tµi chÝnh nµy, ë c¸c níc ph¸t triÓn lµ lo¹i ®îc a chuéng nhÊt v× hÇu nh kh«ng cã rñi ro. MÆt kh¸c, tuy l·i suÊt t¬ng ®èi thÊt nhng sè l·i nµy kh«ng ph¶i chÞu thuÕ. C¸c ®Þnh chÕ nh ng©n hµng, c«ng ty tµi chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm, xÝ nghiÖp lín vµ c¶ c¸ nh©n ®Òu thÝch tham gia mua b¸n lo¹i c«ng cô nµy thÞ trêng chøng kho¸n.
4. C¸c chøng tõ tµi chÝnh cã nguån gèc chøng kho¸n (chøng tõ ph¸i sinh)
4.1. Chøng quyÒn (Right Certificate)
Chøng quyÒn lµ mét chøng th do c«ng ty ph¸t hµnh cho c¸c cæ ®«ng, trong ®ã quy ®Þnh quyÒn cña cæ ®«ng ®îc mua mét sè lîng cæ phiÕu míi do c«ng ty ph¸t hµnh theo mét gi¸ quy ®Þnh trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Cæ ®«ng cã thÓ thùc hiÖn quyÒn mua nhng còng cã thÓ chuyÓn nhîng, b¸n quyÒn mua cho mét ngêi kh¸c ®Ó kiÕm lêi.
Chøng quyÒn cã ®Æc ®iÓm lµ ng¾n h¹n tõ 1 tuÇn ®Õn 6 tuÇn, gi¸ ®¨ng ký mua cæ phiÕu (Subscription price) ghi râ trong chøng quyÒn thêng bÐ h¬n gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu. Th«ng thêng mçi cæ phÇn hiÖn t¹i ®îc mét quyÒn, sè quyÒn cÇn cã ®Ó mua mét cæ phÇn míi thay ®æi vµ ®îc quy ®Þnh theo chñ tr¬ng cña c«ng ty ph¸t hµnh tríc khi b¸n cæ phiÕu réng r·i ra c«ng chóng.
4.2. B¶o chøng phiÕu (Warrants)
B¶o chøng phiÕu lµ mét chøng tõ tµi chÝnh ph¸t hµnh cïng víi tr¸i phiÕu hay cæ phiÕu u ®·i. B¶o chøng phiÕu cÊp cho tr¸i chñ hoÆc cæ ®«ng khi ph¸t hµnh chøng kho¸nHîp ®ång t¬ng lai (thßng viÕt lµ Futures) lµ hîp ®ång mµ trong ®ã mét ngßi b¸n cam kÕt giao mét sè hµng ho¸ nµo ®ã hay chøng kho¸n vµ ngêi mua sÏ tr· tiÒn khi nhËn hµng ho¸ ®ã hay chøng kho¸n, víi mét gi¸ nhÊt ®Þnh, t¹i mét ngµy nhÊt ®Þnh trong t¬ng lai ®îc x¸c ®Þnh tríc ë hiÖn t¹i, t¹i thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång.
VÝ dô: Mét c«ng ty cæ phÇn B cã cæ phiÕu ®ang lu hµnh trªn thÞ trêng víi gi¸ 100.000® mçi cæ phiÕu vµo ngµy 1-5-1996, t¹i thêi ®iÓm nµy c«ng ty ph¸t hµnh b¶o chøng phiÕu cho phÐp ngêi së h÷u nã ®îc quyÒn mua cæ phiÕu thêng cña c«ng ty víi gi¸ 200.000® mçi cæ phiÕu vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo cho ®ªn sngµy 31-12-1997. NÕu c«ng ty B lµ mét c«ng ty cã triÓn väng ph¸t triÓn tèt vµ c«ng chóng thÊy r»ng c¸c cæ phiÕu th«ng thêng chØ ®¹t tíi gi¸ 200.000® mçi cæ phiÕu vµo n¨m 1997 mµ cßn cã thÓ ®îc bu«n trªn møc gi¸ ®ã th× b¶o chøng phiÕu sÏ rÊt hÊp dÉn. C¸c b¶o chøng phiÕu thêng ®îc ph¸t hµnh cïng víi c¸c tr¸i phiÕu cïng víi c¸c cæ phiÕu u ®·i ®Ó gióp cho viÖc giao b¸n lÇn ®Çu nh÷ng chøng kho¸n t¹i së giao dÞch chøng kho¸n trë nªn hÊp dÉn h¬n. Do c¸c tr¸i phiÕu ®îc hëng l·i cè ®Þnh vµ c¸c cæ phiÕu u ®·i ®îc hëng tû lÖ cæ tøc theo quy ®Þnh, c¶ hai kho¶n nµy ®îc thanh to¸n tríc khi c¸c cæ ®«ng thêng ®îc nhËn cæ tøc cña hä, nªn viÖc ph¸t hµnh c¸c chøng khÕ cã thÓ cho phÐp c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu u ®·i vµ tr¸i phiÕu víi tû lÖ thanh to¸n gi¶m, nhê ®ã tiÕt kiÖm chi phÝ cho c«ng ty.
C¸c b¶o chøng phiÕu vµ c¸c cæ phiÕu u ®·i, hay tr¸i phiÕu thêng ®îc kÕt hîp tung ra thÞ trêng nh lµ thµnh phÇn cña mét ®¬n vÞ chøng kho¸n (unit), ®¬n vÞ nµy gåm tõ hai lo¹i ph¸t hµnh trë lªn. Ch¼ng h¹n, mét c«ng ty cã thÓ ph¸t hµnh kÕt hîp gi÷a c¸c tr¸i phiÕu vµ b¶o chøng phiÕu. Gi¶ sö, c«ng ty ph¸t hµnh mét ®¬n vÞ gåm mét tr¸i phiÕu 1000 USD cïng víi mét b¶o chøng phiÕu ®îc mua 10 cæ phiÕu. C¸c tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh díi h×nh thøc th«ng thêng, cßn b¶o chøng phiÕu ®îc sö dông nh»m gióp cho viÖc chµo b¸n hÊp dÉn h¬n. NÕu c«ng ty ph¸t hµnh cã chiÒu híng ph¸t triÓn tèt th× b¶o chøng phiÕu sÏ ngµy cµng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t. B¶o chøng phiÕu thêng cã tÝnh chÊt t¸ch rêi ®îc, nghÜa lµ b¶o chøng phiÕu cã thÓ ®îc mua hoÆc b¸n t¸ch rêi khái chøng kho¸n mµ nã ph¸t hµnh kÌm theo.
NÕu gi¸ trÞ thêng cña cæ phiÕu thêng cao h¬n gi¸ ®Æt mua cña b¶o chøng phiÕu th× b¶o chøng phiÕu sÏ cã gi¸ trÞ, cßn ngîc l¹i b¶o chøng khÕ sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ.
VÝ dô : b¶o chøng phiÕu cã gi¸ ®Æt mua cæ phiÕu A lµ 50 USD mét cæ phiÕu vµ gi¸ thÞ trêng hiÖn hµnh cña cæ phiÕu nµy 40 USD mçi cæ phiÕu, trong thÞ trêng nµy gi¸ thùc chÊt (intrinsic value) cña b¶o chøng phiÕu lµ 0 (hay chøng khÕ kh«ng cã gi¸ trÞ), bëi lÏ gi¸ ®Æt mua cæ phiÕu A cao h¬n gi¸ thÞ trêng. NÕu gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu A t¨ng lªn 55USD mçi cæ phiÕu th× gi¸ trÞ thùc chÊt cña b¶o chøng phiÕu sÏ lµ 5USD.
4.2.Hîp ®ång quyÒn lùa chän (option contracts) :
Lµ mét sù tho¶ thuËn mua b¸n chøng kho¸n víi mét gi¸ quy ®Þnh trong thêi gian t¬ng lai vµ hy väng gi¸ chøng kho¸n sÏ t¨ng lªn th× thùc hiÖn quyÒn mua chøng kho¸n vµ hoÆc hy väng gi¸ sÏ gi¶m xuèng th× thùc hiÖn quyÒn b¸n chøng kho¸n ®Ó kiÕm lêi. Ngêi së h÷u hîp ®ång cã thÓ thùc hiÖn hîp ®ång ®Ó mua vµ b¸n chøng kho¸n thùc sù, nhng còng cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hîp ®ång mµ lùa chän hoÆc lµ quyÒn b¸n hîp ®ång cho ngêi kh¸c hoÆc lµ huû hîp ®ång ®ã.
Hîp ®ång quyÒn lùa chän cã hai lo¹i:
- Hîp ®ång quyÒn chän mua (call option contract): lµ mét kiÓu hîp ®ång gi÷a hai bªn mµ trong ®ã mét bªn cho bªn kia ®îc quyÒn b¸n mét lo¹i hµng ho¸ cô thÓ hoÆc mét lîng chøng kho¸n nµo ®ã, víi mét gi¸ x¸c ®Þnh trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh, ngêi mua quyÒn mua ph¶i tr¶ cho ngêi b¸n nã mét kho¶n tiÒn ®îc gäi lµ phÝ chän mua(Call premiuml)
- Hîp ®ång quyÒn chän b¸n (put option contract) lµ hîp ®ång trong ®ã cho phÐp ngêi mua hîp ®ång ®îc quyÒn b¸n mét sè cæ phiÕu nhÊt ®Þnh theo gi¸ quy ®Þnh trong mét thêi h¹n quy ®Þnh trong t¬ng lai vµ ngêi mua hîp ®ång ph¶i tr¶ cho ngêi b¸n hîp ®ång mét kho¶n phÝ chän b¸n (put premium)
Do tÝnh chÊt cña Hîp ®ång quyÒn lùa chän nªn ngêi ta cã thÓ dïng hîp ®ång nµy nh mét c«ng cô tù b¶o hiÓm (hedging tool) ®Ó chèng l¹i rñi ro chøng kho¸n.
IV. C¸c chñ thÓ thÞ trêng chøng kho¸n:
C¸c chñ thÓ tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm :
1.Nhµ níc: (lµ mét chñ thÓ quan träng).
Nhµ níc tham gia vµo ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n víi 3 t c¸ch:
a. Nhµ níc lµ ngêi tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n. Nhµ níc thµnh lËp Uû ban chøng kho¸n Quèc gia ban hµnh c¸c ®¹o luËt vµ quy ®Þnh cã liªn quan ®¶m b¶o cho thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng c«ng b»ng, c«ng khai, trËt tù, ®¶m b¶o quyÒn lîi cho nh÷ng nhµ ®Çu t.
b. Nhµ níc tham gia víi t c¸ch lµ ngêi gãp vèn ®Ó n¾m gi÷ ®iÒu hµnh víi nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ níc cÇn n¾m gi÷, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng Doanh nghiÖp Nhµ níc ®îc cæ phÇn ho¸.
c. Nhµ níc tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n víi t c¸ch lµ ngêi vay nî bao gåm c¸c cÊp ChÝnh phñ trung ¬ng, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ c¸c tæ chøc cña ChÝnh phñ. ChÝnh phñ trung ¬ng mµ ®¹i diÖn lµ Bé tµi chÝnh hoÆc kho b¹c Nhµ níc ph¸t hµnh c¸c lo¹i c«ng tr¸i vµ tr¸i phiÕu nh»m môc ®Ých t×m vèn tµi trî cho c¸c c«ng tr×nh lín thuéc c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn sù nghiÖp v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc ... hoÆc bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch Nhµ níc.
2. C¸c doanh nghiÖp.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã 3 h×nh thøc kinh doanh c¬ b¶n lµ : Doanh nghiÖp c¸ thÓ, c«ng ty gãp vèn, c«ng ty cæ phÇn. ë c¸c níc ®ang chuyÓn ®æi th× cßn cã thªm 2 lo¹i n÷a lµ doanh nghiÖp Nhµ níc vµ hîp t¸c x·.
2.1. Doanh nghiÖp c¸ thÓ :
Lµ mét h×nh thøc kinh doanh ra ®êi sím nhÊt vµ còng lµ h×nh thøc tæ chøc ®¬n gi¶n nhÊt. Doanh nghiÖp c¸ thÓ do mét ngêi së h÷u gäi lµ tiÓu chñ.
+ ¦u ®iÓm cña doanh nghiÖp c¸ thÓ :
1. Kh«ng cÇn so¹n th¶o c¸c giÊy tê ph¸p lý, kh«ng cÇn ph¶i tèn kÐm nhiÒu cho viÖc chi phÝ thµnh lËp doanh nghiÖp ngoµi viÖc ph¶i ®ãng mét kho¶n thuÕ m«n bµi ®Ó b¾t ®Çu kinh doanh.
2. ViÖc qu¶n lý dÔ dµng do cã mét ngêi së h÷u.
+ Nhîc ®iÓm :
1. Ngêi chñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n vÒ vèn ho¹t ®éng cã nghÜa lµ khi bÞ thua lç mµ vèn cña «ng ta kh«ng ®ñ ®Ó tr¶ nî th× «ng ta ph¶i dïng c¸c tµi s¶n riªng cña m×nh ®Ó thanh to¸n nèt chç nî mµ «ng ta cßn thiÕu.
2. Ngêi chñ së hu chÕt ®i hoÆc tõ bá kinh doanh th× ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp còng chÊm døt.
3. Vèn ®Ó b¾t ®Çu vµ duy tr× s¶n xuÊt kinh doanh lµ h¹n chÕ nªn rÊt h¹n chÕ trong c¹nh tranh vµ kh¶ n¨ng vay nî cña ng©n hµng lµ rÊt h¹n chÕ.
2.2. C«ng ty gãp vèn
- Hai ngêi trë lªn tiÕn hµnh kinh doanh víi t c¸ch lµ ®ång së h÷u (nh÷ng ngêi nµy gäi lµ nh÷ng ngêi hïn vèn) Doanh nghiÖp mµ hä së h÷u gäi lµ c«ng ty gãp vèn.
- Cã hai lo¹i c«ng ty gãp vèn lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm v« h¹n vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm hu h¹n. Ngµy nay trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× lo¹i c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mang tÝnh phæ biÕn h¬n.
¦u ®iÓm cña c«ng ty gãp vèn (cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ mua c¸c cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n):
1. Huy ®éng ®îc sè vèn nhiÒu h¬n doanh nghiÖp c¸ thÓ.
2. Tæ chøc gän nhÑ nªn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cao.
Nhîc ®iÓm:
1. ViÖc chuyÓn quyÒn së h÷u mét phÇn vèn cña c«ng ty cña mét thµnh viªn cho ngêi kh¸c lµ rÊt khã kh¨n do ph¶i cã sù ®ång ý cña ®a sè c¸c thµnh viªn trong c«ng ty.
2. Thêi gian ho¹t ®éng cña c«ng ty kh«ng dµi chØ cÇn mét thµnh viªn rót vèn hoÆc chÕt th× c«ng ty kh«ng ho¹t ®éng ®îc hoÆc lµ khi ho¹t ®éng gi÷a nh÷ng ngêi hïn vèn hÕt h¹n vµ kh«ng ®îc gia h¹n thªm.
3. Sè lîng thµnh viªn gãp vèn bÞ giíi h¹n ë møc tèi ®a tuú vµo luËt cña c«ng ty cña tõng níc.
2.3 C«ng ty cæ phÇn.
Lµ mét h×nh thøc phæ biÕn cña c¸c doanh nghiÖp lín ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn m¹nh ra ®êi vµo gi÷a thÕ kû 19 vµ ph¸t triÓn m¹nh vµo cuèi thÕ kû 19.
C¸c ®Æc trng cña c«ng ty cæ phÇn:
1. Lµ c«ng ty gãp vèn mang tÝnh ph¸p nh©n víi sè lîng thµnh viªn tham gia kh«ng h¹n chÕ.
2. Vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty do nhiÒu chñ thÓ ®ãng gãp b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phÇn mµ c«ng cô gãp vèn lµ cæ phiÕu, chñ thÓ gãp vèn lµ cæ ®«ng.
3. Mçi cæ ®«ng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vÒ sè vèn gãp th«ng qua viÖc mua cæ phiÕu vµ hä cã thÓ chuyÓn quyÒn së h÷u mét phÇn vèn cña c«ng ty b»ng c¸ch b¸n c¸c cæ phiÕu nµy trªn thÞ trêng chøng kho¸n.
4. Tæ chøc qu¶n lý: §¹i héi cæ ®«ng hoÆc ®¹i héi ®¹i biÓu cæ ®«ng lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña c«ng ty, §¹i héi cæ ®«ng bÇu ra Héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban kiÓm so¸t c«ng ty vµ qu¶n lý c¸c tµi s¶n. §øng ®Çu Héi ®ång qu¶n trÞ lµ chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ do §¹i héi cæ ®«ng trùc tiÕp bÇu ra hoÆc Héi ®ång qu¶n trÞ bÇu gi¸m ®èc ®iÒu hµnh do chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ bÇu. §iÒu hµnh trùc tiÕp cña c«ng ty lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh
- ¦u ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn.
1. C«ng ty cæ phÇn cã thÓ tån t¹i liªn tôc do cã thÓ chuyÓn nhîng quyÒn së h÷u.
2. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, c«ng ty cã kh¶ n¨ng t¨ng thªm vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu míi hoÆc tr¸i phiÕu, hoÆc c¶ hai.
3. Cæ ®«ng cña c«ng ty chØ chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong sè vèn ®· gãp vµo c«ng ty.
4. §iÒu hµnh, qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty lµ khoa häc vµ cã hiÖu qu¶ cao h¬n c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c do t¸ch riªng quyÒn së h÷u vµ quyÒn qu¶n lý sö dông.
5. Lîi thÕ c¹nh tranh cao h¬n so víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c.
- Nhîc ®iÓm:
1. Chi phÝ cho viÖc tæ chøc thµnh lËp c«ng ty lµ t¬ng ®èi lín, chi phÝ cho viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cao.
2. Khã gi÷ ®îc bÝ mËt kinh doanh v× ph¶i b¸o c¸o vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh trung thùc cho c¸c tæ chøc cã thÈm quyÒn Nhµ níc vµ cho c¸c cæ ®«ng cña m×nh.
Trong ba lo¹i h×nh tæ chøc doanh nghiÖp c¬ b¶n trªn th× c«ng ty cæ phÇn lµ chñ thÓ quan träng nhÊt ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n v× sè lîng hµng ho¸ cña thÞ trêng chøng kho¸n chñ yÕu lµ do c¸c c«ng ty cæ phÇn t¹o ra ®ã lµ c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. C«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ t¹o ra c¸c chøng kho¸n mµ lµ cßn ngêi mua c¸c chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n.
3. C¸ nh©n vµ hé gia ®×nh.
§©y lµ lo¹i chñ thÓ tham gia thÞ trêng chøng kho¸n víi t c¸ch lµ ngêi ®Çu t (ngêi mua chøng kho¸n) quan träng nhÊt lµ nh÷ng ngêi cã tiÒn nhµn rçi muèn ®Çu t vµo mua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®Ó hëng lîi tøc hµng n¨m. §ång thêi hä còng lµ ngêi b¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó rót vèn ra tríc h¹n hoÆc ®Ó hëng mét kho¶n lîi tøc.
Ngêi ®Çu t cã thÓ tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n b»ng hai c¸ch lµ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. Sù tham gia cña lo¹i chñ nµy vµo thÞ trêng chøng kho¸n ë Ph¸p .
Thµnh phÇn tµi s¶n tµi chÝnh cña c¸c gia ®×nh ë Ph¸p:
1977
1980
1988
1989
1992
1994
1. TiÒn mÆt
65.0
60.0
43.5
40.0
34.0
32.0
2. Chøng kho¸n
17.5
24.0
40.0
43.5
44.0
50.0
3. C¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm kh¸c
7.0
7.0
10.5
11.5
14.0
15.0
4. C¸c lo¹i kh¸c
10.5
9.0
6.0
5.0
8.0
3.0
5. Tæng céng
100
100
100
100
100
100
Qua ®ã ta thÊy c¸c gia ®×nh ë Ph¸p n¾m gi÷ chøng kho¸n víi gi¸ trÞ ngµy cµng lín trong tæng sè tµi s¶n tµi chÝnh cña hä ®Æc biÖt t¨ng nhanh vµo giai ®o¹n 1988 - 1994.
4. C¸c tæ chøc ®Çu t:
Bao gåm c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü hu trÝ, c¸c tæ chøc t¬ng kÕ kh¸c. ë Ph¸p c¸c tæ chøc nµy chiÕm tû lÖ vÒ n¾m gi÷ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu nh sau:
1979
1986
1991
1. Cæ phiÕu
20%
23,5%
17,5%
2. Tr¸i phiÕu
50,5%
46,9%
56.5%
5. C¸c tæ chøc tµi chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n.
ViÖc mua b¸n chøng kho¸n liªn quan ®Õn mét sè tæ chøc tµi chÝnh sau:
5.1. Ng©n hµng §Çu t:
Tham gia vµo viÖc b¸n chøng kho¸n ë thÞ trêng cÊp 2 khi mµ c¸c c«ng ty muèn huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh chøng kho¸n th× thêng c¸c c«ng ty ®ã thêng ph¶i dùa vµo c¸c Ng©n hµng §Çu t b»ng c¸ch thuª c¸c ng©n hµng ®ã b¸n chøng kho¸n cña c«ng ty m×nh cho c«ng chóng. Tuy nhiªn tªn gäi lµ Ng©n hµng §Çu t song kh«ng ph¶i ng©n hµng §Çu t theo nghÜa th«ng thêng tøc lµ kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ mét trung t©m tµi chÝnh nhËn c¸c kho¶n tiÒn göi råi cho vay. Ng©n hµng §Çu t cã thÓ gãp ý kiÕn cho c«ng ty vÒ vÊn ®Ò ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu vÒ c¸c mÆt sau: vÒ thêi gian, sè lîng, mÖnh gi¸, l·i suÊt... sau ®ã c«ng ty quyÕt ®Þnh ph¸t hµnh th× Ng©n hµng §Çu t nhËn b¸n hé chøng kho¸n b»ng hai c¸ch: §¶m b¶o hoµn toµn vµ b¶o l·nh cao nhÊt.
5.2. Nh÷ng ngêi m«i giíi vµ bu«n b¸n chøng kho¸n (gäi chung lµ c«ng ty chøng kho¸n):
Nh÷ng ngêi nµy mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp. Nh÷ng ngêi m«i giíi chøng kho¸n lµ nh÷ng ngêi trung gian thuÇn tuý, hä hµnh ®éng nh c¸c nhµ ®¹i lý cho nh÷ng ngêi mua b¸n chøng kho¸n vµ hä ®îc hëng c¸c kho¶n hoa hång m«i giíi kh¸c víi ngêi m«i giíi, ngêi kinh doanhck nèi gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi mua b»ng c¸ch ®øng ra s½n sµng mua cña ngêi b¸n (khi ngêi b¸n cha t×m ®îc ngêi mua) vµ sau ®ã b¸n c¸c chøng kho¸n nµy cho nh÷ng ngêi mua víi mét gi¸ cao h¬n gi¸ hä ®· mua vµo ®Ó cã thu nhËp do chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n.
V. C¬ cÊu tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n:
1. C¬ cÊu tæ chøc cña thÞ trêng chøng kho¸n:
1.1. XÐt vÒ ph¬ng diÖn ph¸p lý thÞ trêng chøng kho¸n ®îc chia lµm 2 lo¹i:
a) ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc (The Stock Exchange)
Hay cßn gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung lµ thÞ trêng ho¹t ®éng theo c¸c quy luËt ph¸p ®Þnh, lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc ®¨ng biÓu (listed registered securities) hay ®îc biÖt lÖ.
Chøng kho¸n ®¨ng biÓu lµ lo¹i chøng kho¸n ®· ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cho phÐp ®¶m b¶o, ph©n phèi vµ mua b¸n qua trung gian c¸ kinh kû vµ c«ng ty kinh kû, tøc lµ ®· héi ®ñ c¸c tiªu chuÈn ®· ®Þnh.
Chøng kho¸n biÖt lÖ lµ lo¹i ®îc miÔn giÊy phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn do ChÝnh phñ trong c¸c c¬ quan c«ng quyÒn, thµnh phè, tØnh, quËn, huyÖn, thÞ ph¸t hµnh vµ ®¶m b¶o.
ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc cã ®Þa ®iÓm vµ thêi gian mua b¸n cô thÓ vµ gi¸ c¶ ®îc tÝnh theo thÓ thøc ®Êu gi¸ c«ng khai, cã sù kiÓm so¸t cña héi ®ång chøng kho¸n. thÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc chñ yÕu ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c Së giao dÞch chøng kho¸n (Stock Exchange).
b) ThÞ trêng chøng kho¸n phi chÝnh thøc (Over The Counter Market viÕt t¾t lµ OTC):
Hay cßn gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung, lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n bªn ngoµi së giao dÞch chøng kho¸n, kh«ng cã ®Þa chØ tËp trung nh÷ng ngêi m«i giíi,nh÷ng ngêi kinh doanh chøng kho¸n nh Së giao dÞch chøng kho¸n. ë ®©y kh«ng cã sù kiÓm so¸t tõ bªn ngoµi (Héi ®ång chøng kho¸n), kh«ng cã ngµy giê hay thñ tôc nhÊt ®Þnh mµ do sù tho¶ thuËn cña ngêi mua vµ b¸n.
C¸c chøng kho¸n mua b¸n ë ®©y lµ lo¹i kh«ng cã ®¨ng biÓu, Ýt ngêi biÕt ®Õn hay Ýt ®îc mua b¸n.
1.2.XÐt vÒ qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn cña chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm 2 bé phËn cÊu thµnh:
a. ThÞ trêng s¬ cÊp (Primary Market):
Cßn gäi lµ thÞ trêng cÊp mét hay thÞ trêng ph¸t hµnh, hµm ý chØ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n nh÷ng chøng kho¸n míi ph¸t hµnh lÇn ®Çu, kÐo theo sù gia t¨ng quy m« ®Çu t vèn. Nguån cung øng chñ yÕu t¹i thÞ trêng nµy lµ nguån tiÕt kiÖm cña d©n chóng còng nh cña mèt sè tæ chøc phi t×a chÝnh. ThÞ trêng s¬ cÊp lµ ®¬n vÞ t¹o vèn cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh.
b. ThÞ trêng thø cÊp (Secondary market)
Cßn gäi lµ thÞ trêng cÊp hai hay thÞ trêng lu th«ng, lµ nãi dÕn n¬i diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n ®Çu tiªn. nãi c¸ch kh¸c, thÞ trêng thø cÊp lµ thÞ trêng mua ®i b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh qua thÞ trêng s¬ cÊp.
§iÓm kh¸c nhau c¨n b¶n vÒ h×nh thøc gi÷a thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp kh«ng ph¶i lµ sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc mµ lµ sù kh¸c nhau vÒ néi dung, vÒ môc ®Ých cña tõng lo¹i thÞ trêng. Bëi lÏ, viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu ë thÞ trêng s¬ cÊp lµ nh»m thu hót mäi nguån vèn ®Çu t vµ tiÕt kiÖm vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ. Cßn ë thÞ trêng thø cÊp, dï viÖc giao dÞch rÊt nhén nhÞp, cã hµng chôc hµng tr¨m thËm chÝ hµng tr¨m ngh×n tû ®« la chøng kho¸n ®îc mua ®i b¸n l¹i, nhng kh«ng lµm t¨ng thªm quy m« vèn ®Çu t, kh«ng thu hót thªm c¸c nguån tµi chÝnh míi. Nã chØ cã t¸c dông ph©n phèi l¹i quyÒn sö h÷u chøng kho¸n tõ chñ thÓ nµy sang chñ thÓ kh¸c, ®¶m b¶o tÝnh thanh to¸n cña chøng kho¸n.
ThÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp gép l¹i ®îc gäi lµ thÞ trêng chøng kho¸n. hai thÞ trêng nµy tån t¹i quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®îc vÝ nh hai b¸nh xe cña mét chÕc xe, trong ®ã thÞ trêng s¬ cÊp lµ c¬ së lµ tiÒn ®Ò. ThÞ trêng thø cÊp lµ ®éng lùc. NÕu kh«ng cã thÞ trêng s¬ cÊp th× sÏ kh«ng cã thÞ trêng thø cÊp vµ ngîc l¹i, nÕu kh«ng cã thÞ trêng thø cÊp th× viÖc ho¸n chuyÓn c¸c chøng kho¸n thµnh tiÒn sÏ bÞ khã kh¨n, khiÕn cho ®Çu t sÏ dÌ dÆt khi mua chøng kho¸n. Do ®ã, th× trêng s¬ cÊp sÏ bÞ tru nhá l¹i , h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trªn thÞ trêng kinh tÕ.
ViÖc ph©n biÖt thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt lý thuyÕt . trong thùc tÕ tæ chøc TTCK kh«ng cã sù sù ph©n biÖt ®©u lµ thÞ trêng s¬ cÊp vµ ®©u lµ thÞ trêng thø cÊp. NghÜa lµ, trong mét TTCK võa cã giao dÞch cña thÞ trêng s¬ cÊp võa cã giao dÞch cña thÞ trêng thø cÊp. Võa cã viÖc mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n theo tÝnh chÊt mua ®i b¸n l¹i.
Tuy nhiªn, ®iÓm cÇn chó ý lµ ph¶i coi träng thÞ trêng s¬ cÊp, v× ®©y lµ thÞ trêng ph¸t hµnh, lµ ho¹t ®éng t¹o vèn cho ®¬n vÞ ph¸t hµnh ®ång thêi ph¶i gi¸m s¸t chÆt chÏ thÞ trêng thø cÊp, kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng ®Çu c¬ lòng ®o¹n thÞ trêng ®Ó ®¶m b¶o thÞ trêng trë thµnh c«ng cô h÷u dông cña nÒn kinh tÕ.
1.3. C¨n cø vµo ph¬ng thøc giao dÞch,TTCK ®îc chia lµm hai lo¹i:
a. ThÞ trêng giao ngay; (Spot Market)
Cßn gäi lµ thÞ trêng thêi ®iÓm, tøc lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n theo gi¸ cña ngµy giao dÞch nhng viÖc thanh to¸n vµ giao ho¸n sÏ diÔn ra trong mét kú h¹n nhÊt ®Þnh.
b.ThÞ trêng t¬ng lai (Future Market)
Lµ thÞ trêng mua b¸n chøng kho¸n theo mét lo¹i hîp ®ång ®· ®Þnh s½n, gi¸ c¶ ®îc tho¶ thuËn trong ngµy giao dÞch, nhng viÖc thanh to¸n vµ giao ho¸n sÏ diÔn ra trong mét kú h¹n nhÊt ®Þnh ë t¬ng lai.
Ngoµi nh÷ng tiªu thøc ®· nªu trªn, nÕu c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm c¸c lo¹i s¶n phÈm lu hµnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc chia lµm 3 lo¹i:
- ThÞ trêng cæ phiÕu
- ThÞ trêng tr¸i phiÕu
ThÞ trêng c¸c c«ng cô cã nguån gèc chøng kho¸n
V. Kinh nghiÖm cña mét sè níc vÒ viÖc x©y dùng, vËn hµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan
ThÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan lµ thÞ trêng n¨m trong nhãm hÖ thèng c¸c thÞ trêng míi næi vµ ho¹t ®éng t¬ng ®èi hiÖu qu¶. Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan ®îc thµnh lËp vµo th¸ng 10-1961, tæ chøc díi d¹ng c«ng ty cæ phÇn, trong ®ã cã sù tham gia cña së h÷u vèn cña chÝnh quyÒn, c¸c ng©n hµng vµ c¸c nhµ ®Çu t. Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan thµnh lËp víi môc tiªu cung cÊp ®Þa ®iÓm vµ ph¬ng tiÖn cho c¸c giao dÞch, thanh to¸n, bï trõ vµ lu ký chøng kho¸n; ®Çu t vµ kinh doanh c¸c dÞch vô kh¸c cã liªn quan ®Õn chøng kho¸n.
Khi míi thµnh lËp, së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan( TSE) thùc hiÖn hÖ thèng giao dÞch theo ph¬ng ph¸p thñ c«ng, sau ®ã ®Õn th¸ng 8-1995 ®îc thay thÕ b»ng hÖ thèng giao dÞch m¸y mãc b¸n tù ®éng, ®Õn n¨m 1993 th× ®îc thay thÕ b»ng hÖ thèng giao dÞch tù ®éng hoµn toµn( kh«ng cã sµn giao dÞch). C¸c tæ chøc ph¸t hµnh muèn niªm yÕt chøng kho¸n cña m×nh trªn së giao dÞch ®ßi hái ph¶i tr¶i qua mét thñ tôc s¸t h¹ch tríc khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hoµn tÊt hå s¬ xin niªm yÕt chøng kho¸n t¹i së giao dÞch. Ch¼ng h¹n nh c«ng ty ph¶i ký hîp ®ång víi nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh theo nh÷ng yªu cÇu niªm yÕt vµ kÕ ho¹ch trî gióp cña nhµ b¶o l·nh ®Ó th«ng qua së giao dÞch. Trong qu¸ tr×nh phª duyÖt hå s¬, së giao dÞch chøng kho¸n tiÕn hµnh ph©n lo¹i chøng kho¸n theo c¸c chuÈn mùc ®· quy ®Þnh tõ lo¹i A, B, C theo c¸c tiªu thøc vÒ vèn kinh doanh, lîi nhuËn rßng, qu¸ tr×nh thµnh lËp, c¬ cÊu së h÷u vèn,v.v.. nh»m ®¶m b¶o tÝnh an toµn cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc giao dÞch t¹i së giao dÞch.
C¸c ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n t¹i së giao dÞch chøng kho¸n ®îc tiÕn hµnh dùa trªn cë së LuËt giao dÞch cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, ®ång thêi ®îc qu¶n lý gi¸m s¸t cña Uû ban chøng kho¸n vµ giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan. HiÖn nay, c¸c giao dÞch chøng kho¸n t¹i së giao dÞch chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng giao dÞch tù ®éng hoµn toµn, víi quy ®Þnh biªn ®é giao ®éng gi¸ trong ngµy so víi gi¸ ®ãng cöa cña ngµy h«m tríc, ¸p dông cho c¸c cæ phiÕu lµ 7% vµ tr¸i phiÕu lµ 5%. §©y lµ biÖn ®é gi¸ kh¸ thÊp ®èi víi nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ chøng kho¸n, ®iÒu nµy sÏ lµm gi¶m tÝnh biÕn ®éng cña thÞ trêng. Thêi gian thanh to¸n ¸p dông t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n lµ T+2, tøc lµ viÖc hoµn tÊt c¸c giao dÞch vµ thanh to¸n tiÒn cho ngêi së h÷u ®îc hoµn tÊt trong vßng hai ngµy kÓ tõ ngµy giao dÞch. §©y lµ thêi gian thanh to¸n nhanh nhÊt ®èi víi c¸c giao dÞch chøng kho¸n hiÖn nay trªn thÕ giíi. Ph¬ng ph¸p giao dÞch t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n ®· chuyÓn hoµn toµn tõ giao dÞch thñ c«ng sang giao dÞch tù ®éng ho¸. ViÖc tù ®éng ho¸ kh«ng nh÷ng cung cÊp cho c¸c nhµ ®Çu t tÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ trêng, mµ cßn lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n vµ ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c nhµ ®Çu t. Trong t¬ng lai, Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan sÏ tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖt thèng giao dÞch, nghiªn cøu tÝnh kh¶ thi cña viÖc thay ®æi giíi h¹n lªn xuèng hai ®¬n vÞ( ticks) trong giao dÞch vµ ®a ra th«ng tin sæ lÖnh cho nhµ ®Çu t, vµ thiÕt lËp hÖ thèng giao dÞch ngang( cross- trading) víi c¸c së giao dÞch níc ngoµi.
®Ó cã ®îc hÖ thèng giao dÞch tù ®éng hoµn toµn, Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan ®· ®Çu t kh¸ lín vµo hÖ thèng thiÕt bÞ còng nh ®éi ngò nh÷ng ngêi vËn hµnh. TÊt c¶ c¸c chøng kho¸n niªm yÕt giao dÞch (c¶ thÞ trêng phi tËp trung còng nh c¸c hîp ®ång t¬ng lai) ®Òu ®îc xö lü qua hÖ thèng m¸y vi tÝnh Tendem Nonstop, gåm 32 bé xö lý Himalaya K20000, trong ®ã bao gåm hai trung t©m Main DP Center víi 18 bé K20000 vµ City DP Center víi 14 bé K20000. Ngoµi ra, hÖ thèng giao dÞch c¸c tr¸i phiÕu vµ gi¸m s¸t thÞ trêng còng ®îc th«ng qua bé xö lý víi c¸c m¸y chñ STRATUS vµ AT&T. c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n ®îc sö dông ®Ó xö lý c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña c«ng ty niªm yÕt chuyÓn giao d÷ liÖu thÞ trêng tíi c¸c ®¹i lý th«ng tin vµ cung cÊp dÞch vô th«ng tin World Wide Web.
®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, tõ th¸ng 3-1996, Së giao dÞch chøng kho¸n §µi Loan ®· cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp tham gia giao dÞch t¹i Së giao dÞch, sau khi ®· ®îc Uû ban chøng kho¸n chÊp nhËn cho giao dÞch còng nh cho më tµi kho¶n ë mét c«ng ty chøng kho¸n trong níc.
ThÞ trêng chøng kho¸n §µi Loan chØ cã duy nhÊt mét së giao dÞch chøng kho¸n ®îc x©y dùng t¹i thñ ®« ®Ó giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®îc ph¸t hµnh t¹i §µi Loan, cho ®Õn n¨m 1997 míi thµnh lËp thªm mét së giao dÞch c¸c hîp ®ång t¬ng lai. §iÒu nµy rÊt phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÕ giíi. C¸c chøng kho¸n giao dÞch t¹i mét së giao dÞch duy nhÊt sÏ h¹n chÕ tÝnh c¹nh tranh hai gi¸ ®èi víi mét lo¹i chøng kho¸n gi÷a c¸c Së giao dÞch, do ®ã dÔ g©y nªn rèi lo¹n thÞ trêng.
ThÞ trêng chøng kho¸n trung quèc
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n Trung Quèc diÔn ra nh sau:
Giai ®o¹n khëi ®Çu (tõ ._.inh phÝ ®Çu t , ngay sau ®ã thay thÕ b»ng hÖ thèng tù ®éng th× sÏ tèn kÐm rÊt nhiÒu. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, chØ nªn l¾p ®Æt hÖ thèng thiÕt bÞ víi bé xö lý cã phÇn cøng vµ phÇn mÒm ®¸p øng ®îc nh÷ng giao dÞch hiÖn t¹i vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña thÞ trêng trong t¬ng lai. C¸c thiÕt bÞ l¾p ®Æt nªn ë tr¹ng th¸i hë ®Ó khèi lîng giao dÞch t¨ng lªn cã thÓ n©ng cÊp, më réng c«ng suÊt xö lý cña hÖ thèng. C¸ch lµm nh vËy sÏ cho phÐp tiÕt kiÖm ®îc c¸c chi phÝ ban ®Çu, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc cña hÖ thèng khi thÞ trêng ph¸t triÓn.
2. HÖ thèng ®¨ng ký, thanh to¸n, bï trõ vµ lu ký chøng kho¸n
HÖ thèng thanh to¸n, bï trõ vµ lu gi÷ chøng kho¸n cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n lµ chøc n¨ng thanh to¸n bï trõ b»ng tiÒn, b»ng chøng kho¸n vµ chøc n¨ng lu gi÷ chøng khãan, thùc hiÖn viÖc chuyÓn giao chøng kho¸n b¨ng h×nh thøc thÝch hîp gi÷a c¸c bªn.
Do yÕu tè lÞch sö vµ ®Þa lý, nhiÒu níc trªn thÕ giíi cã mét hoÆc nhiÒu trung t©m thanh to¸n, bï trõ, lu gi÷ chøng kho¸n t¸ch rêi so víi hÖ thèng ®¨ng ký chøng kho¸n. ë mét sè níc, viÖc thanh to¸n, bï trõ vµ viÖc lu gi÷ chøng kho¸n do c¸c tæ chøc kh¸c nhau ®¶m nhiÖm.
Tuy nhiªn còng cã mét vµi níc mµ chñ yÕu lµ c¸c níc ®i sau, c¶ 4 chøc n¨ng trªn do mét trung t©m ®¶m nhËn. Trªn thùc tÕ c¸c trung t©m nµy lu«n ph¶i ho¹t ®éng g¾n bã víi nhau. Bëi vËy viÖc thµnh lËp mét trung t©m ®¶m nhËn c¶ 4 chøc n¨ng: ®¨ng ký, thanh to¸n, bï trõ vµ lu tr÷ chøng kho¸n sÏ cã nhiÒu u ®iÓm trong viÖc thanh to¸n, chuyÓn giao chøng kho¸n còng nh quyÒn së h÷u chøng kho¸n. Mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cã nªn thµnh lËp mét trung t©m cho tÊt c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n hay cã hai trung t©m (mét trung t©m cho tÝn phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ mét trung t©m cho cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, tr¸i phiÕu c«ng ty). ThÝ dô nh ë Mü cã trung t©m lu gi÷ (CSD) cho cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty, ®ång thêi cã trung t©m do ng©n hµng dù tr÷ liªn bang ®¶m nhËn chuyªn lu tr÷ tÝn phiÕu.
Kho b¹c vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ. ë Anh còng cã trung t©m Gilt chuyªn lu gi÷ kho b¹c vµ tr¸i phiÕu ChÝnh phñ. Tuy nhiªn, mét sè níc nh §øc, Trung Quèc l¹i x©y dùng mét trung t©m cho tÊt c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n. ViÖc tån t¹i hai trung t©m t¸ch rêi nh trªn lµ do vÊn ®Ò lÞch sö còng nh liªn quan ®Õn quyÒn h¹n qu¶n lý cña ng©n hµng TW. ViÖc ph©n chia nh vËy thêng cã nhîc ®iÓm lµ l·ng phÝ vµ chång chÐo. Bëi vËy mét sè níc nh óc, ph¸p ®ang cã kÕ ho¹ch hîp nhÊt c¸c trung t©m lµm mét.
VÒ viÖc tËp trung chøng kho¸n vµ bót to¸n ghi sæ: tríc ®©y viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc chøng chØ hiÖn vËt (v« danh hoÆc chi danh). Cïng víi viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng thanh to¸n, bï trõ vµ lu gi÷ chøng kho¸n, rÊt nhiÒu níc ®· chuyÓn sang h×nh thøc ghi sæ b»ng c¸ch h¹ch to¸n trªn tµi kho¶n trong hÖ thèng ®· ®îc ®iÖn tö ho¸. Ph¬ng thøc nµy ®· ®îc c¶ thÕ giíi chÊp nhËn, nã cho phÐp phi vËt chÊt ho¸ chøng kho¸n (kh«ng dïng giÊy tê) hoÆc tËp trung (lu gi÷ c¸c chøng chØ t¹i mét trung t©m). HiÖn nay Ph¸p, §an M¹ch, Na Uy ®· gÇn nh phi vËt chÊt ho¸ hoµn toµn. C¸c níc nh §øc, Anh, Mü, NhËt, Hµn Quèc, Trung Quèc, Ên §é còng ®ang trong qu¸ tr×nh phi vËt chÊt ho¸ hoµn toµn chøng kho¸n.
ViÖc phi vËt chÊt chøng kho¸n cã nh÷ng lîi Ých sau ®©y:
1. Gi¶m bít chi phÝ in Ên, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn chøng kho¸n
2. Gi¶m bít thêi gian vµ chi phÝ thanh to¸n, chuyÓn giao
3. Gi¶m bít nh÷ng rñi ro trong thanh to¸n
HÖ thèng thanh to¸n, bï trõ vµ lu tr÷ chøng kho¸n cña ViÖt Nam nªn x©y dùng theo m« h×nh sau:
- Cung cÊp dÞch vô cho mäi lo¹i chøng kho¸n (cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ tÝn phiÕu). Kh«ng thµnh lËp trung t©m riªng cho tÝn phiÕu kho b¹c nhµ níc vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ nh mét sè níc ®· lµm.
- KÕt hîp chøc n¨ng ®¨ng ký, bï trõ, thanh to¸n vµ lu tr÷ vµo mét trung t©m.
- ChØ x©y dùng mét hÖ thèng vïng th× ph¶i nèi m¹ng coi nh chi nh¸nh cña hÖ thèng chÝnh.
- ViÖc tù ®éng ho¸ kh©u ®¨ng ký, thanh to¸n, bï trõ ph¶i ®i tríc mét bíc.
- H×nh thøc ph¸t hµnh chøng kho¸n : chØ ph¸t hµnh chøng chØ cho lo¹i chøng kho¸n ghi danh. Trêng hîp ph¸t hµnh v« danh th× ph¶i lu gi÷ t¹i mét trung t©m.
- Ngay tõ ®Çu cÇn më réng vµ khuyÕn khÝch h×nh thøc chøng kho¸n ghi sæ, théng qua viÖc gi¶m phÝ víi viÖc lu gi÷ tËp trung vµ ¸p dông phÝ cao ®èi víi ngêi cÇn chøng chØ cÇm tay. Ngêi cã chøng kho¸n ghi sæ sÏ ®îc cÊp sæ chøng kho¸n (nh sæ tiÕt kiÖm) ®Ó lµm b»ng chøng së h÷u vµ theo dâi mäi giao dÞch cña hä vÒ chøng kho¸n.
- Cho phÐp c¶ ng©n hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n trë thµnh c«ng ty lu ký. C¸c kh¸ch hµng sÏ më tµi kho¶n t¹i c«ng ty lu ký, c¸c c«ng ty lu ký l¹i më tµi kho¶n vµ lu tr÷ t¹i trung t©m. viÖc lu tr÷ ph¶i t¸ch rêi tµi s¶n gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. Trung t©m sÏ më tiÓu kho¶n cho tõng kh¸ch hµng cña c«ng ty lu ký chøng kho¸n.
3. Møc ®é tù ®éng ho¸
ThÞ trêng chøng kho¸n c¸c níc trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tr¶i qua 3 cÊp tù ®éng ho¸ nh sau:
+ HÖ thèng giao dÞch thñ c«ng, ®ã lµ h×nh thøc giao dÞch b»ng tay, b»ng miÖng. H×nh thøc nay ®· tån t¹i rÊt nhiÒu n¨m trong lÞch sö ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ë c¸c níc truyÒn thèng. Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay kh«ng cßn mét së giao dÞch chøng kho¸n nµo ¸p dông hoµn toµn h×nh thøc thñ c«ng nh tríc ®©y.
+ HÖ thèng b¸n tù ®éng, tøc lµ h×nh thøc kÕt hîp mét phÇn nhá thñ c«ng víi trî gióp cña m¸y tÝnh. HÇu nh thanh to¸n kh©u truyÒn lÖnh vµ hÖ thèng th«ng tin ®· ®îc tù ®éng ho¸, cßn kh©u giao dÞch còng chØ tån t¹i mét phÇn nhá díi h×nh thøc giao thñ c«ng. H×nh thøc nµy rÊt phæ biÕn víi së giao dÞch c¸c níc truyÒn thèng nh(Mü, §øc, NhËt..). Tuy nhiªn c¸c níc nµy còng ®ang cã kÕ ho¹ch tù ®éng ho¸ hoµn toµn trong vµi n¨m tíi.
+HÖ thèng tù ®éng ho¸ hoµn toµn, lµ hÖ thèng trong ®ã c¸c kh©u ®· ®îc tù ®éng ho¸ hoµn toµn. Gi÷a c¸c kh©u(kh©u thanh to¸n, lu gi÷, kh©u truyÒn lÖnh, kh©u ghÐp lÖnh, kh©u th«ng tin) ®· cã sù liªn kÕt thµnh hÖ thèng. NhiÒu níc nh Malaixia, Th¸i Lan, §µi Loan... møc tù ®éng ho¸ ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é kh«ng cßn cã sµn giao dÞch. Mäi giao dÞch ®Òu ®îc thùc hiÖn th¼ng tõ c«ng ty m«i giíi th«ng tin qua hÖ thèng xö lý trung t©m t¹i së giao dÞch.
ViÖc tù ®éng ho¸ mang l¹i rÊt nhiÒu u thÕ cho viÖc ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n nã cho phÐp :
- T¨ng tèc ®é, khèi lîng giao dÞch
- Gi¶m chi phÝ giao dÞch
- Gi¶m bít rñi ro vµ t¨ng kh¶ n¨ng thanh to¸n cña thÞ trêng
- T¨ng kh¶ n¨ng thanh tra, gi¸m s¸t,®iÒu tra.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn chi phÝ cho hÖ thèng tù ®éng ho¸ ngµy cµng cã xu híng gi¶m th× ViÖt Nam nªn tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh tù ®éng hãa ngay trong giai ®o¹n ®Çu. NÕu b»ng giao dÞch thñ c«ng th× sÏ tèn kÐm. Qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸ nµy kÐo dµi kho¶ng 1-2 n¨m vµ cã thÓ khëi ®éng tõng phÇn ngay sau 6 th¸ng ®Çu. Trong nh÷ng n¨m ®Çu tËp trung chñ yÕu vµo tù ®éng ho¸ kh©u thanh to¸n, bï trõ vµ lu gi÷ chøng kho¸n sau ®ã chuyÓn sang truyÒn lÖnh vµ cuèi cïng lµ kh©u giao dÞch. Ngoµi ra trong thêi gian ®Çu chØ cÇn l¾p ®Æt thiÕt bÞ víi c«ng suÊt xö lý thÊp, gi¸ rÎ. C¸c thiÕt bÞ l¾p ®Æt nªn ®Ó ë tr¹ng th¸i më ®Ó khèi lîng giao dÞch t¨ng lªn cã thÓ l¾p ®Æt thªm nh»m më réng c«ng suÊt xö lý cña hÖ thèng. C¸ch lµm nh vËy sÏ cho phÐp tiÕt kiÖm chi phÝ thiÕt bÞ ban ®Çu ®ång thêi vÉn b¶o ®¶m tÝnh liªn tôc cña hÖ thèng khi thÞ trêng ph¸t triÓn.
IV. Gi¶i ph¸p vÒ thµnh lËp tæ chøc trung gian
Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã nhiÒu lo¹i m« h×nh tæ chøc trung gian tµi tÝnh tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n. ë mét sè níc nh Mü , NhËt b¶n , Canada, Hµn Quèc, c¸c ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ cña ng©n hµng nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp trong kinh doanh vµ tr¸nh bít rñi ro cho ho¹t ®éng ng©n hµng. Cßn ë mét sè níc kh¸c nh Céng hoµ liªn bang §øc, ¤xtr©ylia th× c¸c ho¹t ®éng chøng kho¸n l¹i ®îc gép chung víi c¸c nghiÖp vô tÝn dông vµ thanh to¸n cña ng©n hµng th¬ng m¹i. M« h×nh ho¹t ®éng nµy cã u ®iÓm lµ gi÷a c¸c lÜnh vùc kinh doanh chøng kho¸n, b¶o hiÓm, th¬ng m¹i, tÝn dông, ngo¹i hèi cã thÓ san ®i bï l¹i lîi nhuËn cho nhau, h¹n chÕ bít rñi ro trong mét sè mÆt nghiÖp vô vµo tõng thêi gian nhÊt ®Þnh. §©y lµ lo¹i m« h×nh ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt tËp ®oµn, nªn cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®èi phã víi nguy c¬ ph¸ s¶n h¬n m« h×nh ®éc lËp. M« h×nh nµy còng cho phÐp c¸c ng©n hµng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cÊp tÝn dông cho c¸c kh¸ch hµng, hiÓu râ ®îc t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, trªn c¬ së ®ã gióp cho viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ chøng kho¸n ®îc t«t h¬n. tuy nhiªn, m« h×nh nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh lµ kh«ng chuyªn s©u nªn kü n¨ng chuyªn doanh kh«ng m¹nh vµ ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng chÞu sù chi phèi cña kinh doanh chøng kho¸n.
ë ViÖt Nam, nhê cã mét hÖ thèng ng©n hµng víi nh÷ng kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vÒ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp ®· ho¹t ®éng theo tÝn hiÖu cña thÞ trêng, cã ®éi ngò qu¶n lý vµ nh©n viªn t¸c nghiÖp ®îc ®µo t¹o kh¸ c¬ b¶n, nhanh nh¹y víi c¬ chÕ thÞ trêng, cã hÖ thèng giao dÞch bíc ®Çu ®îc hiÖn ®¹i ho¸ theo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nªn c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n lµ cÇn thiÕt, ®¶m b¶o ®îc sù hç trî vÒ chuyªn m«n. Tuy nhiªn, ®Ó phßng ngõa rñi ro vµ tr¸nh nh÷ng t¸c ®éng ¶nh hëng cña kinh doanh chøng kho¸n ®Õn ho¹t ®éng tiÒn tÖ - tÝn dông cña ng©n hµng, nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi göi tiÒn th× nªn cho c¸c ng©n hµng kinh doanh chøng kho¸n díi h×nh thøc mét doanh nghiÖp ®éc lËp lµ c¸c C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc tham gia gãp vèn theo m« h×nh C«ng ty cæ phÇn. Bªn c¹nh ®ã, Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc nªn cho phÐp thµnh lËp c¸c C«ng ty chøng kho¸n.
§iÒu kiÖn b¾t buéc chung ®èi víi c¸c C«ng ty chøng kho¸n ph¶i lµ C«ng ty cæ phÇn hoÆc lµ C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n nh»m môc ®Ých b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña kh¸ch hµng, tr¸nh t×nh tr¹ng th©u tãm vµ thao tóng doanh nghiÖp phôc vô lîi Ých cña mét sè ngêi.
HiÖn nay, ë ViÖt Nam c¸c doanh nghiÖp ®ang chÞu sù chi phèi vµ ®iÒu chØnh cña nhiÒu bé luËt kh¸c nhau nh: LuËt doanh nghiÖp, LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc, LuËt §Çu t níc ngoµi, LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t trong níc, LuËt th¬ng m¹i, LuËt Ng©n hµng Nhµ níc, LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông.... Trong t×nh h×nh nh vËy, chØ nªn cho phÐp hai lo¹i doanh nghiÖp lµ C«ng ty cæ phÇn vµ C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (kÓ c¶ liªn doanh) ®îc tham gia kinh doanh chøng kho¸n. C¸c Ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh hay c¸c Tæng c«ng ty m¹nh trùc thuéc ChÝnh phñ muèn kinh doanh chøng kho¸n ph¶i thµnh lËp cac c«ng ty ®éc lËp ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp. C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®îc thµnh lËp 100% vèn Nhµ níc díi h×nh thøc thµnh lËp C«ng ty con cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh hoÆc gãp vèn cña nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ níc vµo mét c«ng ty. C¸ch lµm nh vËy cho phÐp thèng nhÊt m« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng cña C«ng ty chøng kho¸n, ®ång thêi t¹o ra sù tin tëng ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc.
1. C«ng ty chøng kho¸n
TÝnh ®Õn nay ViÖt Nam ®· cã 7 C«ng ty chøng kho¸n ®îc thµnh lËp. Tuy vËy, viÖc ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty vµ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty cæ phÇn vÉn ®îc thùc hiÖn trªn thÞ trêng. C¸c chøng kho¸n nµy ®îc ph¸t hµnh trªn thÞ trêng s¬ cÊp phÇn lín kh«ng th«ng qua c¸c tæ chøc b¶o l·nh mµ ®îc b¸n lÎ trùc tiÕp ra c«ng chóng. Do vËt, c¸c chøng kho¸n nµy rÊt khã chuyÓn nhîng.
1.1. C¸c mÆt ho¹t ®éng cña C«ng ty chøng kho¸n
- Ho¹t ®éng trªn thÞ trêng s¬ cÊp:
C«ng ty chøng kho¸n ho¹t ®éng trªn thÞ trêng s¬ cÊp víi vai trß lµ ngêi b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n. §©y lµ ho¹t ®éng nh»m hç trî cho C«ng ty ph¸t hµnh hoÆc chñ së h÷u chøng kho¸n trong viÖc ph©n phèi chøng kho¸n th«ng qua tho¶ thuËn mua chøng kho¸n ®Ó b¸n l¹i. Ho¹t ®éng cña tæ chøc b¶o l·nh ph¸t hµnh bao gåm c¸c nghiÖp vô sau: nghiªn cøu vµ t vÊn cho nhµ ph¸t hµnh chøng kho¸n c¸ch thøc ph¸t hµnh, c¬ cÊu ph¸t hµnh vµ c¸ch thøc ®Æt gi¸ chøng kho¸n; hoµn tÊt c¸c thñ tôc ph¸p lý cÇn thiÕt cho ®ît ph¸t hµnh; tho¶ thuËn cho c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh kh¸c ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô ®ång b¶o l·nh phat hµnh; tiÕn hµnh th¨m dß thÞ trêng vµ ph©n phèi chøng kho¸n ra c«ng chóng; thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc hç trî cho thÞ trêng vµ c¸c dÞch vô sau khi ph¸t hµnh.... Ngoµi ra, c¸c C«ng ty chøng kho¸n cßn ho¹t ®éng trªn thÞ trêng s¬ cÊp trong vai trß lµ nhµ ®¹i lý ph©n phèi chøng kho¸n.
- Ho¹t ®éng trªn thÞ trêng thø cÊp:
Ho¹t ®éng cña C«ng ty chøng kho¸n trªn thÞ trêng giao dÞch mua b¸n l¹I (thÞ trêng thø cÊp) gåm c¸c nghiÖp vô sau:
+ M«i giíi chøng kho¸n, lµ ho¹t ®éng trung gian hoÆc ®¹i diÖn cho kh¸ch hµng ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch mua, b¸n chøng kho¸n vµ hëng hoa hång m«i giíi.
+ Giao dÞch chøng kho¸n cho b¶n th©n (tù doanh), lµ c¸c ho¹t ®éng mua, b¸n chøng kho¸n cho chÝnh c«ng ty nh»m thu ®îc lîi nhuËn trªn c¬ së biÕn ®éng cña thÞ gi¸ chøng kho¸n.
+ T vÊn ®Çu t chøng kho¸n, lµ c¸c ho¹t ®éng t vÊn liªn quan ®Õn ph¸t hµnh, chµo b¸n vµ giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng nh»m t¨ng kh¶ n¨ng sinh lêi vµ h¹n chÕ bít rñi ro cho chÝnh c¸c nhµ ®Çu t còng nh c¸c tæ chøc ph¸t hµnh.
+ Qu¶n lý danh môc ®Çu t chøng kho¸n, lµ ho¹t ®éng qu¶n lý vèn cña kh¸ch hµng th«ng qua viÖc mua, b¸n, n¾m gi÷ c¸c chøng kho¸n v× quyÒn lîi cña kh¸ch hµng theo hîp ®ång ®· tho¶ thuËn.
+ Ho¹t ®éng lu ký chøng kho¸n lµ viÖc lu gi÷, b¶o qu¶n vµ chuyÓn quyÒn së h÷u chøng kho¸n cho kh¸ch hµng, ngoµi ra tæ chøc lu ký cã thÓ thùc hiÖn thªm c¸c dÞch vô ®¹i diÖn së h÷u chøng kho¸n cho kh¸ch hµng, dÞch vô chi tr¶ cæ tøc....
§èi víi ViÖt Nam trong giai ®o¹n ®Çu x©y dùng thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c mÆt nghiÖp vô nµy cã thÓ kÕt hîp trong mét C«ng ty chøng kho¸n hoÆc chuyªn doanh cho tõng nghiÖp vô. ViÖc quy ®Þnh cho tõng lo¹i h×nh nghiÖp vô vÒ vèn kinh doanh còng nh rµng buéc ph¸p lý kh¸c cÇn dùa trªn møc ®é, ph¹m vi vµ t¸c ®éng cña c¸c lÜnh vùc nµy mang l¹i.
1.2. M« h×nh c«ng ty chøng kho¸n ë ViÖt Nam
ViÖc lùa chän m« h×nh C«ng ty chøng kho¸n ViÖt Nam cÇn ®îc c¨n cø vµo c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i cña nÒn kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trong t¬ng lai theo xu híng quèc tÕ hãa.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, khi thÞ trêng vèn cha ph¸t triÓn, viÖc cho phÐp c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, c«ng ty tµi chÝnh, b¶o hiÓm, c¸c Tæng c«ng ty m¹nh tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, ®Ó h¹n chÕ rñi ro cña thÞ trêng chøng kho¸n ®èi víi c¸c nghiÖp vô ng©n hµng, b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t chøng kho¸n vµ nh÷ng ngêi göi tiÒn trong c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, chØ nªn cho phÐp thµnh lËp díi h×nh thøc c¸c C«ng ty chøng kho¸n ®éc lËp ®Ó tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n.
VÒ sè lîng C«ng ty chøng kho¸n tham gia thÞ trêng, trong thêi gian ®Çu do sè lîng chøng kho¸n còng nh doanh sè giao dÞch cha cao, chóng ta nªn h¹n chÕ thµnh lËp c¸c C«ng ty chøng kho¸n, chØ nªn thµnh lËp kho¶ng tõ 10 - 15 C«ng ty vµ tËp trung vµo c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ C«ng ty tµi chÝnh, B¶o hiÓm.
Muèn ®îc thµnh lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng, c¸c C«ng ty chøng kho¸n ®Òu ph¶i héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ vèn kinh doanh, giÊy phÐp hµnh nghÒ cña c¸c nh©n viªn vµ giÊy phÐp thµnh lËp do Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc cÊp. C¸c tiªu chuÈn nµy ®îc quy ®Þnh tèi thiÓu cho tõng lo¹i h×nh nghiÖp vô kinh doanh (vèn ph¸p ®Þnh); t vÊn ®Çu t chøng kho¸n vèn (3 tû ®ång); m«i giíi chøng kho¸n (3 tû ®ång); tù doanh (12 tû ®ång); qu¶n lý danh môc ®Çu t (3 tû ®ång); b¶o l·nh ph¸t hµnh (22 tû ®ång). C¸c C«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ho¹t ®éng tõng lo¹i h×nh nghiÖp vô vµ còng cã thÓ ho¹t ®éng cho tÊt c¶ c¸c lo¹I h×nh nghiÖp vô. Trong trêng hîp ho¹t ®éng tæng hîp sè vèn tèi thiÓu ®îc tÝnh cho tæng céng c¸c nghiÖp vô nªu trªn. Ngoµi ra, C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ thuÕ vµ thùc hiÖn c¸c nghÜa vô tµi chÝnh ®èi víi Nhµ níc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña Së giao dÞch, Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc vµ tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ kÕ to¸n, kiÓm to¸n ®éc lËp....
2. Quü ®Çu t chøng kho¸n
ë ViÖt Nam, trong thêi kú ®Èy m¹nh céng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, viÖc huy ®éng vèn cho ph¸t triÓn ®Êt níc lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ nguån vèn trung vµ dµi h¹n. Nguån vèn nµy sÏ ®Çu t vµo c¸c dù ¸n dµi h¹n thuéc c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ. Trong thêi gian qua, c«ng chóng ®· quªn thuéc víi lo¹i h×nh ®Çu t th«ng qua tiÕt kiÖm ng©n hµng, cßn víi lo¹i h×nh quü ®Çu t th× tá ra cßn míi mÎ (mÆc dï chóng ta ®· cã mét sè lo¹i h×nh quü ho¹t ®éng gÇn gièng víi quü ®Çu t nh quü b¶o hiÓm, quü hu trÝ...). Quü ®Çu t ra ®êi sÏ t¹o ra mét kªnh huy ®éng vèn míi, thu hót c¸c nguån vèn dµi h¹n cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Huy ®éng vèn th«ng qua quü ®Çu t sÏ ®¶m b¶o lîi Ých cho c¶ ngêi ®Çu t lÉn ngêi nhËn ®Çu t.
Quü ®Çu t lµ mét lo¹i quü chung cña nhiÒu ngêi cïng gãp vèn nh»m t¨ng cêng tÝnh hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng dù ¸n quy m« lín cÇn nhiÒu vèn ®Çu t. ¦u ®iÓm cña quü ®Çu t lµ tËp hîp nh÷ng nguån vèn nhá cña c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n ®Ó ®a vµo ho¹t ®éng kinh doanh, ®ång thêi quy tô ®îc ®éi ngò nh÷ng ngêi qu¶n lý quü ®Çu t cã tr×nh ®é chuyªn m«n, cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch c¸c lÜnh vùc ®Çu t ®Ó ®Çu t vèn vµo nh÷ng n¬I cã kh¶ n¨ng sinh lîi cao nhÊt.
HiÖn nay trªn thÕ giíi c¸c quü ®Çu t ®îc thµnh lËp theo c¸c m« h×nh kh¸c nhau, cã thÓ lµ mét quü ®Çu t tæ chøc díi d¹ng C«ng ty cæ phÇn hoÆc ®îc tæ chøc díi h×nh thøc quü tÝn kh¸c. Nhng nh×n chung c¸c níc cã thÞ trêng chøng kho¸n míi næi thêng ¸p dông m« h×nh tÝn kh¸c. Theo m« h×nh nµy, c¸c quü chØ ®îc phÐp ph¸t hµnh c¸c chøng chØ ®Çu t tham gia vµo quü, c¸c chøng chØ nµy chØ cã quyÒn hëng lîi nhuËn tõ c¸c kho¶n thu nhËp do quü ®Çu t mang l¹i vµ tµi s¶n rßng cña quü chø kh«ng cã quyÒn biÓu quyÕt nh cæ phiÕu. C¸c quü ®Çu t nµy sÏ ®îc mét C«ng ty qu¶n lý quü ®øng ra thµnh lËp, ph¸t hµnh chøng chØ quü ®Çu t vµ sö dông nguån vèn cña quü ®Ó ®Çu t vµo c¸c lÜnh vùc sinh lîi, chø kh«ng ®îc phÐp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó vay vèn thÞ trêng vµ chØ ®îc phÐp vay vèn ng¾n h¹n ng©n hµng ®Ó trang tr¶I mét sè kho¶n chi cÇn thiÕt t¹m thêi khi cha cã kh¶ n¨ng thu håi vèn ngay. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña quü ®Çu t thêng rÊt réng mÆc dï chñ yÕu c¸c quü ®Çu t thêng chØ ®Çu t vµo c¸c chøng kho¸n lµ nh÷ng tµi s¶n cã tÝnh thanh kho¶n cao nhng quü cßn cã thÓ ®Çu t vµo c¸c lÜnh vùc kh¸c nh bÊt ®éng s¶n, c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng....
§Ó ®¶m b¶o viÖc qu¶n lý c¸c tµi s¶n cña quü ®Çu t trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, C«ng ty qu¶n lý quü ph¶i thuª mét ng©n hµng gi¸m s¸t thùc hiÖn viÖc ®Çu t cña quü vµ viÖc tu©n thñ cña C«ng ty qu¶n lý quü ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t theo ®iÒu lÖ ho¹t ®éng cña quü ®Çu t.
Trong thêi gian qua, ViÖt Nam ®· cã mét sè quü ho¹t ®éng, trong ®ã phÇn lín lµ chi nh¸nh c¸c quü ®Çu t níc ngoµi vµ mét sè quü ®Çu t liªn doanh. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña c¸c quü nµy chØ míi ë møc th¨m dß thÞ trêng vµ chuÈn bÞ c¬ héi cho viÖc ®Çu t vµo thÞ trêng chøng kho¸n nªn kh«ng ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶, thËm chÝ mét sè quü ®Çu t níc ngoµi ®· chÊm døt ho¹t ®éng. HiÖn chØ cã quü ®Çu t Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®ang trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ph¸t hµnh c¸c chøng chØ ®Çu t vµo ph¸t triÓn khu ®« thÞ míi ë t¹i Thµnh phè vµ dù kiÕn niªm yÕt c¸c chøng chØ nµy t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n Hång K«ng. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n, chóng ta cÇn ph¶i sím thµnh lËp c¸c quü ®Çu t trªn c¬ së c¸c giÊy phÐp ®îc cÊp tõ C«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t nh»m t¹o ra c¬ héi thu hót vèn vµo c¸c dù ¸n ®Çu t dµi h¹n vµ t¨ng cung hµng ho¸ chøng kho¸n cho thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam.
3. C«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t
Mét trong nh÷ng yÕu tè then chèt cña viÖc thµnh lËp vµ ®¶m b¶o thµnh c«ng ho¹t ®éng cña c¸c quü ®Çu t lµ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý quü. ViÖc thµnh lËp C«ng ty qu¶n lý t¸ch khái quü ®· nh»m t¨ng cêng tÝnh chuyªn nghiÖp cña qu¶n lý quü vµ khi mét C«ng ty qu¶n lý quü qu¶n lý nhiÒu quü kh¸c nhau th× kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ cña hä sÏ tæng hîp h¬n nhiÒu so víi viÖc tõng quü tù ®øng ra tæ chøc ban qu¶n lý riªng cho m×nh. §Ó thùc sù lµ ngêi qu¶n lý vèn tin cËy cña kh¸ch hµng, C«ng ty qu¶n lý quü ph¶i lµ mét ph¸p nh©n ®Çy ®ñ do Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng, ph¶i ®¹t ®îc c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, vèn ho¹t ®éng vµ t chÊt ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®Ó tr¸nh nh÷ng xung ®ét lîi Ých cã thÓ x¶y ra ®èi voøi c¸c nhµ ®Çu t còng nh c¸c quü ®Çu t.
ViÖc thµnh lËp C«ng ty qu¶n lý quü ë ViÖt Nam lµ mét c«ng viÖc míi mÎ, mÆc dï tríc ®©y chóng ta ®· cã c¸c quü ®Çu t nhng vÉn cha cã C«ng ty qu¶n lý quü. V× vËy, ®Ó tËn dông kh¶ n¨ng vÒ vèn, chóng ta nªn thµnh lËp c¸c C«ng ty qu¶n lý quü díi h×nh thøc c¸c C«ng ty cæ phÇn hay C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mµ cæ ®«ng lµ c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, c¸c C«ng ty tµi chÝnh, B¶o hiÓm, c¸c Tæng c«ng ty m¹nh cã kh¸ n¨ng tham gia ®Çu t chøng kho¸n vµ cã thÓ lµ C«ng ty tµi chÝnh níc ngoµI cã kinh nghiÖm vÒ qu¶n lý quü. Cßn ®èi víi c¸c C«ng ty chøng kho¸n th× cã thÓ tham gia C«ng ty qu¶n lý quü víi mét tû lÖ cæ phÇn h¹n chÕ, nh»m tËn dông ®îc ®éi ngò c¸n bé, c¬ së vËt chÊt t¹o ra nguån thu, tr¸nh ®îc xung ®ét vÒ lîi Ých gi÷a c¸c nghiÖp vô qu¶n lý quü víi c¸c nghiÖp vô m«i giíi ®Çu t, giao dÞch cho b¶n th©n. Nh»m b¶o vÖ an toµn cho quü ®Çu t, viÖc ®Çu t vµo c¸c chøng kho¸n cña c¸c C«ng ty qu¶n lý quü còng ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ, ch¼ng h¹n nh khèng chÕ møc tû lÖ sö dông sè tiÒn cña mét quü ®Çu t vµo mét lo¹i chøng kho¸n naß ®ã vµ tû lÖ ®Çu t qu¸ lín vµo sè chøng kho¸n cña mét c«ng ty ph¸t hµnh.
HiÖn nay, chóng ta ®· cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cho viÖc thµnh lËp C«ng ty qu¶n lý quü vµ quü ®Çu t chøng kho¸n (NghÞ ®Þnh sè 48/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n). Theo ®ã, C«ng ty qu¶n lý quü chØ ®îc thµnh lËp díi h×nh thøc C«ng ty cæ phÇn hay C«ng ty tr¸ch nhiÖm hò h¹n, cã vèn ®iÒu lÖ tèi thiÓu lµ 5 tû ®ång, c¸c nh©n viªn ho¹t ®éng trong C«ng ty qu¶n lý quü ph¶i cã giÊy phÐp hµnh nghÒ do Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc cÊp. Ho¹t ®éng cña C«ng ty qu¶n lý quü ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c: C«ng ty qu¶n lý quü chØ ®îc ®Çu t vèn cña quü ®Çu t chøng kho¸n vµo chøng kho¸n hoÆc tµi s¶n kh¸c phï hîp víi ®iÒu lÖ quü; C«ng ty qu¶n lý quü kh«ng ®îc phÐp dïng vèn vµ tµi s¶n cña mét quü ®Çu t chøng kho¸n ®Ó ®Çu t qu¸ 15% tæng gi¸ trÞ chøng kho¸n ®ang lu hµnh cña mét tæ chøc ph¸t hµnh, kh«ng ®îc qu¸ 10% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña mét quü ®Çu t chøng kho¸n vµo chøng kho¸n ®ang lu hµnh cña mét tæ chøc ph¸t hµnh; C«ng ty qu¶n lý quü kh«ng ®îc phÐp dïng vèn vµ tµi s¶n cña tÊt c¶ c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n do m×nh qu¶n lý ®Ó ®Çu t qua 49% t«ngr gi¸ trÞ chøng kho¸n ®ang lu hµnh cña mét tæ chøc ph¸t hµnh; ngoµi ra C«ng ty qu¶n lý quü kh«ng ®îc dïng vèn vµ tµi s¶n cña quü ®Çu t chøng kho¸n ®Ó cho vay vµ b¶o l·nh cho bÊt kú kho¶n vay nµo...
4. Gi¶i ph¸p thµnh lËp c¸c c«ng ty kiÓm to¸n
HiÖn nay, trªn thÞ trêng ®· cã c¸c C«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp trong vµ ngoµi níc ®ang ho¹t ®éng trªn c¸c lÜnh vùc kinh doanh, ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Tuy nhiªn, do chóng ta tríc ®©y cha cã thÞ trêng chøng kho¸n cho nªn c¸c mÆt ho¹t ®éng nµy cßn diÔn ra tÎ nh¹t vµ kh«ng thùc sù mang nhiÒu ý nghÜa. §Ó chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t hµnh c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ra c«ng chóng ®ßi hái c¸c chñ thÓ ph¸t hµnh ph¶i cã x¸c nhËn cña c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n ®éc lËp, do vËy khi thÞ trêng chøng kho¸n ®i vµo ho¹t ®éng, c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh chøng kho¸n t¨ng lªn, lóc nµy ®ßi hái ph¶i cã mét sè lîng lín c¸c C«ng ty kiÓm to¸n ®ñ m¹nh, cã uy tÝn ®øng ra kiÓm to¸n c¸c doanh nghiÖp. Qua ®ã c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ cã mét c¬ së nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng nh nÒn kinh tÕ níc ta tríc khi ®a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t. Do ®ã, viÖc thµnh lËp c¸c C«ng ty kiÓm to¸n lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
V. HÖ thèng qu¶n lý - gi¸m s¸t thÞ trêng
ë bÊt kú mét m« h×nh tæ chøc vµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng nµo cña Së giao dÞch chøng kho¸n nãi riªng vµ toµn bé thÞ trêng chøng kho¸n nãi chung. §Ó ®¶m b¶o cho thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng mét c¸ch an toµn, c«ng b»ng vµ b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cho c¸c nhµ ®Çu t còng nh viÖc gi¸m s¸t thÞ trêng, nh»m môc tiªu ph¸t triÓn thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa Nhµ níc cÇn ph¶i tham gia vµo qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ qu¶n lý, gi¸m s¸t thÞ trêng. Tõ nghiªn cøu m« h×nh hÖ thèng kiÓm so¸t chøng kho¸n cña c¸c níc trªn thÕ giíi, xin ®a ra mét sè kiÕn nghÞ sau:
- HÖ thèng gi¸m s¸t cÇn ®îc tæ chøc gän nhÑ, ho¹t ®éng h÷u hiÖu, cã kÕ thõa vµ hoµn thiÖn tiÕp theo thêi gian vµ cã sù ph©n cÊp qu¶n lý ë c¸c møc ®é kh¸c nhau:
+ CÊp gi¸m s¸t t¹i tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c tæ chøc phô trî trªn thÞ trêng ®Òu ph¶i thµnh lËp c¸c bé phËn gi¸m s¸t, ®iÒu tra vµ kiÓm to¸n néi bé. Ngoµi ra, c¸c tæ chøc nµy cßn chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c tæ chøc cã chøc n¨ng qu¶n lý, gi¸m s¸t cÊp trªn. §ã lµ Së giao dÞch chøng kho¸n,Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc thanh tra, kiÓm to¸n cña Nhµ níc.
+ CÊp gi¸m s¸t t¹i thÞ trêng giao dÞch tËp trung: Së giao dÞch chøng kho¸n ph¶i thµnh lËp c¸c bé phËn gi¸m s¸t thêng xuyªn vµ bé phËn thanh tra riªng. Ngoµi ra, cßn ph¶i cã bé phËn thanh tra, gi¸m s¸t vµ kiÓm to¸n ®èi víi c¸c C«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn, c¸c C«ng ty niªm yÕt vµ bé phËn nµy ph¶i chÞu sù qu¶n lý, gi¸m s¸t cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc.
+ CÊp gi¸m s¸t t¹i Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc, ngoµi viÖc theo dâi c¸c vô chuyªn m«n, vô thanh tra ph¶i gi¸m s¸t vµ thanh tra toµn bé c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. C¸c vi ph¹m ph¸p luËt sÏ ®îc tiÕn hµnh xö lý theo quy ®Þnh ph©n cÊp cô thÓ, tõ h×nh thøc xö ph¹t hµnh chÝnh, ®×nh chØ ho¹t ®éng mét thêi gian, ®×nh chØ vÜnh viÔn, thu håi giÊy phÐp hoÆc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù.
- VÒ c¬ quan qu¶n lý, gi¸m s¸t: Trªn thÕ giíi vÒ c¬ b¶n cã mét sè m« h×nh sau:
+ Nhµ níc trùc tiÕp ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t thÞ trêng chøng kho¸n (Hµ Lan, Bå §µo Nha...).
+ Giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý thÞ trêng chøng kho¸n cho mét bé phËn cña ChÝnh phñ (NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan...), tr¸ch nhiÖm nµy ®îc giao cho Bé Tµi chÝnh.
+ Giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, gi¸m s¸t thÞ trêng chøng kho¸n cho c¸c c¬ quan chuyªn m«n thùc hiÖn theo luËt ®Þnh (Anh, Mü, Ph¸p, ý, Hy L¹p, Th¸i Lan...). Kh«ng cã mét m« h×nh s½n cã nµo vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, ®iÒu hµnh, gi¸m s¸t thÞ trêng chøng kho¸n cho c¶ thÕ giíi. Mçi níc tuú theo chÕ ®é chÝnh trÞ, cÊu tróc cña ngµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n mµ hÖ thèng qu¶n lý b¾t buéc ph¶i phï hîp víi thùc tr¹ng mçi níc vÒ thÞ trêng vµ m«i trêng chÝnh trÞ.
§èi víi ViÖt Nam, Nhµ níc ®ãng vai trß chÝnh trong viÖc kiÓm so¸t giao dÞch chøng kho¸n vµ Së giao dÞch chøng kho¸n th«ng qua c¸c c¬ quan vµ tæ chøc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng tæ chøc nµy ®Æt díi sù qu¶n lý ph¸p lý cña mét bé m¸y nµo ®Êy hoÆc trùc thuéc ChÝnh phñ nhng ph¶i ®îc ®éc lËp vÒ chøc n¨ng kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t. Trong thêi kú ®Çu t¹o dùng tiÒn ®Ò ®Ó x©y dng Së giao dÞch chøng kho¸n ë ViÖt Nam, chøc n¨ng nµy cã thÓ giao cho Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc. §iÒu cÇn thiÕt lµ c¬ quan nµy oh¶i cã mét bé phËn chuyªn tr¸ch ®Æt ngay trong sµn giao dÞch cña Së giao dÞch chøng kho¸n ®Ó kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t t¹i n¬i, t¹i chæ. Trong vÊn ®Ò nµy cã thÓ tham kh¶o c¸ch tæ chøc cña §øc ®Ó tËn dông c¬ së h¹ tÇng vÇ kü thuËt vµ nh©n sù.
VI. VÊn ®Ò ®µo t¹o
Ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò trªn, vÊn ®Ò con ngêi trong ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n lµ vÊn ®Ò cèt lâi vµ lµ nÒn t¶ng cho sù thµnh c«ng cña thÞ trêng chøng kho¸n. §Ó thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i cã nh÷ng con ngêi hiÓu biÕt, cã kiÕn thøc ®Çy ®ñ vÒ qu¶n lý, ®iÒu hµnh, ph©n tÝch vµ kinh doanh chøng kho¸n; ®ång thêi ph¶i phæ cËp kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n cho c«ng chóng, c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. Cã thÓ nãi r»ng, nÕu nh yÕu tè kinh tÕ lµ nÒn t¶ng, yÕu tè ph¸p lý lµ c«ng cô, yÕu tè t©m lý lµ ®éng lùc th× yÕu tè con ngêi bao trïm lªn tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã. Cã nh÷ng con ngêi hiÓu biÕt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n sÏ cã ph¸p luËt vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, sÏ cã ngêi mua, ngêi b¸n chøng kho¸n vµ sÏ cã c«ng nghÖ chøng kho¸n. Sù hiÓu biÕt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n trong c«ng chóng ViÖt Nam hiÖn nay cßn ë møc rÊt thÊp. Nh÷ng kh¸i niÖm c¨n b¶n vÒ chøng kho¸n, cæ phiÕu, m«i giíi chøng kho¸n, b¶o l·nh ph¸t hµnh, vv... cha ®îc phæ cËp vµ luËt ph¸p ho¸ ë møc tèi thiÓu cÇn thiÕt.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, ®ßi hái chóng ta ph¶i cã gi¶i ph¸p ®µo t¹o nh÷ng kiÕn thøc c¨n b¶n cña kinh tÕ thÞ trêng nãi chung vµ thÞ trêng chøng kho¸n nãi riªng cho ®éi ngò c¸c nhµ ®Çu t vµ ®«ng ®¶o c«ng chóng. §ång thêi ph¶i tuyªn truyÒn gi¶i thÝch, phæ cËp kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng.
ë ViÖt Nam hiÖn nay ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i:
- Thèng nhÊt ch¬ng tr×nh, néi dung ®µo t¹o vµo mét mèi lµ Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc. Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc trªn c¬ së néi dung, yªu cÇu cña ®µo t¹o mµ x©y dùng hÖ thèng gi¸o tr×nh, tiªu chuÈn, néi dung ®µo t¹o thèng nhÊt trong c¶ níc.
- §ång thêi tiÕn hµnh ®µo t¹o c¸c lo¹i c¸n bé sau:
+ C¸n bé qu¶n lý cña Uû ban chøng kho¸n .
+ C¸n bé vËn hµnh t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n.
+ C¸n bé kinh doanh chøng kho¸n.
Trong ®ã ®µo t¹o c¸n bé qu¶n lý cña Uû ban chøng kho¸n vµ ®éi ngò gi¸o viªn cho thÞ trêng chøng kho¸n cÇn ®i tríc mét bíc.
- Néi dung ®µo t¹o:
+ Tæ chøc ®µo t¹o c¬ b¶n chung, sau ®ã chuyÓn sang ®µo t¹o chuyªn s©u cho tõng c¸n bé. Trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh tæ chøc ®µo t¹o thùc hµnh cho c¸c ®èi tîng ®· qua lo¹i h×nh ®µo t¹o c¬ b¶n vµ chuyªn s©u.
+ KÕt hîp ®µo t¹o trong níc víi ®µo t¹o thùc hµnh ë níc ngoµi.
+ Bªn c¹nh ®µo t¹o chuyªn m«n sÏ tiÕn hµnh ®µo t¹o qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ qua ch¬ng tr×nh häc cña c¸c trêng §¹i häc, trêng Phæ th«ng ®Ó phæ cËp cho d©n chóng hiÓu vÒ thÞ trêng chøng kho¸n.
TÊt c¶ c¸c c¸ nh©n muèn lµm viÖc trong ngµnh chøng kho¸n ph¶i qua ®µo t¹o, thi tuyÓn vµ ®îc Uû ban chøng kho¸n cÊp b»ng hµnh nghÒ.
- Kinh phÝ ®µo t¹o:
Trong thêi gian ®Çu Nhµ níc hç trî ®Çu t kinh phÝ cho qu¸ tr×nh ®µo t¹o (c¬ së, gi¸o tr×nh, gi¶ng viªn...), kÕt hîp tËn dông triÖt ®Ó nguån kinh phÝ viÖn trî gióp ®ì cña c¸c níc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c C«ng ty chøng kho¸n ®ång thêi thu hót thªm phÝ ®ãng gãp cña c¸c tæ chøc cã ngêi ®îc cö ®i häc vµ cña c¸ nh©n ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn l©u dµi cña c«ng t¸c ®µo t¹o.
Môc Lôc
Lêi nãi ®Çu
KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
._.