Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của cây khế (Averrhoa carambola L.) và tuyển chọn các giống khế có triển vọng

1 bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i cao quèc ch¸nh Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c©y khÕ (Averrhoa carambola L.) vµ tuyÓn chän c¸c gièng khÕ cã triÓn väng Chuyªn ngµnh : Chän gièng vµ nh©n gièng M· sè: 4.01.05 luËn ¸n tiÕn sÜ n«ng nghiÖp ng−êi h−íng dÉn khoa häc: Pgs. ts. phan quúnh s¬n 1.pgs. ts. nguyÔn v¨n hoan 2.TS. nguyÔn minh ch©u hµ néi – 2006 2 LêI CAM §OAN T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ ch−a tõng c«ng bè trong bÊt kú luËn ¸n nµo kh¸c. C¸c th«ng tin trÝch dÉn sö dông trong luËn ¸n ®Òu ®−îc ghi râ nguån gèc T¸c gi¶ luËn ¸n Cao Quèc Ch¸nh 3 Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì rÊt tËn t×nh cña c¸c thÇy híng dÉn, c¸c thÇy c« gi¸o Tr- êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, c¸c b¹n bÌ ®ång nghiÖp vµ gia ®×nh. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi cè PGS. TS Phan Quúnh S¬n - Nguyªn Phã hiÖu trëng Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi ng−êi thÇy, ng−êi b¹n ®· gióp ®ì t«i cã nh÷ng ®Þnh h−íng quan träng trong nh÷ng ngµy ®Çu thùc hiÖn ®Ò tµi. T«i v« cïng biÕt ¬n PGS. TS NguyÔn V¨n Hoan - Trëng Bé m«n Di truyÒn vµ Chän gièng, TS NguyÔn Minh Ch©u - ViÖn trëng ViÖn Nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam, nh÷ng ngêi thÇy ®· tËn t×nh híng dÉn, gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh luËn ¸n. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong Bé m«n Di truyÒn vµ Chän gièng, Ban chñ nhiÖm Khoa N«ng häc, Ban l·nh ®¹o vµ tËp thÓ c¸n bé Khoa Sau ®¹i häc, Ban Gi¸m hiÖu Trêng §¹i häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi, Trung t©m nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ VAC, ViÖn nghiªn cøu C©y ¨n qu¶ miÒn Nam ®· gióp ®ì t«i rÊt nhiÒu trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu trong nhµ trêng. Nh©n dÞp nµy t«i ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, c¸c em sinh viªn kho¸ 44, 45, 46 vµ gia ®×nh vî con t«i ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®éng viªn gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp nghiªn cøu vµ hoµn thµnh b¶n luËn ¸n nµy. Hµ Néi, th¸ng 9 n¨m 2006 T¸c gi¶ luËn ¸n Cao Quèc Ch¸nh 4 Môc lôc Trang Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t v Danh môc c¸c b¶ng sè liÖu v Danh môc c¸c biÓu ®å vµ ®å thÞ viii më ®Çu 1 1. §Æt vÊn ®Ò 1 2. Môc ®Ých nghiªn cøu 3 3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn 3 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4 Ch−¬ng 1 tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 5 1.1. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 5 1.2. C¬ së khoa häc vÒ di truyÒn vµ chän gièng c©y ¨n qu¶ 5 1.3. Gi¸ trÞ kinh tÕ vµ vai trß cña c©y khÕ 10 1.4. §Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c©y khÕ 14 1.5. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng khÕ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 26 Ch−¬ng 2 vËt liÖu, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 39 2.1. VËt liÖu nghiªn cøu 39 2.2. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 40 2.3. Néi dung nghiªn cøu 41 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 43 Ch−¬ng 3 kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 50 3.1. KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt khÕ ë mét sè vïng trång chÝnh 50 3.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c¸c mÉu gièng khÕ 60 3.3. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ di truyÒn trªn c©y khÕ 99 3.4. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y khÕ 106 3.5. KÕt qu¶ nghiªn cøu sù ®a d¹ng cña quÇn thÓ c©y khÕ thùc sinh 115 3.6. KÕt qu¶ tuyÓn chän c¸c c¸ thÓ −u tó trong tËp ®oµn 125 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 132 KÕt luËn 132 5 §Ò nghÞ 134 c¸c c«ng tr×nh ®∙ ®−îc c«ng bè cã liªn quan ®Õn luËn ¸n 135 tµi liÖu tham kh¶o 136 phô lôc 148 Danh môc c¸c ký hiÖu, c¸c ch÷ viÕt t¾t STT Ký hiÖu 1 FAO Food and Agriculture Organisation 2 IPGRI International Plant Genetic Resource Institute 3 L-type Long – type (nhôy hoa dµi) 4 MARDI Malaysia Agricultural Research and Development Institute 5 RNAr Ribosom Ribonucleic Acid 6 S-type Short – type (nhôy hoa ng¾n) 7 NTSYS pc2.0 Numerical Taxonomy System personal computer 2.0 danh môc c¸c b¶ng sè liÖu B¶ng Trang 1.1. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng lai t¹o tù bÊt hîp dÞ h×nh 9 1.2. Thµnh phÇn qu¶ khÕ 11 1.3. Ph©n nhãm c¸c gièng khÕ theo d¹ng hoa cã ®Çu nhôy ng¾n hay dµi 18 1.4. Sù biÕn ®æi hµm l−îng chÊt th« hßa tan tæng sè (TSS) vµ ®é axit thñy ph©n trong thÞt qu¶ khÕ ®ang chÝn trªn c©y 21 1.5. Hµm lîng c¸c chÊt cartenoid trong qu¶ khÕ 22 1.6. §Æc ®iÓm chÊt l−îng qu¶ c¸c gièng khÕ ®ang trång t¹i Queensland - óc 30 1.7. KÕt qu¶ nh©n gièng v« tÝnh c¸c bé phËn cña c©y khÕ 34 2.1. Nguån gèc vËt liÖu nghiªn cøu cña tËp ®oµn 40 2.2 C¸c khu vùc su tËp mÉu gièng khÕ trong tËp ®oµn 41 2.3. Thang ®iÓm ph©n tÝch c¸c mÉu gièng khÕ theo 23 chØ tiªu 47 3.1. KÕt qu¶ ®iÒu tra sè l−îng c©y gièng khÕ ®îc s¶n xuÊt vµ tiªu thô 53 3.2. §Æc ®iÓm c¸c gièng khÕ ë B¾c Biªn, §Æng X¸ vµ Liªm M¹c 57 3.3. §Æc ®iÓm ra hoa, ®Ëu qu¶ (vô xu©n hÌ 2003) 59 3.4. §Æc ®iÓm ra hoa, ®Ëu qu¶ vô thu ®«ng (n¨m 2003) 60 3.5a. Nhãm mÉu gièng phiÕn l¸ chÐt trªn cong xuèng, l¸ chÐt/l¸ kÐp Ýt (<12 l¸) 63 6 3.5b. Nhãm mÉu gièng phiÕn l¸ chÐt trªn cong xuèng, nhiÒu l¸ chÐt/l¸ kÐp (> 12 l¸) 63 3.6a. Nhãm mÉu gièng khÕ phiÕn l¸ chÐt trªn cong lªn, l¸ chÐt/l¸ kÐp Ýt (< 12 l¸) 66 3.6b. Nhãm mÉu gièng khÕ cã phiÕn l¸ chÐt trªn cong lªn, nhiÒu l¸ chÐt/ l¸ kÐp (>12 l¸) 66 3.7a. C¸c mÉu gièng khÕ cã phiÕn l¸ chÐt trªn ph¼ng, l¸ chÐt/l¸ kÐp Ýt (díi 12 l¸) 67 3.7b. Nhãm mÉu gièng khÕ cã phiÕn l¸ chÐt trªn ph¼ng, nhiÒu l¸ chÐt/l¸ kÐp (trªn 12 l¸) 68 3.8. C¸c nhãm mÉu gièng khÕ ph©n lËp theo c¸c chØ tiªu h×nh th¸i l¸ 70 3.9. Sè lîng vµ kÝch thíc khÝ khæng cña l¸ khÕ 72 3.10. Ph©n lËp c¸c mÉu gièng khÕ theo h×nh th¸i hoa 73 3.11a. Nhãm gièng khÕ L-type, hoa nhá (®êng kÝnh<9mm) 73 3.11b. Nhãm gièng khÕ L-type, hoa trung b×nh vµ lín (®êng kÝnh>9mm) 74 3.12a. Nhãm gièng khÕ S-type, hoa nhá (®êng kÝnh<9mm) 75 3.12b. Nhãm gièng khÕ S-type, hoa trung b×nh (®êng kÝnh 9-11mm) 76 3.13a. Nhãm mÉu gièng qu¶ h¬i trßn khèi lîng nhá (T1) 81 3.13b. Nhãm mÉu gièng qu¶ h¬i trßn khèi lîng lín (T2) 82 3.14a. Nhãm mÉu gièng qu¶ thon dµi khèi lîng nhá (TD1) 82 3.14b. Nhãm mÉu gièng qu¶ thon dµi khèi lîng lín (TD2) 83 3.15a. Nhãm mÉu gièng qu¶ dµi khèi lîng nhá (D1) 83 3.15b. Nhãm mÉu gièng qu¶ dµi khèi lîng lín (D2) 84 3.16. §Æc ®iÓm h×nh d¹ng qu¶ cña c¸c nhãm mÉu gièng 89 3.17a. Nhãm khÕ chua tû lÖ §/A thÊp (C1) 92 3.17b. Nhãm khÕ chua tû lÖ §/A cao (C2) 93 3.18a. Nhãm khÕ chua ngät tû lÖ §/A thÊp (CN1) 93 3.18b. Nhãm khÕ chua ngät tû lÖ §/A cao (CN2) 94 3.19. Nhãm khÕ ngät (N2) 94 3.20. B¶ng tæng hîp ®Æc ®iÓm chÊt l−îng qu¶ c¸c nhãm mÉu gièng 96 3.21. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c¶m quan cña c¸c mÉu gièng 97 3.22. HÖ thèng ph©n lËp c¸c mÉu gièng khÕ 99 3.23. Nguån gèc c¸c mÉu gièng khÕ trong ph©n tÝch ®a d¹ng di truyÒn 101 3.24. Ph©n nhãm c¸c mÉu gièng theo hÖ sè t−¬ng ®ång di truyÒn 0,378 103 3.25. Ph©n tÝch t−¬ng quan gi÷a sè l¸ chÐt/l¸ kÐp vµ hµm l−îng chÊt r¾n hoµ tan (®é Brix) trªn 60 mÉu gièng 104 3.26. §éng th¸i t¨ng trëng chiÒu dµi cµnh (cm) 107 3.27. §éng th¸i t¨ng trëng ®êng kÝnh cµnh (mm) 107 3.28. §éng th¸i t¨ng trëng sè l¸ trªn cµnh 108 3.29. §Æc ®iÓm ra hoa cña c¸c mÉu gièng L-type 110 3.30. §Æc ®iÓm ra hoa cña c¸c mÉu gièng S-type 111 3.31. Tû lÖ ®Ëu qu¶ cña c¸c mÉu gièng 112 3.32. Mét sè chØ tiªu kü thuËt ë c¸c tæ hîp ghÐp kh¸c nhau 113 3.33. ChiÒu dµi vµ ®êng kÝnh cµnh ghÐp, sè l¸/c©y ghÐp sau khi ghÐp 75 ngµy 114 7 3.34. §Æc ®iÓm h×nh th¸i l¸ quÇn thÓ thùc sinh 117 3.35. §Æc ®iÓm h×nh th¸i hoa quÇn thÓ thùc sinh 118 3.36. §Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ quÇn thÓ thùc sinh 120 3.37. Thµnh phÇn chÊt l−îng qu¶ khÕ quÇn thÓ thùc sinh 121 3.38. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c¶m quan chÊt l−îng qu¶ khÕ 122 3.39. §Æc ®iÓm ra hoa ®Ëu qu¶ quÇn thÓ thùc sinh 122 3.40. Ph©n lËp c¸c mÉu gièng trong 2 quÇn thÓ thùc sinh 124 3.41 C¸c m« h×nh c©y khÕ trång theo h×nh thøc s¶n xuÊt 127 3.42. TuyÓn chän c¸c mÉu gièng cã c¸c tÝnh tr¹ng quý triÓn väng 129 3.43. KÕt qu¶ s¶n xuÊt thö nghiÖm mÉu gièng QS9 130 3.44. So s¸nh ®Æc ®iÓm QS9 víi c¸c gièng ®ang trång phæ biÕn 131 danh môc biÓu ®å vµ ®å thÞ H×nh Trang 1.1 VÞ trÝ nhuþ vµ nhÞ 9 1.2 Ph©n lo¹i thùc vËt c©y khÕ 15 1.3 TrËt tù c¸c nucleotit gen RNAr-18S cña c©y khÕ 26 1.4 TrËt tù c¸c nucleotit gen RNAr-26S cña c©y khÕ 27 3.1 L¸ chÐt trªn cong xuèng 64 3.2 L¸ chÐt trªn cong lªn 64 3.3 L¸ chÐt trªn ph¼ng 64 3.4-3.5 C¸c d¹ng l¸ kÐp 65 3.6 C¸c d¹ng l¸ chÐt 65 3.7 L¸ khÕ B¾c Biªn 65 3.8 D¹ng l¸ khÕ b¸n hoang d¹i QS65 65 3.9 L¸ khÕ QS7 65 3.10 §Æc ®iÓm cÊu t¹o hoa khÕ S-type (tr¸i) vµ L-type (ph¶i) 77 3.11 CÊu t¹o hoa khÕ QS4 77 3.12 CÊu t¹o hoa khÕ d¹ng L-type 78 3.13 CÊu tróc hoa khÕ S-type 78 3.14 KÝch thíc hoa khÕ 78 3.15 Hoa trªn ®Ønh sinh trëng 78 3.16 Mµu s¾c hoa khÕ 78 3.17 Hoa trªn cµnh sinh dìng 78 3.18 C¸c d¹ng mói khÕ 87 3.19 C¸c d¹ng qu¶ khÕ 87 3.20-3.21 Qu¶ khÕ d¹ng TD 87 3.22-3.23 Qu¶ khÕ d¹ng h¬i trßn (nhãm T) 87 3.24-3.25 Qu¶ khÕ d¹ng D (QS35 vµ QS4) 88 3.26 Qu¶ khÕ B¾c Biªn 88 3.27 Qu¶ khÕ nhän ®Çu QS15 88 3.28 Qu¶ khÕ d¹ng D t¹i chî Pleiku 88 8 3.29 Qu¶ khÕ ®á QS34 88 3.30 C©y di truyÒn 36 mÉu gièng khÕ trong tËp ®oµn kh¶o s¸t 102 3.31 S¬ ®å chän t¹o gièng c©y ¨n qu¶ ¸p dông cho c©y khÕ 125 §å thÞ Trang 3.1 T¬ng quan gi÷a sè l¸ chÐt trªn l¸ kÐp vµ hµm lîng chÊt r¾n hoµ tan (®é Brix) 105 3.2 §éng th¸i t¨ng trëng chiÒu dµi cµnh cña 6 nhãm mÉu gièng 109 3.3 §éng th¸i t¨ng truáng sè lµ cña 6 nhãm mÉu gièng 109 3.4 §éng th¸i t¨ng trëng ®êng kÝnh cµnh cña 6 nhãm mÉu gièng 109 9 më ®Çu 1. ®Æt vÊn ®Ò Th©m canh s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao; t¹o nguån nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, xuÊt khÈu; gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng; ®¸p øng nhu cÇu sö dông rau qu¶ t−¬i cña ng−êi tiªu dïng trong n−íc ®ang t¨ng lªn theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ tiÕn tr×nh ®« thÞ hãa. §Æc biÖt, ®Ó tháa m·n thÞ hiÕu tiªu dïng ngµy cµng ®a d¹ng nªn nhiÒu lo¹i tr¸i c©y t−¬i ®· ®−îc nhËp khÈu (tõ Trung Quèc, Th¸i Lan, v.v.) c¹nh tranh víi tr¸i c©y n−íc ta [13]. Do ®ã viÖc ®Çu t− më réng diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶, n©ng cao n¨ng suÊt chÊt l−îng c©y ¨n qu¶ lµ h−íng ®i ®óng cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam [10],[12],[14]. §Ó ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ ®ã, cÇn ph¶i −u tiªn tËp trung nghiªn cøu c¶i tiÕn gièng c©y trång v× c¸c gièng c©y ¨n qu¶ ë n−íc ta ®a sè n¨ng suÊt thÊp vµ kh«ng æn ®Þnh, chÊt l−îng kh«ng ®ång ®Òu. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi phong trµo ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i, ë ViÖt Nam ®· cã c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu c¶i t¹o c¸c gièng ®Þa ph−¬ng vµ nhËp néi nhiÒu lo¹i gièng c©y ¨n qu¶ trong ®ã cã c¸c gièng khÕ. C©y khÕ (Averrhoa carambola L.) lµ c©y ¨n qu¶ cã gi¸ trÞ dinh d−ìng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®−îc trång ë nhiÒu n−íc nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi. Trªn thÕ giíi, c©y khÕ ®· ®−îc trång s¶n xuÊt hµng hãa tËp trung ë mét sè quèc gia vµ vïng l·nh thæ (Mü, Malaysia, Th¸i Lan, §µi Loan, Nam Mü...) [81],[84]. C¸c n−íc ch©u ¢u vµ B¾c Mü cã nhu cÇu nhËp khÈu qu¶ khÕ t−¬ng ®èi lín, nguån cung cÊp chñ yÕu lµ tõ §µi Loan, Malaysia vµ vïng Caribª. Trong t−¬ng lai gÇn, víi lîi thÕ vÒ khÝ hËu vµ gi¸ c¹nh tranh qu¶ khÕ ViÖt Nam sÏ còng ®−îc lùa chän ®Ó xuÊt khÈu [8]. C©y khÕ cã thÓ cho n¨ng suÊt cao, thêi vô thu ho¹ch kÐo dµi víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Gi¸ trÞ sö dông cña qu¶ khÕ rÊt ®a d¹ng: qu¶ t−¬i, nguyªn liÖu chÕ biÕn (« mai, møt khÕ, r−îu khÕ, n−íc khÕ...), rau gia vÞ (xµo, nÊu canh c¸, gái...). L¸, hoa, th©n vµ rÔ khÕ ®−îc sö dông trong ®«ng y ®Ó ch÷a mét sè bÖnh 10 nh−: ngé ®éc r−îu, nhøc ®Çu, Ýt tiªu, sèt rÐt, môn nhät [17]. Ngoµi ra c©y khÕ cßn ®−îc sö dông ®Ó lµm c©y c¶nh, trang trÝ hoa viªn s©n v−ên trong c¸c khu ®« thÞ. Nh×n chung, hiÖn nay gi¸ trÞ sö dông cña c©y khÕ vµ qu¶ khÕ cßn thÊp ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña nã. C¸c gièng khÕ n−íc ta ch−a ®−îc chän t¹o c¶i thiÖn vµ quy tr×nh trång trät ch−a ®−îc chó ý th©m canh. ViÖc nghiªn cøu t×m thÞ tr−êng tiªu thô vµ tæ chøc chÕ biÕn khÕ ch−a ®−îc chó ý. Bëi vËy mÆc dï ®· ®−îc trång tõ rÊt l©u nh−ng vÞ trÝ c©y khÕ trong c¬ cÊu c©y trång vÉn thuéc vµo nhãm c©y b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp. C©y khÕ ®· ®−îc trång kh¾p mäi n¬i suèt tõ B¾c vµo Nam, tõ §ång b»ng ®Õn Trung du, MiÒn nói. NhiÒu vïng rõng nói vÉn cßn nh÷ng c©y thùc sinh hoang d¹i. Thêi gian c©y khÕ ra hoa ®Ëu qu¶ ë miÒn Nam gÇn nh− quanh n¨m, cßn ë miÒn B¾c th× trong kho¶ng 8-9 th¸ng (tõ th¸ng 5-6 ®Õn th¸ng giªng)[8]. C¸c gièng khÕ ®ang ®−îc trång ë n−íc ta chñ yÕu lµ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng kh«ng râ nguån gèc vµ ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu quy cñ nµo vÒ c¸c gièng khÕ nhËp néi. MÆc dï thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ nh−ng qu¶ khÕ cßn ®−îc ng−êi d©n sö dông réng r·i nh− mét lo¹i rau nÊu canh chua hay ¨n sèng, v× thÕ c¸c c©y khÕ chua th−êng hay ®−îc trång gÇn nhµ võa lµm c©y c¶nh võa lµ c©y rau gia vÞ. C¸c gièng khÕ ngät tr−íc ®©y Ýt ®−îc ch¨m sãc nªn chÊt l−îng kh«ng cao tû lÖ qu¶ xÊu, nhá nhiÒu. HiÖn nay qu¶ khÕ ®· ®−îc tiªu thô trªn thÞ tr−êng trong n−íc vµ phong trµo trång khÕ còng ®· ph¸t triÓn m¹nh ë mét sè ®Þa ph−¬ng nh− Hµ Néi (Long Biªn, Gia L©m, Tõ Liªm), TP Hå ChÝ Minh [5],[8]. C¸c gièng ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc s−u tÇm vµ c¶i thiÖn, quy tr×nh ch¨m sãc ®· ®−îc ®Çu t− th©m canh h¬n vµ quan träng nhÊt lµ c¸c gi¸ trÞ vÒ dinh d−ìng vµ y häc cña qu¶ khÕ ®· ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn. C©y khÕ ®· b¾t ®Çu ®−îc nghiªn cøu ë mét sè tr−êng ®¹i häc vµ viÖn nghiªn cøu, tuy vËy tÇm quan träng vÉn bÞ xem nhÑ so víi c¸c chñng lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn t×m hiÓu ®Æc tÝnh cña c¸c gièng khÕ 11 ®Þa ph−¬ng, chän läc nhËp néi, kh¶o nghiÖm ®¸nh gi¸ vµ tuyÓn chän nh÷ng dßng, gièng khÕ tèt ®−a vµo s¶n suÊt, phï hîp víi yªu cÇu sinh th¸i tõng vïng. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ cña s¶n xuÊt còng nh− tõ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña ngµnh s¶n xuÊt rau qu¶ nh»m gãp phÇn thóc ®Èy viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm c©y ¨n qu¶, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: "Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c©y khÕ (Averrhoa carambola L.) vµ tuyÓn chän c¸c gièng khÕ cã triÓn väng" 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - §iÒu tra thu thËp mÉu gièng khÕ, x©y dùng bøc tranh vÒ nguån gen c©y khÕ vµ s¶n xuÊt khÕ ë n−íc ta. - Nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c©y khÕ th«ng qua thÝ nghiÖm kh¶o s¸t tËp ®oµn vµ thÝ nghiÖm ®¸nh gi¸ sù ®a d¹ng h×nh th¸i cña quÇn thÓ c©y khÕ thùc sinh. - TuyÓn chän c¸c mÉu gièng khÕ triÓn väng giíi thiÖu cho s¶n xuÊt phï hîp víi ®Þa bµn canh t¸c vµ môc tiªu sö dông cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. X¸c ®Þnh ®−îc gièng khÕ ¨n t−¬i vµ phôc vô chÕ biÕn cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn m¹nh, cho n¨ng suÊt cao vµ phÈm chÊt tèt. 3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn - ViÖc s−u tËp ®−îc tËp ®oµn c¸c mÉu gièng khÕ ngoµi ý nghÜa b¶o vÖ nguån gen t¹i chç loµi c©y ¨n qu¶ rÊt cã triÓn väng cña n−íc ta, cßn lµm nguån thùc liÖu cung cÊp cho nh÷ng nghiªn cøu vÒ c©y khÕ. - KÕt qu¶ ®Ò tµi sÏ ®ãng gãp thªm nh÷ng luËn cø khoa häc cho viÖc x©y dùng hÖ thèng ph©n lËp c¸c gièng khÕ, x©y dùng quy tr×nh s¶n xuÊt th©m canh vµ nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p v« tÝnh. - Trªn c¬ së kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tÝnh ®a d¹ng di truyÒn cña quÇn thÓ c¸c gièng khÕ ®Þa ph−¬ng vµ nhËp néi cho thÊy sù ®a d¹ng cña c©y khÕ ë ViÖt Nam. - KÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi sÏ bæ sung t− liÖu vÒ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn, ®Æc tÝnh thùc vËt häc, n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt cña mét sè gièng khÕ ®Þa ph−¬ng vµ nhËp néi trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña mét sè vïng trång khÕ. 12 - Nh÷ng c©y khÕ ®Çu dßng ®−îc tuyÓn chän tõ c«ng tr×nh nµy cho phÐp ®−a vµo lµm c©y mÑ nh©n gièng phôc vô s¶n xuÊt ë c¸c tØnh phÝa B¾c vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, gãp phÇn t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ vµ lµm phong phó c¬ cÊu c©y trång ë n−íc ta. - Nh÷ng kÕt qu¶ cña ®Ò tµi nµy cã thÓ ®−îc sö dông lµm tµi liÖu gi¶ng d¹y m«n häc c©y ¨n qu¶ trong c¸c tr−êng chuyªn nghiÖp, lµm tµi liÖu tham kh¶o cho ng−êi lµm v−ên vµ c¸n bé khuyÕn n«ng. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu bao gåm c¸c mÉu gièng khÕ trong tËp ®oµn kh¶o s¸t ®−îc s−u tËp tõ c¸c vïng trång khÕ; hai quÇn thÓ c¸c mÉu gièng khÕ thùc sinh ®−îc gieo tõ h¹t. Ph¹m vi nghiªn cøu nh»m tuyÓn chän vµ ®Ò xuÊt c¸c mÉu gièng cã nh÷ng tÝnh tr¹ng quý lµm vËt liÖu nghiªn cøu ph¸t triÓn c¶i thiÖn gièng ®Þa ph−¬ng ë hai vïng trång khÕ chÝnh lµ ®ång b»ng s«ng Hång vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long. 13 Ch−¬ng 1 tæng quan tµi liÖu vµ c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi 1.1. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi N−íc ta n»m trong vïng khëi nguyªn cña c©y khÕ (Averrhoa carambola L.) nªn nguån gen cña loµi thùc vËt nµy rÊt phong phó, viÖc ®iÒu tra s−u tËp c¸c gièng khÕ ®Þa ph−¬ng vµ c¸c gièng khÕ nhËp néi h×nh thµnh tËp ®oµn sÏ t¹o nguån vËt liÖu cho c«ng t¸c chän t¹o gièng khÕ. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt t¹i n−íc ta nhiÒu gièng khÕ ®Þa ph−¬ng ®· ®−îc ng−êi trång tuyÓn chän theo ph−¬ng ph¸p d©n gian chän läc tù nhiªn. Do ®ã c©y khÕ cÇn ®−îc nghiªn cøu cã hÖ thèng ®Ó ®Þnh h−íng tuyÓn chän nh÷ng gièng tèt chÊt l−îng cao ®¸p øng nhu cÇu vµ thÞ hiÕu cña thÞ tr−êng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu. Môc ®Ých sö dông cña qu¶ khÕ rÊt ®a d¹ng: võa lµ rau xanh, võa lµ qu¶ ¨n t−¬i, võa lµ nguyªn liÖu chÕ biÕn vµ c©y khÕ cßn lµ c©y c¶nh nªn viÖc tuyÓn chän gièng khÕ còng cÇn cã c¸c ®Þnh h−íng phï hîp. KÕt qu¶ ph©n lËp vµ tuyÓn chän c¸c gièng khÕ triÓn väng trong tËp ®oµn sÏ x©y dùng c¸c h−íng chän t¹o c¸c gièng khÕ theo nh÷ng môc ®Ých sö dông kh¸c nhau. 1.2. C¬ së khoa häc vÒ di truyÒn, chän gièng c©y ¨n qu¶ 1.2.1. Dßng vµ dßng v« tÝnh Dßng lµ cÊu tróc c¬ së cña gièng c©y trång. Trong chän gièng víi c©y nh©n gièng h÷u tÝnh, kh¸i niÖm dßng bao gåm: dßng thuÇn, dßng lai, dßng tù phèi, dßng tæng hîp. Tr−êng hîp nµy, dßng lµ mét quÇn thÓ cña c©y sinh s¶n b»ng h¹t, trong ®ã cã sù ®a d¹ng di truyÒn ®−îc b¶o toµn so víi chuÈn mùc t−¬ng xøng víi gièng [15],[17],[23]. Nh©n gièng v« tÝnh liªn tôc c¸c thÕ hÖ tõ mét c©y mÑ ban ®Çu sÏ t¹o ra dßng v« tÝnh. Nãi c¸ch kh¸c, dßng v« tÝnh lµ mét tËp hîp c¸c c¸ thÓ ®ång nhÊt vÒ mÆt di truyÒn cã ®−îc tõ mét c¸ thÓ duy nhÊt b»ng nh©n gièng v« tÝnh. C¸c c¸ thÓ trong quÇn thÓ nµy vÒ thùc chÊt cã thÓ lµ thÓ kh¶m. Kh¸c víi dßng thuÇn, c¸c c¸ thÓ trong dßng v« tÝnh lµ ®ång nhÊt (gièng hÖt nhau) nh−ng vÒ b¶n chÊt di truyÒn cã thÓ ë møc ®é dÞ hîp cao. 14 1.2.2. Gièng c©y ¨n qu¶ §Þnh nghÜa chung vÒ gièng: gièng lµ mét nhãm c©y trång cã ®Æc ®iÓm kinh tÕ, sinh häc vµ c¸c tÝnh tr¹ng h×nh th¸i gièng nhau ®−îc di truyÒn æn ®Þnh cho ®êi sau, cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt ë nh÷ng vïng sinh th¸i x¸c ®Þnh vµ ®iÒu kiÖn kü thuËt phï hîp. §èi víi c©y ¨n qu¶, c¸c kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i vµ chÊt l−îng bao gåm c¸c ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan sinh d−ìng (th©n, l¸, cµnh, léc non) vµ c¸c c¬ quan sinh s¶n (hoa, qu¶, h¹t) [23]. Nh÷ng ®Æc tr−ng h×nh th¸i vµ chÊt l−îng qu¶ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh gièng, ®ång thêi ®©y còng lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng trong c«ng t¸c chän t¹o vµ nh©n gièng cho s¶n xuÊt ®¹i trµ. 1.2.3. Vai trß hÖ thèng nh©n gièng v« tÝnh trong chän gièng c©y ¨n qu¶ Hartman, Kester vµ Davies (1990) [51] ®· nªu ra c¸c hiÖu qu¶ cña viÖc øng dông nh©n gièng v« tÝnh nh− sau : - ThuËn tiÖn vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ: NhiÒu lo¹i c©y trång cã thÓ nh©n gièng v« tÝnh dÔ dµng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n so víi nh©n gièng b»ng h¹t. C«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt c©y gièng ngµy nay ®· ®−îc hiÖn ®¹i ho¸ víi c¸c ph−¬ng tiÖn nh− nhµ kÝnh, nhµ l−íi, ho¸ chÊt kÝch thÝch ra rÔ, trang thiÕt bÞ ®iÒu hoµ nhiÖt ®é vµ Èm ®é. - Duy tr× dßng v« tÝnh trong chän gièng c©y ¨n qu¶: KiÓu gen cña ®a sè c¸c c©y th©n gç lµ d¹ng dÞ hîp tö cao ®ßi hái qu¸ tr×nh chän gièng kÐo dµi nhiÒu n¨m. Cè ®Þnh nguån gen quý trong qu¸ tr×nh chän gièng c©y ¨n qu¶ b»ng nh©n gièng v« tÝnh lµ biÖn ph¸p v« cïng hiÖu qu¶. Chän t¹o dßng v« tÝnh cã thÓ so s¸nh víi viÖc chän t¹o c¸c gièng lai F1. Còng gièng nh− h¹t lai F1, nÕu nh− ta nh©n gièng b»ng h¹t c¸c dßng v« tÝnh sÏ cã ®é ph©n ly rÊt cao. Nhê cã kiÓu gen ®ång nhÊt nªn c©y con cña c¸c gièng ®−îc nh©n gièng v« tÝnh cã kiÓu h×nh ®ång ®Òu (kiÓu c©y, sinh tr−ëng, h×nh d¹ng qu¶...)[24]. - Tæ hîp nhiÒu kiÓu gen vµo mét gièng c©y: Nh©n gièng v« tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p ghÐp cµnh cã thÓ tæ hîp c¸c kiÓu gen vµo mét c©y. NhiÒu v−ên 15 c©y ¨n qu¶ hiÖn ®¹i trång nh÷ng c©y ®−îc tuyÓn chän tõ tæ hîp gèc ghÐp víi bé rÔ cã søc chèng chÞu ®Æc biÖt vµ ngän ghÐp cho qu¶ cã chÊt l−îng cao. - Rót ng¾n giai ®o¹n sinh d−ìng ®Ó c©y mau ra hoa ®Ëu qu¶: Nh©n gièng v« tÝnh cã thÓ lµm cho giai ®o¹n sinh d−ìng cña c©y rót ng¾n l¹i vµ chuyÓn sang giai ®o¹n sinh s¶n sím h¬n so víi nh©n gièng h÷u tÝnh b»ng h¹t. Nhê ®ã rót ng¾n ®¸ng kÓ thêi kú kiÕn thiÕt c¬ b¶n trong viÖc ®Çu t− trång c©y ¨n qu¶. - KiÓm so¸t thêi gian sinh tr−ëng vµ h×nh th¸i c©y: Trong giai ®o¹n sinh d−ìng c©y trång th−êng ph¸t triÓn th©n l¸ m¹nh ®Ó t¹o bé khung c©y v÷ng ch¾c. §Ó khèng chÕ sù ph¸t triÓn nµy ng−êi ta ¸p dông biÖn ph¸p ghÐp lªn gèc ghÐp lµ c©y con gi©m cµnh thay v× ghÐp lªn gèc ghÐp ®−îc gieo b»ng h¹t. GhÐp c©y cã thÓ t¹o nh÷ng kiÓu d¸ng c©y thÝch hîp cho s¶n xuÊt th©m canh nh− d¹ng c©y lïn hoÆc c©y leo trång trªn giµn b»ng c¸ch tæ hîp c©y t¸n ngang víi gèc ghÐp c©y t¸n ®øng. 1.2.4. HÖ thèng duy tr× gièng ë c©y ¨n qu¶ §èi c¸c c©y ¨n qu¶ cã ®Æc ®iÓm lµ cÊu t¹o th©n gç; thêi gian tõ khi gieo h¹t tíi khi thu ho¹ch kÐo dµi, nªn viÖc chän gièng vµ lai t¹o gièng b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n gièng h÷u tÝnh nh− c¸c lo¹i c©y trång kh¸c sÏ mÊt nhiÒu thêi gian. MÆt kh¸c, ®a sè c¸c gièng c©y ¨n qu¶ cã ®é ph©n ly cao vµ sÏ dÉn ®Õn tho¸i hãa gièng nÕu duy tr× b»ng ph−¬ng ph¸p gieo h¹t. Tuy vËy, nhê ®−îc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh nªn viÖc duy tr× gièng còng gÆp nhiÒu thuËn lîi [9],[11],[14]. Trªn c©y ¨n qu¶, øng dông −u thÕ lai ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c ph−¬ng ph¸p chän gièng nh− sau: - Chän läc c¸c c¸ thÓ −u tó tõ quÇn thÓ thùc sinh. Cã thÓ th«ng qua c¸c héi thi "c©y gièng tèt" ®Ó chän ®−îc nh÷ng c¸ thÓ quý. Nguån gèc c¸c c©y gièng ¨n qu¶ tèt cã thÓ lµ do lai xa hay ®ét biÕn biÕn dÞ vÒ mÆt di truyÒn. Theo nhiÒu tµi liÖu h¹t phÊn mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ cã søc sèng kÐo dµi vµ cã thÓ bay rÊt xa nhê giã. C¸c chØ tiªu chän läc bao gåm: h×nh th¸i, xuÊt xø, tuæi c©y, ®−êng kÝnh gèc, th©n chÝnh, ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ phÈm chÊt qu¶. Trªn c©y khÕ, vµo nh÷ng n¨m 1970 b»ng ph−¬ng ph¸p chän läc c¸c c¸ thÓ −u tó tõ tËp ®oµn c©y khÕ thùc sinh gieo h¹t xuÊt xø tõ Th¸i Lan, «ng 16 Morris Arkin mét ng−êi s¶n xuÊt c©y gièng ë Miami (Mü) ®· chän t¹o ®−îc gièng khÕ ngät Arkin [84],[89]. - Chän c¸c ®ét biÕn tù nhiªn (biÕn dÞ mÇm). C¸c c©y ¨n qu¶ nh©n gièng v« tÝnh th−êng s¶n sinh biÕn dÞ mÇm, thÕ hÖ sau cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c h¼n víi bè mÑ vµ cã thÓ di truyÒn l¹i cho c¸c ®êi kÕ tiÕp. Møc ®é vµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn biÕn dÞ mÇm phô thuéc kh¸ chÆt chÏ vµo ®Æc tÝnh gièng vµ cã quan hÖ ®Õn ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng. Nhê ®ã cã thÓ ®Þnh h−íng chñng lo¹i cã −u thÕ chän biÕn dÞ vµ t¸c ®éng phÇn nµo vµo m«i tr−êng ®Ó lµm t¨ng kh¶ n¨ng biÕn dÞ mÇm tõ ®ã chän läc c¸c biÕn dÞ tèt ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt [17]. - Lai h÷u tÝnh. Chän c¸c tæ hîp lai thÝch hîp tõ v−ên tËp ®oµn s−u tËp c¸c mÉu gièng vµ vËt liÖu tõ nhiÒu nguån theo c¸c tiªu chuÈn nh−: cã sù ®a d¹ng di truyÒn, kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i vµ nguån gèc ®Þa lý. Qu¸ tr×nh lai h÷u tÝnh ë mét sè c©y ¨n qu¶ th−êng gÆp mét sè khã kh¨n nh− cÊu tróc hoa phøc t¹p, sù tù bÊt t−¬ng hîp hay x¶y ra, sù kh«ng phï hîp gi÷a bè vµ mÑ. V× vËy, nhµ t¹o gièng ph¶i n¾m v÷ng ®Æc tÝnh thùc vËt vµ nhu cÇu sinh th¸i cña tõng gièng cô thÓ, ®ång thêi ph¶i tu©n thñ vµ thùc hiÖn thuÇn thôc c¸c kü thuËt cÇn thiÕt cña thao t¸c lai nh− thu h¹t phÊn, khö ®ùc, lai hoa [10],[15]. §èi víi c©y khÕ, c¸c nhµ khoa häc Mü ®· ¸p dông biÖn ph¸p hçn giao thô phÊn tù do b»ng c¸ch trång thµnh v−ên tËp ®oµn xen kÏ nhiÒu gièng khÕ cã xuÊt xø vµ ®Æc ®iÓm kiÓu h×nh kh¸c nhau. Sau ®ã thu h¹t ®Ó ®¸nh gi¸ thÕ hÖ con lai vµ chän läc c¸c c¸ thÓ −u tó tõ nh÷ng quÇn thÓ thùc sinh thô phÊn tù do nµy[68]. Trªn c©y ¨n qu¶, khi viÖc lai h÷u tÝnh ®¹t ®−îc môc tiªu cña nhµ chän gièng, th«ng qua viÖc chän dßng, qu¸ tr×nh duy tr× ®Æc tÝnh tèt vµ nh©n réng c¸ thÓ sÏ dÔ dµng thùc hiÖn ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh. 1.2.5. HÖ thèng tù bÊt hîp dÞ h×nh: HiÖn t−îng tù bÊt hîp (hay tù xung kh¾c) x¶y ra khi h¹t phÊn kh«ng thÓ thô tinh ®−îc trªn vßi nhuþ cña cïng mét hoa hoÆc kh¸c hoa nh−ng hai hoa trªn cïng mét c©y. HiÖn t−îng tù bÊt hîp do ®¬n gen ®iÒu khiÓn, qu¸ tr×nh nµy do hµng lo¹t ph¶n øng ho¸ sinh phøc t¹p diÔn ra trong c¬ thÓ c©y trång. Lewis (1954) ®· ph©n chia thµnh hai hÖ thèng 17 bÊt hîp: hÖ thèng dÞ h×nh vµ hÖ thèng ®ång h×nh [15]. HÖ thèng bÊt hîp ®ång h×nh bao gåm hai lo¹i: tù bÊt hîp giao tö thÓ vµ tù bÊt hîp bµo tö thÓ, nh÷ng hoa nµy kh«ng h×nh thµnh h¹t khi tù thô phÊn. H×nh 1.1. VÞ trÝ nhuþ vµ nhÞ: L-type (a) vµ S-type (b) B¶ng 1.1. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng lai t¹o tù bÊt hîp dÞ h×nh L-type S-type KiÓu gen cña c©y KiÓu gen cña giao tö Ph¶n øng tù bÊt hîp cña h¹t phÊn Ph¶n øng tù bÊt hîp cña vßi nhuþ ss s tÊt c¶ s s Ss S vµ s - tÊt c¶ S Khi lai t¹o Con c¸i KiÓu h×nh KiÓu gen KiÓu h×nh KiÓu gen L-type x L-type ss/ss - Kh«ng kÕt qu¶ L-type x S-type ss/Ss 1 S-type : 1 L-type 1Ss : 1ss S-type x L-type Ss/ss 1 S-type : 1 L-type 1Ss : 1ss S-type x S-type Ss/Ss - Kh«ng kÕt qu¶ Trªn c©y khÕ th−êng x¶y ra hiÖn t−îng tù bÊt hîp dÞ h×nh [9],[84]. Trong hÖ thèng bÊt hîp nµy cÊu tróc cña hoa cã nh÷ng kh¸c biÖt kh«ng cho phÐp sù tù thô phÊn x¶y ra (h×nh 1.1). Trªn loµi c©y b¸o xu©n (primula), Lewis ®· m« t¶ hai lo¹i cÊu tróc hoa kh¸c nhau theo lo¹i h×nh thùc vËt häc lµ kiÓu h×nh L-type vµ kiÓu h×nh S-type. Hoa kiÓu h×nh L-type cã nhuþ dµi vµ nhÞ ng¾n, ng−îc l¹i hoa kiÓu h×nh S-type cã nhuþ ng¾n vµ nhÞ dµi. Do ®ã trong nh÷ng loµi nµy phÊn hoa trªn cïng mét hoa kh«ng thÓ tù thô ®−îc. §Æc tÝnh nµy do ®¬n gen s ®iÒu khiÓn, kiÓu h×nh L- type cã kiÓu gen ss vµ kiÓu h×nh S-type cã kiÓu gen Ss (xem b¶ng 1.1). a, b, 18 VÞ trÝ liªn quan cña nhuþ vµ nhÞ do ®¬n gen ®iÒu khiÓn S/s. Ph¶n øng tù bÊt hîp cña h¹t phÊn do kiÓu gen cña bµo tö sinh ra, trong khi ®ã ph¶n øng tù bÊt hîp cña vßi nhuþ do kiÓu gen cña chÝnh nã ®iÒu khiÓn. Alen S tréi so víi s ®· quyÕt ®Þnh hiÖn t−îng tù bÊt hîp vµ chiÒu dµi cña vßi nhuþ. H¹t phÊn cña nhãm tù bÊt hîp sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng n¶y mÇm b×nh th−êng trªn vßi nhuþ cña cïng mét nhãm vµ sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng ®Õn thô tinh. 1.3. Gi¸ trÞ kinh tÕ vµ vai trß cña c©y khÕ 1.3.1. Gi¸ trÞ dinh d−ìng Qu¶ khÕ lµ nguån cung cÊp vitamin: hµm l−îng vitamin C lµ 14-19 mg/100g thÞt qu¶, hµm l−îng vitamin A lµ 560UI/100g thÞt qu¶, vitamin B1 0,4 mg/100g thÞt qu¶. Ngoµi ra trong qu¶ khÕ cßn cã nhiÒu chÊt kho¸ng nh− kali (K) kho¶ng 145 mg/100g thÞt qu¶, photpho (P) kho¶ng 11 mg/100g thÞt qu¶. Hµm l−îng chÊt r¾n hoµ tan dao ®éng tõ 5 - 13 ®é Brix (xem b¶ng 1.2) [84]. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ dinh d−ìng häc th× qu¶ khÕ cã chøa nhiÒu vitamin vµ coù gi¸ trÞ y häc rÊt tèt cho ng−êi ¨n kiªng ®Ó chèng c¸c bÖnh nh− bÐo ph×, tim m¹ch, huyÕt ¸p, tiÓu ®−êng [81],[84]. Do ®ã nhu cÇu tiªu thô lo¹i tr¸i c©y nhiÖt ®íi nµy ë ch©u ©u vµ B¾c Mü ngµy cµng t¨ng cao. Gi¸ trÞ dinh d−ìng vµ y häc cña khÕ rÊt quý lµ do trong thµnh phÇn thÞt qu¶ cã hµm l−îng ®−êng t−¬ng ®èi cao bao gåm ®−êng fructosa vµ ®−êng glucosa víi tû lÖ t−¬ng ®−¬ng nhau [31],[93]. Axit oxalic lµ axit h÷u c¬ chñ yÕu, ngoµi ra cßn cã c¸c axit h÷u c¬ kh¸c nh−: succinic, L- malic, tartaric, ascorbic vµ citric. C¸c nhµ dinh d−ìng Mü tõ n¨m 1955 ®· ph¸t hiÖn thÊy r»ng n−íc khÕ cã nh÷ng chÊt ®Æc biÖt cã t¸c dông ng¨n ngõa hiÖn t−îng oxy ho¸ ph©n huû vitamin C (Miller, 1997) [82],[83]. §èi víi c¬ thÓ ng−êi, khi ta ¨n nhiÒu khÕ vµ uèng nhiÒu n−íc khÕ l−îng vitamin C còng sÏ ®−îc gi÷ l¹i ë møc cao h¬n, chËm ®µo th¶i h¬n nhê ®ã søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ t¨ng lªn cao h¬n. B¶ng 1.2. Thµnh phÇn qu¶ khÕ STT Thµnh phÇn §¬n vÞ ®o Hµm l−îng 1 Axit oxalic G/100gdÞch qu¶ 0,04-0,70 2 §é chua Meq/100gdÞch qu¶ 1,90-13,10 19 3 §é pH 2,40-5,00 4 Hµm l−îng chÊt r¾n hoµ tan §é Brix 5,00-13,00 5 §−êng tæng sè % 3,50-11,00 6 Hµm l−îng n−íc % 90,00 7 DÞch qu¶ % 60,00-75,00 8 Protein % 0,75 9 ChÊt x¬ % 0,70 10 Vitamin A IU/100g 560 1.3.2. Gi¸ trÞ y häc C©y khÕ theo ®«ng y cã tªn lµ Ngò Liªm Tö [16], c«ng dông cña qu¶ khÕ theo l−¬ng y Lª TrÇn §øc cã tÝnh b×nh, cã t¸c dông gi¶i kh¸t, sinh tinh dÞch, trÞ phong nhiÖt, gi¶i ®éc, lîi tiÓu. Mét sè t¸c dông tiªu biÓu nh−: ch÷a dÞ øng, ch÷a ngé ®éc, ch÷a n«n oÑ, hay phong nhiÖt næi mÈn ngøa [6]. Theo l−¬ng y §inh C«ng B¶y vµ NguyÔn Nguyªn Qu©n toµn bé rÔ, th©n, cµnh, l¸, hoa, qu¶ ®Òu cã thÓ lµm thuèc. C«ng dông ®Ó ch÷a phong nhiÖt mÈn ngøa, lë loÐt, ngé ®éc do m· tiÒn, tiªu ®êm, lîi tiÓu, tiªu viªm, sèt rÐt, kiÕt lþ [18]. Kh«ng chØ ng−êi ph−¬ng §«ng mµ c¶ ng−êi ph−¬ng T©y còng biÕt ®Õn c«ng dông y häc cña qu¶ khÕ. Nhµ triÕt häc vµ thÇy thuèc næi tiÕng Averrose ë vïng Cordoba, T©y Ban Nha vµo thÕ kû XII, ®· sö dông qu¶ khÕ ®Ó ch÷a bÖnh tõ thêi trung cæ nh− sau: “Dïng qu¶ khÕ trén víi hå tiªu cho ra må h«i, gi· nhá råi ®¸nh lªn ng−êi ®Ó ®¸nh tan sù b¶i ho¶i r· rêi, ch÷a bÖnh ngøa nªn ®¾p sau khi h©m nãng, kÝch thÝch ho¹t ®éng cña m¾t, dïng cho phô n÷ sau khi sinh në, ch÷a ho, s−ng h¹ch tiÕt n−íc bät, ®au khíp x−¬ng, ung nhät ...”[9]. Tµi liÖu Trung Quèc cho lµ khÕ cã t¸c dông: “h¹ sèt, ch÷a tróng ®éc r−îu, trÞ bÖnh mËt vµng - tÝnh hµn, lîi tiÓu, gi¶m ®au, cÇm m¸u...”[9]. Theo kinh nghiÖm d©n gian Qu¶ng §«ng th× “muèn bá tËt nghiÖn hót ¸ phiÖn hoÆc bít liÒu hót ng−êi ta thay thÕ mét phÇn nhùa thuèc b»ng bét khÕ vµ cø m·i thªm khÕ bít thuèc, hay v¾t tr¸i khÕ t−¬i lÊy n−íc mµ uèng” [20]. Tµi liÖu cña Malaysia vµ Indonesia th× cho r»ng qu¶ khÕ cã t¸c dông ®iÒu hoµ huyÕt ¸p, läc m¸u, gi¶m cholesterol, chèng bÐo ph× vµ h¹n chÕ tiÓu ®−êng. C¸c tµi liÖu §µi 20 Loan nªu lªn t¸c dông cña khÕ rÊt tèt cho c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp. §au phæi mÖt uèng n−íc khÕ thÊy nhÑ ngùc vµ kháe. Ho ra m¸u, ¨n khÕ t−¬i sÏ ®ì bÖnh. Theo tµi liÖu Sri Lanka toµn bé c©y khÕ ®Òu cã thÓ sö dông lµm nguyªn liÖu chÕ biÕn thuèc trÞ c¸c chøng bÖnh quai bÞ, thÊp khíp vµ môn nhät [62],[94]. 1.3.3 Gi¸ trÞ sö dông Qu¶ khÕ cã thÓ chÕ biÕn vµ sö dông d−íi c¸c d¹ng s¶n phÈm nh− møt dÎo, møt kh«, ®ãng hép, khÕ giÇm, n−íc khÕ, r−îu khÕ. Khi cßn xanh qu¶ khÕ ®−îc sö dông lµm rau xanh, x¾t miÕng trén víi c¸c lo¹i rau kh¸c. Ng−êi ta ®· liÖt kª ra 45 mãn ¨._.n kh¸c nhau tõ qu¶ khÕ, tõ ¨n qu¶ t−¬i ®Õn chÕ biÕn c¸c mãn ¨n coctail, lµm b¸nh, møt, sir«...[22]. Theo Morton (1987) [84] c¸c h×nh thøc chÕ biÕn khÕ trªn thÕ giíi rÊt ®a d¹ng nh− sau: - Ng−êi Malaysia nÊu møt khÕ víi ®−êng vµ l¸ ®inh h−¬ng trén víi t¸o, hä cßn muèi chua khÕ non lµm thøc ¨n [106]. - Ng−êi Trung Quèc nÊu canh chua c¸ víi khÕ chua vµ chÕ biÕn ®ãng hép qu¶ khÕ chÎ däc trong n−íc ®−êng ®Ó xuÊt khÈu. - Ng−êi Th¸i Lan nÊu canh chua t«m víi khÕ xanh. C¸c qu¶ khÕ xanh cã thÓ −íp muèi tån gi÷ trong lu sµnh, sau ®ã röa muèi chÕ biÕn lµm møt. - Ng−êi óc xµo nÊu qu¶ khÕ ngät cßn xanh nh− mét lo¹i rau. Hä cßn chÕ biÕn mãn khÕ −íp mËt ong ®ãng hép. - Ng−êi Ên §é nÊu møt khÕ ngät víi ®é ngät 68oBrix, cßn khÕ chua víi ®é ngät 72oBrix. Hä còng chÕ biÕn c«ng nghiÖp n−íc khÕ ®ãng chai. Hoa khÕ còng ®−îc hä sö dông lµm møt. - Ng−êi Jamaica xÎ qu¶ khÕ ngät ph¬i kh« lµm b¸nh khÕ. - Ng−êi Hawaii lµm n−íc khÕ tõ qu¶ khÕ chua trén víi n−íc chanh, ®−êng, gelatine vµ nÊu thµnh lo¹i n−íc uèng cã ga (tiÕng Anh gäi lµ Sherbet). - Ng−êi Philippin dïng n−íc khÕ nh− mét thø gia vÞ khi nÊu n−íng. - Ng−êi Indonesia cßn dïng hoa khÕ trén víi c¸c lo¹i rau kh¸c trong mãn gái rau trén dÇu giÊm. - Ng−êi §µi Loan chÕ biÕn r−îu vang vµ r−îu tr¾ng rÊt ngon tõ qu¶ khÕ. 21 Ng−êi ta cßn trÝch ly tõ dÞch qu¶ khÕ c¸c lo¹i men nh− Ascorbate oxidase, Polyphenoloxidase dïng trong c«ng nghÖ thùc phÈm [25],[30],[61]. 1.3.4. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña c©y khÕ ¦u ®iÓm næi bËt cña c©y khÕ lµ dÔ trång, thÝch hîp nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau, dÔ nh©n gièng, sinh tr−ëng ph¸t triÓn kháe vµ nhanh ra qu¶ [12],[20]. So víi c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ kh¸c c©y khÕ cã thêi gian thu ho¹ch qu¶ kÐo dµi ®Õn 9 th¸ng rÊt thuËn tiÖn trong cung cÊp s¶n phÈm cho tiªu thô, chÕ biÕn. T¹i mét sè ®Þa ph−¬ng c©y khÕ ®· cã vÞ trÝ quan träng trong c¬ cÊu c©y trång, vÝ dô ë B¾c Biªn- Long Biªn, Liªn M¹c- Tõ Liªm (Hµ Néi) [7]. §Ó t¨ng thu nhËp c©y khÕ th−êng ®−îc trång xen víi c¸c lo¹i c©y kh¸c (rau gia vÞ hay c©y ¨n qu¶), vÝ dô m« h×nh trång xen víi c©y b−ëi DiÔn t¹i lµng Hoµng X¸, x· Liªn M¹c, huyÖn Tõ Liªm, ngo¹i thµnh Hµ Néi. HiÖu qu¶ t¨ng lªn nhiÒu lÇn so víi chØ thu ho¹ch mét vô b−ëi. Theo ®¸nh gi¸ cña ″Héi th¶o vÒ tiÒm n¨ng th−¬ng m¹i cña c¸c lo¹i rau qu¶ nhiÖt ®íi″ do ViÖn N«ng häc Queensland kÕt hîp víi Liªn hiÖp nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn N«ng th«n cña óc tæ chøc vµo n¨m 1997 th× c©y khÕ rÊt cã tiÒm n¨ng vµ ®øng hµng thø s¸u trong sè 40 lo¹i rau qu¶ nhiÖt ®íi [89]. C¸c −u ®iÓm cña c©y khÕ theo ®¸nh gi¸ cña héi th¶o lµ: n¨ng suÊt cao, nhiÒu gièng ®−îc chän läc chÊt l−îng cao vµ nhiÒu th«ng tin tµi liÖu h−íng dÉn ®Ó t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm. Tuy vËy c©y khÕ còng cã c¸c nh−îc ®iÓm chÝnh lµ: s©u bÖnh dÔ ph¸ h¹i, khã kh¨n trong b¶o qu¶n sau thu ho¹ch [80]. NhiÒu tµi liÖu khuyÕn c¸o cÇn ph¶i tæ chøc chÕ biÕn ®Ó tËn dông c¸c s¶n phÈm kh«ng ®¹t tiªu chuÈn th−¬ng phÈm sau khi ph©n lo¹i ®em b¸n ra thÞ tr−êng [46],[71]. 1.4. §Æc ®iÓm n«ng sinh häc cña c©y khÕ 1.4.1. Ph©n lo¹i thùc vËt Theo hÖ thèng ph©n lo¹i thùc vËt (xem h×nh 1.2), c©y khÕ thuéc hä Chua Me ®Êt (Oxalidacea), bé Má h¹t (Geraniales), líp Ngäc Lan (Magnoliopsida) [1]. Thùc vËt thuéc hä Oxalidaceae ®a sè th©n th¶o, th−êng cã th©n chåi hoÆc cñ, mét vµi loµi d¹ng th©n bôi, d¹ng th©n leo vµ chØ cã hai loµi th©n méc lµ khÕ mói (Averrhoa carambola L.) vµ khÕ tµu hay cßn gäi lµ khÕ d−a chuét 22 (Averrhoa bilimbi L.). Hai loµi nµy do nhµ triÕt häc kiªm thÇy thuèc Averroes sèng ë vïng Cordoba, T©y Ban Nha ®Æt tªn vµo thÕ kû XII [9],[87]. KhÕ d−a chuét (Averrhoa bilimbi L.) lµ c©y th©n bôi cã thÓ cao ®Õn 15 m. Hoa nhá, ®µi hoa mµu vµng xanh, trµng hoa mµu ®á tÝa. Qu¶ thon dµi, h¹t nhá nh−ng rÊt chua. Loµi nµy cã nguån gèc xuÊt hiÖn ë Indonesia vµ vïng b¸n ®¶o Malaysia, t¹i ViÖt Nam loµi khÕ nµy chØ ®−îc trång ë miÒn Nam. Do qu¶ chua nªn ®−îc trång ®Ó chÕ biÕn (IPGRI, 1980) [28],[29],[81]. KhÕ mói (Averrhoa carambola L.) lµ c©y th©n bôi nh−ng thÊp h¬n khÕ d−a chuét cã thÓ cao 12m, hoa mäc thµnh chïm xim cã mµu hång hoÆc mµu tÝm nh¹t. Qu¶ cã 5 mói khi c¾t ngang thiÕt diÖn cã h×nh ng«i sao 5 c¸nh. Khi chÝn cã mµu vµng (vµng nh¹t, vµng, vµng r¬m). Loµi nµy hiÖn nay ®−îc trång nhiÒu ë c¸c n−íc §«ng Nam ¸, qu¶ cã vÞ ngät cã thÓ sö dông nh− qu¶ t−¬i, trong chÕ biÕn møt hay « mai, hoÆc dïng trong y häc (IPGRI, 1980)[81]. Líp Ngäc Lan hay Méc Lan Bé Má h¹t Hä Chua me ®Êt Chi Loµi H×nh 1.2. Ph©n lo¹i thùc vËt c©y khÕ (Averrhoa carambola) 1.4.2. Nguån gèc xuÊt xø vµ ph©n bè Nguån gèc xuÊt xø c©y khÕ (A. carambola) vÉn ch−a râ rµng. §a sè c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng lµ tõ vïng §«ng D−¬ng, Malaysia vµ Indonesia. Mét sè kh¸c th× cho r»ng nªn céng thªm Ên §é, Sri Lanka vµ quÇn ®¶o Moluccan thuéc Indonesia. Khu vùc phÝa B¾c cña Nam Mü quanh Guyana, theo Knight Magnoliopsida (Dicotyledones) Geraniales Oxalidaceae R. Br, 1817 Averrhoa L.,1753 Averrhoa carambola L. Averrhoa bilimbi L. 23 (1989) cã thÓ lµ trung t©m thø cÊp cña c©y khÕ v× nã ®−îc ph¸t hiÖn ë ®©y ®· h¬n 150 n¨m [49],[68]. Theo Morton (1987), nhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng c©y khÕ cã nguån gèc tõ quÇn ®¶o Ceylon vµ quÇn ®¶o Molucca, nh−ng ®· ®−îc trång ë §«ng Nam ¸ vµ Malaysia nhiÒu thÕ kû nay [84]. Tuy vËy, tµi liÖu cña Sri Lanka (Siemonsma vµ Pilulek, 1993) th× cho r»ng c©y khÕ ®· ®−îc du nhËp vµo quÇn ®¶o Ceylon kho¶ng thÕ kû thø XVI hoÆc sím h¬n mét chót [94],[97]. C©y khÕ ®· ®−îc du nhËp vµo Trung Quèc tõ thêi nhµ §−êng (thÕ kû thø X) vµ du nhËp vµo §µi Loan kho¶ng 200 – 300 n¨m nay [37],[93]. C©y khÕ còng ®−îc t×m thÊy ë Philippines; óc (Queensland); c¸c quÇn ®¶o Nam Th¸i B×nh D−¬ng (Haiti, T©n Caledonia, T©n Ghinª thuéc Hµ Lan, Guam vµ Hawaii); c¸c hßn ®¶o vïng biÓn Caribª; ë Trung Mü; vïng nhiÖt ®íi Nam Mü; vïng nhiÖt ®íi T©y Phi. T¹i Tr¹i Nghiªn cøu Revohoth (Israel), nhiÒu c©y khÕ ®· ®−îc trång tõ n¨m 1935. T¹i c¸c vïng kÓ trªn c©y khÕ ®−îc trång quanh nhµ nh− mét c©y lµm c¶nh vµ thu ho¹ch qu¶ (Watanabe, 1999) [93],[97]. C©y khÕ ®· cã ë Philippines vµ Ên §é tõ thêi xa x−a. C©y khÕ ®−îc t×m thÊy ë Rio de Janeiro - Brazil vµo n¨m 1856, ë Mü (Floria) vµ Trinidad and Tobago vµo n¨m 1887 [90]. Cã thÓ c©y khÕ ®· du nhËp vµo quÇn ®¶o Hawaii kho¶ng cuèi thÕ kû XVIII sau n¨m 1789 vµ óc vµo cuèi thÕ kû XIX. C©y khÕ còng ®−îc trång ë quÇn ®¶o Canary thuéc T©y Ban Nha vµo n¨m 1981 [44]. 1.4.3. §Æc ®iÓm thùc vËt häc cña c©y khÕ 1.4.3.1. RÔ vµ th©n c©y khÕ RÔ khÕ thuéc lo¹i rÔ cäc mäc s©u 100cm - 160cm, xung quanh lµ rÔ chïm. Khi c©y tr−ëng thµnh chóng ph©n bè xung quanh gèc t¹o thµnh mét líp rÔ ngang rÊt dµy [9],[56],[57]. Th©n khÕ thuéc lo¹i th©n bôi, chiÒu cao c©y dao ®éng 4m-12m. Trong s¶n xuÊt ®¹i trµ, chiÒu cao c©y cã thÓ khèng chÕ ®Ó dÔ thu h¸i b»ng biÖn ph¸p c¾t tØa t¹o t¸n vµ trång c©y ghÐp. Th©n c©y non th−êng cã mµu n©u nh¹t, cßn th©n c©y tr−ëng thµnh l¹i cã mµu n©u xÉm. Vá th©n c©y tr¬n, nh½n, mµu s¾c phô thuéc vµo tuæi cña c©y vµ t−¬ng ®èi kh¸c nhau gi÷a c¸c gièng. BiÖn ph¸p 24 c¾t tØa t¹o t¸n nh»m môc ®Ých gi÷ l¹i c¸c cµnh tr−ëng thµnh vµ kÝch thÝch t¹o ra chåi míi cho n¨ng suÊt qu¶ cao nhÊt mÆc dï cµnh míi t¹o thµnh cã qu¶ nhá h¬n so víi cµnh giµ (Nunez vµ Crane, 2000) [38]. 1.4.3.2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i l¸ khÕ L¸ khÕ mäc trªn cµnh theo d¹ng xen kÏ lu©n phiªn. D¹ng l¸ kÐp l«ng chim, sè l¸ chÐt vµo kho¶ng 3- 8 cÆp h×nh oval hoÆc elip, l¸ chÐt phÝa d−íi nhá, c¸c l¸ chÐt phÝa trªn lín h¬n. Cuèng l¸ cã thÓ dµi tíi 20cm. L¸ non cã mµu ®ång nh¹t trë nªn xanh ®Ëm khi tr−ëng thµnh. PhiÕn l¸ dµi kho¶ng 2,5- 9,5cm vµ réng kho¶ng 1- 4cm. MÆt trªn cña l¸ cã mét líp l«ng t¬ bao phñ cßn mÆt d−íi th× tr¬n nh½n [12],[87],[92]. 1.4.3.3. §Æc tÝnh hoa khÕ Hoa khÕ mäc thµnh chïm xim, mçi chïm cã 5- 50 hoa, hoa nhá, l−ìng tÝnh, cã ®µi hoa víi 5 c¸nh mµu ®á nh¹t bao quanh trµng hoa mµu tÝm, cuèng hoa trßn ng¾n (1 mm) mµu ®á ®Ëm. Mét sè gièng hoa cã nhÞ hoa ng¾n (3- 4 mm), cßn mét sè gièng hoa cã nhÞ dµi (5- 6 mm). Hoa khÕ cã 10 nhÞ ph©n bè thµnh 2 vßng nhÞ, trong ®ã vßng nhÞ ngoµi (5 nhÞ hoa) nèi víi c¸nh hoa cã kÝch th−íc ng¾n vµ tói phÊn kh«ng ph¸t triÓn [87]. Nhôy hoa cã 4 hoÆc 5 vßi nhôy kÕt nèi víi ®Çu nhôy chøa nhiÒu nhò hoa. BÇu nhôy dµi kho¶ng 15 - 25 mm chia lµm 4 hoÆc 5 ng¨n, trong mçi ng¨n l¹i cã tõ 2 ®Õn 4 no·n, kiÓu bÇu th−îng, lèi ®Ýnh no·n trô gi÷a (Galan Sauco, 1993) [40]. Hoa mäc chñ yÕu ë n¸ch l¸, trªn cµnh cÊp 1- 2, trªn th©n chÝnh vµ c¶ trªn gèc, ®«i khi cã gièng hoa n»m trªn ®Ønh sinh tr−ëng cña cµnh. Thêi gian tõ lóc xuÊt hiÖn nô hoa cho ®Õn khi hoa në kÐo dµi kho¶ng 2 tuÇn, hoa në vµo kho¶ng 8- 9 giê s¸ng vµ khÐp l¹i vµo lóc 2-6 giê chiÒu (Salakpetch vµ cs, 1990) [91]. C¸nh hoa r¬i vµo s¸ng ngµy h«m sau. Hoa cã thÓ treo trªn cµnh ®Õn 16 ngµy sau khi në mÆc dï cã ®−îc thô phÊn thô tinh hay kh«ng [87]. Hoa khÕ rÊt cÇn ®−îc ong b−ím thô phÊn ®Ó ®¹t tû lÖ ®Ëu qu¶ cao mÆc dï giã còng cã t¸c dông thô phÊn. Mµu s¾c rùc rì cña hoa khÕ cã chøa mËt hoa sÏ kÝch thÝch ong bay ®Õn. Trong s¶n xuÊt ng−êi ta cã thÓ ¸p dông thô phÊn bæ sung nhê ong mËt. Mét tæ ong cã thÓ thô phÊn cho 0,4 ha [22],[84]. 25 HiÖn t−îng thô phÊn kh¸c hoa (heterostyly) cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ thô phÊn hoÆc t¹o nªn sù bÊt t−¬ng hîp gi÷a phÊn hoa vµ vßi nhôy. Tû lÖ ®Ëu qu¶ thÊp khi thô phÊn gi÷a c¸c gièng cã vßi nhôy dµi vµ tû lÖ cao khi thô phÊn gi÷a gièng cã vßi nhôy ng¾n víi gièng cã vßi nhôy dµi [65]. Tuú thuéc vµo c¸c gièng kh¸c nhau, sù kÝch thÝch në hoa cã thÓ t¹o ra khi bÞ kh« h¹n kÐo dµi hoÆc tæn th−¬ng bé rÔ, hoÆc lµ sù t¸c ®éng ®ång thêi cña hai t¸c nh©n [102]. Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi c©y khÕ cã thÓ ra hoa liªn tôc r¶i r¸c tõ cµnh nµy sang nh¸nh kh¸c. §Ó cho c©y khÕ ra hoa tËp trung ng−êi ta th−êng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, vÝ dô nh− c¾t tØa cµnh... C©y ghÐp cã thÓ ra hoa 9 th¸ng sau khi trång (Watson vµ ctv, 1998) trong khi c©y gieo h¹t thËm chÝ kh«ng ra hoa sau khi c©y ®¹t tíi 4 - 6 tuæi. Hoa khÕ mäc chñ yÕu trªn cuèng hoa m¶nh (dµi 1 - 8 cm) gÇn víi bÒ ngoµi cña t¸n l¸. Chïm hoa mäc ë n¸ch l¸ trªn cµnh non vµ còng cã thÓ mäc trªn cµnh giµ. C¸c hoa gÇn cuèng hoa në sím h¬n c¸c hoa kh¸c. Hoa khÕ në ré vµo ban ngµy vµ tµn lôi vµo ban ®ªm trong cïng mét ngµy [84]. Theo nhiÒu tµi liÖu n−íc ngoµi, ta cã thÓ ph©n nhãm c¸c gièng khÕ theo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña nhôy hoa thµnh hai nhãm gièng lµ: nhãm nhôy hoa ng¾n (S – type) vµ nhãm nhôy hoa dµi (L-type). VÝ dô nh− lµ b¶ng ph©n nhãm c¸c gièng khÕ cña Watson vµ céng sù (b¶ng 1.3). B¶ng 1.3. Ph©n nhãm c¸c gièng khÕ theo d¹ng hoa cã ®Çu nhuþ ng¾n hay dµi (Watson vµ ctv, 1988) Gièng cã nhôy hoa ng¾n, S-style Gièng cã nhôy hoa dµi, L-style B - 2 B - 8 B - 10 Fwang Tung Iu Tho Wheeler Kembangan Kara (8 - 1) Pat Chun B - 1 B - 6 B - 11 B - 16 Star King Maha Arkin Kary (11 - 1) 26 9 – 4 1.4.3.4. §Æc ®iÓm h×nh th¸i qu¶ vµ h¹t Qu¶ khÕ mäng n−íc, kÝch th−íc kh¸c nhau tuú theo gièng vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng canh t¸c, chiÒu dµi dao ®éng tõ 5 cm - 13 cm vµ chiÒu ngang tõ 3 cm - 6 cm. ThiÕt diÖn ngang cã h×nh ng«i sao n¨m c¸nh. ChiÒu s©u cña r·nh qu¶ dao ®éng tõ n«ng ®Õn s©u, mµu s¾c khi chÝn tuú thuéc theo gièng vµ ®é chÝn th−êng cã mµu xanh, vµng nh¹t ®Õn mµu vµng cam ®Ëm. C¸c gièng cã khÝa qu¶ n«ng ®−îc chuéng h¬n v× dÔ ®ãng gãi vµ chèng chÞu tèt c¸c va ®Ëp c¬ häc [27],[30],[36]. C¸c gièng "Fwang Tung" vµ "B6" cã khÝa c¹nh qu¶ lín h¬n c¸c gièng "B10" vµ "Arkin". Trong mét qu¶ khÕ cã kho¶ng 1-20 h¹t (Vò C«ng HËu, 2000)[9]. H¹t khÕ ph©n bè ë gi÷a qu¶ trong mói khÕ, trung b×nh mét mói cã 1- 6 h¹t. H¹t nhá dÑt, mµu n©u, h×nh trøng dµi 0,5 cm - 1 cm. H¹t khÕ cã néi nhò n¹c vµ ph«i th¼ng, bao quanh h¹t lµ líp dÞch nhên [45],[48]. Trong vßng 7- 10 ngµy sau khi thô phÊn, nÕu ®Ëu qu¶ bÇu nhôy hoa sÏ ph×nh to cßn nÕu kh«ng hoa sÏ bÞ rông. HiÖn t−îng ®Ëu qu¶ còng thÊy ®−îc khi c¸nh hoa r¬i rông th× bÇu nhôy sÏ b¾t ®Çu ph×nh ra vµ chuyÓn ®æi mµu s¾c tõ tr¾ng qua xanh. Sù ph¸t triÓn cña qu¶ tr−íc hÕt nã ph¸t triÓn chiÒu dµi sau ®ã míi ph×nh ra theo chiÒu ngang vµ tiÕp tôc dµi ra thªm chót Ýt [34]. Thêi gian tõ khi qu¶ thô phÊn thô tinh ®Õn khi chÝn kÐo dµi 60- 100 ngµy tuú theo gièng vµ ®iÒu kiÖn sinh th¸i [40]. TØa qu¶ vµ bao qu¶ b»ng tói giÊy sÏ cho thu ho¹ch cao h¬n, qu¶ khÕ cã chÊt l−îng tèt, kÝch th−íc lín h¬n, mµu s¾c hÊp dÉn h¬n, h¹n chÕ tû lÖ qu¶ dÞ d¹ng. N¨ng suÊt qu¶ trªn mét c©y lµ 20 kg/n¨m ®èi víi c©y nhá vµ t¨ng dÇn tíi 500 kg/n¨m ®èi víi c©y tr−ëng thµnh kho¶ng 6 - 7 tuæi. Tû lÖ qu¶ bÞ h− h¹i hay dÞ d¹ng cã thÓ ®¹t tíi 90%. Th«ng th−êng, n¨ng suÊt khÕ cho thu ho¹ch 2 - 3 vô trong mét n¨m lµ kho¶ng 100 - 250kg/c©y/n¨m [89]. Chu kú cho thu ho¹ch víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y khÕ vµo kho¶ng 25 n¨m. Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu ë Florida vµ Hawaii, qu¶ khÕ sÏ chÝn sinh lý 27 kho¶ng 60 - 65 ngµy sau khi ®Ëu qu¶ (Galan Sauco, 1993)[44]. §é chÝn khi thu ho¹ch ®−îc nhËn biÕt b»ng kinh nghiÖm th«ng qua sù thay ®æi mµu s¾c qu¶ hay ®é ngät. Trªn thùc tÕ ng−êi trång khÕ cã thÓ h¸i qu¶ ®Ó b¸n cho ng−êi tiªu dïng sö dông lµm rau b¾t ®Çu tõ c¸c qu¶ "chÝn xanh". Khi cßn trªn c©y, hµm l−îng ®−êng sÏ t¨ng dÇn vµ ®é chua sÏ gi¶m dÇn ®ång thêi víi sù thay ®æi mµu s¾c tõ xanh sang vµng. Sau khi ®−îc h¸i, hµm l−îng ®−êng trong qu¶ sÏ kh«ng t¨ng lªn mÆc dï mµu s¾c vÉn tiÕp tôc thay ®æi. Khi mµu s¾c ®· thay ®æi hoµn toµn c¸c c¹nh mói qu¶ sÏ rÊt mÒm vµ dÔ bÞ dËp, do ®ã thêi ®iÓm thu ho¹ch tèt nhÊt lµ khi mµu s¾c qu¶ míi thay ®æi kho¶ng 50% ®Ó cã thÓ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch ®−îc l©u h¬n [35],[46]. 1.4.3.5. §Æc ®iÓm chÊt l−îng qu¶ khÕ Trong qu¸ tr×nh qu¶ ph¸t triÓn vµ chÝn, hµm l−îng axit oxalic vµ axit malic gi¶m dÇn ®ång thêi hµm l−îng ®−êng tæng sè t¨ng dÇn. C¸c gièng khÕ chua cã sù biÕn ®æi thµnh phÇn axit oxalic vµ axit malic kh¸c víi c¸c gièng khÕ ngät [99]. §Æc tÝnh chÊt l−îng qu¶ khÕ rÊt ®a d¹ng. Hµm l−îng ®−êng dao ®éng trong kho¶ng tõ 5% ®Õn 13% [83],[86]. C¸c gièng cã hµm l−îng ®−êng trong qu¶ cao h¬n 10% th−êng ®−îc dïng ®Ó ¨n t−¬i v× cã vÞ ngät. §é chua cña qu¶ khÕ chñ yÕu do axit oxalic vµ hµm l−îng cña nã trong qu¶ khÕ chua vµ khÕ ngät kh¸c nhau dao ®éng tõ 1 ®Õn 6 mg/100g thÞt qu¶. Hµm l−îng axit oxalic trong mói c¹nh qu¶ lín h¬n so víi trong th©n qu¶ vµ gi¶m dÇn khi qu¶ chÝn [96],[101]. Hµm l−îng axit malic chøa trong qu¶ khÕ ngät (1,2 mg/100g thÞt qu¶) cao h¬n so víi trong qu¶ khÕ chua (0,4 mg/100g thÞt qu¶). §é pH cña n−íc khÕ dao ®éng trong kho¶ng 2,4 ®Õn 5,0 [91],[93]. 1.4.3.6. BiÕn ®æi thµnh phÇn dinh d−ìng qu¶ khÕ trong qu¸ tr×nh chÝn Nhµ dinh d−ìng häc ng−êi Mü Wilson vµ céng sù (1985), ®· x¸c ®Þnh ®−îc 41 chÊt dÔ bay h¬i trong thµnh phÇn qu¶ khÕ chÝn gièng Golden Star, trong ®ã chÊt methyl anthranilate chiÕm thµnh phÇn chñ yÕu lµm cho mïi cña qu¶ khÕ t−¬ng tù mïi nho. Mïi th¬m cña qu¶ khÕ rÊt m¹nh nhê c¸c chÊt ª-te vµ c¸c chÊt xª-ton [39],[43],[69],[72],[96]. 28 Mét sè gièng khÕ biÓu hiÖn sù kh¸c biÖt trong c¸ch biÕn ®æi hµm l−îng chÊt th« hoµ tan vµ ®é axit thñy ph©n, vÝ dô gièng "Arkin" cã ®é axit thñy ph©n vµ hµm l−îng chÊt th« hoµ tan thÊp h¬n gièng "Kyra" khi ®¹t ®Õn ®é chÝn sinh lý (xem b¶ng 1.4) [32],[33]. B¶ng 1.4. Sù biÕn ®æi hµm l−îng chÊt th« hoµ tan tæng sè (TSS) vµ ®é axit thñy ph©n trong thÞt qu¶ ®ang chÝn trªn c©y Hµm l−îng chÊt th« tæng sè TSS (%) §é axit thñy ph©n (mequiv/100ml) C¸c giai ®o¹n qu¶ chÝn Kajang Arkin Kem- bangan Kyra Kajang Arkin Kem- bangan Kyra ChÝn xanh Xanh vµng Vµng cam Mµu da cam 5,5 5,9 6,4 7,6 5,7 5,5 6,4 7,3 5,7 6,2 7,1 9,6 6,3 5,9 6,3 8,1 5,8 5,3 5,2 4,1 6,9 6,5 5,4 5,0 5,8 6,3 5,2 4,3 5,6 6,0 5,5 3,1 Qu¶ khÕ ®· chÝn sÏ cã l−îng khÝ ethylen vµ CO2 th¶i ra Ýt h¬n so víi qu¶ cßn xanh. Qu¸ tr×nh chÝn còng nh− khi th¶i khÝ CO2 cho thÊy qu¶ khÕ kh«ng cã h« hÊp bét ph¸t (Lam vµ Wan, 1987) [69]. Qu¶ chÝn xanh cã hµm l−îng axit oxalic vµ axit tartaric t−¬ng ®−¬ng nhau (40% vµ 35% trong tæng sè hµm l−îng axit), khi qu¶ chuyÓn sang giai ®o¹n chÝn vµng th× hµm l−îng axit oxalic t¨ng lªn ®Õn 74% tæng sè hµm l−îng axit vµ alpha-ketoglutaric axit chiÕm 17%. C¸c axit h÷u c¬ kh¸c nh− axit succinic, axit citric vµ axit malic cã trong qu¶ chÝn xanh, nh−ng kh«ng cã trong qu¶ chÝn vµng. Tuy vËy, hµm l−îng axit tæng sè trong thÞt qu¶ kh«ng thay ®æi khi qu¶ chÝn mµ chñ yÕu lµ biÕn ®æi tõ lo¹i axit h÷u c¬ nµy sang lo¹i axit h÷u c¬ kh¸c. Hµm l−îng c¸c lo¹i axit amin gi¶m dÇn ®ång thêi víi sù biÕn ®æi t¨ng lªn cña hµm l−îng axit alpha- ketoglutaric, chøng tá c¸c axit amin ®· ®−îc sö dông trong qu¸ tr×nh h« hÊp [70],[98]. Gross vµ ctv (1983) ®· ph©n tÝch thÊy trong qu¶ khÕ chÝn gièng Golden Star chøa 22 µg carotenoid/gram thÞt qu¶ chÝn so víi 15 µg carotenoid/gram trong thÞt qu¶ cßn xanh. C¸c chÊt s¾c tè chñ yÕu trong qu¶ chÝn gåm cã phytofluence (16,7%), ζ-carotene (25,3%), β-cryptoflavin (34,2%) vµ mutatoxanthin (13,9%). Trong qu¶ xanh cã hµm l−îng c¸c chÊt s¾c tè β- 29 cryptoflavin vµ mutatoxanthin cao h¬n so víi trong qu¶ chÝn [64]. ChÊt ph©n hñy lµm mÒm thÞt qu¶ lµ men sinh ho¸ exopolygalacturonase [36],[45],[100]. B¶ng 1.5. Hµm l−îng c¸c chÊt carotenoid trong qu¶ khÕ (Gross vµ ctv, 1983) Tû lÖ % so víi tæng sè trong C¸c chÊt carotenoid Qu¶ xanh Qu¶ chÝn Phytofluene β-carotene ζ-carotene Neurosporene β-Apo-8’-Carotenal β-Apo-8’-Carotenol β-cryptoxanthin β-cryptoflavin β-cryptochrome Hçn hîp (kh«ng x¸c ®Þnh)** Lutein Mutatoxanthin Tæng l−îng carotenoid (/µg/gram thÞt qu¶) 8,0 0,8 14,9 - vÕt - 1,5 37,0 2,7 5,3 2,4 21,1 6,3 15,0 16,7 0,6 25,3 0,2 1,0 - 1,3 34,2 2,8 - 1,3 13,9 2,7 22,0 ** Hçn hîp cña kho¶ng 10 - 15 chÊt s¾c tè hµm l−îng rÊt nhá (vÕt) chØ x¸c ®Þnh ®−îc b»ng kÝnh hiÓn vi quang phæ ®iÖn tö. 1.4.4. Yªu cÇu sinh th¸i 1.4.4.1. §Êt ®ai thæ nh−ìng C©y khÕ cã thÓ trång trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau tõ ®Êt c¸t cho ®Õn ®Êt sÐt nÆng vµ ®Êt ®¸ v«i cã ®é tho¸t n−íc tèt. §iÒu kiÖn ®é pH dao ®éng réng, tuy nhiªn ®é pH thÝch hîp nhÊt vµo kho¶ng 5,2-6,2 (Watson vµ ctv, 1988). C©y khÕ còng cã thÓ trång ®−îc trªn ®Êt phÌn cã ®é pH 7,7 (Galan Sauco, 1993) [44],[73]. Trªn ®Êt mÆn c©y ph¸t triÓn kh«ng tèt. §èi víi c¸c lo¹i ®Êt dèc, tÇng ®Êt máng th× trång khÕ cÇn cã hÖ thèng t−íi tiªu thËt tèt. NÕu ®Êt cã ®é pH d−íi 5,2 th× tiÕn hµnh bãn lãt thªm v«i tr−íc khi trång (T«n ThÊt Tr×nh, 2000)[22]. 1.4.4.2. N−íc C©y khÕ yªu cÇu l−îng n−íc t−¬ng ®èi nhiÒu, l−îng m−a trung b×nh/n¨m 1500 - 3000mm, thÝch hîp nhÊt lµ 2000 - 2500mm (Vò C«ng HËu, 2000)[9]. Yªu cÇu n−íc cña khÕ t¨ng dÇn tõ lóc ra hoa, ®Ëu qu¶ sau ®ã gi¶m dÇn khi qu¶ chÝn. Trong thêi kú ra hoa nÕu bÞ kh« h¹n cã thÓ kÝch thÝch sù ra hoa nhiÒu h¬n 30 b×nh th−êng, tuy vËy tû lÖ ®Ëu qu¶ thÊp do ®ã n¨ng suÊt gi¶m. Khi ®−îc t−íi n−íc ®Çy ®ñ c©y cã thÓ ra hoa muén h¬n 3 th¸ng v× cµnh l¸ ph¸t triÓn m¹nh [55],[57]. C©y khÕ ph¸t triÓn kh«ng tèt ë vïng cã khÝ hËu kh« [58],[59],[60]. Trªn quÇn ®¶o Canary khi l−îng m−a d−íi 800 mm ph¶i t−íi n−íc ®Ó qu¶ khÕ ®¹t tiªu chuÈn chÊt l−îng cao. C©y khÕ kh«ng chÞu ®−îc ngËp óng. Trong thêi gian ra hoa nÕu bÞ ngËp óng th× qu¶ sÏ rông nhiÒu vµ ¶nh h−ëng tíi n¨ng suÊt [53]. 1.4.4.3. NhiÖt ®é NhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt vµo kho¶ng 21-320C, c©y ngõng ph¸t triÓn vµ hoa kh«ng në khi nhiÖt ®é d−íi 150C. Chåi non bÞ tæn th−¬ng khi nhiÖt ®é gÇn 00C, l¸ rông hoµn toµn khi nhiÖt ®é -10C, c©y tr−ëng thµnh cã thÓ chÕt khi nhiÖt ®é vµo kho¶ng - 40C trong vßng 24 giê. Cã thÓ trång khÕ trªn vïng nói cao nhiÖt ®íi (®é cao kho¶ng 500 m so víi mùc n−íc biÓn) vµ vïng khÝ hËu ¸ nhiÖt ®íi. C©y non chÞu rÐt kÐm cßn c©y lín cã thÓ chÞu l¹nh tèt h¬n [9]. Qu¶ khÕ ph¸t triÓn trong mïa hÌ cã ®é ngät cao h¬n qu¶ khÕ trång trong mïa ®«ng kho¶ng 6 ®é ®−êng (Galan Sauco 1993) [44]. NhiÖt ®é cao h¬n 30 - 35oC vµo giai ®o¹n në hoa sÏ gi¶m søc sèng cña h¹t phÊn vµ èng phÊn (Salakpetch, 1990) [87]. Theo Morton (1987) c©y khÕ cã thÓ ®−îc xÕp vµo nhãm c©y nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, bëi v× c©y tr−ëng thµnh cã thÓ chèng chÞu víi nhiÖt ®é l¹nh trong thêi gian ng¾n vµ bÞ tæn th−¬ng nhÑ ë nhiÖt ®é l¹nh 27oF (-2,78oC). ë Ên §é c©y khÕ ®−îc trång trªn nói cao 1200m (4000ft), cßn ë Florida (Mü) khÕ ®−îc trång bao quanh nói St. Petersburg tõ bê biÓn phÝa t©y cho ®Õn b·i t¾m Daytona bªn bê biÓn phÝa ®«ng [38],[80]. 1.4.4.4. ¸nh s¸ng C©y khÕ kh«ng ph¶n øng râ rÖt víi quang chu kú [76],[78]. Tuy nhiªn khÕ lµ c©y −a n¾ng, tæng sè giê n¾ng hµng n¨m lµ 2000h (Vò C«ng HËu, 2000) [9]. C©y ra hoa khi quang chu kú kho¶ng 8h-16h, khi quang chu kú kho¶ng 8h-12h c©y sÏ t¨ng sè l−îng hoa lªn trªn mçi chïm hoa, cßn khi quang chu kú 12-16h sÏ lµm gi¶m sè hoa në (Salakpetch vµ ctv, 1990). Tuy vËy Salakpetch cho r»ng qu¸ tr×nh në hoa cña c©y khÕ lÖ thuéc vµo c¸c yÕu tè 31 bªn trong nhiÒu h¬n lµ do c¸c yÕu tè m«i tr−êng nh− nhiÖt ®é vµ quang chu kú [87],[91]. 1.4.4.5. Giã KhÕ kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu ®−îc giã m¹nh trªn 80 km/h, giã kh«, giã l¹nh (100C) ®Òu cã thÓ g©y h¹i cho c©y. Giã m¹nh lµm c©y rông l¸, rông hoa cho ®Õn ®ît léc vµ ®ît hoa sau míi phôc håi ®−îc [77]. Giã cã thÓ lµm gi¶m chÊt l−îng qu¶ do va ®Ëp lµm dËp, th©m qu¶. Do vËy, khi lËp v−ên trång khÕ ph¶i thiÕt kÕ hµng c©y ch¾n giã (T«n ThÊt Tr×nh, 2000)[22]. T¹i Mü (Florida) ng−êi ta ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña c¸c gièng khÕ ®èi víi t¸c h¹i cña giã. KÕt qu¶ cho thÊy søc chÞu ®ùng cña c¸c gièng khÕ cã sù kh¸c nhau, vÝ dô gièng “Golden Star” cã søc chèng chÞu tèt h¬n khi trång ë n¬i cã giã m¹nh (trªn 40km/giê) vµ lu«n bÞ rung l¾c do giã thæi. Trong khi ®ã gièng “Arkin” sÏ ngõng ph¸t triÓn vµ suy yÕu khi trång trªn cïng mét ®Þa ®iÓm. Tuy nhiªn, c©y khÕ ®−îc trång ë c¸c khu vùc cã trång c©y ch¾n giã hay sau c¸c c«ng tr×nh nhµ cöa hoÆc trång xen víi c¸c c©y ¨n qu¶ kh¸c (®u ®ñ, b¬...) sÏ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn vµ cho n¨ng suÊt tèt h¬n [80]. 1.4.4.6. ChÊt dinh d−ìng §Ó t¹o mét tÊn qu¶, c©y sÏ lÊy ®i tõ ®Êt 1,02kg N : 0,12kg P : 1,58kg K : 0,1kg Mg : 0,1kg Ca vµ 30kg ph©n chuång [87]. §Ó x¸c ®Þnh l−îng ph©n bãn thÝch hîp cÇn th−êng xuyªn ph©n tÝch mÉu l¸, mÉu ®Êt. Tuú thuéc vµo kÕt qu¶ ph©n tÝch c©y khÕ cßn nhá cÇn ®−îc bãn 0,4kg-0,8kg NPK/c©y/n¨m (víi hµm l−îng N:P:K thÝch hîp nhÊt 11:12:17 hoÆc 15:15:15). Khi c©y ®· lín (kho¶ng 8 tuæi) tæng sè ph©n cÇn bãn t¨ng lªn kho¶ng tõ 6 ®Õn 25kg NPK/c©y/n¨m. L−îng ph©n cÇn ®−îc bãn vµo lóc c©y ®ang mang qu¶, kho¶ng 3 th¸ng 1 lÇn. Khi c©y ®ang ra hoa th× kh«ng cÇn bãn ph©n. Sau lÇn thu ho¹ch cuèi trong n¨m, cÇn bãn ph©n kÕt hîp víi t−íi n−íc ®Ó c©y ®©m chåi ®Î thªm nh¸nh míi. 1.4.5. S©u bÖnh h¹i khÕ 1.4.5.1. S©u h¹i 32 + S©u ¨n qu¶ (Encoenogenes sp vµ Crytophlebia ombrrodetta) lµ loµi c«n trïng g©y h¹i cho s¶n xuÊt khÕ ë §µi Loan. Phßng trõ hiÖu qu¶ b»ng c¸c lo¹i thuèc trõ s©u ho¸ häc th«ng dông [87]. + Ruåi ®ôc qu¶ (Daccus dorsalis) lµ lo¹i s©u h¹i chñ yÕu cho ngµnh s¶n xuÊt khÕ. HiÖn nay ch−a cã gièng kh¸ng còng nh− biÖn ph¸p diÖt ruåi hiÖu qu¶, chñ yÕu ng−êi trång khÕ phßng chèng b»ng c¸ch dïng tói giÊy bao qu¶ tõ lóc cßn non (Miller William vµ ctv, 1997) [52],[82]. + C¸c lo¹i b−ím (Month), loµi Othreis spp chÝch qu¶ xanh gÇn chÝn vµ hót n−íc qu¶. C¸c vÕt chÝch bÞ thèi nhòn lµm cho qu¶ bÞ rông tr−íc khi thu ho¹ch. HiÖn nay ch−a cã biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶ ngoµi c¸ch bao tói giÊy (Watson vµ cs, 1988)[79]. Ngoµi ra cßn nhiÒu lo¹i dÞch h¹i kh¸c nh− nhÖn, rÖp, muéi...cã thÓ sö dông c¸c lo¹i thuèc trõ rÇy ®Ó phßng trõ [54]. 1.4.5.2. BÖnh h¹i + BÖnh ®èm l¸ (Cercosspora averrhoa Petch) cã thÓ lµm cho l¸ rông sím ¶nh h−ëng xÊu ®Õn n¨ng suÊt khÕ. DÊu hiÖu bÖnh ban ®Çu lµ nh÷ng ®èm n©u nhá trªn l¸, sau ®ã to dÇn vµ chuyÓn sang mµu n©u x¸m vµ rông sím tr−íc khi l¸ ph¸t triÓn hoµn toµn. BiÖn ph¸p phßng trõ lµ cã thÓ dïng c¸c lo¹i n«ng d−îc cã nguån gèc ®ång. + BÖnh thèi qu¶: Cã thÓ g©y nªn bëi Botrytis spp, Ceratocytis spp, Colletrichum spp, Phoma spp, Dothiorida spp. BÖnh thèi qu¶ cã thÓ ph¸t sinh ph¸t triÓn m¹nh sau khi thu ho¹ch. DÊu hiÖu ban ®Çu cña bÖnh lµ nh÷ng ®èm hay vÕt mµu n©u nh¹t, sau ®ã lín dÇn vµ chuyÓn thµnh nh÷ng m¶ng lín mµu hång råi chuyÓn qua mµu ®á sÉm. §Ó h¹n chÕ qu¶ bÞ bÖnh cã thÓ b¶o qu¶n ë nh÷ng nhiÖt ®é thÊp. Nh÷ng qu¶ bÞ bÖnh nªn sím lo¹i bá. 1.5. T×nh h×nh nghiªn cøu, chän t¹o gièng khÕ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 1.5.1. C¬ së di truyÒn tÕ bµo häc Theo nhiÒu tµi liÖu c©y khÕ (Averrhoa carambola L.) cã 3 d¹ng béi nhiÔm s¾c thÓ lµ 2n=16, 2n=22, 2n=24 [9],[12]. §iÒu ®ã cho thÊy nguån gen trong tù nhiªn cña c©y khÕ lµ rÊt phong phó, do vËy khi nghiªn cøu chän t¹o 33 gièng ta nªn ®¸nh gi¸ kÜ l−ìng nguån vËt liÖu vÒ mÆt ®a d¹ng di truyÒn. HiÖn nay, th«ng tin vÒ cÊu tróc gen cña c©y khÕ ch−a ®Çy ®ñ [84]. Schnell vµ Knight (1989) ®· quan s¸t thÊy hiÖn t−îng ph©n ly m¹nh trong c¸c cÆp alen (isozyme allels) cña c©y gieo tõ h¹t ®−îc thô phÊn trong ®iÒu kiÖn cã ®−îc kiÓm so¸t. Trong lai h÷u tÝnh, c¸c gièng khÕ cã vßi nhôy ng¾n ®−îc chän lµm mÑ v× h¹t phÊn ë vÞ trÝ cao h¬n vßi nhôy nªn cã thÓ dÔ dµng khö ®ùc b»ng kÑp g¾p mµ kh«ng lµm nhuþ hoa bÞ tæn th−¬ng (Knight, 1989). C¸c gièng cã vßi nhôy dµi khi khö ®ùc sÏ khã kh¨n h¬n. Sù bÊt t−¬ng hîp khi hoa tù thô phÊn còng lµ mét trë ng¹i cho c«ng t¸c lai t¹o gièng [68],[103],[104]. Query: 102 gccgaccagggatcggcggatgttgcttataggactccgccggcaccttatgagaaatca 161 |||||||||||||||||||||||||||| |||||||||||||||||||||||||||||| Sbjct: 1012 gccgaccagggatcggcggatgttgctttaaggactccgccggcaccttatgagaaatca 1071 Query: 162 aagtctttgggttccggggggagtatggtcgcaaggctgaaacttaaaggaattgacgga 221 |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| Sbjct: 1072 aagtctttgggttccggggggagtatggtcgcaaggctgaaacttaaaggaattgacgga 1131 Query: 222 agggc 226 ||||| Sbjct: 1132 agggc 1136 H×nh 1.3. TrËt tù nucleotid gen RNAr-18S cña c©y khÕ (A. carambola) Theo tµi liÖu cña ng©n hµng gen thÕ giíi, mét sè nghiªn cøu vÒ m· di truyÒn cña c©y khÕ ®· ®o ®−îc hai gen ®iÒu khiÓn lµ RNAr-18S vµ gen RNAr- 26S. §é dµi cña gen RNAr-18S lµ 1737 ®«i nucleotid. TrËt tù nucleotid ®iÓn h×nh cña gen RNAr-18S thÓ hiÖn ë h×nh 1.3. Cßn gen RNAr-26S cña c©y khÕ cã ®é dµi lµ 3358 ®«i nucleotid. TrËt tù nucleotid ®iÓn h×nh cña gen RNAr-26S thÓ hiÖn ë h×nh 1.4 d−íi ®©y [26]. Query: 1 tcagaaaagttaccacagggataactggcttgtggcagccaagcgtttatagcgacgttg 60 ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |||||||||||| Sbjct: 2788 tcagaaaagttaccacagggataactggcttgtggcagccaagcgttcatagcgacgttg 2847 Query: 61 ctttttgatccttcgatgtcggctcttcctatcattgtgaagcagaattcaccaagtgtt 120 |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||| Sbjct: 2848 ctttttgatccttcgatgtcggctcttcctatcattgtgaagcagaattcaccaagtgtt 2907 Query: 121 ggattgttcacccaccaa 138 |||||||||||||||||| Sbjct: 2908 ggattgttcacccaccaa 2925 H×nh 1.4. TrËt tù nucleotid gen RNAr-26S cña c©y khÕ (A. carambola) 1.5.2. Chän t¹o vµ ®¸nh gi¸ gièng 34 KhÈu vÞ cña khÕ chua hay khÕ ngät ®· h×nh thµnh nªn hai gièng khÕ tr−íc khi ng−êi ta chän t¹o ra c¸c gièng khÕ riªng biÖt. Malaysia, Mü vµ §µi Loan ®· cã c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu chän t¹o hoµn chØnh vµ toµn diÖn cho c©y khÕ. ViÖn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Malaysia (MARDI) ë vïng Selangor ®· ®−a ra ®−îc c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ gièng nh− sau: + Cho thu ho¹ch sím. + Bé khung cµnh l¸ xoÌ t¸n dÔ c¾t tØa. + Ra hoa ®Ëu qu¶ cao, n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh. + Chèng chÞu tèt c¸c yÕu tè bÊt lîi cña m«i tr−êng phÌn, mÆn, h¹n. ChÊt l−îng qu¶ khÕ ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c chØ tiªu nh−: + Khèi l−îng qu¶ khÕ kho¶ng 200-300g, mói khÕ c©n ®èi ®Ñp m¾t vµ cã ®é s©u võa ph¶i. + Mµu s¾c qu¶ ®Ñp ®Æc tr−ng cho gièng, tû lÖ hµm l−îng ®−êng so víi hµm l−îng axit cao, sè h¹t trong qu¶ Ýt, thÞt qu¶ ngon vµ Ýt bÞ th©m n©u. + CÊu tróc thÞt qu¶ ch¾c cøng vµ chèng chÞu va ®Ëp c¬ häc. Tuú theo môc ®Ých sö dông cña qu¶ khÕ mµ ta cã môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh chän t¹o kh¸c nhau. Tuy nhiªn môc tiªu chän t¹o vÉn ph¶i ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh n«ng häc quý b¸u (IPGRI, 1980)[81]. Víi môc ®Ých ¨n t−¬i hoÆc chÕ biÕn x¾t miÕng ®ãng hép ng−êi ta chän gièng cã hµm l−îng ®−êng cao, hµm l−îng axit thÊp. T¹i §µi Loan c¸c gièng khÕ chua th−êng ®−îc dïng trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn n−íc tr¸i c©y [93],[98]. 1.5.2.1. Chän t¹o gièng ¨n t−¬i §a sè c¸c gièng khÕ ngät ®Òu ®−îc dïng ®Ó ¨n t−¬i. §¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu qu¶ t−¬i víi tiªu chuÈn cao cña c¸c n−íc T©y ¢u vµ B¾c Mü, ph−¬ng h−íng chung cña c¸c nhµ chän gièng nh»m tuyÓn chän c¸c gièng khÕ cã qu¶ chÊt l−îng cao nh−: KhÈu vÞ qu¶ ngät cã pha vÞ chua nhÑ, mïi vÞ hÊp dÉn ®Æc tr−ng; ®é ®ång ®Òu cao vÒ h×nh d¸ng, mµu s¾c; cÊu tróc thÞt qu¶ ch¾c, gißn cøng thÝch hîp cho vËn chuyÓn b»ng ®−êng biÓn vµ hµng kh«ng [50]. ViÖn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Malaysia (MARDI) ®· chän t¹o ra nhiÒu gièng khÕ ®¸p øng nhu cÇu qu¶ ¨n t−¬i nh− c¸c gièng B1, B2, B6, 35 B10, B11, B12, B17. N¨m 1999, Malaysia ®· xuÊt khÈu 12.000 tÊn khÕ t−¬i sang T©y ¢u víi gi¸ trÞ h¬n 6 triÖu USD (Yearbook 2001) [42]. ViÖn §¹i häc Florida ®· b¾t ®Çu chän t¹o c¸c gièng khÕ ¨n t−¬i tõ n¨m 1935 víi c¸c nguån gen tõ Hawaii t¹i Trung t©m Nghiªn cøu vµ §µo t¹o N«ng nghiÖp Homestead. §Õn n¨m 1965 hä ®· chuyÓn giao gièng khÕ "Golden Star" cho ng−êi trång khÕ ë Mü vµ nhiÒu n−íc Nam Mü kh¸c. Gièng khÕ nµy cã qu¶ to, mói khÕ dÇy, mµu s¾c ®Ñp m¾t vµ khÈu vÞ chua ngät phï hîp víi thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng ch©u ¢u. Ngoµi ra, gièng khÕ nµy cã thÓ trång ®−îc trªn ®Êt phÌn vµ cã thÓ ra hoa ®Ëu qu¶ b×nh th−êng kh«ng cÇn thô phÊn chÐo khi trång tõng c©y riªng biÖt [80]. N¨m 1963, c¸c gièng khÕ §µi Loan nh− "Mih Tao", "Dah Pon", "Tean Ma" vµ c¸c dßng v« tÝnh mang ký hiÖu ®· ®−îc s−u tËp vµ nghiªn cøu ë ViÖn nghiªn cøu N«ng nghiÖp «n ®íi Miami. Sau ®ã, vµo n¨m 1973 TiÕn sÜ Knight ®· s−u tËp c¸c gièng vµ dßng v« tÝnh tõ Th¸i Lan vÝ dô nh− gièng "F._.(A) fruit. Hawaii cooperative extension service, CTAHR, University of Hawaii. 51. Hartman, T. H., Kester D. E vµ Davies F. T. (1990). “Plant propagation principles and practices”. Prentice-Hail, New Jersey. 52. Hennessey, M., K., R. J. Knight, et al. (1995). “Antibiosis to Caribbean fruit fly (Diptera: Tephritidae) immature stages in carambola germplasm”. Florida Entomologist 78(2): 354-357. {a} USDA, Agric. Research Serv., Subtropical Hortic. Research Station, 13601 Old Cutler Road, Miami, FL 33158, USA. 53. Hilary L. George, Jonathan H. Crane, and Bruce Schaffer,(2000). Effect of polyethylene and organic mulch on flowering, pollen viability, percent fruit set, and fruit production of ‘Arkin' carambola (A. carambola L.) in South Florida. Abstracts of the 46 Annual Meeting of the Interamerican Society for Tropical Horticulture September 24-29, 2000, Miami, FL, USA. 54. Ibrahim, A. G. (1994). “The biology and natural control of the scale Drepanococcus chiton (Green) (Homoptera: Coccidae), a minor pest of carambola in Malaysia”. Pertanika Journal of Tropical Agricultural 141 Science 17(3): 209-212. Dep. Plant Protection, Univ. Pertanian Malaysia, 43400 UPM, Serdang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. 55. Islam, R., M. Khalekuzzaman, et al. (1996). “Regeneration of plantlets from in vitro cultured hypocotyl explants of Averrhoa carambola L”. Crop Research Hisar 11(1): 111-116. Dep. Bot., Univ. Rajshahi, Rajshahi 6205, Bangladesh, India. 56. Ismail, M. R. and K. M. Noor (1996). “Growth and physiological processes of young starfruit (Averrhoa carambola L.) plants under soil flooding”. Scientia Horticulturae Amsterdam 65(4): 229-238. {a} Dep. Agronomy Hortic., Univ. Pertanian Malaysia, 43400 Serdang, Selangor, Malaysia 57. Ismail, M.R. and K. M. Noor (1996). “Growth, water relations and physiological processes of starfruit (Averrhoa carambola L) plants under root growth restriction”. Scientia Horticulturae Amsterdam 66(1-2): 51- 58. {a} Dep. Agron. Hortic., Univ. Pertanian Malaysia, 43400 Serdang, Selangor, Malaysia. 58. Ismail, M. R. and M. Awang (1992). “Growth and physiological changes of Averrhoa carambola as influenced by water availability”. Pertanika 15(1): 1-7. {a} Dep. Agronomy Hortic., Univ. Pertanian Malaysia, 43400 UPM Serdang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. 59. Ismail, M. R., A. Puteh, et al. (1996). “Root confinement and its effects on growth, water relations and stomatal responses of starfruit plants”. Malaysian Applied Biology 25(2): 75-80. {a} Dep. Agron. Hortic., Univ. Pertanian Malaysia, 43400 UPM, Serdang, Selangor, Malaysia. 60. Ismail, M. R., S. W. Burrage, et al. (1994). “Growth, plant water relations, photosynthesis rate and accumulation of proline in young carambola plants in relation to water stress”. Scientia Horticulturae Amsterdam 60(1-2): 101-114. {a} Dep. Agron. Hortic., Univ. Pertanian Malaysia, Serdang, 43400 Selangor, Malaysia. 61. Jabbar, A., M. Taler, et al. (1995). 5-Hydroxymethyl-2-furfural from Averrhoa carambola L. Fitoterapia 66(4): 377. {a} Dep. Pharm., Univ. Dhaka, Dhaka-1000, Bangladesh. 142 62. Jayaweera, D.M.A. (1981) Medicinal Plants Used in Ceylon. Part 1 – 5. National Science Council, Colombo. 63. Kantharajah, A. S., G. D. Richards, et al. (1992). “Roots as a source of explants for the successful micropropagation of carambola (Averrhoa carambola L.)”. Scientia Horticulturae 51(1-2): 169-177. 64. Karim, A. A. and C. C. Wai (1999). “Characteristics of foam prepared from starfruit (Averrhoa carambola L.) puree by using methyl cellulose”. Food Hydrocolloids. May 13(3): 203-210. {a} Food Technology Division, School of Industrial Technology, University Sains Malaysia, 11800, Penang, Malaysia 65. Karim, A. A. and C. C. Wai (1999). “Foam-mat drying of starfruit (Averrhoa carambola L.) puree. Stability and air drying characteristics”. Food Chemistry 64(3): 337-343. {a} Food Technol. Div., Sch. Industrial Technol., Univ. Sains Malaysia, 11800 Penang, Malaysia 66. Khalekuzzaman, M., R. Islam, et al. (1995). “Regeneration of plantlets from in vitro cultured cotyledons of Averrhoa carambola L. (Oxalidaceae)”. Phytomorphology 45(1-2): 107-111. Dep. Botany, Univ. Rajshahi, Rajshahi 6205, Bangladesh 67. Khalekuzzaman, M., M.F. Alam, et al. (2003). “Clonal Propagation of Averrhoa carambola Linn. Through Nodal Culture of Mature Tree”. Journal of Biological Science 3(12): 1153- 1157. Dep. Botany, Univ. Rajshahi, Rajshahi 6205, Bangladesh 68. Knight R.J (1989), "Carambola cultivar and improvement programmes", procceding of the Interamerican Society for Tropical Horticulture 33, p.72-78. 69. Lam, P. F. and C. K. Wan (1987). “Ethylene and carbon dioxide production of starfruits (Averrhoa carambola L.) stored at various temperatures and in different gas and relative humidity atmospheres”. Tropical Agriculture 64(3): 181-184. 70. Lim, B. T. and I. Khatijah (1995). “Determination of dietary fibre in selected fruits and vegetables by Prosky method”. MARDI Research 143 Journal 23(2): 191-197. Food Technol. Res. Centre, MARDI Serdang, P.O. Box 12301, 50774 Kuala Lumpur, Malaysia. 71. Lutz, A. and P. Winterhalter (1994). “Dihydroabscisic alcohol from Averrhoa carambola fruit”. Phytochemistry Oxford 36(3): 811-812. Lehrstuhl Lebensmittelchem., Univ. Wuerzburg, Am Hubland, 97074 Wuerzburg, Germany. 72. Macleod, G. and J. M. Ames (1990). “Volatile components of starfruit”. Phytochemistry 29(1): 165-172. 73. Marler, T. E. (1993). “Use of bicarbonate nutrient solution to study carambola rootstock tolerance to calcareous conditions”. Tropical Agriculture 70(4): 375-377. Coll. Agric. Life Sci., Univ. Guam, UOG Station, Mangilao 96923, Guam. 74. Marler, T. E. and D. Willis (1996). “Chemical or air root-pruning containers improve carambola, longan, and mango seedling root morphology and initial root growth after transplanting”. Journal of Environmental Horticulture 14(2): 47-49. {a} Coll. Agric. and Life Sci., Univ. Guam, UOG Station, Mangilao, GU 96923, Guam. 75. Marler, T. E. and M. V. Mickelbart (1992). “Application of GA-4+7 to stem enhances carambola seedling growth”. Hortscience 27(2): 122-123. 76. Marler, T. E. and P. D. Lawton (1995). “Movement influences carambola leaflet chlorophyll fluorescence and temperature under sunny conditions”. Journal of the American Society for Horticultural Science 120(2): 360- 361. Coll. Agric. and Life Sci., Univ. Guam, Univ. Guam Stn., Mangilao, Guam 96923. 77. Marler, T. E. and Y. Zozor (1992). “Carambola growth and leaf gas- exchange responses to seismic or wind stress”. Hortscience 27(8): 913- 915. 78. Marler, T. E., B. Schaffer, et al. (1994). “Developmental light level affects growth, morphology, and leaf physiology of young carambola trees”. Journal of the American Society for Horticultural Science 119(4): 711- 718. {a} Coll. Agric. and Life Sci., Univ. Guam, UOG Station, Mangilao, Guam 96923, USA. 144 79. Masri, M.(1995). “Effects of water stress on photosynthesis, flowering and fruit-set of field-grown carambola (Averrhoa carambola L.)”. MARDI Research Journal 23(2): 143-148. Fruit Res. Div., Fruit Res. Centre, MARDI Bukit Tangga, 06050 Bukit Kayu Hitam, Kedah, Malaysia. 80. Maxwell, Lewis S. and Betty M. Maxwell (1984). Florida Fruit, rev. ed. Lewis S. Maxwell, Florida. p. 19. 81. Mien A. Rifai and Ischak Lubis (1980). Tropical fruit descriptor. IPGRI. Rome. 82. Miller, W. R. and R. E. McDonald (1997). “Carambola quality after ethylene and cold treatments and storage”. Hortscience 32(5): 897-899. U.S. Dep. Agric., Agric. Res. Serv., U.S. Horticultural Res. Lab., 2120 Camden Road, Orlando, FL 32803, USA. 83. Miller, W. R. and R. E. McDonald (1998). “Reducing irradiation damage to 'Arkin' carambola by plastic packaging or storage temperature”. Hortscience 33(6): 1038-1041. U.S. Dep. Agric., Agric. Res. Serv., U.S. Hortic. Res. Lab., 2120 Camden Road, Orlando, FL 32803, USA. 84. Morton J.(1987), Fruits of warm climates, Julia F. Morton, Creative Resources Systems, Inc., Miami, p. 125 - 128. 85. Mure, V. (1986). “The phenology of trees growing outside of their country of origin, particularly of those introduced in a different hemisphere”. Revue D'Ecologie La Terre Et La Vie 41(2-3): 129-172. 86. Nahar, N., S. Rahman, et al. (1990). “Analysis of carbohydrates in seven edible fruits of Bangladesh”. Journal Of The Science Of Food And Agriculture 51(2): 185-192. 87. Nakasone H.Y and R.E Paul (1999). Tropical Fruits. CAB Internatonal. New York. USA. p.132 - 148. 88. Nunez, E. R. and J. H. Crane (2000). “Selective pruning and crop removal increase early-season fruit production of carambola (Averrhoa carambola L.)”. Scientia Horticulturae Amsterdam. [print] 86(2): 115-126. {a} Tropical Research and Education Center, University of Florida, IFAS, 18905 SW 280th Street, Homestead, FL, 33031, USA. 145 89. Phil Ross (1997). “Opportunities for commercially under-exploited tropical fruits, vegetables and nuts”. Methodology and outcomes of a workshop held in Cairns in July 1997. RIRDC Research Publication No 97/80. Queensland Australia. Pp 10-15. 90. Raymond G. Mc Guire, Raymond J. Schnell, and Walter P. Gould (1999), A Century of Research with USDA in Miami Proc. Fla. State Hort. Soc., Old Cutler Road, Miami, Florida 33158. 91. Salakpetch, S., D. W. Turner, et al. (1990). “The flowering of carambola (Averrhoa carambola L.) is more strongly influenced by cultivar and water stress than by diurnal temperature variation and photoperiod”. Scientia Horticulturae 42(1-2): 83-94. 92. Schaper, H. and E. K. Chacko (1991). “Relation between extractable chlorophyll and portable chlorophyll meter readings in leaves of eight tropical and subtropical fruit-tree species”. Journal Of Plant Physiology 138(6): 674-677. 93. Scheerens, J. C. (1994). "Tropical small fruits": A workshop overview with a summary of information on Naranjilla and Carambola. Fruit Varieties Journal 48(3): 136-146. Dep. Horticulture, Ohio State Univ./OARDC, Wooster, OH 44691, USA. 94. Siemonsma, S.S. and K. Pilulek (1993) Plant Resources of Southeast Asia:8, vegetables. Pudoc, Wageningen. p.412. 95. Singh R.K., Chaudhary B.D (1985), Biometrical methods in quantitative genetic analysis. New Dehli. P. 287. 96. Wan, C. K. and P. F. Lam (1984). “Biochemical changes, use of polyethylene bags and chilling injury of carambola (Averrhoa carambola) stored at various temperatures”. Pertanika 7(3): 39-46. 97. Watanabe, S & M.D. Dassanayake (1999) Maijor plant genetic resources of Sri Lanka: An Illustrated Guide. Misc. Publ. Natl. Inst. Agrobiol. Resour. No, 14. 98. Wei-Ja-Wang (1998). Effect of the line and maturity on the quality of carambola juice for processing - Proceeding of a symposium on enhancing competiveness of fruit inducing. Taiwan. 146 99. Weller, A., C. A. Sims, et al. (1997). “Browning susceptibility and changes in composition during storage of carambola slices”. Journal of Food Science 62(2): 256-260. {a} Food Sci. Human Nutrition Dep., P.O. Box 110370, Univ. Florida, Gainesville, FL 32611-0370, USA. 100. Wilson, C. W., III, P. E. Shaw, et al. (1985). “Volatile constituents of carambola (Averrhoa carambola)”. Journal Of Agricultural And Food Chemistry 33(2): 199-201. 101. Wilson, C. W., III, P. E. Shaw and Robert J. Knight Jr. (1982). “Analysis of Oxalic Acid in Carambola (Averrhoa carambola) and Spinach by high performance Liquid Chromatography”. Journal Of Agricultural And Food Chemistry 30(6): 1106-1108. 102. Wong K. C., M. Watanabe, et al. (1994). “Protein profiles in pin and thrum floral organs of distylous Averrhoa carambola L”. Sexual Plant Reproduction 7(2): 107-115. {a} Lab. Plant Breed., Fac. Agric., Tohoku Univ., Tsutsumidori-Amamiyamachi 1-1, Aoba-ku, Sendai 981, Japan. 103. Wong, K. C., M. Watanabe, et al. (1994). “Fluorescence and scanning electron microscopic study on self-incompatibility in distylous Averrhoa carambola L”. Sexual Plant Reproduction 7(2): 116-121. {a} Lab. Plant Breeding, Fac. Agric., Tohoku Univ., Tsutsumidori Amamiyamachi 1-1, Aoba-ku, Sendai 981, Japan. 104. Wong, K.C. (1996). “Physiological studies on hetermorphic self – incompatibility system of carambola (Averrhoa carambola L.)”. Proceedings International Conference on Tropical Fruits, Kuala Lumpur. Pp 155 – 160. 105. Yunus, A.G., Saad M.S., Eto R. and Othman A.G. (1996). “Identification of Starfruit, Averrhoa carambola L. clones using isozyme patterns”. Proceedings International Conference on Tropical Fruits, Kuala Lumpur. Pp 187 – 190. 106. Yusof, S. and K. Vengrasalam (1994). “Effect of processing techniques on the quality and acceptability of young carambola (Averrhoa carambola) fruit pickle”. Pertanika Journal of Tropical Agricultural Science 17(3): 201-208. Faculty of Food Science and Biotechnol., Univ. 147 Pertanian Malaysia, 43400 UPM Serdang, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. Phô lôc Phô lôc 1: H×nh ¶nh l¸, hoa vµ qu¶ khÕ d−a chuét (Averrhoa bilimbi L.) H×nh 1: L¸ khÕ d−a chuét H×nh 2, h×nh 3: Hoa khÕ d−a chuét. H×nh 4: Qu¶ khÕ d−a chuét 1 4 32 148 H×nh 5: H¹t khÕ d−a chuét Phô lôc 2: Thang ®iÓm ®¸nh gi¸ c¶m quan qu¶ c¸c mÉu gièng khÕ (Averrhoa carambola L.) Thang ®iÓm ChØ tiªu 1 3 5 7 9 Mïi th¬m Kh«ng th¬m Th¬m Ýt Th¬m võa Th¬m ®Æc tr−ng RÊt th¬m VÞ ch¸t RÊt ch¸t Ch¸t Ch¸t võa Ch¸t Ýt Kh«ng ch¸t VÞ chua RÊt chua Chua Chua võa Chua Ýt Kh«ng chua VÞ ngät Nh¹t H¬i ngät Ngät võa Ngät RÊt ngät H×nh d¹ng qu¶ Kh«ng c©n ®èi Ýt c©n ®èi C©n ®èi võa C©n ®èi RÊt c©n ®èi Mµu s¾c vá qu¶ Vµng kh«ng ®Òu, da Ýt bãng Vµng nh¹t hay h¬i sÉm, da mê Vµng h¬i nh¹t hay h¬i sÉm, da s¸ng bãng Vµng ®Òu, da s¸ng bãng Vµng ®ång ®Òu, da bãng, s¸ng ®Ñp CÊu tróc thÞt qu¶ Dai, nhòn Ýt gißn Gißn võa Gißn Ch¾c, gißn C¶m quan chung Kh«ng ngon T¹m chÊp nhËn ChÊp nhËn Ngon RÊt ngon 149 Phô lôc 3: C¸ch x¸c ®Þnh sè l−îng vµ kÝch th−íc khÝ khæng * TiÕn hµnh bãc biÓu b× d−íi cña l¸, lµm tiªu b¶n ®−a lªn kÝnh hiÓn vi (CRUSS-Germany), sau ®ã quan s¸t ë vËt kÝnh 40 vµ ®Õm sè l−îng khÝ khæng trªn quang tr−êng kÝnh (kh«ng ®Õm nh÷ng khÝ khæng nöa ngoµi, nöa trong). * TÝnh diÖn tÝch cña quang tr−êng kÝnh ®Ó tÝnh ®−îc sè l−îng khÝ khæng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Quang tr−êng kÝnh lµ mét h×nh trßn cã diÖn tÝch (S) vµ b¸n kÝnh (R). L¾p th−íc ®o vËt kÝnh vµ th−íc ®o thÞ kÝnh vµo, x¸c ®Þnh ®é dµi 1 ®o¹n cña th−íc ®o thÞ kÝnh khi quan s¸t ë vËt kÝnh 40, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc b¸n kÝnh R vµ diÖn tÝch S cña quang tr−êng kÝnh. Th−íc ®o thÞ kÝnh dïng ®Ó x¸c ®Þnh sè l−îng vµ kÝch th−íc khÝ khæng lµ th−íc ®o thÞ kÝnh èc xoay cã ®é chÝnh x¸c cao. Trªn th−íc cã c¸c v¹ch chia ®é dµi ®−îc kh¾c trªn phiÕn kÝnh cè ®Þnh, cßn c¸c v¹ch ®Ó ®o ®−îc kh¾c trªn phiÕn kÝnh di ®éng nhê mét èc xoay. MÆt ngoµi èc xoay, ng−êi ta chia thµnh 100 phÇn b»ng nhau, khi èc xoay xoay ®−îc ®óng mét vßng th× v¹ch dïng ®Ó ®o di chuyÓn ®−îc ®óng mét ®o¹n trªn phiÕn cè ®Þnh, mçi ®o¹n nhá trªn mÆt ngoµi èc xoay t−¬ng øng víi mét phÇn tr¨m ®o¹n nhá trªn phiÕn cè ®Þnh. X¸c ®Þnh ®é dµi 1 ®o¹n cña th−íc ®o thÞ kÝnh: L¾p th−íc ®o thÞ kÝnh vµo èng mang thÞ kÝnh vµ ®−a vËt kÝnh cã ®é phãng ®¹i muèn ®o vµo vÞ trÝ lµm viÖc. LÊy nÐt h×nh ®o¹n th¼ng chia phÇn cña th−íc ®o vËt kÝnh vµ di chuyÓn cho nã vµo gi÷a quang tr−êng. Sau ®ã xoay th−íc ®o thÞ kÝnh cho ®o¹n th¼ng chia phÇn cña nã song song víi th−íc ®o vËt kÝnh. §Æt cho mét v¹ch cña th−íc ®o thÞ kÝnh trïng víi mét v¹ch bÊt kú nµo ®ã cña th−íc ®o vËt kÝnh vµ t×m v¹ch thø 2 cña th−íc ®o thÞ kÝnh trïng víi v¹ch cña th−íc ®o vËt kÝnh. §Õm sè ®o¹n nhá trªn th−íc ®o vËt kÝnh vµ trªn th−íc ®o thÞ kÝnh n»m gi÷a hai v¹ch trïng nhau ®ã. Gi¶ sö trªn th−íc ®o vËt kÝnh lµ a ®o¹n, trªn th−íc ®o thÞ kÝnh lµ b ®o¹n. §èi víi th−íc ®o thÞ kÝnh èc xoay viÖc tÝnh sè ®o¹n n»m gi÷a hai v¹ch trïng nhau cã thÓ tiÕn hµnh nh− sau: - §Æt ®Êu g¹ch chÐo cña th−íc ®o thÞ kÝnh vµo chÝnh gi÷a mét v¹ch cña th−íc ®o vËt kÝnh vµ ghi vÞ trÝ cña nã trªn th−íc ®o thÞ kÝnh: sè nguyªn lµ con sè trªn ®o¹n th¼ng cña phiÕn cè ®Þnh n»m bªn tr¸i hai v¹ch song song cña phiÕn di ®éng vµ sè lÎ lµ con sè ®−îc ®äc trªn vá ngoµi cña èc xoay. - Sau ®ã vÆn èc xoay ®Ó ®−a dÊu g¹ch chÐo ®Õn mét v¹ch kh¸c trªn th−íc ®o vËt kÝnh vµ ghi l¹i vÞ trÝ cña g¹ch chÐo trªn th−íc ®o thÞ kÝnh, lÊy sè ®o sau trõ ®i sè ®o tr−íc sÏ ®−îc b; ®Õm sè ®o¹n trªn th−íc ®o vËt kÝnh ®Ó t×m a). V× mçi ®o¹n nhá trªn th−íc ®o vËt kÝnh dµi 10 µm nªn chiÒu dµi mçi ®o¹n 150 trªn th−íc ®o thÞ kÝnh ë ®é phãng ®¹i võa ®o sÏ lµ: b a 10× . Khi x¸c ®Þnh ®−îc ®é dµi mét ®o¹n trªn th−íc ®o thÞ kÝnh khi quan s¸t ë vËt kÝnh 40 ta sÏ x¸c ®Þnh ®−îc b¸n kÝnh R vµ diÖn tÝch S cña quang tr−êng kÝnh. S = πR2 = 3,14.R2 * §o kÝch th−íc cña vËt: Sau khi ®· tÝnh ®−îc ®é dµi mét v¹ch cña th−íc ®o thÞ kÝnh ta bá th−íc ®o vËt kÝnh ra vµ thay vµo ®ã tiªu b¶n muèn ®o. §Æt chiÒu dµi cña vËt muèn ®o song song víi ®o¹n th¼ng cña th−íc ®o thÞ kÝnh vµ ®−a mét phÇn cña vËt n»m trïng víi mét v¹ch cña th−íc ®o thÞ kÝnh. Sö dông èc xoay vµ ®Õm sè ®o¹n n¾m gi÷a hai v¹ch mµ vËt ®· chiÕm. TÝnh chiÒu dµi x cña vËt muèn ®o víi sè v¹ch C b»ng c«ng thøc sau: C b a x ××= 10 Phô lôc 4. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c©y khÕ ë vïng B¾c Biªn (Ngäc Thôy, Long Biªn, Hµ Néi). (TrÝch tõ Dù ¸n x©y dùng vïng chuyªn canh khÕ 2002) Ngäc Thuþ lµ mét x· n»m ë phÝa T©y B¾c cña quËn Long Biªn, ngo¹i thµnh Hµ Néi, phÝa §«ng gi¸p x· Th−îng Thanh, phÝa Nam gi¸p thÞ trÊn Long Biªn, phÝa B¾c tiÕp gi¸p víi s«ng §uèng, phÝa T©y gi¸p víi s«ng Hång, bªn kia lµ néi thµnh thµnh phè Hµ Néi. Tæng diÖn ®Êt tù nhiªn lµ 888,9 ha, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp lµ 116,9 ha chiÕm 13,2%. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c lµ 55 ha chØ chiÕm 47,05% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, trong ®ã diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ vµ c©y l©u n¨m lµ 57 ha chiÕm 48,75% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. Do ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt canh t¸c cña hé cã xu h−íng gi¶m ®i. Trong nhiÖm kú 16 diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt canh t¸c lµ 124,6 ha vµ 62,2 ha t−¬ng øng, trong nhiÖm kú 17 gi¶m xuèng cßn 116,9ha vµ 55ha t−¬ng øng. MÆc dï vËy diÖn tÝch ®Êt trång c©y ¨n qu¶ vµ c©y l©u n¨m trong x· vÉn hÇu nh− kh«ng cã sù thay ®æi. Nh×n chung ®Êt canh t¸c thuéc lo¹i ®Êt thÞt nhÑ, ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng. Cao tr×nh cao nhÊt lµ 7,2 m, thÊp nhÊt lµ 5,7m so víi mùc n−íc biÓn, cao tr×nh trung b×nh lµ 6,5 m. KhÝ hËu, thêi tiÕt: N»m ë trung t©m vïng ®ång b»ng B¾c Bé, ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña x· Ngäc Thôy mang s¾c th¸i ®Æc tr−ng cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Mïa m−a kÐo dµi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, mïa kh« kÐo dµi tõ th¸ng 11 151 n¨m tr−íc ®Õn th¸ng 4 n¨m sau. NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 23- 24oC. Th¸ng nãng nhÊt lµ th¸ng 6 vµ th¸ng7 víi nhiÖt ®é kho¶ng 32-33oC, th¸ng l¹nh nhÊt lµ th¸ng 1 víi nhiÖt ®é trung b×nh kho¶ng 13-14oC. NhiÖt ®é tèi thÊp cã thÓ xuèng tíi 2,7oC. Biªn ®é nhiÖt ®é trong n¨m kho¶ng 12-13oC, biªn ®é giao ®éng nhiÖt ®é ngµy dªm kho¶ng 6-7oC. §é Èm t−¬ng ®èi trung b×nh trong n¨m lµ 82%, th−êng th−êng dao ®éng tõ 78-87% gi÷a c¸c th¸ng trong n¨m. L−îng m−a trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 1600-1800mm víi sè ngµy m−a trung b×nh hµng n¨m lµ 140 ngµy. Trong ®ã l−îng m−a tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10 chiÕm kho¶ng 85% l−îng m−a c¶ n¨m. L−îng m−a nhiÒu nhÊt lµ vµo th¸ng 8 trung b×nh khoµng 300-350mm víi 16- 18 ngµy m−a. §©y còng lµ th¸ng chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt cña c¸c c¬n b·o. Nh×n chung c¸c c¬n m−a trong thêi kú nµy chñ yÕu lµ m−a d«ng, tËp trung trong thêi gian ng¾n. Tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 th−êng m−a rÊt Ýt, nhÊt lµ trong nh÷ng th¸ng ®Çu mïa ®«ng, ®«i khi xuÊt hiÖn nh÷ng ®ît giã mïa ®«ng b¾c kÐo dµi. Cßn nh÷ng th¸ng cuèi ®«ng ®Çu xu©n lµ thêi kú m−a phïn Èm −ít. Nh×n chung ®iÒu kiÖn vÒ khÝ hËu thêi tiÕt trong vïng thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Tuy nhiªn ¶nh h−ëng cña giã mïa ®«ng b¾c, cña c¸c c¬n d«ng b·o ®«i khi g©y trë ng¹i nhÊt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ßi hái cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc phï hîp. §Þa h×nh cña khu vùc t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng. §Êt canh t¸c tèt, thuéc lo¹i ®Êt thÞt nhÑ cã ®é ph× cao, kh«ng chua víi ®é pH tõ 6,5 –7,3. TÇng canh t¸c cã bÒ dµy 10-15 cm. Do vËy nÕu ®−îc c¶i t¹o thªm th× ®Êt ë khu vùc thùc hiÖn dù ¸n rÊt phï hîp víi viÖc trång c©y ¨n qu¶. Nguån n−íc mÆt: L−îng m−a b×nh qu©n hµng n¨m tõ 1600-1800mm, tËp trung chñ yÕu tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10 (chiÕm kho¶ng 80% l−îng m−a c¶ n¨m). Ngoµi ra cßn cã nguån n−íc tõ c¸c ao, hå, kªnh, m−¬ng. Nguån n−íc ngÇm: T−¬ng ®èi dåi dµo, mùc n−íc ngÇm s©u tõ 2-4 m. HÖ thèng c©y trång: HiÖn nay trong sè nh÷ng c©y ¨n qu¶ ®ang ®−îc trång t¹i Ngäc Thôy vµ c¸c x· trong vïng, c©y khÕ ®−îc xem lµ mét c©y mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao do khÕ lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ cho thêi gian thu ho¹ch rÊt dµi trong n¨m (tõ 7- 8 th¸ng), thÞ tr−êng tiªu thô vµ gi¸ c¶ cña khÕ t−¬ng ®èi æn ®Þnh. GÇn ®©y khÕ ®−îc ng−êi tiªu dïng −a chuéng nhiÒu h¬n v× c©y khÕ hÇu nh− kh«ng bÞ s©u bÖnh vµ rÊt Ýt ph¶i dïng thuèc phßng trõ s©u bÖnh, do vËy qu¶ khÕ lµ s¶n phÈm ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh thùc phÈm. Ngoµi ra, khÕ lµ mét c©y trång truyÒn thèng ë Ngäc Thôy nªn ng−êi d©n trong x· ®· cã kinh 152 nghiÖm trång vµ ch¨m sãc khÕ t−¬ng ®èi tèt. Cã thÓ trång xen mét sè lo¹i c©y rau trong v−ên khÕ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt nh− lµ c¸c lo¹i c©y gia vÞ (mïi tµu, hóng quÕ ....). ViÖc gieo trång c©y rau gia vÞ sÏ gióp cho c¸c hé n«ng d©n cã thÓ cã thu nhËp ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu tiªn. H¹ch to¸n chi phÝ gieo trång khÕ: MËt ®é trång: C©y c¸ch c©y tõ 6,5 – 7,0 m.Sè l−îng c©y: 220 c©y/ ha. Chi phÝ gièng: 220 c©y x 10ng®/c©y = 2,2 tr.®ång (c©y gièng cao tõ 30-40 cm). Chi phÝ bãn ph©n hµng n¨m: 20 ng®/c©y x 220 c©y = 4,4 tr.®ång. Chi phÝ kh¸c: 1 tr.®ång/n¨m B¶ng h¹ch to¸n kinh tÕ trång khÕ C©y N¨m 1 N¨m 2 N¨m 3 N¨m 4 N¨m 5 N¨m 6 1. Tæng chi phÝ 7,6 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 Gièng 2,2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Chi phÝ ph©n bãn 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 Chi phÝ kh¸c 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 2. Gi¸ trÞ s¶n phÈm (Tr.®/ha) 3,3 19,8 39,6 59,4 79,2 99 K.l−îng SP /n¨m/1 c©y (kg) 5 30 60 90 120 150 N¨ng suÊt (TÊn/ha) 1,1 6,6 13,2 19,8 26,4 33,0 Phô lôc 5. PhiÕu m« t¶ c¸c mÉu gièng khÕ PhiÕu m« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i C©y trång: KhÕ §Æc ®iÓm h×nh th¸i (l¸, hoa, qu¶, v.v.): Ngµy.......th¸ng..........n¨m. LÇn ®o thø:............... C¸c chØ tiªu theo dâi S T T MÉu gièng sè Mµu s¾c ChiÒu dµi ChiÒu réng ........ ....... ....... ....... ......... Ghi chó: ................................... 153 NhËn xÐt: ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ Ng−êi thùc hiÖn Phô lôc 6. PhiÕu ®iÒu tra PhiÕu ®iÒu tra thùc tr¹ng s¶n xuÊt gièng vµ c¬ cÊu gièng khÕ (th«n, x·, huyÖn, tØnh)................................ Ng−êi ®iÒu tra:……………………………Ngµy……………………................ Th«n………………x·…………………huyÖn..................tØnh........................... 1. Nh÷ng th«ng tin chung ®èi víi hé trång khÕ STT Tªn chñ hé §Þa chØ Sè c©y khÕ Ghi chó (gièng, n¨m trång....) 1 2 3 4 2. §èi víi hé s¶n xuÊt vµ b¸n c©y khÕ gièng STT Tªn chñ hé §Þa chØ Sè c©y khÕ s¶n xuÊt 00/01/02 Sè c©y khÕ tiªu thô t¹i ®Þa ph−¬ng 00/01/02 1 154 2 3 4 3. C¸c gièng khÕ trång t¹i ®Þa ph−¬ng KÝch th−íc trung b×nh STT Tªn gièng/n¬i lÊy mÉu XuÊt xø L¸ (chiÒu dµi l¸ kÐp, sè l¸ chÐt/l¸ kÐp) Hoa (nhÞ cao hay nhôy cao) Qu¶ (Träng l−îng, chiÒu dµi, chiÒu réng,®é s©u mói...) 1 2 3 4 Ghi chó: Tªn c¸c gièng: Chñ yÕu c¸c gièng ®Þa ph−¬ng. - ¦íc l−îng sè c©y khÕ s¶n xuÊt vµ tiªu thô c¸c n¨m: 2000 ....... .......c©y. 2001.................c©y, 2002.....................c©y. N¬i b¸n c©y gièng khÕ:...................... - Nguån gèc c©y khÕ gièng : Tù s¶n xuÊt (gieo h¹t hay chiÕt ghÐp) hay mua l¹i tõ c¬ së s¶n xuÊt gièng/c¸ nh©n nµo?: - L¸: L¸ kÐp : mäc ®èi hay mäc c¸ch, chiÒu dµi bq:……, sè l¸ chÐt bq trªn mét l¸ kÐp, kÝch th−íc l¸ chÐt bq…………….. - Hoa: Mµu s¾c………….., vÞ trÝ nhÞ vµ nhuþ (nhÞ cao h¬n hay nhuþ cao h¬n)………………. - Qu¶: KÝch th−íc dµi/réng bq, khèi l−îng bq (gr), mµu s¾c qu¶ khi chÝn, khÈu vÞ (chua hay ngät), sè h¹t bq/qu¶, mói khÕ (s©u hay c¹n, dµy hay máng). NhËn xÐt t×nh h×nh s¶n xuÊt khÕ t¹i ®Þa ph−¬ng nãi chung C¸c th«ng tin kh¸c cã liªn quan ®Õn gièng khÕ vµ s¶n xuÊt khÕ (vÝ dô ®iÓn h×nh trang tr¹i trång nhiÒu khÕ, hé s¶n xuÊt nhiÒu c©y gièng khÕ, h×nh thøc sö dông vµ chÕ biÕn qu¶ khÕ, c¸c lo¹i c©y khÕ lµm c©y c¶nh) ....................... ……………………………………………………………………………………………… …………..…………………………………………………………………………………… .……………………………………………………………………………………………… PhiÕu ®iÒu tra thùc tr¹ng tiªu thô khÕ ................................ Ng−êi ®iÒu tra:……………………………Ngµy……………………............... Chî/c¬ së……………x·…………………huyÖn..................tØnh...................... Th«ng tin chung (®èi víi c¬ së/hé tiªu thô khÕ) STT Tªn c¬ së/s¹p §Þa chØ Sè l−îng khÕ tiªu thô (kg/n¨m) Gi¸ b¸n Tèi ®a - tèi thiÓu Thêi vô tiªu thô m¹nh Ghi chó 1 2 155 3 4 5 6 PhiÕu ®iÒu tra thÞ hiÕu tiªu thô khÕ Ng−êi ®iÒu tra:……………………………Ngµy……………………............... ST T Tªn ng−êi ®−îc pháng vÊn §Þa chØ Sè l−îng khÕ tiªu thô (kg/n¨m) Gi¸ mua Tèi ®a - tèi thiÓu Së thÝch tiªu thô ¨n t−¬i (khÈu vÞ, kÝch th−íc, h×nh d¹ng, mµu s¾c ..vv) H−íng ®Ò nghÞ c¶i tiÕn chÊt l−îng khÕ 1 2 3 4 Phô lôc 7. C¸c vïng trång khÕ chÝnh ë n−íc ta PhÝa B¾c gåm c¸c tØnh H−ng Yªn, H¶i D−¬ng, Th¸i B×nh, ngo¹i thµnh Hµ Néi (cung cÊp cho TP Hµ Néi) vµ phÝa Nam lµ TP. Hå ChÝ Minh, TiÒn Giang, BÕn Tre (cung cÊp cho TP Hå ChÝ Minh). C¸c khu vùc cã c¸c d¹ng b¸n hoang d¹i: §iÖn Biªn – S¬n La, Tuyªn Quang-Th¸i Nguyªn-B¾c K¹n, Thanh Ho¸ - Ninh B×nh, Gia Lai - Kon Tum KhÕ b¸n hoang d¹i Vïng trång khÕ 156 Vïng trång khÕ 157 Phô lôc 8. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c mÉu gièng khÕ trong tËp ®oµn kh¶o s¸t STT MÉu gièng KL qu¶ Dµy mói S©u mói H¹t/ qu¶ Dµi qu¶ Réng qu¶ Dµi l¸ kÐp L¸ chÐt/ l¸ kÐp Dµi chÐt trªn Dµi chÐt d−íi H×nh d¹ng l¸ 1 1 3 3 5 3 5 3 5 3 5 3 1 2 2 3 3 3 3 3 3 5 1 5 5 3 3 3 5 7 5 5 7 5 7 3 7 3 1 4 5 5 5 3 3 5 3 7 1 7 5 3 5 6 1 3 1 3 1 1 5 1 5 3 3 6 8 5 5 3 3 5 3 5 1 5 5 5 7 9 7 7 9 3 7 5 3 1 5 5 5 8 14 5 7 3 4 5 3 5 1 5 3 1 9 15 3 3 1 3 5 3 3 1 5 3 3 10 17 3 5 3 1 5 5 5 1 5 5 1 11 29 3 1 7 3 3 3 5 3 5 3 1 12 31 1 1 5 3 3 3 7 7 5 3 5 13 33 5 5 7 5 7 5 7 3 7 5 5 14 34 1 5 1 3 3 1 5 1 5 5 3 15 36 3 3 3 5 5 3 5 3 5 3 1 16 38 5 3 7 5 7 5 7 5 5 3 1 17 52 3 3 1 5 3 3 7 3 5 3 3 18 53 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 1 19 54 5 5 5 3 5 5 5 1 5 5 5 20 55 5 5 7 3 7 5 5 1 5 3 1 21 58 3 3 5 5 5 3 9 7 7 5 3 22 62 1 3 1 3 3 1 9 5 7 3 3 23 67 3 3 5 3 7 3 7 3 7 5 1 24 74 3 3 5 1 3 3 7 7 5 5 5 25 76 3 5 1 1 3 3 5 1 5 3 3 26 80 3 3 3 5 3 3 7 1 7 5 3 27 84 3 3 1 3 3 3 5 1 5 3 3 28 88 1 3 5 3 3 3 7 7 3 3 5 29 91 3 3 5 5 5 3 5 3 5 3 5 30 93 3 3 7 5 7 5 7 3 7 3 1 31 97 3 5 7 3 5 5 5 1 3 3 1 32 98 5 5 3 3 5 5 5 3 5 3 3 33 99 5 5 7 3 5 5 5 1 5 5 1 34 101 1 3 5 1 3 3 3 1 3 3 3 35 102 7 5 7 3 5 7 7 7 5 3 1 36 103 3 1 7 3 5 3 5 1 5 3 1 Phô lôc 8. §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c mÉu gièng khÕ trong tËp ®oµn kh¶o s¸t (tiÕp theo) STT §−êng kÝnh Dµi c¸nh Réng c¸nh Dµi nhÞ Dµi bÇu KC nhÞ/ Brix pH ChÊt kh« Vit C §−êng TS Axit høu c¬ 158 hoa hoa hoa nhuþ nhuþ TS 1 1 5 3 7 5 1 1 3 1 1 1 1 2 1 3 3 7 3 1 5 5 5 1 7 5 3 1 5 5 3 5 7 3 5 3 3 3 5 4 1 5 5 7 5 1 3 5 3 3 3 5 5 1 5 5 7 3 1 3 5 3 3 3 5 6 3 3 1 5 1 1 5 5 7 3 7 5 7 3 3 1 1 3 7 5 5 5 5 5 5 8 3 5 3 1 3 7 3 5 5 5 3 5 9 3 3 1 5 3 1 3 5 5 5 3 5 10 3 3 3 1 3 7 1 5 1 3 3 3 11 3 7 5 5 3 1 1 7 1 7 1 5 12 1 3 3 5 3 1 1 1 1 3 1 3 13 3 5 5 1 3 7 3 5 5 1 3 5 14 3 3 5 7 3 1 3 7 3 3 5 5 15 5 7 5 1 5 7 3 7 3 5 3 5 16 1 5 5 3 5 7 3 5 5 3 5 5 17 1 5 5 3 3 7 1 3 3 1 3 1 18 1 5 3 3 5 7 1 1 1 1 1 1 19 1 5 5 7 5 1 1 1 1 5 3 1 20 5 5 5 1 3 7 3 5 3 3 5 5 21 3 5 3 7 5 1 3 3 3 1 3 1 22 1 5 1 7 3 1 1 1 3 1 1 3 23 3 3 5 1 3 7 3 5 5 1 5 3 24 1 5 1 5 3 1 1 1 1 1 1 1 25 1 5 5 7 3 1 1 7 1 1 3 5 26 1 5 5 7 3 1 1 5 3 3 3 3 27 1 5 5 7 3 1 3 1 3 3 3 1 28 3 5 5 5 5 1 1 1 1 5 1 3 29 3 5 3 7 5 1 1 1 1 5 1 1 30 3 7 3 7 5 1 1 1 1 3 1 1 31 3 5 5 1 3 7 5 7 3 1 3 3 32 1 3 1 7 3 1 1 7 1 1 3 3 33 5 5 5 1 3 7 1 3 7 1 1 1 34 3 3 1 1 3 7 1 1 1 3 1 1 35 3 5 3 1 3 7 1 3 1 3 1 1 36 1 3 5 1 5 7 3 1 3 1 3 1 159 Phô lôc 9. §Æc tr−ng khÝ hËu cña c¸c vïng kh¶o s¸t Hµ Néi Th¸ng 2003 2004 2005 (NhiÒu n¨m) TiÒn Giang (2004) 1 16,9 17,2 16,2 16,4 2 20,8 18,1 16,1 17,2 25,2 3 21,9 20,7 19,2 20,2 27,1 4 26,2 24,2 23,5 23,7 28,8 5 28,9 26,6 29,2 27,3 28,7 6 28,8 7 29,8 29,2 28,8 8 29,1 29,1 28,2 9 27,8 28,3 27,2 10 26,6 26,1 24,6 11 23,9 22,3 21,4 NhiÖt ®é TB t0 12 18,2 TB c¶ n¨m 23,5 1 40,0 3,9 11,4 18,6 2 36,8 29,2 35,6 26,2 0,0 3 12,9 44,5 27,4 43,8 0,0 4 59,5 161,4 24,3 90,1 0,0 5 270,8 342,9 221,4 188,5 9,0 6 239,9 7 239,4 355,2 288,2 8 375,0 246,8 318,0 9 194,8 107,2 265,4 10 134,0 7,9 130,7 11 4,0 24,4 43,4 L−îng m−a mm 12 23,4 Tæng céng c¶ n¨m 1676,2 1 76 79 79 83 2 82 83 77 85 80,8 3 77 81 83 87 85,3 4 81 85 81 87 83,2 5 80 82 78 84 82,7 6 83 7 80 79 84 8 82 83 86 9 81 81 85 10 72 67 82 11 71 75 81 Èm ®é kh«ng khÝ % 12 81 TB c¶ n¨m 84 ._.