Nghiên cứu những hạn chế và giải pháp khắc phục cho canh tác ruộng bậc thang tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái
Tài liệu Nghiên cứu những hạn chế và giải pháp khắc phục cho canh tác ruộng bậc thang tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái: ... Ebook Nghiên cứu những hạn chế và giải pháp khắc phục cho canh tác ruộng bậc thang tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái
Tóm tắt tài liệu Nghiên cứu những hạn chế và giải pháp khắc phục cho canh tác ruộng bậc thang tại huyện Văn Chấn tỉnh Yên Bái, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi
------------------
NguyÔn v¨n chinh
Nghiªn cøu nh÷ng h¹n chÕ vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc cho canh t¸c ruéng bËc thang t¹i huyÖn v¨n chÊn tØnh yªn b¸i
LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp
Chuyªn ngµnh: trång trät
M· sè: 60.62.01
Ngêi híng dÉn khoa häc: pgs.ts. ph¹m tiÕn dòng
Hµ Néi, 2009
môc lôc
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
Danh môc b¶ng
STT
Tªn b¶ng
Trang
B¶ng 3.1. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm c¸c gièng ®Ëu t¬ng 32
B¶ng 3.2. §Æc ®iÓm, nguån gèc cña c¸c gièng lóa thö nghiÖm 33
B¶ng 3.3. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm 04 gièng lóa c¹n thö nghiÖm 34
B¶ng 3.4. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm c¸c gièng l¹c thö nghiÖm 35
B¶ng 4.1. Nguån lao ®éng toµn huyÖn V¨n ChÊn 46
B¶ng 4.2. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn ®Þa bµn theo gi¸ hiÖn hµnh ph©n theo thµnh phÇn kinh tÕ vµ ngµnh kinh tÕ 47
B¶ng 4.3. DiÖn tÝch c©y l¬ng thùc 48
B¶ng 4.4. S¶n lîng c©y l¬ng thùc toµn huyÖn 49
B¶ng 4.5. DiÖn tÝch s¶n xuÊt lóa toµn huyÖn V¨n ChÊn 49
B¶ng 4.6. N¨ng suÊt b×nh qu©n c¸c vô lóa toµn huyÖn 50
B¶ng 4.7. DiÖn tÝch vµ n¨ng suÊt lóa ruéng bËc thang cã ®é dèc lín toµn huyÖn n¨m 2007 58
B¶ng 4.8. Sè liÖu khÝ tîng trung b×nh 10 n¨m t¹i huyÖn V¨n ChÊn (1998-2007) 62
B¶ng 4.9. DiÖn tÝch ruéng bËc thang cã ®é dèc nhá toµn huyÖn V¨n ChÊn n¨m 2007 70
B¶ng 4.10. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng 77
B¶ng 4.11. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt thùc thu cña c¸c gièng lóa 78
B¶ng 4.12. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña 04 gièng lóa 79
B¶ng 4.13. Mét sè s©u bÖnh h¹i lóa 79
B¶ng 4.14. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c gièng thö nghiÖm 81
B¶ng 4.15. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt thùc thu cña c¸c gièng lóa c¹n 82
B¶ng 4.16. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng l¹c 83
B¶ng 4.17. Tæng thu nhËp cña c¸c c¬ cÊu c©y trång 84
B¶ng 4.18. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c¬ cÊu c©y trång 85
Danh môc biÓu ®å
STT
Tªn biÓu ®å
Trang
BiÓu ®å 4.1. Tû lÖ lùc lîng lao ®éng toµn huyÖn V¨n ChÊn 46
BiÓu ®å 4.2. C¬ cÊu gièng lóa toµn huyÖn trªn ruéng bËc 60
BiÓu ®å 4.3. NhiÖt ®é b×nh qu©n c¸c th¸ng trong 10 n¨m t¹i huyÖn V¨n ChÊn (1999 – 2008) 63
BiÓu ®å 4.4: Lîng ma b×nh qu©n c¸c th¸ng trong 10 n¨m t¹i huyÖn V¨n ChÊn (1999 – 2008) 64
BiÓu ®å 4.5. C¬ cÊu gièng lóa trªn ruéng bËc thang cã ®é dèc nhá toµn huyÖn V¨n ChÊn n¨m 2007 71
1. Më ®Çu
1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
V¨n ChÊn lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh Yªn B¸i, cã tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn 121.090 ha, trong ®ã ®Êt n«ng nghiÖp lµ 12.450,5 ha, chiÕm gÇn 10 % tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn. Tæng d©n sè toµn huyÖn lµ 145.711 ngêi gåm 9 d©n téc anh em sinh sèng bao gåm: Kinh- Tµy – Th¸i – Dao - M«ng – Nïng…, trong ®ã cã tíi 90% d©n sè tham gia c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn V¨n ChÊn cßn mang tÝnh tù cung tù cÊp cao, s¶n xuÊt hµng ho¸ cha ph¸t triÓn, c¬ cÊu c©y trång ®¬n ®iÖu, nhiÒu ®Þa ph¬ng ®éc canh c©y lóa, ®êi sèng ngêi d©n cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. B×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi cña huyÖn míi ®¹t 270 kg. C¬ cÊu kinh tÕ gi÷a c¸c ngµnh cña huyÖn V¨n ChÊn (N«ng - L©m - TiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô) theo tû lÖ lµ 52 : 28 : 22. Trong ®ã c©y lóa níc lµ c©y l¬ng thùc chñ lùc gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n trong huyÖn.
Giao th«ng ®i l¹i gi÷a c¸c th«n b¶n vµ víi c¸c huyÖn bªn ngoµi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Th«ng tin kinh tÕ cã nhiÒu h¹n chÕ. Kü thuËt canh t¸c chËm ®æi míi, nhiÒu tiÕn bé kü thuËt phæ cËp ë miÒn xu«i cßn cha ®îc biÕt ®Õn ë ®©y, ®Æc biÖt lµ nh÷ng gièng c©y trång, vËt nu«i míi, kü thuËt th©m canh, sö dông ph©n bãn, phßng trõ s©u bÖnh… Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh chia c¾t, ®åi nói nhiÒu, nªn ®Ó viÖc chØ ®¹o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¹t hiÖu qu¶ cha cao, huyÖn V¨n ChÊn ®îc ph©n ra 2 vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp râ rÖt.
Vïng ngoµi lµ c¸c x· cã ®Þa h×nh thÊp n»m trong thung lòng c¸nh ®ång Mêng Lß ph× nhiªu, n¬i ®©y cã 3 d©n téc sinh sèng: Kinh – Mêng – Th¸i, do vËy tr×nh ®é d©n trÝ vµ s¶n xuÊt n«ng cã nhiÒu thuËn lîi.
Vïng trong lµ c¸c x· vïng cao bao gåm: Suèi Giµng, Suèi QuyÒn, NËm Bóng, … N¬i tËp trung chñ yÕu 2 d©n téc sinh sèng lµ d©n téc M«ng vµ d©n téc Dao, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, vÞ trÝ n»m c¸ch xa ®êng quèc lé nªn kh¶ n¨ng giao th¬ng tiÕp thu khoa häc c«ng nghÖ míi cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn rÊt l¹c hËu, hµng n¨m ®Õn mïa kh« ngêi d©n n¬i ®©y cßn thiÕu níc sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §êi sèng ngêi d©n n¬i ®©y phô thuéc hoµn toµn vµo canh t¸c n¬ng rÉy vµ s¶n xuÊt lóa níc trªn ruéng bËc thang v× thÕ gÆp rÊt nhiÒu h¹n chÕ
S¶n xuÊt n¬ng rÉy khÆp rÊt nhiÒu rñi ro vµ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt hµng n¨m, n¨ng suÊt thÊp do ®Êt bÞ tho¸i ho¸ vµ röa tr«i. ChÝnh v× vËy diÖn tÝch ®Êt canh t¸c n¬ng rÉy ®ang cã xu híng thu hÑp l¹i vµ thay b»ng c©y l©m nghiÖp hoÆc c©y trång kh¸c cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n.
Søc Ðp vÒ l¬ng thùc n¬i ®©y phô thuéc hoµn toµn vµo canh t¸c lóa trªn ruéng bËc thang, nhng trªn diÖn tÝch lóa bËc thang chØ canh t¸c ®îc mét vô/n¨m, n¨ng suÊt thÊp (trung b×nh chØ ®¹t 3,5-4 tÊn/ha), tr×nh ®é canh t¸c cßn l¹c hËu, níc tíi hoµn toµn phô thuéc vµo líi trêi v× vËy n¨ng suÊt thu hµng n¨m rÊt bÊp bªnh vµ ngêi d©n lu«n ë trong t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo.
V× vËy, ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi d©n n¬i ®©y th× ngoµi viÖc t¨ng cêng thóc ®Èy ch¨n nu«i ph¸t triÓn, ®Þnh híng cho ngêi d©n trång c©y l©m nghiÖp, c©y ¨n qu¶ cã hiÖu qu¶ th× viÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸t kü thuËt t¨ng vô, ®æi míi kü thuËt canh t¸c, gièng ®Ó n©ng n¨ng suÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ/®¬n vÞ diÖn tÝch sÏ gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ n¬i ®©y.
XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn trªn chóng t«i ®Ò xuÊt ®Ò tµi nghiªn cøu:´´ Nghiªn cøu nh÷ng h¹n chÕ vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc cho canh t¸c ruéng bËc thang t¹i huyÖn V¨n ChÊn tØnh Yªn B¸i”.
1.2 Môc tiªu ®Ò tµi
T×m ra c¸c nguyªn nh©n h¹n chÕ n¨ng suÊt, mïa vô vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch cña hÖ thèng s¶n xuÊt lóa bËc thang. Tõ ®ã ®a ra gi¶i ph¸p tæng hîp (kinh tÕ – kü thuËt – x· héi) nh»m kh¾c phôc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ hÖ thèng s¶n xuÊt lóa bËc thang. T¨ng thu nhËp trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, gióp c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ ngêi d©n vïng V¨n ChÊn Yªn B¸i.
1.3 Yªu cÇu cña ®Ò tµi
- §¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ – chÝnh trÞ – v¨n ho¸ x· héi ngêi d©n trong vïng liªn quan ®Õn s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang.
- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ®Çu t vèn, kü thuËt cña ngêi d©n vµo hÖ thèng lóa ruéng bËc thang.
- T×m ra c¸c h¹n chÕ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hÖ thèng lóa ruéng bËc thang.
- §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tæng hîp (kinh tÕ – kü thuËt – x· héi) n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ruéng bËc thang.
2. Tæng quan tµi liÖu
2.1 §Þnh nghÜa ruéng bËc thang
Ruéng bËc thang lµ nh÷ng m¶nh ruéng cã diÖn tÝch nhá ®îc ngêi s¶n xuÊt t¹o ra trªn c¸c sên ®åi cã ®é dèc nhá v× vËy chóng kh«ng cã sù ®ång ®Òu vÒ ®é cao.
2.2 C¬ së lý luËn nghiªn cøu hÖ thèng
Mçi phÇn tö nhá nhÊt t¸c ®éng hÖ thèng s¶n xuÊt lóa trªn ruéng bËc thang ®îc coi lµ mét tÕ bµo nhá nhÊt t¹o nªn hÖ thèng, nã cã tÝnh ®éc lËp hoÆc kh«ng ®éc lËp t¬ng ®èi vµ thùc hiÖn chøc n¨ng kh¸ hoµn chØnh. V× vËy khi nghiªn cøu mét hÖ thèng s¶n xuÊt (HÖ thèng lóa ruéng bËc thang) th× kh«ng chØ nghiªn cøu riªng rÏ c¸c phÇn tö mµ ph¶i nghiªn cøu trong mèi quan hÖ víi c¸c phÇn tö kh¸c. §Æc biÖt khi nghiªn cøu mét hÖ thèng ph¶i ®Æt trong m«i trêng cña nã, xem xÐt sù t¬ng t¸c gi÷a hÖ thèng vµ m«i trêng míi cã thÓ x¸c ®Þnh râ h¬n hµnh vi vµ môc tiªu ho¹t ®éng cña hÖ thèng còng nh c¸c rµng buéc mµ ngo¹i c¶nh ¸p ®¹t lªn hÖ thèng.
Nghiªn cøu s¶n xuÊt lóa trªn hÖ thèng ruéng bËc thang lµ coi c¸c t¸c ®éng nghiªn cøu (Kinh tÕ – kü thuËt – tù nhiªn – x· héi) lµ c¸c phÇn tö hÖ thèng t¸c ®éng vµo hÖ thèng s¶n xuÊt. V× vËy, kh«ng nªn nghiªn cøu riªng rÏ tõng phÇn tö t¸c ®éng mµ ph¶i nghiªn cøu sù t¬ng t¸c gi÷a chóng víi nhau vµ ®Æt chóng díi t¸c ®éng m«i trêng vïng nghiªn cøu.
Trong giíi tù nhiªn còng nh− trong x· héi loμi ng−êi, mäi ho¹t ®éng, mäi sù vËt hiÖn t−îng ®Òu diÔn ra bëi c¸c hîp phÇn (Components), chóng liªn hÖ vμ t−¬ng t¸c h÷u c¬ víi nhau thμnh mét hÖ thèng. Lý thuyÕt hÖ thèng ®· ®−îc sö dông nh− mét c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p vμ tæng hîp trong n«ng nghiÖp. Muèn nghiªn cøu mét sù vËt, hiÖn t−îng, ho¹t ®éng nμo ®ã chóng ta ph¶i coi lý thuyÕt hÖ thèng lμ c¬ së khoa häc cña ph−¬ng ph¸p luËn vÒ tÝnh hÖ thèng, c¸c ®Æc tr−ng vμ b¶n chÊt cña chóng (§µo Ch©u Thu, 2003).
HÖ thèng (Systems) lµ mét tæng thÓ cã trËt tù cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau cã quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i. Mét hÖ thèng cã thÓ x¸c ®Þnh mét tËp hîp c¸c ®èi tîng hoÆc c¸c thuéc tÝnh ®îc liªn kÕt b»ng nhiÒu mèi t¬ng t¸c (Spedding, 1979 ; Ph¹m ChÝ Thµnh, 1993).
Nh− vËy, hÖ thèng kh«ng ph¶i lμ mét phÐp céng ®¬n gi¶n gi÷a c¸c phÇn tö mμ lμ sù liªn kÕt h÷u c¬ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c phÇn tö. Mçi hÖ thèng bao gåm nhiÒu hÖ thèng nhá hîp thμnh vμ nhiÒu hÖ thèng nhá lμ bé phËn cÊu thμnh hÖ thèng lín h¬n. Sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng g¾n chÆt víi m«i tr−êng hÖ thèng (Cao Liªm vμ céng sù, 1996) .
Trong tù nhiªn cã 2 lo¹i hÖ thèng c¬ b¶n lμ hÖ thèng më vμ hÖ thèng ®ãng, mçi lo¹i hÖ thèng cã nÐt ®Æc tr−ng kh¸c nhau. ë hÖ thèng më, c¸c yÕu tè t−¬ng t¸c víi nhau gi÷a c¸c yÕu tè ®Çu vμo vμ ®Çu ra, gi÷a c¸c yÕu tè bªn trong, bªn ngoμi cña hÖ thèng. ë hÖ thèng kÝn, c¸c yÕu tè vËt chÊt, n¨ng l−îng, th«ng tin chØ t−¬ng t¸c víi nhau trong ph¹m vi hÖ thèng.
Theo A.T.Rambo, (1980) sù ph¶n håi cña hÖ thèng xuÊt hiÖn khi cã sù thay ®æi trong c¸c thμnh phÇn cña hÖ thèng råi kÐo theo sù thay ®æi c¸c thμnh phÇn kh¸c vμ cuèi cïng xuÊt hiÖn sù ph¶n håi trë l¹i ®Ó lÊy l¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng ban ®Çu. Ph¶n håi tiªu cùc lμ tr−êng hîp x¶y ra t−¬ng ®èi phæ biÕn vμ lμ c¬ chÕ ®Ó cã thÓ ®¹t tíi vμ duy tr× tr¹ng th¸i c©n b»ng cña hÖ. Ph¶n håi tÝch cùc lμm thay ®æi bªn trong thμnh phÇn cña hÖ thèng g©y ra mét lo¹t thay ®æi trong hÖ thèng vμ cuèi cïng dÉn tíi viÖc gia t¨ng tèc ®é ban ®Çu.
M«i tr−êng cña hÖ thèng bao gåm c¸c yÕu tè bªn ngoμi hÖ thèng nh−ng cã t¸c ®éng qua l¹i víi hÖ thèng. Nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng t¸c ®éng lªn hÖ thèng gäi lμ yÕu tè ®Çu vμo, cßn nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng chÞu sù t¸c ®éng trë l¹i cña hÖ thèng gäi lμ yÕu tè ®Çu ra. PhÐp biÕn ®æi cña hÖ thèng lμ kh¶ n¨ng thùc tÕ kh¸ch quan cña hÖ thèng trong viÖc biÕn ®æi ®Çu vμo thμnh ®Çu ra (Ph¹m ChÝ Thμnh vμ céng sù, 1996).
Kh¶ n¨ng kÕt hîp gi÷a ®Çu vμo vμ ®Çu ra cña hÖ thèng t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh ®−îc gäi lμ thùc tr¹ng cña hÖ thèng. Trong hÖ thèng c©y trång, kh¶ n¨ng kÕt hîp ®ã t¹i mét thêi ®iÓm nμo ®Êy ®−îc gäi lμ thùc tr¹ng cña hÖ thèng c©y trång.
* Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng
Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng lµ mét vÊn ®Ò ® îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi níc quan t©m nghiªn cøu. C¸c ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu hÖ thèng ® îc ®Ò cËp ®Õn tõ rÊt sím, mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu phæ biÕn nh ph ¬ng ph¸p m« h×nh ho¸, ph ¬ng ph¸p chuyªn kh¶o, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ…. Sau ®©y lµ mét sè quan ®iÓm, ph ¬ng ph¸p cña c¸c nhµ khoa häc khi nghiªn cøu vÒ hÖ thèng.
Champer (1989)®· ®Ò xuÊt h íng nghiªn cøu b¾t ®Çu tõ n«ng d©n theo m« h×nh “N«ng d©n trë l¹i n«ng d©n”. §iÓm xuÊt ph¸t vÊn ®Ò b¾t ®Çu tõ sù lùa chän cña n«ng d©n, n«ng d©n trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn c«ng t¸c nghiªn cøu cïng víi nhµ khoa häc vµ phæ biÕn, chuyÓn giao kiÕn thøc, kü thuËt, kinh nghiÖm s¶n xuÊt cho n«ng d©n kh¸c trong vïng. Mét sè c¸ch trong híng nghiªn cøu nµy lµ nghiªn cøu cã ®Þnh h íng tíi n«ng d©n nghÌo. Coi träng kiÕn thøc cña n«ng d©n nghÌo, ®Æt ng êi n«ng d©n vµo viÖc kiÓm tra vµ cã vai trß ®¶o ngîc t×nh thÕ.
FAO (1992)® a ra ph ¬ng ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c. Cho ®©y lµ mét ph ¬ng ph¸p tiÕp cËn nh»m ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng n«ng nghiÖp, céng ®ång n«ng th«n trªn c¬ së bÒn v÷ng, viÖc nghiªn cøu chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt ngµnh trång trät ph¶i ®îc b¾t ®Çu tõ ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng.
Nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c cña FAO lµ mét nç lùc nh»m bæ sung vµ hoµn thiÖn cho c¸c tiÕp cËn ®¬n lÎ. XuÊt ph¸t ®iÓm cña hÖ thèng canh t¸c lµ nh×n nhËn c¶ n«ng tr¹i nh mét hÖ thèng:
+ Ph©n tÝch toµn bé h¹n chÕ vµ tiÒm n¨ng.
+ X¸c ®Þnh c¸c nghiªn cøu thÝch hîp theo thø tù u tiªn, nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt ® îc thÓ chÕ vµo chÝnh s¸ch.
+ Thö nghiÖm trªn thùc tÕ ®ång ruéng, hoÆc m« pháng c¸c hiÖu øng cña nã b»ng c¸c m« h×nh ho¸ trong tr êng hîp chÝnh s¸ch thay ®æi. Sau ®ã tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ hiÖn t¹i trªn quy m« toµn n«ng tr¹i tõ ®ã ®Ò xuÊt h íng c¶i tiÕn ph¸t triÓn cña n«ng tr¹i trong thêi gian tíi.
Theo tµi liÖu dÉn cña Ph¹m ChÝ Thµnh vµ céng sù (1996) cho kÕt qu¶ trong nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp ®îc thùc hiÖn theo c¸c bíc sau:
- M« t¶ nhanh ®iÓm nghiªn cøu, bao gåm ph¬ng ph¸p kh«ng dïng phiÕu ®iÒu tra vµ ph¬ng ph¸p cã dïng phiÕu ®iÒu tra.
- Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin tõ n«ng d©n am hiÓu c«ng viÖc (KIP).
- Ph ¬ng ph¸p thu thËp, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ th«ng tin (SWOT).
-Thu thËp th«ng tin, x¸c ®Þnh, chuÈn ®o¸n nh÷ng h¹n chÕ, trë ng¹i (Ph¬ng ph¸p ABC vµ ph ¬ng ph¸p WEB).
- X©y dùng b¶n ®å mÆt c¾t trong m« t¶ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vµ m« t¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng hé.
- Kh¶o s¸t vµ chuÈn ®o¸n (Nh÷ng nguyªn lý vµ thùc hµnh)
Sau khi thu thËp th«ng tin, ph¶i tiÕn hµnh xö lý, ph©n tÝch sè liÖu, tr×nh bµy kÕt qu¶ c¸c cuéc ®iÒu tra, kh¶o s¸t.
Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m TiÕn Dòng, §µo Ch©u Thu, TrÇn §øc Viªn (1996) ®· cã ®óc kÕt c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång bao gåm:
- TiÕp cËn tõ díi lªn trªn (Bottm - up) lµ dïng ph¬ng ph¸p quan s¸t ph©n tÝch t×m ®iÓm ¸ch t¾c cña hÖ thèng ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p can thiÖp thÝch hîp cã hiÖu qu¶. Tríc ®©y, thêng dïng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn tõ trªn xuèng, ph¬ng ph¸p nµy tá ra kh«ng hiÖu qu¶ v× nhµ nghiªn cøu kh«ng thÊy ®îc hÕt c¸c ®iÒu kiÖn cña n«ng d©n, do ®ã gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt thêng kh«ng phï hîp vµ ®îc thay thÕ b»ng ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña n«ng d©n (PRA).
- TiÕp cËn hÖ thèng (System approach): §©y lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu dïng ®Ó xÐt c¸c vÊn ®Ò trªn quan ®iÓm hÖ thèng, nã gióp cho sù hiÓu biÕt gi¶i thÝch c¸c mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a c¸c sù vËt hiÖn tîng.
- TiÕp cËn theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tõ thÊp lªn cao: Ph¬ng ph¸p nµy coi träng ph©n tÝch ®éng th¸i cña sù ph¸t triÓn c¬ cÊu c©y trång trong lÞch sö. V× qua ®ã, sÏ x¸c ®Þnh ®îc sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng trong t¬ng lai, ®ång thêi gióp cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c trë ng¹i phï hîp víi híng ph¸t triÓn ®ã.
Zandstra H.G vµ céng sù (1981), ®Ò xuÊt mét ph¬ng ph¸p nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång trªn n«ng tr¹i. C¸c t¸c gi¶ ®· chØ râ: S¶n lîng hµng n¨m trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt cã thÓ t¨ng lªn b»ng c¸ch c¶i thiÖn n¨ng suÊt c©y trång hoÆc trång t¨ng thªm c¸c c©y trång kh¸c trong n¨m. Nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång lµ t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng s¶n lîng b»ng c¶ hai c¸ch.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång nµy vÒ sau ®îc ViÖn nghiªn cøu lóa Quèc tÕ (IRRI) vµ c¸c ch¬ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu c©y trång quèc gia trong m¹ng líi hÖ thèng c©y trång Ch©u ¸ (Asian Cropping System Network - ACSN) sö dông ph¸t triÓn (Bïi Huy HiÓn vµ céng t¸c viªn, 2001). Qu¸ tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn mét lo¹t c¸c ho¹t ®éng trong n«ng tr¹i. Tæ chøc thùc hiÖn theo c¸c bíc sau:
(i) Chän ®iÓm: §Þa ®iÓm nghiªn cøu lµ mét hoÆc vµi lo¹i ®Êt. Tiªu chÝ ®Ó chän ®iÓm nghiªn cøu lµ cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt, ®¹i diÖn cho vïng réng lín, n«ng d©n s½n sµng hîp t¸c. SÏ rÊt thuËn lîi nÕu chän ®iÓm nghiªn cøu ®îc ChÝnh phñ u tiªn v× ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt sau nµy sÏ thùc hiÖn dÔ dµng h¬n.
(ii) M« t¶ ®iÓm: §iÓm nghiªn cøu sau khi chän sÏ ®îc m« t¶ vÒ ®Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, hiÖn tr¹ng c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®îc ®¸nh gi¸.
(iii) ThiÕt kÕ c¬ cÊu c©y trång: C¸c m« h×nh c©y trång ®îc thiÕt kÕ trªn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ®iÓm nghiªn cøu, nh»m ®¹t ®îc s¶n lîng, lîi nhuËn cao, æn ®Þnh vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i.
(iv) Thö nghiÖm c©y trång míi: C©y trång ®îc thö nghiÖm trªn ruéng n«ng d©n, nh»m x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ æn ®Þnh cña chóng. ChØ tiªu theo dâi gåm n¨ng suÊt n«ng häc, hiÖu qu¶ sö dông ®Êt, yªu cÇu vÒ tµi nguyªn (lao ®éng, vËt t vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ).
(v) §¸nh gi¸ s¶n xuÊt thö: Nh÷ng m« h×nh c©y trång cã n¨ng suÊt cao, hiÖu qu¶ ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn kÕt qu¶ thö nghiÖm, sau ®ã ®îc ®a vµo s¶n xuÊt thö nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi trªn diÖn réng cña m« h×nh triÓn väng tríc khi x©y dùng nh÷ng ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt ë qui m« lín h¬n.
(vi) Ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt: Sau khi x¸c ®Þnh nh÷ng c©y trång thÝch hîp nhÊt, nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt liªn hoµn kÌm theo, c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng víi sù gióp ®ì cña chÝnh quyÒn, x©y dùng ch¬ng tr×nh qu¶ng b¸, thùc hiÖn ch¬ng tr×nh s¶n xuÊt.
M¹ng líi hÖ thèng c©y trång Ch©u ¸ (ACSN) khi ®a ra híng dÉn qu¸ tr×nh thiÕt kÕ thö nghiÖm hÖ thèng c©y trång còng chØ r»ng "Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång c¶i tiÕn cho mét vïng bao gåm c¶ th©m canh, thay thÕ c©y trång n¨ng suÊt thÊp, ®a vµo nh÷ng kü thuËt th©m canh c¶i tiÕn. ë nh÷ng n¬i kü thuËt th©m canh cßn h¹n chÕ hoÆc cha cã s½n, c¸c nhµ nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång sÏ thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm ®¬n gi¶n trªn ruéng n«ng d©n "International Rice Reseach Institute", (1984).
* HÖ thèng n«ng nghiÖp (Agricultural systems)
HÖ thèng n«ng nghiÖp theo Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn V¨n DiÔn (1993) lµ: Mét phøc hîp cña ®Êt ®ai, nguån níc, c©y trång, vËt nu«i, lao ®éng, c¸c nguån lîi, c¸c ®Æc trng kh¸c trong mét ngo¹i c¶nh mµ n«ng hé qu¶n lý tuú theo së thÝch, kh¶ n¨ng, kü thuËt cã thÓ cã.
HÖ thèng n«ng nghiÖp thùc chÊt lµ mét hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®îc ®Æt trong mét ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, tøc lµ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp ®îc con ngêi t¸c ®éng b»ng lao ®éng, c¸c tËp qu¸n canh t¸c, hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch…. Nh×n chung hÖ thèng n«ng nghiÖp lµ mét hÖ thèng h÷u h¹n trong ®ã con ngêi ®ãng vai trß trung t©m, con ngêi qu¶n lý ®iÒu khiÓn c¸c hÖ thèng nhá trong ®ã theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh, nh»m mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt cho hÖ thèng n«ng nghiÖp.
HÖ thèng n«ng nghiÖp = HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp + C¸c yÕu tè kinh tÕ, x· héi.
Theo §μo ThÕ TuÊn, (1998), HTNN thùc chÊt lμ sù thèng nhÊt cña 2 hÖ thèng:
(1) HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lμ mét bé phËn cña hÖ sinh th¸i tù nhiªn, bao gåm c¸c c¬ thÓ sèng (c©y trång, vËt nu«i) trao ®æi n¨ng l−îng, vËt chÊt vμ th«ng tin víi ngo¹i c¶nh, t¹o nªn n¨ng suÊt s¬ cÊp (trång trät) vμ thø cÊp (ch¨n nu«i) cña hÖ sinh th¸i;
(2) HÖ kinh tÕ - x· héi, chñ yÕu lμ sù ho¹t ®éng cña con ng−êi trong s¶n xuÊt t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho toμn x· héi.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi cho thÊy qu¸ tr×nh thay ®æi c¬ b¶n nhÊt cña HTNN lμ sù tiÕn ho¸ cña hé n«ng d©n tõ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hμng ho¸. Sù thay ®æi theo h−íng ph¸t triÓn ®ã diÔn ra kh«ng ®ång thêi gi÷a c¸c vïng, c¸c lμng, c¸c hé. Do vËy mçi n¬i ph¶i x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p riªng cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm thùc tr¹ng cña hÖ thèng.
* HÖ thèng canh t¸c (Farming systems)
Theo Shaner, Philip, Sohomohl, (1982). HÖ Thèng canh t¸c lµ sù bè trÝ mét c¸ch thèng nhÊt, æn ®Þnh c¸c ngµnh nghÒ trong n«ng tr¹i ®îc qu¶n lý bëi hé gia ®×nh trong m«i trêng tù nhiªn, sinh häc, kinh tÕ x· héi, phï hîp víi môc tiªu, sù mong muèn, nguån lùc cña n«ng hé.
HÖ thèng canh t¸c lµ s¶n phÈm cña bèn nhãm biÕn sè: M«i trêng vËt lý, kü thuËt s¶n xuÊt, chi phèi cña nguån tµi nguyªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. Trong hÖ thèng canh t¸c vai trß cña con ngêi ®Æt ë vÞ trÝ trung t©m cña hÖ thèng vµ quan träng h¬n bÊt cø nguån tµi nguyªn nµo kÓ c¶ ®Êt canh t¸c. Nhµ thæ nhìng häc ngêi Mü ®· chøng minh cho quan ®iÓm nµy, «ng cho r»ng ®Êt kh«ng ph¶i lµ quan träng nhÊt mµ chÝnh con ngêi sèng trªn m¶nh ®Êt ®ã. Muèn ph¸t triÓn mét vïng n«ng nghiÖp, kü n¨ng cña n«ng d©n cã t¸c dông h¬n ®é ph× cña ®Êt (Cao Liªm vµ céng sù 1996) .
Mét kh¸i niÖm kh¸c coi träng vai trß cña con ngêi lµ ph©n ra: HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp (Agro-ecosystems) vµ hÖ kinh tÕ x· héi (Socio - economic Systems). Trong ®ã hÖ kinh tÕ - x· héi lµ hÖ tÝch cùc, sù biÕn ®æi chung cña hÖ thèng n«ng nghiÖp phô thuéc phÇn lín hÖ nµy (Lª Träng Cóc, 1996).
* HÖ thèng trång trät (Cropping Systems)
HÖ thèng trång trät lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt c©y trång trong mét n«ng tr¹i hay mét vïng, nã bao gåm c¸c hîp phÇn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt, bao gåm c¸c tæ hîp c©y trång trong n«ng tr¹i, c¸c hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt cïng mèi quan hÖ cña chóng víi m«i trêng.
HÖ thèng c©y trång lµ tæ hîp c©y trång bè trÝ theo kh«ng gian, thêi gian víi hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt ®îc thùc hiÖn nh»m ®¹t n¨ng suÊt c©y trång cao, n©ng cao ®é ph× cña ®Êt ®ai.
Theo NguyÔn Duy TÝnh, (1995), chuyÓn ®æi hay hoµn thiÖn hÖ thèng c©y trång lµ ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi trªn c¬ së c¶i tiÕn hÖ thèng c©y trång cò hoÆc ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi b»ng t¨ng vô, t¨ng c©y hoÆc thay thÕ c©y trång ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ h¬n tiÒm n¨ng ®Êt ®ai con ngêi vµ lîi thÕ so s¸nh trªn vïng sinh th¸i. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu thùc hiÖn hoµn thiÖn hÖ thèng c©y trång cÇn chØ râ nh÷ng yÕu tè nguyªn nh©n c¶n trë sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t×m ra c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc ®ång thêi dù b¸o nh÷ng vÊn ®Ò t¸c ®éng kÌm theo khi thùc hiÖn vÒ m«i trêng tù nhiªn, kinh tÕ x· héi. X©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸, hiÖu qu¶, bÒn v÷ng, n©ng cao thu nhËp c¶i thiÖn ®êi sèng cho n«ng d©n, thùc hiÖn x©y dùng n«ng th«n míi giµu ®Ñp, v¨n minh, phï hîp víi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸.
Néi dung cèt lâi cña c¬ cÊu biÓu hiÖn vÞ trÝ, vai trß cña tõng bé phËn, c¸c mèi quan hÖ t¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a chóng trong tæng thÓ. Mét c¬ cÊu cã tÝnh æn ®Þnh t¬ng ®èi ®îc thay ®æi ®Ó ngµy cµng hoµn thiÖn, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, ®iÒu kiÖn lÞch sö, x· héi nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu c©y trång lÖ thuéc rÊt nghiªm ngÆt vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c¸c nguån tµi nguyªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi. ViÖc duy tr× hay thay ®æi c¬ cÊu kh«ng ph¶i lµ môc tiªu mµ chØ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó t¨ng trëng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. C¬ cÊu c©y trång cßn lµ c¬ së ®Ó bè trÝ mïa vô, chÕ ®é lu©n canh c©y trång, thay ®æi theo nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mµ thùc tiÔn s¶n xuÊt ®ßi hái, ®Æt ra cho ngµnh s¶n xuÊt trång trät nh÷ng yªu cÇu cÇn gi¶i quyÕt.
+ Kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu c©y trång
C¬ cÊu c©y trång lµ thµnh phÇn c¸c gièng, loµi c©y trång cã trong mét vïng ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, nã liªn quan tíi c¬ cÊu c©y trång n«ng nghiÖp, nã ph¶n ¸nh sù ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña mçi vïng, nh»m cung cÊp ®îc nhiÒu nhÊt nh÷ng s¶n phÈm phôc vô cho nhu cÇu cña con ngêi (§µo ThÕ TuÊn,1984); (Cao Liªm, TrÇn §øc Viªn, 1990).
C¬ cÊu c©y trång lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña mét hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt gäi lµ chÕ ®é canh t¸c. Ngoµi c¬ cÊu c©y trång, chÕ ®é canh t¸c bao gåm chÕ ®é lu©n canh, lµm ®Êt, bãn ph©n, ch¨m sãc, phßng trõ s©u bÖnh vµ cá d¹i. C¬ cÊu c©y trång lµ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt cña chÕ ®é canh t¸c, v× chÝnh nã quyÕt ®Þnh néi dung cña c¸c biÖn ph¸p kh¸c (§µo ThÕ TuÊn, 1984).
C¬ cÊu c©y trång cßn lµ thµnh phÇn cña mét néi dung réng h¬n gäi lµ c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh trªn ®· nãi bao gåm nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt nh trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn n«ng s¶n (§µo ThÕ TuÊn, 1978).
X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång cßn lµ néi dung ph©n vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Muèn lµm c«ng t¸c ph©n vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý nhÊt ®èi víi mçi vïng. §©y lµ mét c«ng viÖc kh«ng thÓ thiÕu ®îc nÕu chóng ta x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng hãa lín (§µo ThÕ TuÊn, 1962).
C¬ cÊu c©y trång vÒ mÆt diÖn tÝch tû lÖ c¸c lo¹i c©y trång trªn diÖn tÝch canh t¸c, tû lÖ nµy phÇn nµo nãi lªn tr×nh ®é s¶n xuÊt cña tõng vïng. Tû lÖ c©y l¬ng thùc cao, tû lÖ c©y c«ng nghiÖp, c©y thùc phÈm thÊp, ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt thÊp. Tû lÖ c¸c lo¹i c©y trång cã s¶n phÈm tiªu thô t¹i chç cao, c¸c lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ thÊp, chøng tá s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë ®ã kÐm ph¸t triÓn.
Trong c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ mét trong nh÷ng c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh ph¬ng híng s¶n xuÊt. Sù ®a d¹ng ho¸ c©y trång, t¨ng trëng theo c¸c môc tiªu cô thÓ sÏ t¹o nÒn t¶ng cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n còng nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai.
+ Kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu c©y trång hîp lý
C¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ sù ®Þnh h×nh vÒ mÆt tæ chøc c©y trång trªn ®ång ruéng vÒ sè l îng, tû lÖ, chñng lo¹i, vÞ trÝ vµ thêi ®iÓm, cã tÝnh chÊt x¸c ®Þnh lÉn nhau, nh»m t¹o ra sù céng hëng c¸c mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸c lo¹i c©y trång víi nhau ®Ó khai th¸c sö dông mét c¸ch tiÕt kiÖm, hîp lý nhÊt c¸c nguån tµi nguyªn cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (§µo ThÕ TuÊn, 1978).
Theo §µo ThÕ TuÊn (1989), Phïng §¨ng Chinh, Lý Nh¹c (1987), c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn kinh tÕ - x· héi cña vïng. C¬ cÊu c©y trång hîp lý cßn thÓ hiÖn tÝnh hiÖu qu¶ cña mèi quan hÖ gi÷a c©y trång ®îc bè trÝ trªn ®ång ruéng, lµm cho s¶n xuÊt ngµnh trång trät ph¸t triÓn toµn diÖn, m¹nh mÏ v÷ng ch¾c theo híng s¶n xuÊt th©m canh g¾n víi ®a canh, s¶n xuÊt hµng ho¸ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. C¬ cÊu c©y trång lµ mét thùc tÕ kh¸ch quan, nã ® îc h×nh thµnh tõ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cô thÓ vµ vËn ®éng theo thêi gian.
C¬ cÊu c©y trång hîp lý cßn biÓu hiÖn lµ viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi trªn c¬ së c¶i biÕn hÖ thèng c©y trång cò hoÆc ph¸t triÓn hÖ thèng c©y trång míi. Trªn c¬ së tæ hîp l¹i c¸c c«ng thøc lu©n canh, tæ hîp l¹i c¸c thµnh phÇn c©y trång, gièng c©y trång, ®¶m b¶o c¸c thµnh phÇn trong hÖ thèng cã mèi quan hÖ t¬ng t¸c víi nhau, thóc ®Èy lÉn nhau, nh»m khai th¸c tèt nhÊt lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, t¹o cho hÖ thèng cã søc s¶n xuÊt cao, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i (Lª Duy Thíc, 1991).
Dùa trªn quan ®iÓm sinh häc §µo ThÕ TuÊn (1978) cho r»ng, bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý lµ chän mét cÊu tróc c©y trång trong hÖ sinh th¸i nh©n t¹o, lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t n¨ng suÊt s¬ cÊp cao nhÊt. VÒ mÆt kinh tÕ, c¬ cÊu c©y trång hîp lý cÇn tháa m·n yªu cÇu chuyªn canh vµ tû lÖ s¶n phÈm hµng hãa cao. B¶o ®¶m viÖc hç trî cho ngµnh s¶n xuÊt chÝnh, ph¸t triÓn ch¨n nu«i, tËn dông nguån lîi tù nhiªn, ngoµi ra cßn ph¶i ®¶m b¶o viÖc ®Çu t lao ®éng, vËt t kü thuËt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý ngoµi viÖc gi¶i quyÕt tèt mèi liªn hÖ gi÷a c©y trång víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, cÇn ph¶i dùa trªn ph¬ng híng s¶n xuÊt cña vïng. Ph¬ng híng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh c¬ cÊu c©y trång, nhng c¬ cÊu c©y trång l¹i lµ c¬ së hîp lý cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch x¸c ®Þnh ph¬ng híng s¶n xuÊt (Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m TiÕn Dòng, §µo Ch©u Thu, TrÇn §øc Viªn 1996), (§µo ThÕ TuÊn,1984).
2.3 Nghiªn cøu chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång
ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ sù thay ®æi theo tû lÖ % cña diÖn tÝch gieo trång, nhãm c©y trång, cña c©y trång trong nhãm hoÆc trong tæng thÓ vµ nã chÞu sù t¸c ®éng, thay ®æi cña yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn bíc chuyÓn tõ hiÖn tr¹ng c¬ cÊu c©y trång cò sang c¬ cÊu c©y trång míi (§µo ThÕ TuÊn,1978).
NguyÔn Duy TÝnh (1995) cho r»ng, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ c¶i tiÕn hiÖn tr¹ng c¬ cÊu c©y trång cã tríc sang c¬ cÊu c©y trång míi nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña s¶n xuÊt. Thùc chÊt cña chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p (Kinh tÕ, kü thuËt, chÝnh s¸ch x· héi) nh»m thóc ®Èy c¬ cÊu c©y trång ph¸t triÓn, ®¸p øng nh÷ng môc tiªu cña x· héi. C¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång lµ rÊt quan träng trong ®iÒu kiÖn mµ ë ®ã kinh tÕ thÞ trêng cã nhiÒu t¸c ®éng ¶nh hëng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång chÝnh lµ ph¸ vì thÕ ®éc canh trong trång trät nãi riªng, trong n«ng nghiÖp nãi chung. §Ó h×nh thµnh mét c¬ cÊu c©y trång míi phï hîp cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, dùa vµo ®Æc tÝnh sinh häc cña tõng lo¹i c©y trång, ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng (Lª Duy Thíc, 1997).
ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®îc b¾t ®Çu b»ng viÖc ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng. ChÝnh tõ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c©y trång t¹i khu vùc nghiªn cøu míi t×m ra c¸c h¹n chÕ vµ lîi thÕ, so s¸nh ®Ó ®Ò xuÊt c¬ cÊu c©y trång hîp lý. Khi thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
- Ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu thÞ trêng.
- Ph¶i khai th¸c hiÖu qu¶ c¸c tiÒm n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña mçi vïng.
- Bè trÝ c¬ cÊu c©y trång ph¶i biÕt lîi dông triÖt ®Ó nh÷ng ®Æc tÝnh sinh häc cña mçi lo¹i c©y trång phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, nh»m gi¶m tèi ®a sù ph¸ ho¹i cña dÞch bÖnh vµ c¸c ®iÒu kiÖn thiªn tai kh¾c nghiÖt g©y ra.
- ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
- VÒ mÆt kinh tÕ, viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®¶m b¶o cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm hµng hãa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao.
Nghiªn cøu c¶i tiÕn c¬ cÊu c©y trång lµ t×m ra c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng n«ng s¶n b»ng c¸ch ¸p dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµo hÖ thèng c©y trång hiÖn t¹i hoÆc ®a ra nh÷ng hÖ thèng c©y trång míi. Híng vµo c¸c hîp phÇn tù nhiªn, sinh häc, kü thuËt, lao ®éng, qu¶n lý, thÞ trêng, ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu c©y trång trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt (Lª Minh To¸n, 1998).
Nghiªn cøu c¶i tiÕn c¬ cÊu c¬ cÊu c©y trång ph¶i ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång phï hîp víi thùc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ ®Þnh lîng, ®Þnh tÝnh, dù b¸o ®îc m« h×nh s¶n xuÊt trong t¬ng lai; Ph¶i kÕ thõa nh÷ng c¬ cÊu c©y trång truyÒn thèng vµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tÕ, híng tíi t¬ng lai ®Ó kÕt hîp c¸c yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi (Lª Träng Cóc, TrÇn §øc Viªn 1995), (Tr¬ng §Ých, 1995), (Vâ Minh Kha, 1990).
Nghiªn cøu c¬ cÊu c©y trång lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p kinh tÕ kü thuËt nh»m môc ®Ých sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn, n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, chÊt l îng s¶n phÈm. (NguyÔn Duy TÝnh, 1995).
2.4 Nh÷ng c¨n cø lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh hÖ thèng c©y trång hîp lý
Bè trÝ c©y trång hîp lý lµ biÖn ph¸p kü thuËt tæng hîp nh»m s¾p xÕp l¹i c¸c ho¹t ®éng cña hÖ sinh th¸i khi nã lîi dông tèt nhÊt ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhng l¹i nÐ tr¸nh ®îc thiªn tai. Lîi dông ®Æc tÝnh sinh häc cña c©y trång, tr¸nh s©u bÖnh, cá d¹i, ®¶m b¶o s¶n lîng cao vµ tû lÖ hµng ho¸ lín. (Lª Hng Quèc, 1994).
C¸c néi dung trªn ®ù¬c thÓ hiÖn trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña (T«n ThÊt ChiÓu, 1993); (§êng Hång DËt 1993). ViÖc x¸c ®Þnh hÖ thèng c©y trång cho mét vïng, mét khu vùc s¶n xuÊt ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ ngoµi viÖc gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a hÖ thèng c©y trång víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, quÇn thÓ sinh vË._.t, tËp qu¸n canh t¸c, cßn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ph¬ng híng s¶n xuÊt ë vïng, khu vùc ®ã. Mét mÆt ph¬ng híng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh c¬ cÊu c©y trång nhng ®ång thêi c¬ cÊu c©y trång l¹i lµ c¬ së hîp lý nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ph¬ng híng s¶n xuÊt cña vïng hoÆc khu vùc ®ã. V× vËy nghiÖn cøu bè trÝ hÖ thèng c©y trång cã c¬ së khoa häc sÏ cã ý nghÜa quan träng gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý x¸c ®Þnh ®îc ph¬ng híng s¶n xuÊt mét c¸ch ®óng ®¾n. (Phïng §¨ng Chinh, Lý Nh¹c 1987); (Ph¹m ChÝ Thµnh, 1998).
Nh÷ng nghiªn cøu míi ®©y vÒ hÖ thèng c©y trång cña c¸c t¸c gi¶ ®· chøng minh ®îc mèi quan hÖ gi÷a c©y trång víi c¸c yÕu tè tù nhiªn.
2.4.1 Nhãm c¸c yÕu tè tù nhiªn
Theo TrÇn §øc H¹nh vµ CTV, (1997) cho r»ng, khÝ hËu lµ yÕu tè rÊt quan träng cña hÖ sinh th¸i, viÖc bè trÝ c«ng thøc lu©n canh vµ thêi vô thÝch hîp cho tõng lo¹i c©y trång ®Ó tËn dông tèi ®a mÆt thuËn lîi cña thêi tiÕt tr¸nh nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi sÏ cho s¶n phÈm cao nhÊt vµ còng lµ kinh tÕ nhÊt
* NhiÖt ®é: NhiÖt ®é lµ yÕu tè cÇn cho mäi sù sèng, ®Æc biÖt lµ c©y trång. C©y trång chØ sinh trëng, ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÝch hîp vµ an toµn ë ngìng nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh, trong lóc ®ã nhiÖt ®é l¹i lµ yÕu tè thay ®æi theo th¸ng trong n¨m. Do vËy, ®Ó ph©n vïng bè trÝ c©y trång hîp lý th× theo t¸c gi¶ §µo ThÕ TuÊn (1982) cÇn dùa vµo 2 chØ tiªu vÒ nhiÖt ®é, ®ã lµ tæng sè nhiÖt ®é vµ ngµy cã nhiÖt ®é > 200c, t¸c gi¶ ®· chia c©y trång ra lµm ba lo¹i: c©y a nãng lµ thêng sinh trëng, ph¸t triÓn, ra hoa kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é 200C nh l¹c, lóa, ®ay, mÝa... C©y a l¹nh lµ nh÷ng c©y sinh trëng tèt vµ ra hoa kÕt qu¶ tèt ë nhiÖt ®é díi 200C nh lóa m×, khoai t©y, xu hµo c¶i b¾p. Nh÷ng c©y trung gian lµ nh÷ng c©y yªu cÇu nhiÖt ®é xung quanh 200C ®Ó sinh trëng vµ ra hoa kÕt qu¶. (Lý Nh¹c vµ CTV, 1987).
ViÖc bè trÝ hÖ thèng c©y trång, ®Æc biÖt ®èi víi c©y hµng n¨m phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tæng tÝch «n hµng n¨m cã ë tõng vïng, tiÓu vïng sinh th¸i vµ nhiÖt lîng mµ c©y cÇn ®Ó hoµn thµnh chu tr×nh sinh trëng vµ ph¸t triÓn.
Trong bè trÝ hÖ thèng c©y trång ®Ó x¸c ®Þnh c©y trång trong mét n¨m cã thÓ ®a ra nhiÖt ®é cña vïng vµ tæng nhiÖt ®é mét vô cña c©y trång. NÕu tÝnh c¶ thêi gian lµm ®Êt mét vô c©y a l¹nh cÇn kho¶ng 1800 - 20000C vµ c©y a nãng cÇn 30000C. ë ®ång b»ng B¾c bé mét n¨m s¶n xuÊt hai vô lóa vµ mét vô ®«ng th× cÇn tæng tÝch «n 78000C.
* Lîng ma: Níc lµ yÕu tè cÇn cho sù sèng, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó th©m canh t¨ng vô, t¹o n¨ng suÊt, s¶n lîng cao vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §Æc biÖt lµ víi nh÷ng vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi chñ ®éng tíi th× ma vµ lîng níc ma cã ý nghÜa v« cïng quan träng. Theo Phïng §¨ng Chinh (1987) ®Ó bè trÝ cho c©y trång hîp lý cÇn n¾m ®îc chÕ ®é ma trong n¨m cña tõng vïng, ®é Èm ®Ó võa lîi dông lîng ma võa tr¸nh ®îc thiÖt h¹i do óng lôt g©y nªn, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn kh«ng chñ ®éng ®îc nguån níc tíi.
* §é Èm: Trong hÖ thèng canh t¸c, ®Æc biÖt ®èi tîng lµ c©y trång th× ®é Èm cã ý nghÜa rÊt lín, ®é Èm liªn quan tíi sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c©y trång. §é Èm qu¸ cao sù tho¸t h¬i níc khã kh¨n, ®é më khÝ khæng h¹n chÕ, CO2 x©m nhËp vµo c©y gi¶m, gi¶m chÊt kh« tÝch luü do vËy gi¶m n¨ng suÊt c©y trång. Bªn c¹nh ®ã ®é Èm cao cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cho s©u bÖnh ph¸t triÓn
§é Èm thÊp cïng víi nhiÖt ®é cao lµm cho sù tho¸t h¬i níc, h« hÊp t¨ng ®· g©y tiªu hao chÊt kh«, gi¶m n¨ng suÊt sinh vËt häc. §é Èm thÊp cßn lµm cho søc sèng h¹t phÊn ë c¸c c©y trång gi¶m ¶nh hëng qu¸ tr×nh thô phÊn nªn tØ lÖ h¹t lÐp cao, n¨ng suÊt c©y trång gi¶m ®¸ng kÓ
* ¸nh s¸ng: Lµ yÕu tè biÕn ®éng ¶nh hëng tíi n¨ng suÊt, mµ n¨ng suÊt lµ môc tiªu c¬ b¶n cña hÖ thèng canh t¸c. §èi víi c©y trång tuú tõng lo¹i mµ c©y trång cã yªu cÇu vÒ cêng ®é ¸nh s¸ng kh¸c nhau. C©y trång ph¶n øng víi cêng ®é bøc x¹ biÓu hiÖn lµ giê n¾ng th× ngêi ta chia lµm 2 nhãm: c©y a s¸ng vµ c©y a bãng r©m. Cßn c©y trång ph¶n øng víi quang chu kú th× ngêi ta chia thµng nhãm c©y ng¾n ngµy vµ nhãm c©y dµi ngµy. Cho nªn cÇn n¾m ®îc yªu cÇu cña mçi lo¹i c©y trång vµ kh¶ n¨ng cung cÊp ¸nh s¸ng cña tõng vïng, tõng thêi gian trong n¨m ®Ó bè trÝ c©y trång mét c¸ch hîp lý.
* §Êt ®ai vµ ®Þa h×nh: §Êt ®ai chÝnh lµ m«i trêng nu«i sèng c©y, lµ n¬i cung cÊp níc vµ chÊt dinh dìng cho c©y trång, tõ ®ã míi cã nguån thøc ¨n chÝnh cho c¸c vËt nu«i. §iÒu kiÖn ®Êt ®ai lµ mét trong nh÷ng c¨n cø quan träng sau ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Ó bè trÝ hÖ thèng c©y trång.
C¸c t¸c gi¶ Lª Th¸i B¹t (1991). Bïi Quang To¶n(1993) cho r»ng: §Êt ®ai ®ãng vai trß quan träng nh mét t¸c nh©n tiÕp nhËn vµ tÝch luü c¸c tµi nguyªn tõ thµnh phÇn kh¸c cña hÖ sinh th¸i.
§Þa h×nh cao hay thÊp, ®é dèc nhiÒu hay Ýt ®Òu ¶nh hëng tíi chÊt lîng ®Êt, thµnh phÇn c¬ giíi ®Êt, tÝnh chÊt lý, ho¸ häc cña ®Êt vµ cßn chi phèi ®Õn chÕ ®é khÝ hËu (vïng nói cao) nghiªn cøu yÕu tè nµy ®Ó biÕt mµ lùa chän c©y trång, vËt nu«i vµ c¬ cÊu c¸c lo¹i gièng kh¸c nhau sao cho hîp lý.
§èi víi ®Þa h×nh lµ ®Êt dèc, viÖc sö dông ®Êt ®Ó trång c¸c lo¹i c©y nµo cßn lÖ thuéc vµo c¸c yÕu tè kh¸c nh: ®Êt dèc xãi mßn nhiÒu, c¸c tÝnh chÊt lý ho¸ cña ®Êt vµ c¸c biÖn ph¸p canh t¸c cã thÓ ¸p dông ®Ó chèng xãi mßn theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña vïng sinh th¸i (Hoµng V¨n §øc, 1992; Bïi ThÞ X«, 1994).
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn ®Êt dèc ë bÊt cø n¬i nµo còng lu«n lu«n chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi lín h¬n so víi c¸c vïng ®ång b»ng. Thªm vµo ®ã mét sè yÕu tè nh xãi mßn ®Êt mµu do ma, t×nh tr¹ng kh« h¹n sÏ lµm suy gi¶m tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ canh t¸c trªn ®Êt dèc dÉn ®Õn lµm gi¶m s¶n lîng vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm thu ®îc trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch (NguyÔn §¨ng Kh«i, 1974).
C©y trång lÊy chÊt dinh dìng tõ ®Êt nhng hÇu nh kh«ng hoµn l¹i toµn bé cho ®Êt nªn ®Êt rÊt dÔ bÞ nghÌo kiÖt tho¸i ho¸. Do vËy bªn c¹nh viÖc bè trÝ c©y trång mét c¸ch hîp lý ®Ó võa cho n¨ng suÊt cao võa c¶i t¹o ®îc ®Êt th× viÖc canh t¸c ®óng kü thuËt bæ sung chÊt dinh dìng cho ®Êt lµ hÕt søc cÇn thiÕt
2.4.2 Nhãm yÕu tè kü thuËt
- Gièng c©y trång, vËt nu«i: Lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp. CÇn ¸p dông tèt c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ tiÕn bé vÒ gièng ®Ó bè trÝ c©y trång, vËt nu«i mét c¸ch hîp lý, lîi dông tèt nhÊt tiÒm n¨ng ®Êt ®ai khÝ hËu cña tõng vïng. ViÖc nghiªn cøu ra c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña vïng chÝnh lµ lµm t¨ng tÝnh hîp lý cña HTCT. Ngµy nay cã rÊt nhiÒu tiÕn bé trong c«ng t¸c chän t¹o vµ nhËp néi gièng ®· cho chóng ta nhiÒu gièng tèt: vÒ n¨ng suÊt chÊt lîng vµ c¶ tÝnh chèng chÞu, tÝnh thÝch øng.
- Thêi vô: lµ yÕu tè quan träng trong trång trät vµ lu«n g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm cña gièng vµ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, khÝ hËu. Theo Lý Nh¹c vµ CTV(1987) th× thêi vô võa cã tÝnh ®Þnh tÝnh võa cã tÝnh ®Þnh lîng ®Ó x©y dùng hÖ thèng canh t¸c. Tõ c¬ së ®ã bè trÝ lo¹i c©y trång sinh trëng, ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi u, trong mèi quan hÖ víi c©y trång ®Ó cho n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh
- Kü thuËt canh t¸c: ChÝnh lµ yÕu tè mµ con ngêi t¸c ®éng vµo ®Ó nh»m t¹o ra sù hµi hoµ gi÷a c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
2.4.3 Nhãm yÕu tè kinh tÕ x· héi
Theo Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn §øc Viªn (1992) c¸c nh©n tè kinh tÕ x· héi ®Õn viÖc x©y dùng HTCT ®ã chÝnh lµ c¬ së vËt chÊt, nguån vèn, nguån lao ®éng, thÞ trêng tiªu thô, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tËp qu¸n canh t¸c vµ kinh nghiÖp s¶n xuÊt truyÒn thèng
- C¬ së vËt chÊt lµ yÕu tè hÕt søc quan träng ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô tíi tiªu ®¶m b¶o cho c©y trång sinh trëng ph¸t triÓn tèt, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh th©m canh, t¨ng vô t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ ®a d¹ng s¶n phÈm. Mét yÕu tè n÷a ®ã lµ giao th«ng cã ý nghÜa trong viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, giao th«ng thuËn lîi t¹o ®iÒu kiÖn cho sù lu th«ng ph©n phèi s¶n phÈm ®îc nhanh chãng tr¸nh h háng vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm ®¹t cao h¬n
- Nguån ®Çu t
Vèn: chÝnh lµ tiÒm lùc kinh tÕ cña hé n«ng d©n, lµ yÕu tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi kinh tÕ cho c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt. N«ng d©n kh«ng cã vèn th× s¶n xuÊt kh«ng cã hiÖu qu¶, thu nhËp thÊp
Lao ®éng: lµ yÕu tè cÇn quan t©m khi x©y dùng mét HTCT hîp lý. Sö dông lao ®éng g¾n liÒn víi tr×nh ®é d©n trÝ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®ång thêi t¹o ra ®îc viÖc lµm n©ng cao thu nhËp cho ngêi n«ng d©n
TËp qu¸n canh t¸c: nh÷ng tËp qu¸n kinh nghiÖm tèt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÝnh lµ c¬ së gióp cho viÖc nghiªn cøu c¶i tiÕn HTCT cò vµ tõ c¸c tiÕn bé kü thuËt còng dÔ dµng ®îc chÊp nhËn h¬n
- ChÝnh s¸ch - HÖ thèng c©y trång
§Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc, phï hîp víi nhu cÇu cña thùc tiÔn vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña x· héi cÇn cã chÝnh s¸ch vÒ khoa häc - c«ng nghÖ ®Ó th«ng qua nghiªn cøu, nh»m thiÕt lËp ngay trªn ®ång ruéng cña ng êi n«ng d©n nh÷ng m« h×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång cã hiÖu qu¶ ®ång thêi chuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n nh»m nh©n réng m« h×nh. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh ®Ó hç trî cho ngêi n«ng d©n khi míi b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång còng nh chÝnh s¸ch khen th ëng ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng hé, ®Þa ph¬ng chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶ (§µo ThÕ TuÊn, 1997).
* ThÞ trêng - HÖ thèng c©y trång
Theo Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubingeld (Kinh tÕ häc vÜ m«, NXB Thèng kª, Hµ Néi, 1999) (DÉn Hå GÊm, 2003) th× thÞ trêng lµ tËp hîp nh÷ng ngêi mua, ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau dÉn ®Õn kh¶ n¨ng trao ®æi. ThÞ trêng lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
ThÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ trêng cã nhiÒu ngêi mua, ng êi b¸n. Kh«ng cã mét c¸ nh©n nµo cã ¶nh h ëng ®¸ng kÓ ®Õn ngêi mua, ngêi b¸n. Trong thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o thêng phæ biÕn mét gi¸ duy nhÊt lµ gi¸ thÞ trêng. ThÞ trêng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ nh÷ng ng êi b¸n kh¸c nhau cã thÓ ®Æt gi¸ kh¸c nhau cho cïng mét lo¹i s¶n phÈm, khi ®ã gi¸ thÞ trêng ® îc hiÓu lµ gi¸ b×nh qu©n phæ biÕn.
Kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó mua b¸n, trao ®æi trªn thÞ trêng, gi¸ trÞ cña s¶n phÈm hµng ho¸ ph¶i th«ng qua thÞ trêng, ®îc thÞ trêng chÊp nhËn (DÉn theo Hå GÊm, 2003).
Cã thÓ sö dông tû suÊt lîi nhuËn MBCR (Marginal Benefit cost Ratio) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña hÖ thèng c©y trång.
MBCR
=
Tæng thu nhËp hÖ thèng míi - Tæng thu nhËp hÖ thèng cò
Tæng chi phÝ hÖ thèng míi - Tæng chi phÝ hÖ thèng cò
Khi MBCR > 2 th× hÖ thèng c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh tÕ (Ph¹m ChÝ Thµnh, 1996).
2.5 Vai trß cña s¶n xuÊt ruéng bËc thang ®èi víi ngêi d©n vïng cao
Trong nhiÒu n¨m qua, do søc Ðp cña gia t¨ng d©n sè, nhu cÇu ph¸t triÓn ®Ó ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc t¹i chç ë miÒn nói ®· trë thµnh vÊn ®Ò tÊt yÕu. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t rõng lµm n¬ng ®Ó trång c©y l¬ng thùc ng¾n ngµy ®· g©y nhiÒu t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng. Tµi nguyªn ®Êt, níc bÞ suy tho¸i sau nhiÒu chu kú canh t¸c. Mét khi m«i trêng bÞ tho¸i ho¸ th× thiªn tai nh h¹n h¸n, lò lôt, nhÊt lµ lò quÐt cµng x¶y ra thêng xuyªn h¬n, dÉn tíi nh÷ng thiÖt h¹i to lín vÒ ngêi vµ cña cho nh©n d©n vµ g©y nhiÒu khã kh¨n cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
V× vËy, ®Ó gi¶m bít søc Ðp tõ canh t¸c n¬ng rÉy ¶nh hëng ®Õn tµi nguyªn m«i trêng th× ph¸t triÓn s¶n xuÊt lóa trªn hÖ thèng ruéng bËc thang sÏ gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ vïng miÒn nói phÝa B¾c.
2.6 KÕt qu¶ nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc
2.6.1 T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang vïng miÒn nói phÝa B¾c
Tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña toµn vïng lµ 100.964 km2 (chiÕm 30,7% diÖn tÝch c¶ níc). D©n sè n¨m 2007 lµ 11.769 ngh×n ngêi (chiÕm 14,4 % d©n sè toµn quèc). MËt ®é d©n sè b×nh qu©n 213 ngêi/km2 (n¨m 2007). Céng ®ång d©n c trong vïng bao gåm nhiÒu d©n téc sinh sèng, trong ®ã cã c¸c d©n téc chiÕm ®a sè lµ: Kinh, Th¸i, Tµy, Nïng, M«ng, Dao,… C¸c tØnh trung du miÒn nói phÝa B¾c cã kho¶ng 1.346 ngh×n ha ®Êt n«ng nghiÖp, b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp n¨m 2007 lµ 1.144 m2/khÈu, b»ng 88,5% so víi ®Êt n«ng nghiÖp toµn quèc. Trong ®ã, phÇn lín lµ ®Êt ruéng bËc thang, nhiÒu tØnh miÒn nói cã tíi 75 – 80% diÖn tÝch ®Êt ruéng chØ cÊy 1 vô lóa/n¨m. DiÖn tÝch cÊy vô xu©n toµn vïng n¨m 2007 lµ 252 ngh×n ha, chiÕm 55% diÖn tÝch ruéng, diÖn tÝch lóa mïa toµn vïng lµ 456 ngh×n ha (Nguån tæng côc thèng kª)
Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng ®ã lµ thiÕu níc tíi trong vô Xu©n vµ nÒn nhiÖt ®é thÊp, nhiÖt ®é trung b×nh vô ®«ng xu©n trong vïng lµ 16-190C, lîng ma trung b×nh 200 – 230 mm. Cã nh÷ng n¬i nhiÖt ®é trung b×nh vô §«ng Xu©n lµ 14-170C nh Mï Cang Ch¶i – Yªn B¸i, Hoµng Su Ph× - Hµ Giang. MÆt kh¸c phÇn lín ngêi d©n n¬i ®©y lµ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, kh¶ n¨ng vµ c¬ héi tiÕp cËn víi khoa häc kü thuËt cßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vµ t¨ng hÖ sè sö dông ®Êt.
ChÝnh v× vËy, phÇn lín diÖn tÝch ruéng bËc thang ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam vÉn trong t×nh tr¹ng chØ canh t¸c mét vô lóa Mïa, bá ho¸ vô Xu©n vµ vô §«ng. Nh÷ng huyÖn vïng cao nh: Mï Cang Ch¶i, Tr¹m TÊu – Yªn B¸i gÇn nh 100% ruéng bËc thang chØ canh t¸c mét vô lóa Mïa. ë Na Hang Tuyªn Quang, Hoµng Su Ph× Hµ Giang, S«ng M· S¬n La gÇn 50% diÖn tÝch ®Êt ruéng chØ cÊy ®îc 1 vô lóa Mïa
2.6.2 KÕt qu¶ nghiªn cøu trong níc
T¹i ViÖt Nam hÖ thèng canh t¸c ®· ® îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr íc, c¸c nhµ khoa häc miÒn B¾c ®· dµy c«ng nghiªn cøu ® a vô lóa xu©n thµnh vô s¶n xuÊt chÝnh. Mét hÖ thèng t ¬ng ®èi hoµn chØnh gieo cÊy lóa xu©n ®· ® îc x©y dùng tõ vô xu©n n¨m 1968 ë huyÖn H¶i HËu - tØnh Nam §Þnh víi 100% diÖn tÝch. Vô ®«ng ë miÒn B¾c hoµn toµn thÝch hîp víi c¸c c©y trång cã nguån gèc «n ®íi nh b¾p c¶i, su hµo, khoai t©y, hµnh t©y... vµ mét sè c©y trång nh l¹c, khoai lang, cµ chua, thuèc l¸, ng«.... N íc ta cã tËp ®oµn gièng c©y trång kh¸ phong phó, tõ c¸c c©y trång cã nguån gèc nhiÖt ®íi ®Õn c¸c c©y trång cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi. Tõ tËp ®oµn gièng c©y trång ng¾n ngµy ®Õn trung ngµy vµ dµi ngµy, ®ã lµ c¬ së ®Ó ®a d¹ng ho¸ c©y trång, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm n«ng s¶n, gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n (Bïi Huy §¸p, 1998).
Ngµy nay c¸c nhµ khoa häc cña n íc ta ®· lai t¹o, chän läc ra nhiÒu gièng c©y trång míi, cã thêi gian sinh tr ëng ng¾n, n¨ng suÊt cao, chèng chÞu c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi kh¸, ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc bè trÝ hÖ thèng c©y trång hîp lý (Tr ¬ng §Ých, 1995).
Theo Bïi Huy §¸p, (1979) trªn c¸c vïng sinh th¸i cã hÖ thèng lu©n canh 2 vô lóa + 1 vô ®«ng hoÆc 1 lóa + 1 mμu + 1 vô ®«ng, x¸c ®Þnh ®−îc sù ph¸t triÓn hÖ thèng lóa n−íc cã liªn quan ®Õn m«i tr−êng kinh tÕ x· héi vμ chÕ ®é ®Çu t− cña mçi vïng, mçi c«ng thøc lu©n canh.
Theo Ph¹m ChÝ Thμnh, TrÇn §øc Viªn, (1994), khi nghiªn cøu vÒ chuyÓn ®æi hÖ thèng canh t¸c vïng ®Êt tròng ®ång b»ng s«ng Hång cho thÊy: hÖ thèng canh t¸c míi (c©y ¨n qu¶ - nu«i c¸ - lóa; lóa - vÞt - c¸) t¨ng thu nhËp thuÇn tõ 2 - 3 lÇn so víi hÖ thèng canh t¸c cò.
GS. VS §µo ThÕ TuÊn cïng nhiÒu nhµ khoa häc cña ViÖn KHKTNN ViÖt Nam ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vïng ®ång b»ng S«ng Hång thµnh c«ng nh:
- ChuyÓn ®Êt ®éc canh 2 vô lóa thµnh ®Êt 2 vô lóa + 1 vô ®«ng víi khoai t©y, khoai lang, ng«, rau vô ®«ng tõ nh÷ng n¨m 1960.
- Nghiªn cøu chuyÓn ®æi ruéng tròng cÊy lóa bÊp bªnh sang trång v¶i (®¾p ô næi) vµ nu«i c¸ tõ n¨m 1992. Hay chuyÓn ®Êt vµn tròng cÊy lóa xu©n – lóa mïa muén sang cÊy lóa xu©n + c¸ xu©n vµ lóa mïa + c¸ mïa, ®· lµm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rÖt.
Nghiªn cøu cña Hå TÊn Kh¸ng vµ nhiÒu t¸c gi¶ vÒ viÖc t¨ng vô ë miÒn nói tõ n¨m 1963 ®· nªu: Víi ®Êt ruéng bá ho¸ 1 vô nªn chuyÓn sang trång lóa mïa – rau vô ®«ng hoÆc ®¹i m¹ch.
Nghiªn cøu cña Lª Song Dù tõ n¨m 1988 trªn ®Êt ruéng bá ho¸ vô xu©n ë mét sè tØnh vïng Trung Du ®· cho thÊy: ViÖc t¨ng ®Ëu t¬ng xu©n (sö dông gièng chÞu rÐt) – cÊy lóa mïa chÝnh vô – cµy ¶i qua ®«ng ®· lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt, c¸ch lµm nµy hiÖn vÉn ®îc ¸p dông nhiÒu ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. C«ng thøc ®Ëu t¬ng xu©n – lóa mïa chÝnh vô (hoÆc sím) – c©y vô ®«ng lµ c«ng thøc canh t¸c cã hiÖu qu¶ sö dông ®Êt cao nhÊt trong vïng.
Nghiªn cøu cña Lª Quèc Doanh, Bïi Huy HiÒn, §Ëu Quèc Anh vÒ HTCT vïng trung Du, miÒn nói ®· chØ râ: CÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ c©y trång, sÏ ®¸p øng ®îc híng s¶n xuÊt tù cung tù cÊp cña ®ång bµo d©n téc, nhng cÇn sö dông c¸c biÖn ph¸p ®¬n gi¶n, dÔ lµm, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña vïng vµ ®iÒu kiÖn d©n trÝ.
VÒ ®Æc ®iÓm cña vïng nghiªn cøu nhËn thÊy:
+ VÒ thêi vô: C¬ cÊu c©y trång phæ biÕn hiÖn nay trªn ®Êt ruéng bËc thang chØ cÊy 1 vô lµ:
Vô xu©n bá ho¸ (th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5)- CÊy lóa mïa (gieo m¹ ®Çu th¸ng 5, cÊy ®Çu th¸ng 6, thu ho¹ch cuèi th¸ng 9)- Vô ®«ng bá ho¸ (th¸ng 10 – th¸ng 2 n¨m sau). Thêi gian bá ho¸ cña vô xu©n lµ 120 ngµy; Thêi gian bá ho¸ cña vô ®«ng lµ 120 ngµy.
+ VÒ khÝ hËu:
- Tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5 nhiÖt ®é trung b×nh 20 – 250C, nhiÖt ®é trung b×nh tèi thÊp lµ 15,7 – 210C, lîng ma trung b×nh thÊp 450 – 550 mm. Vô nµy cã thÓ gieo trång ®îc c¸c lo¹i c©y mµu nh: L¹c, ®Ëu t¬ng, ng«, khoai t©y. Muèn t¨ng n¨ng suÊt cÇn cã biÖn ph¸p kü thuËt tö ®Êt nh: Che phñ r¬m r¹, nilong ®Ó gi÷ Èm vµ lµm Êm ®Êt, mÆt kh¸c c©y trång nhê ®ã cã thÓ rót ng¾n thêi gian sinh trëng.
- NhiÖt ®é trung b×nh th¸ng 11 ®Õn gi÷a th¸ng 2 n¨m sau thêng ë møc thÊp (15- 180C, nhiÖt ®é trung b×nh tèi thÊp 11,7 – 14,60C) vµ thêng cã nh÷ng ®ît rÐt ®Ëm, lîng ma trung b×nh 150 -200 mm. Do ®ã trong vô nµy chØ gieo trång ®îc c¸c lo¹i c©y «n ®íi nh: Rau vô ®«ng, ®¹i m¹ch hoÆc gieo ®Ëu ®ç cuèi thu nhng ph¶i che phñ r¬m r¹, nilong.
+ VÒ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai: Do hÖ thèng thuû lîi trªn lo¹i ®Êt nµy cha hoµn chØnh, nªn thêng thiÕu níc ë vô xu©n vµ vô ®«ng, do ®ã chØ cã thÓ gieo trång c¸c c©y trång c¹n ë vô nµy.
+ VÒ thÞ trêng: ThÞ trêng cña hÇu hÕt c¸c tØnh vïng miÒn nói phÝa B¾c lµ thÞ trêng hÑp, cha hoµn chØnh, c¸c n«ng s¶n chñ yÕu ®îc tiªu thô t¹i chç. Do ®ã s¶n phÈm cña c¸c lo¹i c©y trång nh: Lóa , ®Ëu t¬ng, l¹c, ng« cã thÓ tiªu dïng t¹i n«ng hé, hoÆc tiªu dïng m¹nh t¹i thÞ trêng cña ®Þa ph¬ng. C¸c lo¹i c©y trång kh¸c nh: Khoai t©y, rau, hoa,… nÕu s¶n xuÊt víi sè lîng lín sÏ kh«ng thÓ tiªu thô ®îc t¹i chç trong thêi ®iÓm hiÖn nay. V× vËy cÇn ph¶i tËp trung vµo s¶n xuÊt c¸c c©y trång cã kh¶ n¨ng tiªu thô t¹i chç cao.
Tãm l¹i: §Êt ruéng bËc thang vïng trung Du miÒn nói phÝa B¾c lµ nguån tµi nguyªn cã nhiÒu thuËn lîi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong vïng. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy cßn cã nhiÒu h¹n chÕ trong s¶n xuÊt, cha ®ùoc khai th¸c tèi ®a, nÕu x¸c ®Þnh ®îc c¸c gi¶i ph¸p hîp lý cho viÖc khai th¸c nguån ®Êt nµy sÏ gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc s¶n xuÊt l¬ng thùc, ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc vïng, h¹n chÕ hiÖn t¬ng du canh, ®èt n¬ng lµm rÉy.
2.6.3 KÕt qu¶ nghiªn cøu ngoµi níc.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp, viÖc nghiªn cøu hoμn thiÖn c¶i tiÕn HTCT lu«n lμ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Trªn mçi yÕu tè, ®èi t−îng nghiªn cøu nh−: ®Æc tÝnh sinh häc, gièng, thêi vô, c«ng thøc lu©n canh, c¬ cÊu diÖn tÝch… lu«n ®−îc c¸c nhμ khoa häc t×m ra nh÷ng −u ®iÓm, h¹n chÕ vμ ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p, ph¸t huy c¸c tiÒm n¨ng, −u thÕ vμ kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm.
Markov (1972) cho r»ng yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp lµ c«ng cô lao ®éng mµ tríc hÕt lµ c«ng cô lµm ®Êt nªn «ng ®· chia sù ph¸t triÓn thµnh 5 giai ®o¹n: (1) Chäc lç bá h¹t, ®iÓn h×nh lµ lµm n¬ng rÉy. (2) C¸i cuèc b»ng ®¸, ®ång hoÆc s¾t. Giai ®o¹n nµy xuÊt hiÖn ruéng c©y trång, n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n, n¨ng suÊt c©y trång còng cao h¬n. (3) Cµy gç xuÊt hiÖn, ®Êt ®îc lµm tèt h¬n, c©y trång ®îc ch¨m sãc tèt h¬n, quan hÖ ®ång ruéng ®îc x¸c lËp. (4) Cµy s¾t xuÊt hiÖn, ®ång ruéng ngµy cµng ®îc ch¨m sãc tèt h¬n, c©y trång ®îc c¶i tiÕn, cã chän gièng. (5) Cµy m¸y xuÊt hiÖn, n¨ng suÊt lao ®éng ®¹t møc cao nhÊt.
Grigg (1974) chia sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp thµnh c¸c giai ®o¹n sau: (1) Lµm rÉy; (2) Trång lóa níc ch©u ¸; (3) Du môc; (4) NÒn n«ng nghiÖp ®Þa trung h¶i; (5) Kinh doanh tæng hîp ë T©y ¢u vµ B¾c Mü; (6) N«ng nghiÖp s¶n xuÊt s÷a; (7) S¶n xuÊt kiÓu ®¬n ®iÖu; (8) Nu«i gia sóc thÞt; (9) S¶n xuÊt h¹t ë quy m« h¬n.
Nöa ®Çu thËp kû 70, c¸c nhμ khoa häc Ch©u ¸ ®· nghiªn cøu c¸c HTCT trªn ®Êt lóa ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. Tõ n¨m 1975 m¹ng l−íi nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c Ch©u ¸ ra ®êi F.S.R (Farming systems research) víi 4 thμnh viªn, ®Õn nay kho¶ng 20 n−íc tham gia.
Tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 20, c¸c viÖn nghiªn cøu n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi hµng n¨m ®· tuyÓn chän ra nhiÒu lo¹i gièng c©y trång míi, ®a ra nhiÒu c«ng thøc lu©n canh, quy tr×nh kü thuËt tiÕn bé, ®Ò xuÊt c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i, nh»m t¨ng n¨ng suÊt, s¶n lîng vµ gi¸ trÞ s¶n lîng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch canh t¸c.
Vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20, c¸c nhµ khoa häc cña c¸c níc ch©u ¸ ®· ®i s©u nghiªn cøu toµn bé hÖ thèng c©y trång trªn ®Êt lóa theo híng lÊy lóa lµm nÒn, t¨ng cêng ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y hoa mµu, chÕ ®é xen canh, gèi vô ngµy cµng ®îc chó ý nghiªn cøu. ë ch©u ¸ h×nh thµnh “M¹ng líi hÖ canh t¸c ch©u ¸” mét tæ chøc hîp t¸c nghiªn cøu gi÷a ViÖn nghiªn cøu lóa quèc tÕ (IRRI) víi nhiÒu quèc gia trong vïng, nh»m gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò: (1) t¨ng vô b»ng trång c©y ng¾n ngµy ®Ó thu ho¹ch tríc mïa ma lò; (2) thö nghiÖm t¨ng vô mµu b»ng c¸c c©y trång míi, xen canh, lu©n canh t¨ng vô; (3) x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng thøc lu©n canh, t×m vµ kh¾c phôc nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ ®Ó ph¸t triÓn c«ng thøc ®¹t hiÖu qu¶ cao.
ë Th¸i Lan ®· thö nghiÖm thμnh c«ng viÖc t¨ng vô lóa ng¾n ngμy ngay tr−íc mïa lò, ph¸t triÓn diÖn tÝch c©y mμu xen canh, t¨ng vô. Trong ®iÒu kiÖn thiÕu n−íc, tõ c«ng thøc lu©n canh: lóa xu©n + lóa mïa cho hiÖu qu¶ thÊp v× chi phÝ n−íc t−íi qu¸ lín vμ s¶n xuÊt ®éc canh ®· chuyÓn sang c¬ cÊu: ®Ëu t−¬ng xu©n + lóa mïa cho hiÖu qu¶ kinh tÕ gÇn gÊp ®«i vμ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. Trªn vïng ®Êt dèc Th¸i Lan thùc hiÖn trång c©y hä ®Ëu theo b¨ng, theo ®−êng ®ång møc ®Ó chèng xãi mßn vμ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. HÖ thèng trång trät kÕt hîp gi÷a c©y hä ®Ëu víi c©y l−¬ng thùc ®· lμm t¨ng n¨ng suÊt lªn 2 lÇn, t¨ng chÊt xanh t¹i chç, t¨ng vi sinh vËt c¶i t¹o ®Êt (Bïi Quang To¶n, 1992).
Ên §é ®· tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh nghiªn cøu n«ng nghiÖp trªn ph¹m vi c¶ níc tõ 1962 - 1972, lÊy hÖ th©m canh, t¨ng vô, chu kú mét n¨m lµ híng chiÕn lîc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ®· kÕt luËn: hÖ thèng canh t¸c dµnh u tiªn cho c©y l¬ng thùc, chu kú mét n¨m hai vô (hoÆc hai vô lóa níc hoÆc mét vô lóa - mét vô mµu), ®a vô ®Ëu ®ç vµo lu©n canh ®¸p øng 3 môc tiªu: khai th¸c tèi ®a ®Êt ®ai, c¶i t¹o ®é ph× nhiªu vµ t¨ng lîi Ých cho n«ng d©n (Hoµng V¨n §øc, 1992).
ë Th¸i Lan, c«ng thøc ®éc canh lóa xu©n - lóa mïa hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp vµ chi phÝ thuû lîi qu¸ lín, h¬n n÷a do ®éc canh lóa ®· lµm gi¶m ®é ph× cña ®Êt. V× vËy, hä ®· chuyÓn sang s¶n xuÊt theo c«ng thøc lu©n canh ®Ëu t¬ng - lóa mïa, hiÖu qu¶ kinh tÕ t¨ng gÊp ®«i, ®ång thêi ®é ph× ®Êt còng t¨ng lªn râ rÖt (NguyÔn Duy TÝnh, 1995).
M« h×nh sö dông ®Êt dèc hîp lý cña Th¸i Lan b»ng c¸ch trång c©y hä ®Ëu thµnh b¨ng theo ®êng ®ång møc ®Ó chèng xãi mßn, t¨ng ®é ph× cho ®Êt vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. HÖ thèng c©y trång kÕt hîp trång xen c©y hä ®Ëu víi c©y l¬ng thùc trªn ®Êt dèc ®· lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, t¨ng ®îc chÊt xanh t¹i chç, t¨ng nguån vi sinh vËt cã Ých trong ®Êt. B×nh qu©n l¬ng thùc cña Th¸i Lan trong 10 n¨m (1977 - 1987) ®· t¨ng 3%, trong ®ã lóa g¹o t¨ng 2,4%, ng« t¨ng 6,1%, ngoµi ra c¸c c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh dõa, cao su, cµ phª, chÌ còng ®îc chó ý ph¸t triÓn… nhê s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo híng ®a c©y trång, ®a thêi vô g¾n víi thÞ trêng nªn gi¸ trÞ n«ng s¶n ®· chiÕm tû träng lín trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu (NguyÔn §iÒn, 1997).
ë §μi Loan, hÖ thèng canh t¸c ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së hÖ thèng canh t¸c th©m canh ng¾n, xen gi÷a lóa vμ sau lóa, víi c«ng thøc lu©n canh: Lóa - Lóa - Rau hoÆc §Ëu t−¬ng; Lóa - Rau - Lóa hoÆc §Ëu t−¬ng; Lóa - D−a vang - Lanh hoÆc C¶i dÇu.
Nh×n chung trªn thÕ giíi, c¸c nhμ khoa häc n«ng nghiÖp ®· vμ ®ang tËp trung nghiªn cøu c¶i tiÕn HTCT b»ng c¸ch ®−a thªm vμ thay thÕ mét sè c©y trång vμo hÖ thèng canh t¸c ®Ó lμm t¨ng n¨ng suÊt, chÊt l−îng n«ng s¶n phÈm phôc vô nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi.
3. §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.1 §èi tîng nghiªn cøu
- HÖ thèng s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang vïng huyÖn V¨n ChÊn tØnh Yªn B¸i.
3.2 Néi dung nghiªn cøu vµ c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt
3.2.1 Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn tù nhiªn – kinh tÕ – x· héi t¸c ®éng ®Õn hÖ thèng lóa ruéng bËc thang bao gåm:
- §iÒu kiÖn tù nhiªn cña vïng ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng canh t¸c lóa ruéng bËc thang.
- Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña ngêi d©n vïng V¨n ChÊn Yªn B¸i.
- Nghiªn cøu c¸c t¸c ®éng kü thuËt, tËp qu¸n canh t¸c cña ngêi d©n ®Õn hÖ thèng s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang.
3.2.2 M« t¶, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt lóa bËc thang cña ®iÓm nghiªn cøu (Th«ng qua phiÕu ®iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c¸c n«ng hé vïng nghiªn cøu).
3.2.3 X¸c ®Þnh nh÷ng h¹n chÕ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang.
3.2.4 Thö nghiÖm diÖn tÝch nhá c¬ cÊu gièng c©y trång, mïa vô ®Ó lµm c¬ së lý luËn cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trªn hÖ thèng ruéng bËc thang vïng nghiªn cøu.
- Thö nghiÖm c¬ cÊu c©y trång: §Ëu t¬ng xu©n – Lóa mïa muén.
+ Thö nghiÖm 04 gièng ®Ëu t¬ng xu©n
+ Thö nghiÖm 04 gièng lóa mïa muén
- Thö nghiÖm c¬ cÊu c©y trång: Lóa c¹n vô Mïa sím - §Ëu ®ç Thu §«ng
+ Thö nghiÖm 04 gièng lóa c¹n vô Mïa sím
+ Thö nghiÖm 04 gièng l¹c vô Thu §«ng
3.2.5 §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tæng hîp (kinh tÕ – kü thuËt – x· héi) thóc ®Èy ph¸t triÓn hÖ thèng lóa ruéng bËc thang, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, t¨ng hÖ sè sö dông ®Êt, ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc vïng.
3.3 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3.3.1 Thu thËp th«ng tin thø cÊp vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi:
- KhÝ tîng
- §Êt ®ai
- Kh¶ n¨ng ®Çu t cho hÖ thèng s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang
- §iÒu kiÖn tù nhiªn,…
- C¬ së h¹ tÇng,….
3.3.2 §iÒu tra hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt lóa ruéng bËc thang cña c¸c hé n«ng d©n: Thêi vô, kü thuËt canh t¸c vµ n¨ng suÊt trong toµn huyÖn. (KÕt qu¶ thÓ hiÖn qua biÓu ®iÒu tra)
§iÒu tra t×nh h×nh s¶n xuÊt lóa trªn ruéng bËc thang trªn 04 x· (§©y lµ c¸c x· tËp trung s¶n xuÊt ruéng bËc thang nhiÒu nhÊt huyÖn), mçi x· ®iÒu tra 50 hé vµ ph©n hé ®iÒu tra theo tiªu chÝ cã ruéng gÇn m¬ng tíi vµ ruéng xa m¬ng tíi.
3.3.3 Thö nghiÖm gièng c©y trång, mïa vô ®Ó lµm c¬ së lý luËn cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trªn hÖ thèng ruéng bËc thang vïng nghiªn cøu.
3.3.3.1 Thö nghiÖm c¬ cÊu c©y trång: §Ëu t¬ng xu©n – Lóa mïa muén
* Thö nghiÖm 04 gièng ®Ëu t¬ng xu©n
- §Þa ®iÓm thö nghiÖm: X· NËm Bóng huyÖn V¨n ChÊn tØnh Yªn B¸i
- DiÖn tÝch « thö nghiÖm: 40m2/« thö nghiÖm
- Ph¬ng ph¸p bè trÝ thö nghiÖm: Bè trÝ theo khèi ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ, mçi møc ruéng bËc thang lµ mét lÇn nh¾c l¹i
- VËt liÖu thö nghiÖm: Lµ 4 gièng ®Ëu t¬ng do viÖn c©y l¬ng thùc c©y thùc phÈm, viÖn khoa häc n«ng nghiÖp ViÖt Nam cung øng, ®©y lµ 4 gièng ®Ëu t¬ng cã thêi gian sinh trëng ng¾n, kh¶ n¨ng chÞu h¹n, rÐt tèt vµ n¨ng suÊt kh¸ cao.
B¶ng 3.1. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm c¸c gièng ®Ëu t¬ng
TT
Tªn gièng
Nguån gèc
§Æc ®iÓm
1
§T 12
ViÖn KHKT n«ng nghiÖp ViÖt Nam
Thêi gian sinh trëng ng¾n
2
§T 2000
ViÖn KHKT n«ng nghiÖp ViÖt Nam
Thêi gian sinh trëng ng¾n, kh¸ng bÖnh rØ s¾t
3
§T 2004
ViÖn KHKT n«ng nghiÖp ViÖt Nam
Thêi gian sinh trëng ng¾n, n¨ng suÊt
4
DT 84
ViÖn KHKT n«ng nghiÖp ViÖt Nam
Thêi gian sinh trëng ng¾n, n¨ng suÊt
Gièng ®Ëu t¬ng DT 84 chóng t«i dïng lµm gièng ®èi chøng, ®©y lµ gièng cã thêi gian sinh trëng kh¸ ng¾n, chÞu h¹n, chÞu rÐt tèt, n¨ng suÊt æn ®Þnh vµ ®· ®îc trång thö nghiÖm nhiÒu vô t¹i ®Þa ph¬ng.
- Ngµy gieo: 10/02/2008
- C¸c chØ tiªu theo dâi bao gåm: Thêi gian sinh trëng, s©u bÖnh h¹i, kh¶ n¨ng thÝch nghi, n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu cÊu thµnh n¨ng suÊt tõng gièng.
- Lîng ph©n bãn/ha: + Ph©n chuång 10 tÊn
+ §¹m urª 70 kg
+ L©n 350 kg
+ Kali 120 kg
3.3.3.2 Thö nghiÖm 04 gièng lóa níc vô Mïa muén (02 gièng lóa lai, 02 gièng lóa thuÇn).
- §Þa ®iÓm thö nghiÖm: X· NËm Bóng huyÖn V¨n ChÊn tØnh Yªn B¸i
- DiÖn tÝch « thö nghiÖm: 40m2/« thö nghiÖm
- Ph¬ng ph¸p bè trÝ thö nghiÖm: Bè trÝ theo khèi ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ, mçi møc ruéng bËc thang lµ mét lÇn nh¾c l¹i
- VËt liÖu thö nghiÖm: Lµ 04 gièng lóa níc: Trong ®ã cã 02 gièng lóa thuÇn (DT 122, Chiªm H¬ng) vµ 02 gièng lóa lai (HYT 100, NhÞ u 838). Chóng t«i sö dông gièng lóa Chiªm H¬ng lµm gièng ®èi chøng, ®©y lµ gièng lóa thuÇn chÊt lîng cao, ng¾n ngµy, n¨ng suÊt kh¸ vµ rÊt thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vïng V¨n ChÊn Yªn B¸i.
B¶ng 3.2. §Æc ®iÓm, nguån gèc cña c¸c gièng lóa thö nghiÖm
TT
Tªn gièng
Nguån gèc
§Æc ®iÓm
1
DT 122
ViÖn KHKT n«ng nghiÖp VN
Ng¾n ngµy
2
Chiªm H¬ng
NhËp néi tõ Trung Quèc
ChÊt lîng cao
3
HYT 100
TT lóa lai – viÖn KHKT n«ng nghiÖp VN
N¨ng suÊt, chÊt lîng
4
NhÞ u 838
Trung Quèc
N¨ng suÊt
- Ngµy gieo m¹: 10/05/2009
- C¸c chØ tiªu theo dâi bao gåm: Thêi gian sinh trëng, s©u bÖnh h¹i, kh¶ n¨ng thÝch nghi, n¨ng suÊt vµ c¸c yÕu cÊu thµnh n¨ng suÊt tõng gièng.
- MËt ®é cÊy: 45 khãm/m2, cÊy 2-3 d¶nh/khãm
- Lîng ph©n bãn: + Ph©n chuång 10 tÊn/ha.
+ §¹m urª 200kg/ha.
+ L©n 550kg/ha.
+ Kali100kg/ha.
+ Thö nghiÖm c¬ cÊu c©y trång: Lóa c¹n vô mïa sím – L¹c Thu ®«ng
* Thö nghiÖm 04 gièng lóa c¹n vô Mïa sím.
- §Þa ®iÓm thö nghiÖm: X· NËm Bóng huyÖn V¨n ChÊn tØnh Yªn B¸i
- DiÖn tÝch « thö nghiÖm: 40m2/« thö nghiÖm
- Ph¬ng ph¸p bè trÝ thö nghiÖm: Bè trÝ theo khèi ngÉu nhiªn ®Çy ®ñ, mçi møc ruéng bËc thang lµ mét lÇn nh¾c l¹i
- VËt liÖu thö nghiÖm: Lµ 04 gièng lóa c¹n cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt, kh¸ng s©u bÖnh vµ n¨ng suÊt æn ®Þnh. Gièng lóa c¹n B¶o §¶m chóng t«i sö dông lµm gièng ®èi chøng, ®©y lµ gièng lóa n¬ng cña ®Þa ph¬ng cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt, kh¸ng s©u bÖnh, n¨ng suÊt æn ®Þnh vµ rÊt thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vïng V¨n ChÊn.
B¶ng 3.3. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm 04 gièng lóa c¹n thö nghiÖm
TT
Tªn gièng
Nguån gèc
§Æc ®iÓm
1
LC 93-1
ViÖn KH n«ng nghiÖp VN
ChÞu h¹n, ng¾n ngµy, kh¸ng s©u bÖnh, n¨ng suÊt kh¸
2
LC 93-2
ViÖn KH n«ng nghiÖp VN
ChÞu h¹n, ng¾n ngµy, kh¸ng s©u bÖnh, n¨ng suÊt kh¸
3
B¶o §¶m
Gièng ®Þa ph¬ng
ChÞu h¹n, kh¸ng._.t¹ ®Õn 50 t¹/ha. Trong ®ã, n¨ng suÊt thÊp nhÊt lµ gièng lóa c¹n ®èi chøng B¶o §¶m (40 t¹/ha), gièng lóa c¹n cho n¨ng suÊt cao nhÊt lµ gièng LC93-1, vît h¬n gièng ®èi chøng 10 t¹/ha.
B¶ng 4.15. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt thùc thu cña c¸c gièng lóa c¹n
TT
Tªn gièng
Thêi gian sinh trëng (Ngµy)
N¨ng suÊt thùc thu (t¹/ha)
1
LC 93-1
120
50
2
LC 93-2
115
43
3
B¶o §¶m
134
40
4
CIRAD 141
125
42
LSD0,05 NSTT = 2,47 t¹/ha, CV% = 3,0
+ §¸nh gi¸ t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i lóa
§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh cña mét gièng lµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña gièng ®ã víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vïng nghiªn cøu. §Æc biÖt víi c¸c gièng lóa c¹n ®îc trång thö nghiÖm trong vô Mïa sím b¾t ®Çu tõ th¸ng 5 vµ kÕt thóc vµo ®Çu th¸ng 9, ®©y lµ thêi kú rÊt mÉm c¶m víi s©u bÖnh h¹i c©y trång do chªnh lÖch nhiÖt ®é ngµy ®ªm lín. Bªn c¹nh ®ã, vµo giai ®o¹n cuèi s¾p cho thu ho¹ch th× toµn bé diÖn tÝch lóa c¹n trong m« h×nh thö nghiÖm chÝn sím h¬n lóa ®¹i trµ cña ngêi d©n toµn vïng tõ 15 ®Õn 20 ngµy, do ®ã lóa dÔ bÞ chim, chuét, s©u bÖnh ph¸ ho¹i ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt cuèi cïng cña c¸c gièng thö nghiÖm
Qua qu¸ tr×nh theo dâi ngoµi ®ång ruéng chóng t«i nhËn thÊy: Víi s©u ®ôc th©n hÇu hÕt c¸c gièng bÞ h¹i ®iÓm 1 ë giai ®o¹n lóa ®Î nh¸nh ®Õn lµm ®ßng, víi bÖnh kh« v»n c¸c gièng ®Òu bÞ h¹i nhÑ ë giai ®o¹n lóa ®øng c¸i lµm ®ßng
Nh vËy, trong tËp ®oµn c¸c gièng lóa c¹n thö nghiÖm vô mïa sím chóng t«i nhËn thÊy gièng lóa c¹n LC93-1 lµ gièng cã thêi gian sinh trëng ng¾n (120 ngµy), s©u bÖnh h¹i nhÑ, n¨ng suÊt cao (50 t¹/ha) kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt. §©y lµ gièng ®¸p øng nhu cÇu chuyÓn ®æi t¨ng vô trång/n¨m.
4.5.3.2 Thö nghiÖm 04 gièng l¹c vô Thu §«ng
Sau khi thu ho¹ch lóa c¹n vô Mïa sím, chóng t«i tiÕn hµnh lµm ®Êt, lªn luèng vµ gieo trång thö nghiÖm c¸c gièng l¹c vô Thu §«ng
+ §¸nh gi¸ thêi gian sinh trëng cña c¸c gièng l¹c:
Thêi gian sinh trëng cña c¸c gièng l¹c trong vô Thu §«ng kh«ng cã ý nghÜa nhiÒu vÒ thêi vô chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång do vô Thu §«ng cã thÓ b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 n¨m tríc kÐo dµi sang th¸ng 4 n¨m sau. Tuy nhiªn vÒ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh th× gièng l¹c cã thêi gian sinh trëng cµng ng¾n cµng tr¸nh ®îc nh÷ng t¸c ®éng xÊu tõ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh g©y ra.
Do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vô §«ng toµn vïng huyÖn V¨n ChÊn nhiÖt ®é thêng thÊp h¬n c¸c vïng kh¸c 2-50C cho nªn c¸c c©y trång khi ®a vµo vïng nµy thêng cã thêi gian sinh trëng kÐo thªm 15 -20 ngµy so víi c¸c n¬i kh¸c ë vïng ®ång b»ng.
Qua qu¸ tr×nh theo dâi chóng t«i nhËn thÊy thêi gian sinh trëng cña c¸c gièng lµ kh¸ dµi, dao ®éng 135 – 145 ngµy. Cïng c¸c gièng thö nghiÖm trªn vµ tiÕn hµnh ë nh÷ng n¬i kh¸c thêi gian sinh trëng chØ dao ®éng 115 – 125 ngµy.
B¶ng 4.16. Thêi gian sinh trëng vµ n¨ng suÊt cña c¸c gièng l¹c
TT
Tªn gièng
Thêi gian sinh trëng (Ngµy)
N¨ng suÊt thùc thu (t¹/ha)
1
MD 7
135
14,6
2
L 12
138
17,6
3
L 14
135
21
4
L 18
145
20
LSD0,05 NSTT = 1,99 t¹/ha, CV% = 5,8
+ §¸nh gi¸ n¨ng suÊt thèng kª cña c¸c gièng l¹c thö nghiÖm: N¨ng suÊt cña c¸c gièng l¹c thö nghiÖm vô Thu §«ng dao ®éng 14,6 t¹ ®Õn 21 t¹/ha, trong ®ã gièng l¹c ®èi chøng MD7 cho n¨ng suÊt thÊp nhÊt chØ ®¹t 14,6 t¹/ha. Gièng l¹c L14 cho n¨ng suÊt cao nhÊt 20 t¹/ha, vît h¬n gièng ®èi chøng 5,4 t¹/ha, ®ång thêi ®©y lµ gièng l¹c cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt nhÊt trong tËp ®oµn gièng thö nghiÖm.
4.6 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c c¬ cÊu c©y trång
4.6.1 Tæng thu
C¬ cÊu c©y trång: §Ëu t¬ng xu©n – Lóa mïa muén cho tæng thu nhËp 43,5 triÖu ®ång/ha (§Ëu t¬ng xu©n: N¨ng suÊt 1,4 tÊn/ha x gi¸ 15 triÖu ®ång/tÊn = 21 triÖu ®ång + Lóa mïa muén: N¨ng suÊt 4,5 tÊn/ha x gi¸ 5 triÖu ®ång/tÊn = 22,5 triÖu ®ång)
C¬ cÊu c©y trång: Lóa c¹n vô mïa sím – L¹c thu ®«ng cho tæng thu nhËp 52,4 triÖu ®ång/ha (Lóa mïa sím: N¨ng suÊt 4 tÊn/ha x gi¸ 5 triÖu ®ång/tÊn = 20 triÖu ®ång + L¹c thu ®«ng: N¨ng suÊt1, 8 tÊn/ha x gi¸ 18 triÖu ®ång/tÊn = 32,4 triÖu ®ång)
C¬ cÊu c©y trång cò cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng: 01 vô lóa mïa chÝnh vô cho tæng thu nhËp 22,5 triÖu ®ång/ha.
B¶ng 4.17. Tæng thu nhËp cña c¸c c¬ cÊu c©y trång
C¬ cÊu c©y trång
Vô 1
Vô 2
Tæng thu
Míi: 2 vô/n¨m
§Ëu t¬ng xu©n: N¨ng suÊt 1,4 tÊn/ha x gi¸ 15 triÖu ®ång/tÊn = 21 triÖu ®ång
Lóa mïa muén: N¨ng suÊt 4,5 tÊn/ha x gi¸ 5 triÖu ®ång/tÊn = 22,5 triÖu ®ång
43,5 triÖu ®ång/ha
Míi: 2 vô/n¨m
Lóa mïa sím: N¨ng suÊt 4 tÊn/ha x gi¸ 5 triÖu ®ång/tÊn = 20 triÖu ®ång
L¹c thu ®«ng: N¨ng suÊt1, 8 tÊn/ha x gi¸ 18 triÖu ®ång/tÊn = 32,4 triÖu ®ång
52,4 triÖu ®ång/ha
Cò: 1 vô/n¨m
Lóa mïa chÝnh vô: N¨ng suÊt 4,5 tÊn/ha x gi¸ 5 triÖu ®ång/tÊn = 22,5 triÖu ®ång
22,5 triÖu ®ång/ha
Nh vËy, khi t¨ng thªm mét vô ®Ëu t¬ng xu©n hoÆc l¹c vô thu ®«ng sÏ gióp t¨ng tæng thu nhËp 01 ha ®Êt ruéng bËc thang lªn 21 triÖu ®Õn 29,9 triÖu ®ång. Bªn c¹nh ®ã, víi c¬ cÊu c©y trång míi lóa c¹n vô mïa sím – L¹c thu ®«ng ®¸p øng ®îc môc tiªu c¸nh ®ång cho tæng thu nhËp trªn 50 triÖu ®ång/ha mµ ChÝnh phñ ®· ®Ò ra trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
4.6.2 HiÖu qu¶ kinh tÕ
§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c¬ cÊu c©y trång chóng t«i dùa vµo c¸c chØ tiªu: Tæng thu, chi vËt liÖu, chi c«ng lao ®éng,...
C¬ cÊu c©y trång hiÖn t¹i cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng: Cho thu nhËp 12.950.000 ®ång/n¨m, l·i thuÇn 8.450.000 ®ång/ha/n¨m
C¬ cÊu c©y trång: §Ëu t¬ng xu©n – lóa mïa muén cho thu nhËp 28.250.000 ®ång/2 vô/n¨m, l·i thuÇn 20.150.000 ®ång/ha/2 vô/n¨m
B¶ng 4.18. HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c¬ cÊu c©y trång
TT
C¬ cÊu c©y trång
Tæng thu
(1.000®)
Tængchi (1.000®)
Thu nhËp
(1.000®)
L·i thuÇn
(1.000®)
VËt chÊt
C«ng
1
C¬ cÊu cò: Lóa mïa chÝnh vô
22.500
9.550
4.500
12.950
8.450
2
C¬ cÊu míi: §Ëu t¬ng xu©n – Lóa mïa muén
43.500
15.250
8.100
28.250
20.150
3
C¬ cÊu míi: Lóa mïa sím – L¹c thu ®«ng
52.400
18.450
8.400
33.950
25.550
- §èi víi c¬ cÊu c©y trång: Lóa c¹n vô mïa sím – l¹c thu ®ång cho thu nhËp thuÇn cao nhÊt 33.950.000 ®ång/ha/2 vô/n¨m, l·i thuÇn ®¹t 25.550.000 ®ång/ha/2 vô/n¨m.
+ §¸nh gi¸ tû suÊt lîi nhuËn cña c¸c c¬ cÊu c©y trång thö nghiÖm so víi c¬ cÊu c©y trång cò
MBCR
=
Tæng thu nhËp hÖ thèng míi - Tæng thu nhËp hÖ thèng cò
Tæng chi phÝ hÖ thèng míi - Tæng chi phÝ hÖ thèng cò
Khi MBCR > 2 th× hÖ thèng c©y trång cã hiÖu qu¶ kinh tÕ (Ph¹m ChÝ Thµnh, 1996).
- §èi víi c¬ cÊu c©y trång: §Ëu t¬ng xu©n – lóa mïa muén
MBCR1 = 2,26 lÇn
- §èi víi c¬ cÊu c©y trång: Lóa c¹n vô Mïa sím – L¹c thu ®«ng
MBCR2 = 2,34 lÇn
Nh vËy, c¶ 2 c¬ cÊu c©y trång thö nghiÖm míi: §Ëu t¬ng xu©n – lóa mïa muén,lóa c¹n vô Mïa sím – L¹c thu ®«ng ®Òu cho tû suÊt lîi nhuËn lín h¬n 2 vµ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ.
4.7 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¶i t¹o ®Êt
T¨ng thªm mét vô ®Ëu ®ç kh«ng chØ gióp t¨ng trëng kinh tÕ mµ cßn gióp c¶i thiÖn ®é ph× ®Êt, gi¶m søc Ðp canh t¸c n¬ng rÉy du canh du c tµn ph¸ huû ho¹i m«i trêng. Trong qu¸ tr×nh sinh trëng hä ®Ëu ®ç sÏ tr¶ l¹i ®Êt mét lîng dinh dìng nhÊt ®Þnh gióp ngêi d©n gi¶m ®îc mét lîng ph©n bãn ë c¸c vô kÕ tiÕp. §ång thêi lu©n canh gi÷a lóa vµ c¸c c©y trång hä ®Ëu ®ç sÏ gãp phÇn gi¶m s©u bÖnh h¹i c©y trång.
4.8 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x· héi
HiÖn nay, gÇn 100% diÖn tÝch ruéng bËc thang toµn huyÖn V¨n ChÊn chØ canh t¸c 01 vô lóa níc/n¨m do ®ã vµo vô xu©n, vô ®ång sè lao ®éng d thõa toµn vïng l¸ rÊt lín. Khi t¨ng thªm 01 vô/ n¨m sÏ tËn dông ®îc lao ®éng d thõa vô xu©n, ®«ng gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ vµ dÇn xo¸ bá nh÷ng hñ tôc l¹c hËu n¬i ®©y.
5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ
5.1 KÕt luËn
(1) V¨n ChÊn lµ huyÖn vïng cao cña tØnh Yªn B¸i víi diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 122.390,6 ha, diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ 12.450,5 ha, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp toµn huyÖn vÉn cßn mang tÝnh tù cung tù cÊp, c¬ cÊu c¸c ngµnh cha c©n ®èi. N¨ng suÊt c©y trång cßn thÊp, hÖ sè sö dông ®Êt cha cao, t×nh tr¹ng ®éc canh mét vô lóa vÉn cßn diÔn ra ë diÖn réng. Bªn c¹nh ®ã, ngêi d©n ®Þa ph¬ng n¬i ®©y cßn nÆng vÒ tËp tôc canh t¸c n¬ng rÉy cha thùc sù tËp trung vµo canh t¸c ®Êt ruéng. §©y lµ mét h¹n chÕ bëi canh t¸c n¬ng rÉy ®Ó trång c©y l¬ng thùc ng¾n ngµy ®· g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng, tµi nguyªn ®Êt, níc bÞ suy tho¸i sau nhiÒu chu kú canh t¸c, g©y lò quÐt ®Çu nguån vµ ¶nh hëng ®Õn tµi nguyªn thiªn nhiªn
(2) HiÖn nay, toµn huyÖn V¨n ChÊn cã trªn 500 ha ®Êt ruéng bËc thang chØ canh t¸c mét vô lóa trªn n¨m víi n¨ng suÊt trung b×nh ë møc thÊp (3 tÊn/ha/vô/n¨m). §©y lµ møc n¨ng suÊt thÊp vµ rÊt bÊp bªnh céng víi chØ canh t¸c mét vô trªn n¨m ngêi d©n lu«n ë trong t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo. Bªn c¹nh ®ã, huyÖn V¨n ChÊn cã trªn 20 ngh×n ha ®Êt ruéng bËc thang cã ®é dèc thÊp n»m trªn thung lòng c¸nh §ång Mêng Lß ph× nhiªu, n¬i cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn u ®·i vµ hÖ thèng thuû lîi kh¸ hoµn thiÖn víi hÖ thèng m¬ng cÊp 1, 2 , 3 n¬i ®©y hoµn toµn cã thÓ quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt c¸c gièng lóa ®Æc s¶n ®Þa ph¬ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao thóc ®Èy kinh tÕ ngµnh hµng ph¸t triÓn.
(3) ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång hiÖn t¹i trªn ruéng bËc thang cã thÓ thùc hiÖn theo híng:
* §èi víi ruéng bËc thang cã ®é dèc lín:
+ ChuyÓn ®æi tõ mét vô lóa mïa chÝnh vô sang mét vô ®Ëu t¬ng xu©n + lóa mïa muén
+ ChuyÓn ®æi tõ mét vô lóa mïa chÝnh vô sang lóa c¹n vô mïa sím + ®Ëu ®ç vô thu ®«ng
+ ChuyÓn ®æi tõ mét vô lóa mïa chÝnh vô sang vô lóa mïa sím + c©y trång «n ®íi vô ®«ng xu©n
+ ChuyÓn ®æi tõ mét vô lóa mïa chÝnh vô sang c¸c lo¹i c©y trång kh¸c nh: C©y ¨n qu¶, c©y l©m nghiÖp, c©y thøc ¨n ch¨n nu«i cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n
* §èi víi ruéng bËc thang cã ®é dèc nhá
+ ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång tõ 2 vô lóa sang c¬ cÊu 3 vô/n¨m: Lóa xu©n – lóa mïa – c©y vô ®«ng (Khoai lang, khoa t©y, ng«, l¹c,...) ®ång thêi ph¶i kÕt hîp ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt vÒ gièng, ph©n bãn,...
+ Quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt c¸c gièng lóa ®Æc s¶n cña ®Þa ph¬ng thóc ®Èy kinh tÕ ngµnh hµng ph¸t triÓn.
(4) KÕt qu¶ thö nghiÖm chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trªn ®Êt ruéng bËc thang cã ®é dèc lín cho thÊy:
+ Thö nghiÖm 1: Gièng ®Ëu t¬ng DT 84 vô xu©n vµ gièng lóa NhÞ u 838 vô mïa muén cho n¨ng suÊt thùc thu cao nhÊt trong c¸c gièng thö nghiÖm.
+ Thö nghiÖm 2: Gièng lóa c¹n LC 93-1 vô mïa sím vµ gièng l¹c L14 vô thu ®«ng cho n¨ng suÊt thùc thu cao nhÊt trong c¸c gièng thö nghiÖm.
5.2 §Ò nghÞ
(1) C¸c thö nghiÖm trªn ®©y míi chØ tiÕn hµnh qua 1 vô trång. V× thÕ thêi gian cÇn thö nghiÖm thªm lµ 2 -3 vô n÷a ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng vµ ®a ra thêi vô trång, c¬ cÊu gièng hîp lý cho canh t¸c ruéng bËc thang huyÖn V¨n ChÊn.
(2) §Ò nghÞ UBND huyÖn V¨n ChÊn vµ UBND c¸c x· tiÕp tôc ®Çu t vÒ thuû lîi vµ c¸c c¬ së vËt chÊt kh¸c, ®ång thêi cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp nh ®Êt ®ai, vèn vay, tiªu thô s¶n phÈm,...
(3) TiÕp tôc chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕn bé khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp nhÊt lµ gièng c©y trång vµ kü thuËt canh t¸c trªn ruéng bËc thang cho ngêi d©n vïng cao.
Tµi liÖu tham kh¶o
Lª Th¸i B¹t (1991) Mét sè ®Æc ®iÓm ®Êt rõng T©y b¾c vµ hìng dÉn sö dông trong ®Êt n«ng nghiÖp. LuËn ¸n PTS khoa häc n«ng nghiÖp. ViÖn Khoa häc Kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam, Hµ Néi
Phïng §¨ng Chinh, Lý Nh¹c - 1987, “Canh t¸c häc”, NXB N«ng nghiÖp.
Ph¹m V¨n Chiªu (1964), Th©m canh t¨ng n¨ng suÊt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë miÒn nói, T¹p chÝ khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp sè, trang 198 - 200.
T«n ThÊt ChiÓu, Lª Th¸i B¹t (1993), Sö dông tèt tµi nguyªn ®Êt ®Ó ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ m«i trêng, T¹o chÝ khoa häc ®Êt, sè 3 1993 trang 68 - 73.
Lª Träng Cóc, TrÇn §øc Viªn (1995), Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
Lª Träng Cóc (1996), Nghiªn cøu sinh th¸i nh©n v¨n vµ qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c hÖ sinh th¸i miÒn nói ViÖt Nam. Héi th¶o sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i trêng, N§µo ThÕ TuÊn (1989), “HÖ thèng n«ng nghiÖp”, T¹p chÝ céng s¶n (6), tr. 4-9
§êng Hång DËt (1993), Khoa häc c«ng nghÖ vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ë c¸c vïng miÒn nói, d©n téc. NXB N«ng nghiÖp, 126 - 130.
Ng« ThÕ D©n, TrÇn An Phong (1993), Khai th¸c vµ gi÷ g×n ®Êt tèt vïng trung du, miÒn nói níc ta, NXB NN, trang 5 -15.
Tr¬ng §Ých (1995), Kü thuËt trång c¸c gièng c©y trång míi n¨ng suÊt cao, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, tr. 115-119.
NguyÔn §iÒn (1997), C«ng nghiÖp hãa N«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ë c¸c níc ch©u ¸ vµ ViÖt Nam, NXB CTQG, Hµ Néi.
Hoµng V¨n §øc (1992), Héi th¶o vÒ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn hÖ canh t¸c cho n«ng d©n trång lóa Ch©u ¸, NXB n«ng nghiÖp.
Cao Liªm vµ CTV (1996), Sinh th¸i häc n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i trêng. NXB N«ng nghiÖp.
Hå GÊm (2003), Nghiªn cøu gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång theo híng s¶n xuÊt hµng hãa t¹i huyÖn Dak Mil, tØnh Dak Lak, LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi.
Vâ Minh Kha (1990), Néi dung ph¬ng ph¸p vµ tæ chøc x©y dùng hÖ thèng canh t¸c tiÕn bé, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
NguyÔn §¨ng Kh«i (1974), TËp ®oµn c©y ph©n xanh ®åi nói, nghiªn cøu ®Êt ph©n, tËp 4, Hµ Néi.
TrÇn §øc H¹nh, §oµn V¨n §iÕm, NguyÔn V¨n ViÕt (1997), Lý thuyÕt vÒ khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn khÝ hËu N«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
Bui Huy HiÒn, NguyÔn Träng Thi (2001), Rice based cropping system in Red River Delta and Mekong River Delta, 2001 IFA Regional Conference for Asia and Pacific, Hanoi, Vietnam, 10 – 13 December 2000, pp. 1 – 24
NguyÔn V¨n HiÓn (2000), Chän gièng c©y trång, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi.
Lý Nh¹c, Phïng §¨ng Chinh, D¬ng H÷u TuyÒn (1987). Canh t¸c häc. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi.
Lª Quèc Doanh, Bïi Huy HiÒn, §Ëu Quèc Anh, (1994). Mét sè vÊn ®Ò vÒ hÖ thèng c©y trång vïng trung Du, miÒn nói. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi.
Lª Song Dù, Ng« §øc D¬ng (1988), C¬ cÊu mïa vô ®Ëu t¬ng ë ®ång b»ng B¾c Bé, NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi.
§Æng §×nh Quang (2001) §æi míi ë vïng miÒn nói, NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi.
TrÇn §øc Viªn, Lª träng Cóc (1995), Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c, nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi.
§µo Ch©u Thu (2003), HÖ thèng n«ng nghiÖp, bµi gi¶ng cao häc n«ng nghiÖp, NXB n«ng nghiÖp, Hµ Néi.
Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn V¨n DiÔn (1993), HÖ thèng n«ng nghiÖp, NXB n«ng nghiÖp, 7 - 11.
§µo ThÕ TuÊn (1978), C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1984), HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, NXB khoa häc kü thuËt.
§µo ThÕ TuÊn (1984), C¬ së khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
§µo ThÕ TuÊn (1992), ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vïng ®ång b»ng S«ng Hång, ViÖn KHKH NN ViÖt Nam.
§µo ThÕ TuÊn (1989), “HÖ thèng n«ng nghiÖp”, T¹p chÝ céng s¶n (6), tr. 4-9
§µo ThÕ TuÊn (1997), C¬ së khoa häc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång, NXB N«ng nghiÖp.
Cao Liªm, TrÇn §øc Viªn (1990), Sinh th¸i häc n«ng nghiÖp vµ b¶o vÖ m«i trêng, NXB §¹i häc vµ Gi¸o dôc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi.
NguyÔn Duy TÝnh (1995), Nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ B¾c Trung bé, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
Lª Duy Thíc (1991), “VÒ khÝ hËu ®Êt ®ai vµ vÊn ®Ò bè trÝ c©y trång ë miÒn B¾c ViÖt Nam”, T¹p chÝ Tæ quèc, (sè 297), tr. 17.
Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn §øc Viªn (1992), "Ph¬ng ph¸p luËn trong nghiªn x©y dùng hÖ thèng canh t¸c ë miÒn B¾c ViÖt Nam”, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc, tr. 10 - 13.
Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m TiÕn Dòng, §µo Ch©u Thu, TrÇn §øc Viªn (1996), HÖ thèng n«ng nghiÖp (Bµi gi¶ng cao häc n«ng nghiÖp), Trêng §HNNI, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
Lª Hng Quèc (1994), ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vïng gß ®åi Hµ t©y, LuËn ¸n PTS khoa häc n«ng nghiÖp, ViÖn KHKTNN ViÖt Nam.
Lª Duy Thíc (1997), N«ng l©m kÕt hîp, Gi¸o tr×nh cao häc n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi
Lª Minh To¸n (1998), Nghiªn cøu chuyÓn ®æi hÖ thèng c©y trång theo híng s¶n xuÊt hµng hãa ë huyÖn An Nh¬n, tØnh B×nh §Þnh, LuËn v¨n Th¹c sü N«ng nghiÖp, §¹i häc N«ng nghiÖp I, Hµ Néi.
Ph¹m ChÝ Thµnh - 1998, VÒ ph¬ng ph¸p luËn trong x©y dùng hÖ thèng canh t¸c ë miÒn B¾c ViÖt Nam, T¹p chÝ ho¹t ®éng khoa häc n«ng nghiÖp. Sè 3, 28 - 21.
Bïi ThÞ X« (1994), X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång hîp lý ë ngo¹i thµnh Hµ Néi, LuËn ¸n PTS, ViÖn KHKT NN ViÖt Nam.
DiÔn ®µn chuyÓn giao khoa häc c«ng nghÖ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vïng miÒn nói phÝa B¾c (2005), Vô Khoa häc vµ C«ng nghÖ - Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n
Ph¹m TiÕn Dòng (2002), Xö lý kÕt qu¶ thÝ nghiÖm trªn m¸y vi tÝnh b»ng IRRISTAT 4.0 trong Windows. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp.
HÖ thèng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c©y lóa (1996), ViÖn nghiªn cøu lóa quèc tÕ.
FAO (1992), Land evaluation and farming systems analysis for land use planning, Workshop Documents, FAO-ROMA.
Zandstra H.G., F.C. Price, E.C.Litsinger J.A and Morris (1981), Methodology for on farm cropping system rescarch. IRRI. Philippinne, P.31-35.
Champer, Robert, Paccy, Amold (1989), Farm inovation and Agrgicultural Research Intermediate Technology, Publications LonDon.
S pedding C. R.W (1979), An Introduction to agricultural systems.
Rambo. A.T (1980), Ecosystem Models for development, EWE, EAPI, USA.
Shaner W.W. (1982), Farming systems research and developemnt guidelines for developing countries. Colorado.
International Rice Research Institute (1984), Cropping System in Asia, on- farm research and management, Manila, Philippine.
Phô lôc
PhiÕu ®iÒu tra n«ng hé
Th«n, b¶n:…………………………..x·………………….huyÖn V¨n ChÊn
1. Hä vµ tªn ngêi ®îc pháng vÊn…………………………..
2. Hä tªn ngêi pháng vÊn : NguyÔn V¨n Chinh
I. Th«ng tin chung vÒ n«ng hé
1. Hä, tªn chñ hé…................................………………..
2. Møc kinh tÕ gia ®×nh: Kh¸ TB NghÌo
(theo ®¸nh gi¸ cña ®Þa ph¬ng)
3. Sè thµnh viªn trong gia ®×nh………………………….
TT
Quan hÖ
víi chñ hé
Giíi tÝnh
Tuæi
Tr×nh ®é häc vÊn
Tham gia vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Céng
II. X¸c ®Þnh vÞ trÝ tõng ®¸m ruéng bËc thang
TT
Th«ng tin
Khu I
Khu II
Khu III
Khu IV
1
DiÖn tÝch (m2)
2
Gåm bao nhiªu m¶nh
3
Ruéng tËp thÓ hay c¸ nh©n
4
Nguån gèc (§îc chia, kÕ thõa, khai ph¸, mua, trao ®æi)
5
Kho¶ng c¸ch tõ nhµ ®Õn ruéng
6
Gia ®×nh cã l¸n ë ruéng kh«ng?
7
Kho¶ng c¸ch tõ ruéng ®Õn rõng
8
§é mµu mì cña ®Êt
III. §¸nh gi¸ hÖ thèng tíi tiªu
TT
Th«ng tin
Khu I
Khu II
Khu III
Khu IV
1
Cã bao nhiªu nguån tíi cho ®¸m ruéng
2
Kho¶ng c¸ch tõ nguån tíi ®Õn ruéng
3
M« t¶ h×nh thøc tíi
4
¶nh hëng cña h×nh thøc tíi níc ®Õn tËp qu¸n canh t¸c
5
C¸c thêi ®iÓm thiÕu níc
IV. PhÇn hÖ thèng c©y trång
4.1 Lóa xu©n:
+ Gia ®×nh cã cÊy lóa xu©n kh«ng?
TT
Th«ng tin
Khu I
Khu II
Khu III
Khu IV
1
Gièng
N¨m nay
N¨m tríc
2
Ph©n bãn
P.Chuång
NPK
§¹m
L©n
Kali
Kh¸c
3
B¾t ®Çu dïng ph©n bãn tõ n¨m nµo
4
Thuèc BVTV
5
B¾t ®Çu dïng Thuèc BVTV tõ n¨m nµo
6
LÞch thêi vô
Ngµy gieo
Ngµy cÊy
Ngµy gÆt
7
LÞch nµy cã chÞu ¶nh hëng cña c¸c ruéng xung quanh kh«ng
8
N¨ng suÊt TB
Nh©n c«ng cho mçi ho¹t ®éng (t¹i 1 khu ruéng mµ ngêi tr¶ lêi pháng vÊn n¾m râ nhÊt)?
…………………………………../…………………………../……………………………
…………………………………../…………………………../……………………………
…………………………………../…………………………../……………………………
Gi¸ ph©n bãn t¹i thêi ®iÓm mua:…………………………/…………………………….
…………………………………./……………………………/……………………………
Gi¸ thuèc BVTV t¹i thêi ®iÓm mua:…………………………/…………………………….
Gi¸ thãc t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch?..............................................
+ NÕu kh«ng trång vô xu©n, t¹i sao?
...............................................................................................................................................
4.2 Lóa mïa
Th«ng tin
Khu I
Khu II
Khu III
Khu IV
1
Gièng
N¨m nay
N¨m tríc
2
Ph©n bãn
P.Chuång
NPK
§¹m
L©n
Kali
Kh¸c
3
B¾t ®Çu dïng ph©n bãn tõ n¨m nµo
4
Thuèc BVTV
5
B¾t ®Çu dïng Thuèc BVTV tõ n¨m nµo
6
LÞch thêi vô
Ngµy gieo
Ngµy cÊy
Ngµy gÆt
7
LÞch nµy cã chÞu ¶nh hëng cña c¸c ruéng xung quanh kh«ng
8
N¨ng suÊt TB
V. C©y trång trªn ®Êt dèc
DiÖn tÝch n¬ng rÉy:………………………………………………………………………..
Trång c©y g× vµ ®Ó lµm g×?....................................................................................................
C¸c diÖn tÝch nµy cè ®Þnh/gi¶m/t¨ng? t¹i sao? Tõ khi nµo…………………………………
...............................................................................................................................................
Cã c¹nh tranh vÒ lao ®éng víi ruéng bËc thang kh«ng:…………………………………….
VI. Hç trî, nh©n c«ng
¤ng (Bµ) cã nhËn ®îc hç trî cña nhµ níc hay tõ mét ch¬ng tr×nh dù ¸n kh«ng?
...............................................................................................................................................
¤ng (Bµ) cã thuª nh©n c«ng kh«ng?...................NÕu cã, khi nµo…………….……………
¤ng (Bµ) cã ®æi c«ng kh«ng?...................NÕu cã, khi nµo……………..…….……………
VII. Ch¨n nu«i
TT
Lo¹i gia sóc,
gia cÇm
Sè lîng (con)
H×nh thøc nu«i
Sè th¸ng nu«i
Thu nhËp hµng n¨m
§ang nu«i
Lóc cao nhÊt
1
Tr©u
NghÐ
2
Bß
Bª
3
Lîn
4
Dª
5
Gµ
6
VÞt
7
Ngan
8
C¸
9
Kh¸c
Céng
ThÝ nghiÖm 1: Thö nghiÖm 04 gièng ®Ëu t¬ng
(N¨ng suÊt thùc thu cña 3 lÇn nh¾c l¹i)
BALANCED ANOVA FOR VARIATE NS FILE NS DT 1 28/ 8/** 8:26
---------------------------------------------------------------- PAGE 15,8
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
VARIATE V003 NS
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT 3 128700. 42900.0 7.73 0.010 2
* RESIDUAL 8 44400.0 5550.00
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 173100. 15736.4
-----------------------------------------------------------------------------
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE NS DT 1 28/ 8/** 8:26
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
MEANS FOR EFFECT CT
-------------------------------------------------------------------------------
CT NOS NS
1 3 1240.00
2 3 1350.00
3 3 1140.00
4 3 1410.00
SE(N= 3) 43.0116
5%LSD 8DF 140.257
-------------------------------------------------------------------------------
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE NS DT 1 28/ 8/** 8:26
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
NS 12 1285.0 125.44 74.498 5.8 0.0099
ThÝ nghiÖm 2: Thö nghiÖm 04 gièng lóa níc
(N¨ng suÊt thùc thu cña 3 lÇn nh¾c l¹i)
1. N¨ng suÊt thùc thu
BALANCED ANOVA FOR VARIATE KQ FILE TT LNUOC 28/ 8/** 9:41
---------------------------------------------------------------- PAGE 1
VARIATE V003 KQ
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT$ 3 .527100E+07 .175700E+07 84.57 0.000 2
* RESIDUAL 8 166200. 20775.1
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 .543720E+07 494291.
-----------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE TT LNUOC 28/ 8/** 9:41
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
MEANS FOR EFFECT CT$
-------------------------------------------------------------------------------
CT$ NOS KQ
DT 122 3 3750.00
C.Huong 3 3520.00
HYT 100 3 4860.00
N.Uu 383 3 5030.00
SE(N= 3) 83.2167
5%LSD 8DF 271.361
------------------------------------------------------------------------------- ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE TT LNUOC 28/ 8/** 9:41
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
KQ 12 4290.0 703.06 144.14 3.4 0.0000
2. N¨ng suÊt lý thuyÕt
BALANCED ANOVA FOR VARIATE KQ FILE LT LNUOC 28/ 8/** 10:13
---------------------------------------------------------------- PAGE 1
VARIATE V003 KQ
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT$ 3 .578663E+07 .192888E+07 5.56 0.024 2
* RESIDUAL 8 .277620E+07 347025.
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 .856283E+07 778439.
-----------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE LT LNUOC 28/ 8/** 10:13
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
MEANS FOR EFFECT CT$
-------------------------------------------------------------------------------
CT$ NOS KQ
DT 122 3 5130.00
C.Huong 3 5410.00
HYT 100 3 6520.00
Nhi Uu 838 3 6750.00
SE(N= 3) 340.110
5%LSD 8DF 1109.07
-------------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE LT LNUOC 28/ 8/** 10:13
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
KQ 12 5952.5 882.29 589.09 9.9 0.0237
ThÝ nghiÖm 3: Thö nghiÖm 04 gièng lóa c¹n
(N¨ng suÊt thùc thu cña 3 lÇn nh¾c l¹i)
1. N¨ng suÊt thùc thu
BALANCED ANOVA FOR VARIATE KQ FILE TT LCAN 28/ 8/** 9:35
---------------------------------------------------------------- PAGE 1
VARIATE V003 KQ
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT$ 3 .170103E+07 567008. 32.71 0.000 2
* RESIDUAL 8 138667. 17333.3
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 .183969E+07 167245.
-----------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE TT LCAN 28/ 8/** 9:35
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
MEANS FOR EFFECT CT$
-------------------------------------------------------------------------------
CT$ NOS KQ
1 3 5000.00
2 3 4303.33
3 3 4000.00
4 3 4200.00
SE(N= 3) 76.0117
5%LSD 8DF 247.866
-------------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE TT LCAN 28/ 8/** 9:35
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
KQ 12 4375.8 408.96 131.66 3.0 0.0001
2. N¨ng suÊt lý thuyÕt
BALANCED ANOVA FOR VARIATE KQ FILE LT LCAN 28/ 8/** 10:19
---------------------------------------------------------------- PAGE 1
VARIATE V003 KQ
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT$ 3 .418869E+07 .139623E+07 4.40 0.042 2
* RESIDUAL 8 .253900E+07 317375.
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 .672769E+07 611608.
-----------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE LT LCAN 28/ 8/** 10:19
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
MEANS FOR EFFECT CT$
-------------------------------------------------------------------------------
CT$ NOS KQ
1 3 6763.33
2 3 5866.67
3 3 5096.67
4 3 5830.00
SE(N= 3) 325.256
5%LSD 8DF 1060.63
-------------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE LT LCAN 28/ 8/** 10:19
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
KQ 12 5889.2 782.05 563.36 9.6 0.0418
ThÝ nghiÖm 4: Thö nghiÖm 04 gièng l¹c
(N¨ng suÊt thùc thu cña 3 lÇn nh¾c l¹i)
BALANCED ANOVA FOR VARIATE NS FILE TT LAC 28/ 8/** 9:23
---------------------------------------------------------------- PAGE 1
VARIATE V003 NS
LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER
SQUARES SQUARES LN
=============================================================================
1 CT$ 3 737667. 245889. 21.92 0.000 2
* RESIDUAL 8 89733.3 11216.7
-----------------------------------------------------------------------------
* TOTAL (CORRECTED) 11 827400. 75218.2
-----------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE TT LAC 28/ 8/** 9:23
---------------------------------------------------------------- PAGE 2
MEANS FOR EFFECT CT$
-------------------------------------------------------------------------------
CT$ NOS NS
MD 7 3 1460.00
L 12 3 1756.67
L 14 3 2103.33
L 18 3 2000.00
SE(N= 3) 61.1464
5%LSD 8DF 199.392
-------------------------------------------------------------------------------
ThiÕt kÕ hoµn toµn ngÉu nhiªn
ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE TT LAC 28/ 8/** 9:23
---------------------------------------------------------------- PAGE 3
F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1
VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |CT$ |
(N= 12) -------------------- SD/MEAN | |
NO. BASED ON BASED ON % | |
OBS. TOTAL SS RESID SS | |
NS 12 1830.0 274.26 105.91 5.8 0.0004
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
CHTT09006.doc
