Tài liệu Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng ở Vịêt Nam hiện nay: ... Ebook Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng ở Vịêt Nam hiện nay
88 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 3147 | Lượt tải: 5
Tóm tắt tài liệu Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng ở Vịêt Nam hiện nay, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PhÇn Më §Çu
Sù biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ- x· héi, lµ nh©n tè ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng d©n c. V× vËy, ë mäi nÒn kinh tÕ ë mäi quèc gia ngêi ta ®Òu quan t©m nghiªn cøu vÒ gi¸ vµ sù biÕn ®éng gi¸ c¶.
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, s¶n xuÊt hµng hãa nh níc ta hiÖn nay, tÊt yÕu ph¶i quan t©m ®Õn gi¸ c¶ vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶.V× vËy, viÖc tÝnh chØ sè gi¸ lµ mét viÖc cÇn thiÕt.Trong ®ã cã chØ sè gi¸ tiªu dïng
ChØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng, chØ sè gi¸ tiªu dïng cßn lµ c«ng cô ®Ó ®o lêng tû lÖ l¹m ph¸t, lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng d©n c…
Tuy nhiªn, c«ng viÖc tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tiªu dïng lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p bëi biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t yÕu tè kh¸c nhau t¸c ®éng ®ång thêi, c«ng viÖc ®ã cµng khã kh¨n h¬n trong mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nh ë ViÖt Nam hiÖn nay.
V× vËy muèn cã ®îc nh÷ng nhËn xÐt ®óng ®¾n vµ h÷u Ých vÒ chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù biÕn ®éng gi¸ tiªu dïng ®Ó ®Ò ra ®îc ph¬ng híng qu¶n lý hiÖu qu¶ ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m« th× cÇn ph¶i hiÓu ®îc râ vÒ chØ sè gi¸ tiªu dïng. §ång thêi ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng cÇn chÝnh x¸c, cô thÓ ®Ó ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ sù biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng.
Trong nh÷ng n¨m qua, Tæng côc Thèng kª ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cña sè liÖu thèng kª gi¸, ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ ngµy cµng ®îc c¶i tiÕn. Trong ®ã chØ sè gi¸ tiªu dïng ®· ®îc hoµn thiÖn vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh, hµng th¸ng ®îc c«ng bè trong Ên phÈm “ChØ sè gi¸ c¶ h«m nay”
NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ nãi chung vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng nãi riªng. Trong thêi gian thùc tËp ë Tæng Côc Thèng Kª, em ®· tËp trung nghiªn cøu ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ vËn dông tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng cña thµnh phè Hµ Néi, §ång B»ng S«ng Hång vµ c¶ níc th¸ng 12/2005 víi tªn ®Ò tµi: “Ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë VÞªt Nam hiÖn nay”, nh»m môc ®Ých tr×nh bµy cã hÖ thèng vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng hiÖn nay, ®Ó hiÓu râ h¬n vÓ chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ vai trß cña chØ sè gi¸ tiªu dïng trong qu¶n lý kinh tÕ.
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn, ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, kÕt cÊu cña chuyªn ®Ò bao gåm:
Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸, chØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng
Ch¬ng II: Ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay
Ch¬ng III: VËn dông tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng th¸ng 12/ 2005 cho thµnh phè Hµ Néi, Vïng §ång B»ng S«ng Hång vµ c¶ níc.
Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸, chØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng
I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸
1. Gi¸ vµ chøc n¨ng cña gi¸
1.1. Kh¸i niÖm gi¸ c¶
Trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, gi¸ c¶ chØ ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn nh A. Smith va D. Ricardo vµ c¸c nhµ kinh tÕ häc cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin ®a ra kh¸i niÖm: Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ tù nhiªn tøc gi¸ trÞ hµng ho¸.
Khi nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ph¹m vi gi¸ c¶ ®îc më réng, gi¸ c¶ ®îc thõa nhËn kh«ng chØ ®¬n thuÇn gi¸ trÞ hµng ho¸ mµ nã h×nh thµnh trªn c¬ së tæng hoµ c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ x· héi nh: cung, cÇu hµng ho¸; tÝch luü vµ tiªu dïng trong ngoµi níc. Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tho¶ thuËn vÒ lîi Ých gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n, lµ c¬ së trao ®æi hµng ho¸. Do ®ã, gi¸ c¶ võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi.
1.2. Chøc n¨ng cña gi¸
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng chñ yÕu sau:
+ Chøc n¨ng th«ng tin: Gi¸ c¶ ph¶n ¸nh t×nh h×nh cung cÇu, cã thÓ nhËn biÕt ®îc sù khan hiÕm t¬ng ®èi cña hµng ho¸ qua sù biÕn ®æi cña gi¸. V× vËy, tin tøc vÒ gi¸ c¶ cã thÓ híng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã liªn quan ®Þnh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Trong lÜnh vùc ph©n phèi, lu th«ng vµ tiªu dïng, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã ®îc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n.
+ Chøc n¨ng ph©n bæ c¸c nguån lùc: Sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cã thÓ dÉn ®Õn sù biÕn ®éng vÒ lu chuyÓn tµi nguyªn. Khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn th× ngêi sµn xuÊt nãi chung cã thÓ t¨ng s¶n xuÊt mÆt hnµg Êy, vµ sÏ thu hót tµi nguyªn x· héi tËp trung vµo ®ã, nhng khi gi¸ t¨ng l¹i cã thÓ lµm ngêi tiªu dïng gi¶m tiªu thô lo¹i hµng ho¸ ®ã. Khi gi¸ gi¶m ngêi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ gi¶m lo¹i hµng Êy, vµ do ®ã, mét phÇn tµi nguyªn cã thÓ kh«ng lu chuyÓn vµo ngµnh Êy, nhu cÇu tiªu dïng lo¹i hµng ®ã l¹i t¨ng thªm. ChÝnh th«ng qua qu¸ tr×nh nµy mµ gi¸ c¶ ®iÒu tiÕt qui m« s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp, sù bè trÝ tµi nguyªn gi÷a c¸c ngµnh vµ c©n ®èi gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu x· héi.
+ Chøc n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt: Gi¶m lao ®éng x· héi trung b×nh cÇn thiÕt
+ Chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n vµ c¸ nh©n
+ Chøc n¨ng thùc hiÖn lu th«ng hµng ho¸: Gi¸ c¶ lªn xuèng lµ mét bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt lîi Ých cña mäi ngêi, chØ huy hµnh ®éng cña ngêi s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt hµnh vi cña ngêi tiªu dïng.
Nh vËy, gi¸ c¶ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nãi ®Õn thÞ trêng, c¬ chÕ thÞ trêng tÊt yÕu ph¶i nãi ®Õn gi¸ c¶.
2. C¸c lo¹i gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay
Gi¸ c¶ lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn viÖc ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm trong níc gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c tÇng líp d©n c, ®iÒu tiÕt kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn.§Ó thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch gi¸ c¶ ®óng ®¾n nh»m ph¸t huy t¸c dông cña gi¸ ®èi víi viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, hÖ thèng gi¸ c¶ bao gåm nhiÒu lo¹i gi¸ kh¸c nhau, cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau h×nh thµnh nªn hÖ thèng gi¸ c¶ thèng nhÊt.C¨n cø vµo tÝnh chÊt kinh tÕ vµ yªu cÇu qu¶n lÝ, hiÖn nay gi¸ c¶ ®îc chia lµm c¸c lo¹i sau:
Gi¸ tiªu dïng,
Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngõ¬i s¶n xuÊt,
Gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt,
Gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸,
Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸,
Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ.
a. Gi¸ tiªu dïng (gi¸ tiªu dïng cuèi cïng)
Gi¸ tiªu dïng lµ gi¸ mµ ngêi tiªu dïng mua hµng ho¸ vµ chi tr¶ c¸c dÞch vô phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng hµng ngµy, ®îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ trêng vµ dÞch vô phôc vô sinh ho¹t, ®êi sèng d©n c, kh«ng bao gåm gi¸ hµng ho¸ cho s¶n xuÊt vµ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh.
b. Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt (gi¸ s¶n xuÊt)
Gi¸ s¶n xuÊt lµ gi¸ mµ ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ trêng. Gi¸ s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt chia lµm hai lo¹i:
Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m, thuû s¶n,
Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp.
c. Gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt (gi¸ sö dông trung gian)
Gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt lµ gi¸ cña tæ chøc kinh doanh vËt t b¸n trùc tiÕp cho ngêi s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, chÕ biÕn ra s¶n phÈm. Theo quy ®Þnh cña Tæng côc Thèng kª, gi¸ c¶ nµy kh«ng bao gåm chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ kh¸c.
d. Gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸
Gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸ lµ gi¸ cíc mµ ngêi thuª vËn chuyÓn hµng ho¸ tr¶ cho c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸. Nã ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù tho¶ thuËn miÖng hoÆc tho¶ thuËn díi h×nh thøc hîp ®ång vËn chuyÓn hµng ho¸ gi÷a c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸ vµ chñ hµng ho¸.
e. Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu
Gi¸ xuÊt khÈu lµ gi¸ ViÖt Nam trùc tiÕp b¸n hµng ho¸ cho c¸c tæ chøc níc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ ®îc tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ FOB) khi kh«ng muèn tÝnh ®Õn xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm...vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn t¹i biªn giíi níc nhËp (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh c¶ xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm...
Gi¸ nhËp khÈu lµ gi¸ níc ta mua hµng ho¸ trùc tiÕp cña níc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... vµ theo ®iÒu kiÖn biªn giíi níc xuÊt (gi¸ FOB) nÕu kh«ng muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm...
f. Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ
Vµng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ c¶ cña hµng ®Æc biÖt nµy thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña nã t¹i thêi ®iÓm ®ang xÐt, lµ gi¸ trÞ cña lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ nµy. Trªn thÞ trêng, gi¸ vµng lµ gi¸ mµ tæ chøc t nh©n hay nhµ níc b¸n ra t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.
Gi¸ ngo¹i tÖ còng ®îc coi lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt vµ cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ ngo¹i tÖ trªn thÞ trêng hµng ho¸ lµ gi¸ b¸n ngo¹i tÖ cña c¸c tæ chøc t nh©n vµ Nhµ níc.
ViÖc ph©n chia gi¸ c¶ lµm 6 lo¹i nh trªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ rÊt khoa häc, gióp cho c«ng t¸c thu thËp gi¸ c¶ ë níc ta hiÖn nay dÔ dµng , cã hÖ thèng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thèng kª gi¸ c¶ vµ qu¶n lÝ cña Nhµ níc vÒ gi¸ c¶.
II. ChØ sè gi¸
1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ vµ hÖ thèng chØ sè gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay
1.1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ c¶
ChØ sè gi¸ c¶ lµ chØ tiªu t¬ng ®èi (®îc tÝnh b»ng lÇn hoÆc %), lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ qua c¸c kho¶ng thêi gian kh¸c nhau (th¸ng, quý, n¨m) hoÆc qua c¸c vïng kh«ng gian kh¸c nhau (vïng, ®Þa ph¬ng, quèc gia, khu vùc...).
1.2. HÖ thèng chØ sè gi¸ hiÖn nay
HÖ thèng chØ sè gi¸ ë ViÖt Nam bao gåm 6 lo¹i:
+ ChØ sè gi¸ tiªu dïng,
+ ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt,
+ ChØ sè gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt,
+ ChØ sè gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸,
+ ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸,
+ ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ.
* ChØ sè gi¸ tiªu dïng: lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng hµng ho¸ , dÞch vô phôc vô cho sinh ho¹t ®êi sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh. ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®îc tÝnh tõ gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ gi¸ dÞch vô phôc vô cho nhu cÇu d©n c cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
* ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt: bao gåm chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n vµ chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp.
ChØ sè b¸n s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt lµ chØ tiªu t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n ra c¸c s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp.
* ChØ sè gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt: lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n vËt t cho s¶n xuÊt.
* ChØ sè gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸: lµ chØ tiªu t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ cíc vËn t¶i hµng ho¸ (chØ sè nµy ®· bao gåm trong chØ sè gi¸ tiªu dïng).
* ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸:
ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸: lµ chØ tiªu t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸.
ChØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng hãa lµ chØ tiªu t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸.
* ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ: ChØ sè gi¸ vµng lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ vµng. Gi¸ vµng thèng nhÊt trong c¶ níc lµ gi¸ b¸n ra cña vµng 99,99%.
ChØ sè gi¸ ngo¹i tÖ lµ chØ tiªu t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ ngo¹i tÖ. Gi¸ ®« la Mü lµ gi¸ ®¹i diÖn ®îc thu thËp ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ ngo¹i tÖ.
Mçi lo¹i chØ sè gi¸ ®Òu cã môc ®Ých vµ ý nghÜa riªng nhng chóng ®Òu lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô.
2. ý nghÜa cña chØ sè gi¸
ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng trong nÒn kinh tÕ, nã cã ý nghÜa trong viÖc ho¹ch ®Þch chÝnh s¸ch còng nh ®Þnh híng kinh doanh cña doanh nghiÖp.Hay nãi c¸ch kh¸c, chØ sè gi¸ cã ý nghÜa quan träng c¶ trong lÜnh vùc vi m« va vÜ m«.
2.1. Trong lÜnh vùc vi m«
ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ngêi tiªu dïng.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp, môc tiªu hµng ®Çu lµ lîi nhuËn nªn bÊt cø doanh nghiÖp nµo khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, hä ®Òu c©n nh¾c lùa chän mÆt hµng kinh doanh, h¹ch to¸n chi phÝ, tÝnh to¸n hiÖu qu¶. ChØ sè gi¸ lµ mét chØ tiªu quan träng gióp doanh nghiÖp cã mét c¸i nh×n tæng quan h¬n, thùc tÕ h¬n vÒ lîi nhuËn thu ®îc khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh mÆt hµng hiÖn t¹i, tõ ®ã cã chiÕn lîc kinh doanh míi nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao h¬n.
ChØ sè gi¸ gióp c¸c doanh nghiÖp n¾m b¾t xu híng tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ trêng, lµ c¬ së ®Ó lùa chän mÆt hµng kinh doanh phï hîp.
MÆt kh¸c, chØ sè gi¸ cho biÕt tèc ®é t¨ng gi¶m gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, kÕt hîp víi quan hÖ cung cÇu trªn thÞ trêng ®Ó chän cho m×nh mÆt hµng kinh doanh phï hîp nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ tèi ®a.
ChØ sè gi¸ gióp c¸c doanh nghiÖp ®Þnh gi¸ b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ trêng vµ cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh gi¸ phï hîp.
ChØ sè gi¸ gióp c¸c chñ ®Çu t xem xÐt d ¸n cña m×nh cã ®¹t hiÖu qu¶ mong muèn hay kh«ng, cã æn ®Þnh hay kh«ng.
§èi víi ngêi tiªu dïng, th«ng qua chØ sè gi¸ gióp hä cã sù lùa chän tè nhÊt nªn tiªu thô mÆt hµng nµo gi÷a c¸c mÆt hµng thay thÕ nhau, còng qua tØ lÖ l¹m ph¸t gióp hä cã quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n khi lùa chän gi÷a ®Çu t vµ tiÕt kiÖm.
2.2. Trong lÜnh vùc vÜ m«
§èi víi tÇm qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc , chØ sè gi¸ lµ mét c¨n cø quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña Nhµ Níc.
ChØ sè gi¸ lµ c«ng cô ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, khi nh×n vµo sù biÕn ®éng gi¸ c¶, møc l¹m ph¸t cao hay thÊp th× cã thÓ thÊy ®îc møc ®é æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ ®ã.
ChØ sè gi¸ ®îc dïng ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng vÒ gi¸ trong c¸c chØ tiªu liªn quan ®Õn gi¸ trÞ : søc mua cña ®ång tiÒn, thu nhËp, chi tiªu...nh»m ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n sù biÕn ®éng vÒ lîng cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ.
ChØ sè gi¸ lµ mät trong nh÷ng c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ kÕ ho¹ch thu chi ng©n s¸ch, tµi chÝnh, æn ®Þnh gi¸ c¶.
ChØ sè gi¸ ®îc dïng ®Ó b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn còng nh c¸c chØ tiªu tµi chÝnh kh¸c, th«ng qua ®ã cã thÓ n¾m b¾t ®îc thùc chÊt gi¸ trÞ ®ång vèn, gãp phÇn ph©n tÝch hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
ChØ sè gi¸ ®îc dïng lµm c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng cña c¸c tÇng líp d©n c, x¸c ®Þnh møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu.
ChØ sè gi¸ cßn lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¸c ®«ng lín ®Õn ®Çu t trong níc còng nh níc ngoµi vµo ViÖt Nam
ChØ sè gi¸ kh«ng nh÷ng lµ chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ mµ cßn lµ chØ tiªu cung cÊp c¸c th«ng tin dù b¸o sím vÒ xu thÕ t¨ng trëng nÒn kinh tÕ ng¾n h¹n. C¸c chØ sè gi¸ cã thÓ ®îc tÝnh to¸n kÕt hîp l¹i dïng lµm chØ tiªu b¸o sím khi x©y dùng chØ tiªu tæng hîp vÒ sau.
TÇm quan träng cña chØ sè gi¸ ®· kh¼ng ®Þnh viÖc tÝnh to¸n vµ c«ng bè chØ sè gi¸ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. C«ng viÖc nµy cÇn ®îc tiÕn hµnh chÝnh x¸c. thêng xuyªn vµ liªn tôc.
3. C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸
Ngay tõ thÕ kØ XVI, ngêi ta ®· dïng ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè ®Ó ph©n tÝch biÕn ®éng gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ kh«ng hoµn chØnh ngay tõ ®Çu mµ nã ®îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn dÇn, ph¬ng ph¸p sau h×nh thµnh trªn c¬ së kÕ tôc, kh¾c phôc nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p tríc
Tríc khi ®a ra ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸, ta ph¶i ph©n lo¹i chóng. Cã 2 c¸ch ph©n lo¹i chØ sè gi¸:
- Theo ph¹m vi tÝnh to¸n, chØ sè gi¸ ®îc ph©n thµnh: chØ sè gi¸ c¸ thÓ vµ chØ sè gi¸ tæng hîp.
- Theo ®èi tîng chØ sè ph¶n ¸nh, chØ sè gi¸ ®îc ph©n thµnh: chØ sè ph¸t triÓn, chØ sè kh«ng gian vµ chØ sè kÕ ho¹ch vÒ gi¸ c¶.
3.1. ChØ sè gi¸ ph¸t triÓn
ChØ sè gi¸ ph¸t triÓn ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng hay nhãm mÆt hµng qua thêi gian( qua th¸ng, qua quý hoÆc qua n¨m)
3.1.1. ChØ sè gi¸ c¸ thÓ
ChØ sè gi¸ c¸ thÓ lµ chØ sè ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng hoÆc dÞch vô cô thÓ trªn thÞ trêng kú nghiªn cøu so víi kú gèc.
C«ng thøc tÝnh:
ip = (1)
Trong ®ã:
+ ip lµ chØ sè gi¸ c¸ thÓ
+ p1 lµ gi¸ c¶ kú nghiªn cøu
+ p0 lµ gi¸ c¶ kú gèc
+ ip > 1 cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ nµo ®ã kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ngîc l¹i víi ip < 1.
VÝ dô:
Ip = 1.2 lÇn hay 120%, cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ A kú nghiªn cøu so víi kú gèc t¨ng 20%.
3.1.2. ChØ sè gi¸ tæng hîp
ChØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng ph¶n ¸nh ®îc sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña toµn bé hµng ho¸ trªn thÞ trêng. V× vËy, ta ph¶i tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp hµng ho¸.
Kh¸i niÖm: ChØ sè gi¸ tæng hîp lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn trªn thÞ trêng kú nghiªn cøu so víi kú gèc
Ký hiÖu: Ip.
+Ip > 1 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ngîc l¹i víi Ip < 1.
VÝ dô: Ip = 1.5 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng 50% so víi kú gèc.
§Ó tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp th× ta kh«ng thÓ céng gi¸ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu råi ®em so s¸nh víi kú gèc hoÆc còng kh«ng thÓ tÝnh b»ng c¸ch lÊy trung b×nh céng gi¶n ®¬n cña c¸c chØ sè ®¬n vÒ gi¸ v× hai c¸ch ®ã ®Òu kh«ng tÝnh ®Õn lîng hµng ho¸ tiªu thô kh¸c nhau cña c¸c mÆt hµng; mµ lîng hµng ho¸ tiªu thô kh¸c nhau th× ¶nh hëng ®Õn sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ lµ kh¸c nhau.
V× vËy, ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp ta dùa vµo quan hÖ sau:
D= p * q
Trong ®ã:
+ D: lµ doanh sè
+ p: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸
+ q: lµ lîng hµng ho¸.
Qua ®ã ta thÊy c¶ hai nh©n tè p vµ q ®Òu biÕn ®éng. Do ®ã cã thÓ nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nh©n tè gi¸ th× ph¶i cè ®Þnh nh©n tè lîng hµng ho¸ tiªu thô ë mét kú nhÊt ®Þnh vµ nã ®îc gäi lµ quyÒn sè cña chØ sè tæng hîp gi¸ c¶.
Tuú theo viÖc lùa chän thêi kú quyÒn sè lµ kú nghiªn cøu hay kú gèc mµ chóng ta cã c¸c chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ sau:
a. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Laspeyres
N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc Laspeyres ®a ra c«ng thøc:
IpL = (2)
Trong ®ã:
+ p1 : gi¸ c¶ kú nghiªn cøu
+ p0: gi¸ c¶ kú gèc
+ q0 : lîng tiªu thô kú gèc
+ S p1q0: lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh theo lîng kú gèc
+ Sp0q0 : Tæng doanh thu kú gèc
ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh hëng cña gi¸ c¶ tíi doanh thu víi quyÒn sè lµ lîng hµng hãa tiªu thô kú gèc. NÕu ta lÊy tö sè trõ ®i mÉu sè cña c«ng thøc (2) th× ta sÏ cã lîng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu tÝnh theo lîng hµng ho¸ kú gèc.:
Nh ta ®· biÕt: ip = p = ipp0
(2) Û = Sip.do (3) víi do =
= (4) víi Do =
Trong ®ã:
d0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh lÇn.
D0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh %.
Nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ lÊy quyÒn sè lµ lîng kú gèc nªn cha ph¶n ¸nh s¸t thùc tÕ vÒ lîng tiªu thô tõng mÆt hµng ®¹i diÖn còng nh kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ n¨m nghiªn cøu, mµ hµng n¨m th× lîng tiªu dïng tõng mÆt hµng còng nh kÕt cÊu tiªu dïng cña chóng cã sù thay ®æi vµ sù thay ®æi nµy cã liªn quan ®Õn gi¸ c¶, ch¼ng h¹n: khi gi¸ t¨ng th× søc mua gi¶m (hay lîng hµng ho¸ tiªu thô gi¶m) vµ ngîc l¹i khi gi¸ gi¶m th× søc mua t¨ng (hay lîng hµng ho¸ tiªu thô t¨ng)... MÆt kh¸c, nÕu ta lÊy tö trõ mÉu sè ta sÏ ®îc lîng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc tÝnh theo lîng kú gèc chø kh«ng tÝnh theo lîng kú nghiªn cøu nªn kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c lîng t¨ng gi¶m thùc tÕ cña doanh thu ®ã.
b. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Paasche
N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc ngêi §øc Paasche ®a ra c«ng thøc
IpP = (5)
Trong ®ã:
+ S p1q1: lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu.
+ Sp0q1: Tæng doanh thu kú gèc tÝnh theo lîng kú nghiªn cøu.
ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh hëng cña gi¸ c¶ víi quyÒn sè lµ lîng hµng ho¸ tiªu thô kú nghiªn cøu.
Víi po =
(5) Û = (6) Víi do =
= (7) Víi Do =
Trong ®ã:
d0: lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng lÇn.
Do: lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng %.
ChØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche theo t duy l«gÝc kh¸c nhau: chØ sè Laspeyres so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo lîng tiªu thô kú gèc cßn chØ sè Paasche so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo lîng tiªu thô kú nghiªn cøu.Tríc ®©y, ta hay dïng c«ng thøc Laspeyres v× nã kh«ng ®ßi hái ph¶i tÝnh ngay Sp1.q1 vµ thêng s½n cã khèi lîng kú gèc. Nhng giê ®©y, khi m¸y tÝnh ®· hoµn thiÖn, ngêi ta hay dïng c«ng thøc Paasche, nã cã tÝnh hiÖn thùc h¬n v× khi sö dông quyÒn sè lµ lîng kú nghiªn cøu th× hÖ thèng quyÒn sè thêng xuyªn ph¶i thu thËp, tÝnh to¸n nªn s¸t víi thùc tÕ h¬n, ph¶n ¸nh ®óng kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ cña d©n c h¬n. Khi ta lÊy tö trõ ®i mÉu th× sÏ ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ lîng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc.
Tuy nhiªn, viÖc tÝnh theo c«ng thøc nµy trong thùc tÕ l¹i gÆp khã kh¨n ®ã lµ trong ph¹m vi nghiªn cøu réng ( tØnh, thµnh phè, c¶ níc) viÖc tÝnh chØ sè gi¸ trong thêi gian ng¾n khã ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong c«ng t¸c nghiªn cøu biÕn ®éng gi¸ c¶ vµ ®ßi hái khèi lîng c«ng viÖc t¨ng lªn v× ph¶i thu thËp gi¸ c¶ thêng xuyªn do ®ã tèn thêi gian, c«ng søc vµ chi phÝ h¬n.
c. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Fisher
Mét h¹n chÕ cña hai c«ng thøc trªn mµ Fisher ph¸t hiÖn lµ nã kh«ng cã tÝnh nghÞch ®¶o vµ tÝnh liªn hoµn. §Ó kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy, Fisher ®Ò nghÞ dïng c«ng thøc:
IPF = (8)
ChØ sè nµy lµ trung b×nh nh©n cña hai chØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche. Nã ®îc sö dông khi hai chØ sè: Laspayres vµ Paasche cã sù chªnh lÖch qu¸ lín nh chØ sè Laspayres lín h¬n 1 cßn chØ sè Passche nhá h¬n 1 hoÆc ngîc l¹i.
Tuy nhiªn, ®iÓm h¹n chÕ cña c«ng thøc nµy lµ chØ quan t©m ®Õn nh÷ng tiªu chuÈn to¸n häc mµ quªn ®i néi dung kinh tÕ vµ nã còng m¾c ph¶i h¹n chÕ nh c«ng thøc (5) ®ã lµ gÆp ph¶i khã kh¨n trong kh©u tÝnh to¸n hÖ thèng quyÒn sè kú b¸o c¸o ë ph¹m vi réng. H¬n n÷a, chØ sè nµy còng kh«ng cã ý nghÜa kinh tÕ nªn Ýt ®îc sö dông. HiÖn nay, hai c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ cña: Laspeyres vµ Paasche vÉn ®îc c¸c níc trªn thÕ giíi sö dông phæ biÕn h¬n.
3.2. ChØ sè gi¸ kh«ng gian
ChØ sè gi¸ kh«ng gian c¶ ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña tõng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô hoÆc nhãm hµng ho¸ vµ dÞch vô gi÷a c¸c khu vùc ®Þa lÝ kh¸c nhau.
Còng nh chØ sè gi¸ ph¸t triÓn, chØ sè gi¸ kh«ng gian còng bao gåm chØ sè gi¸ ®¬n vµ chØ sè gi¸ tæng hîp.
3.2.1. ChØ gi¸ c¸ thÓ
Kh¸i niÖm: ChØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng gian lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù kh¸c nhau vÒ gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng ë hai lo¹i thÞ trêng kh¸c nhau.
C«ng thøc tÝnh:
ip(A/B) = (9)
Trong ®ã:
ip(A/B: lµ chØ sè gi¸ cña mét hµng ho¸ nµo ®ã cña thÞ trêng A so víi thÞ trêng B,
PA: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã cña thÞ trêng A,
PB: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã cña thÞ trêng B.
iP(A/B) > 1 cã nghÜa gi¸ c¶ mÆt hµng nµy ë thÞ trêng A lín h¬n gi¸ c¶ cña nã ë thÞ trêng B vµ ngîc l¹i víi iP(A/B) < 1; víi iP(A/B) = 1 tøc gi¸ c¶ cña hai thÞ trêng b»ng nhau.
iP(A/B) = = 1.3 cã nghÜa gi¸ c¶ thÞ trêng A cao h¬n thÞ trêng B: 0.3 lÇn hay 30%.
Còng nh chØ sè gi¸ ph¸t triÓn, chØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng gian kh«ng thÓ ®o ®îc biÕn ®éng gi¸ cña mét nhãm mÆt hµng mµ ph¶i dïng chØ sè gi¸ tæng hîp kh«ng gian ®Ó x¸c ®Þnh.
3.2.2. ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶
Kh¸i niÖm: chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ lµ chØ tiªu t¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ c¸c mÆt hµng, dÞch vô cña hai thÞ trêng.
C«ng thøc tÝnh tæng qu¸t:
Ip( A/B ) = (10)
Trong ®ã:
Ip( A/B ): lµ chØ sè gi¸ tæng hîp,
PA: lµ gi¸ c¶ tõng lo¹i hµng ho¸ cña thÞ trêng A,
PB: lµ gi¸ c¶ tõng lo¹i hµng ho¸ cña thÞ trêng B,
Q: lµ lîng hµng ho¸ tiªu thô tõng lo¹i hµng ho¸ cña hai thÞ trêng A vµ B.
Víi Ip( A/B ) > 1: nãi lªn gi¸ c¶ chung cña thÞ trêng A lín h¬n thÞ trêng B vµ ngîc l¹i vµ víi Ip( A/B ) = 1 th× gi¸ c¶ cña hai thÞ trêng lµ b»ng nhau.Vµ nÕu lÊy tö trõ ®i mÉu sè ta sÏ cã sè tiÒn mµ thÞ trêng A lîi h¬n (nÕu lµ sè d¬ng) hoÆc thiÖt h¬n (nÕu lµ sè ©m) so víi thÞ trêng B.
VÝ dô:
Ip(A/B) = 1,1 lÇn hay 110%: KÕt qu¶ nµy nãi lªn r»ng gi¸ c¶ chung cña thÞ trêng A cao h¬n gi¸ c¶ chung cña thÞ trêng B 0,1 lÇn hay 10%.
III. ChØ sè gi¸ tiªu dïng
1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ tiªu dïng
ChØ sè gi¸ tiªu dïng: lµ chØ tiªu thèng kª, biÓu hiÖn b»ng sè t¬ng ®èi (lÇn hay %), ph¶n ¸nh xu híng vµ møc ®é biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng phôc vô ®êi sèng d©n c trong mét thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh. CPI ®îc tÝnh theo ®Þnh kú hµng th¸ng vµ c¶ n¨m, tÝnh chung cho c¶ níc vµ cho tõng khu vùc, tõng ®Þa ph¬ng; tÝnh cho tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô phôc vô ®êi sèng cña d©n c, tÝnh cho tõng nhãm hµng vµ ngµnh hµng.
Gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng gäi t¾t lµ gi¸ tiªu dïng, gÝa tiªu dïng ®îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ trêng vµ gi¸ dÞch vô phôc vô sinh ho¹t ®êi sèng d©n c cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia b¸n lÎ hµng ho¸ vµ s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô phôc vô ®êi sèng d©n c trªn thÞ trêng. Gi¸ nµy bao gåm thuÕ VAT.
Gi¸ tiªu dïng ®îc thèng kª trªn c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô tiªu dïng ®¹i diÖn. Côc Thèng kª tØnh, thµnh phè c¨n cø vµo t×nh h×nh tiªu dïng vµ thÞ hiÕu tiªu dïng cña ®Þa ph¬ng m×nh, ®èi chiÕu víi danh môc mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn, chän c¸c mÆt hµng cã quy c¸ch, phÈm chÊt lµm danh môc hµng ho¸, dÞch vô ®¹i diÖn cho ®Þa ph¬ng m×nh.
2. ý nghÜa cña chØ sè gi¸ tiªu dïng
ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ mét trong nh÷ng chØ sè gi¸ quan träng trong hÖ thèng chØ sè gi¸ cña níc ta. Nã lµ chØ tiªu chÊt lîng ®îc nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh quan t©m.
§Ó ®o lêng tØ lÖ l¹m ph¸t, mçi mét quèc gia trong tõng giai ®o¹n sö dông c¸c chØ sè gi¸ kh¸c nhau. HiÖn nay, chØ sè gi¸ tiªu dïng ®îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi sö dông lµm thíc ®o tØ lÖ l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, trong ®ã cã níc ta.
ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ c¬ së ®Ó ChÝnh phñ ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch l¬ng cho c«ng nh©n viªn chøc: ®Ó x¸c ®Þnh møc l¬ng tèi thiÓu, ChÝnh phñ ta c¨n cø vµo lîng hµng ho¸ mµ ngêi c«ng nh©n cÇn mua ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu tèi thiÓu cho cuéc sèng cña hä. Khi gi¸ tiªu dïng t¨ng lªn, ChÝnh phñ ph¶i t¨ng møc l¬ng cho phï hîp. ViÖc x¸c ®Þnh møc l¬ng tèi thiÓu trë lªn khã kh¨n khi gi¸ tiªu dïng kh«ng æn ®Þnh.
ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ c«ng cô gi¸n tiÕp ph¶n ¸nh t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng. Khi gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng gi¶m, kh¶ n¨ng thanh to¸n , chi tr¶ cho hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng t¨ng lªn, ngêi tiªu dïng sÏ mua s¾m nhiÒu h¬n, dÉn ®Õn cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng t¨ng lªn, cÇu t¨ng l¹i ®Èy gi¸ t¨ng lªn, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh sÏ diÔn ra ngîc l¹i khi gi¸ tiªu dïng t¨ng lªn.
ChØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh møc sèng d©n c: Trong cuéc sèng,con ngêi cã hai nhu cÇu c¬ b¶n ®ã lµ nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ nhu cÇu vÒ tinh thÇn. Nhu cÇu vÒ tinh thÇn chØ ®îc tho¶ m·n khi nhu cÇu vÒ vËt chÊt ®· ®îc tho¶ m·n. Khi møc sèng d©n c t¨ng lªn, hä sÏ quan t©m h¬n ®Õn c¸c dÞch vô du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao... ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tinh thÇn cña m×nh, thóc ®Èy cÇu vÒ c¸c lo¹i dÞch vô nµy t¨ng lªn lµm cho gi¸ c¶ cña chóng t¨ng lªn.
ChØ sè gi¸ tiªu dïng còng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu mµ c¨n cø vµo ®ã Nhµ níc ®É ra c¸c chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn lîi Ých cña c¸c tÇng líp d©n c, rót ng¾n kho¶ng c¸ch giµu nghÌo. VÝ dô, ®Ó n©ng cao møc sèng cña tÇng líp n«ng d©n, ChÝnh phñ t×m mäi c¸ch n©ng gi¸ s¶n phÈm n«ng nghiÖp lªn, gi¸ n«ng s¶n t¨ng lµm t¨ng thu nhËp cho hä vµ møc sèng cña hä ®îc c¶i thiÖn.
Nh vËy, chØ sè gi¸ tiªu dïng kh«ng nh÷ng chØ liªn quan ®Õn lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng mµ nã cßn liªn quan ®Õn lÜnh vùc tµi chÝnh, tiÒn tÖ cña mét quèc gia. ViÖc tÝnh vµ tÝnh to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c chØ sè gi¸ tiªu dïng rÊt cÇn thiÕt, gióp cho c¸c cÊp l·nh ®¹o ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chØnh phï hîp gãp phÇn lµm æn ®Þnh, t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Ch¬ng II: Ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay
I. Mét sè vÊn ®Ò trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tiªu dïng
1. Ph¹m vi mÆt hµng
1.1. MÆt hµng ®¹i diÖn
Tõ khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh bu«n b¸n diÔn ra tù do trªn thÞ trêng vµ hµng ho¸ b¸n trªn thÞ trêng ngµy mét phong phó vµ ®a d¹ng víi nhiÒu chñng lo¹i, quy c¸ch vµ phÈm chÊt kh¸c nhau. Cã hµng ho¸ b¸n trªn thÞ trêng mét c¸ch thêng xuyªn, liªn tôc nhng cã lo¹i hµng ho¸ l¹i b¸n theo mïa, theo thêi vô... Trong qu¸ tr×nh thu thËp gi¸ tiªu dïng, chóng ta kh«ng thÓ vµ còng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i theo dâi, thu thËp gi¸ cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng bu«n b¸n trªn thÞ trêng mµ chØ cÇn chän ra c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn cho nhãm hµng, ngµnh hµng cña chóng. Mét mÆt hµng hoÆc dÞch vô ®¹i diÖn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
- §ã lµ c¸c lo¹i hµng, dÞch vô chñ yÕu, chiÕm tû träng lín trong ph©n nhãm hµng, dÞch vô hoÆc nhãm hµng, nhãm dÞch vô mµ nã ®¹i diÖn, cã doanh sè chiÕm 70% trong doanh sè chung,
- Tiªu thô chñ yÕu trªn nhiÒu ®Þa ph¬ng,
- æn ®Þnh gi÷a cung vµ cÇu,
- Cã thêi gian lu th«ng dµi nhÊt so víi c¸c hµng ho¸ cïng ph©n nhãm,
- Sù biÕn ®éng vÒ gi¸ cña c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn sÏ ¶nh hëng ®Õn tÊt c¶ c¸c mÆt hµng cïng nhãm ë trªn thÞ trêng,
- MÆt hµng ®Ó chän lµm gi¸ nãi chung ph¶i cã phÈm cÊp trung b×nh.
1.2. CÊu tróc chØ sè gi¸ tiªu dïng
§Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc cña chuçi chØ sè gi¸ tiªu dïng qua thêi gian vµ phï hîp víi c¬ cÊu tiªu dïng cña d©n c trong giai ®o¹n míi, chØ sè gi¸ tiªu dïng thêi kú 2006- 2010 cã cÊu tróc nh sau:
+ Nhãm cÊp 1 bao gåm:
- Hµng ¨n vµ dÞch vô ¨n uèng
- §å uèng vµ thuèc l¸
- May mÆc, mò nãn, giµy dÐp
- Nhµ ë, ®iÖn níc , chÊt ®èt vµ vËt liÖu xay dùng
- ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh
- Thuèc vµ dÞch vô y tÕ
- Giao th«ng vµ bu chÝnh viÔn th«ng
- Gi¸o dôc
- V¨n ho¸, thÓ thao, gi¶i trÝ vµ du lÞch
- Hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¸c
+ 32 nhãm cÊp 2, 86 nhãm cÊp 3 vµ 237 nhãm cÊp 4
1.3. Danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô thèng kª gi¸ tiªu dïng
§Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng, cÇn ph¶i thu thËp gi¸ cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn, phæ biÕn tiªu dïng cña d©n c trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, theo mét danh môc x¸c ®Þnh, bëi v×:
+ C¸c hé gia ®×nh thêng tiªu dïng rÊt nhiÒu lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¸c nhau cho ®êi sèng hµng ngµy; trong ®ã nhiÒu mÆt hµng trong mét nhãm hµng cã thÓ cã sù biÕn ®éng gi¸ t¬ng tù nhau.
+ C¸c hé gia ®×nh thêng hay tiªu dïng tËp trung vµ mét sè mÆt hµng vµ dÞch vô chñ yÕu; c¸c mÆt hµng, dÞch vô kh¸c cã thÓ ®îc tiªu dïng ë møc ®é Ýt h¬n.
Trong thèng kª gi¸, danh môc hµng ho¸ dÞch vô ®¹i diÖn nµy ®îc gäi lµ “ ræ” hµng ho¸. Sù biÕn ®éng gi¸ cña c¸c mÆt hµng trong “ ræ” hµng ho¸ nµy sÏ ®¹i diÖn cho sù biÕn ®éng gi¸ c¶ chung cña tonµ bé c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng cña d©n c.
VËy, danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn lµ mét danh s¸ch c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô chñ yÕu, ®¹i diÖn cho tiªu dïng cña d©n trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, ®îc sñ dông ®Ó ®iÒu tra thu thËp gi¸ ®Þnh kú, phôc vô tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng.
Tæng Côc Thèng Kª x©y dùng danh môc hµng ho¸, dÞch vô ®¹i diÖn chung thêi kú 2006- 2010 nh sau:
Tªn hµng, quy c¸ch phÈm chÊt, nh·n hiÖu
M· sè
§¬n vÞ tÝnh gi¸
A
B
C
ChØ sè gi¸ tiªu dïng
A- Hµng hãa
1- L¬ng thùc, thùc phÈm
2- Hµng phi l¬ng thùc, thùc ._.phÈm
B- DÞch vô
I-Hµng ¨n vµ dÞch vô ¨n uèng
A1
A2
B
01
1- l¬ng thùc
011
1/ Thãc g¹o
01101
- Thãc tÎ thêng
010101
®/kg
- G¹o tÎ thêng
010102
®/kg
...
2/ Bét mú vµ ngò cèc
01102
- Bét mú
0110201
®/kg
- Ng«, khoai, s¾n
0110202
®/kg
...
3/ L¬ng thùc chÕ biÕn
01103
- B¸nh mú
0110301
®/gãi
- Bón, b¸nh phë, b¸nh ®a
0110302
®/kg
...
2- Thùc phÈm
012
4/ ThÞt gia sóc t¬i sèng
01201
-
0120101
®/kg
- ThÞt bß
0120102
®/kg
...
5/ ThÞt gia cÇm t¬i sèng
01202
- ThÞt gµ
0120201
®/kg
...
6/ ThÞt chÕ biÕn
01203
- Xóc xÝch thÞt lîn, gãi 4 chiÕc 200gam
01203011
®/kg
- L¹p xêng
01202012
®/kg
...
7/ Trøng
01204
- Trøng gµ ta
01204011
®/qu¶
...
8/ 'DÇu mì ¨n vµ chÊt bÐo kh¸c
01205
- DÇu ¨n chai 1 lÝt
01205011
®/kg
...
9/ Thuû s¶n, h¶i s¶n t¬i sèng
01206
- C¸ qu¶ lo¹i 2 con/kg
01206011
®/kg
...
10/ Thuû, h¶i s¶n chÕ biÕn
01207
- C¸, t«m kh«
0120701
...
®/kg
11/ 'Níc m¾m, níc chÊm
01208
-Níc m¾m, lo¹i trung b×nh
01208011
®/lÝt
...
12/ C¸c lo¹i ®Ëu vµ h¹t
01209
- L¹c nh©n( ®Ëu phéng) lo¹i 1
01209011
®/kg
...
13/ Rau t¬i, kh« vµ chÕ biÕn
01210
- B¾p c¶i
01210011
®/kg
...
14/ Qña t¬i
01211
- Cam ngät
0121101
®/n¶i
...
15/ §å gia vÞ
01212
- Bét ngät AJINOMOTO gãi 453 gam
01212011
®/gãi
...
16/ §êng mËt
01213
- §êng tr¾ng kÕt tinh néi
01213011
®/kg
- §êng c¸t vµng néi
01213012
®/kg
...
17/ S÷a, b¬, pho mat
01214
- S÷a bß t¬i tiÖt trïng
01214011
®/hép
- S÷a ®Æc hép s¾t 397 gram
10214021
...
18/ B¸nh, møt, kÑo
01215
- B¸nh quy ngät ( gãi kho¶ng 150-200gram)
01215011
®/gãi
...
19/ ChÌ, cµ phª, cacao
01216
- Cµ phª bét
01216011
®/kg
- ChÌ bóp kh« ( trµ)
01216021
®/kg
...
3- ¡n uèng ngoµi gia ®×nh
013
20/ ¡n uèng ngoµi gia ®×nh
01301
- Phë bß
01301011
®/b¸t
- SuÊt ¨n nhµ hµng
01301021
...
II- §å uèng vµ thuèc l¸
02
4- §å uèng kh«ng cån
021
21/ Níc kho¸ng vµ níc cã ga
02101
- Níc kho¸ng chai nhùa 500ml
0210101
®/lon
...
5- Rîu vµ bia
022
22/ Rîu c¸c lo¹i
02201
- Rîu ngo¹i, chai thuû tinh 750ml( lo¹i 1)
02201011
®/lÝt
...
23/ Bia c¸c lo¹i
02202
- Bia h¬i ®Þa ph¬ng
02202011
®/lÝt
...
3- Thuèc hót
023
24/ Thuèc hót
02301
- Thuèc l¸ 555 s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam
02301011
®/bao
...
III- May mÆc, mò nãn, giÇy dÐp
03
7- May mÆc
031
25/ V¶i c¸c lo¹i
03101
- V¶i sîi b«ng 100%
03101011
®/m
...
26/ QuÇn ¸o may s½n
03102
- Bé comlª nam lo¹i trung b×nh
03102011
®/chiÕc
...
8- May mÆc kh¸c vµ mò nãn
032
27/ May mÆc kh¸c
03201
- Kh¨n mÆt b«ng, cì 25x 50 cm
03201011
®/kg
...
28/ Mò, nãn
03202
- Mò v¶i nam
03202011
®/chiÕc
...
9- GiÇy, dÐp
033
29/ GiÇy, dÐp
03301
- GiÇy da nam, néi
03301011
®/®«i
...
10- DÞch vô may mÆc, mò, nãn, giÇy dÐp
034
30/ DÞch vô may mÆc
03401
- C«ng may bé comlª
03401011
®/bé
...
31/ DÞch vô giµy dÐp
03402
- §ãng ®Õ ®«i giµy n÷, ®Õ cao su
03402011
®/®«i
IV- Nhµ ë, ®iÖn níc, chÊt ®èt vµ vlxd
04
1- Nhµ ë
041
32/ Nhµ ë thuª
04101
- TiÒn thuª nhµ ë së h÷u nhµ níc
04101011
®/m2/th¸ng
33/ VËt liÖu b¶o dìng nhµ ë
04102
- Xi m¨ng ®en PC40, bao 50 kg
04102011
®/kg
...
34/ DÞch vô söa nhµ
04103
- C«ng quÐt, s¬n têng kh«ng tÝnh v¹t liÖu
04103011
®/m2
...
12- Níc sinh ho¹t vµ dÞch vô níc
042
35/ Níc sinh ho¹t
04201
- Níc m¸y sinh ho¹t
04201011
®/m3
...
36/ DÞch vô níc sinh ho¹t
04202
- TiÒn c«ng thî níc( chän 1 dÞch vô)
04202011
®/lÇn
...
13- §iÖn vµ dÞch vô ®iÖn
043
37/ §iÖn sinh ho¹t
04301
- §iÖn sinh ho¹t
04301011
®/kwh
...
38/ DÞch vô ®iÖn sinh ho¹t
04302
- TiÒn c«ng thî ®iÖn l¾p ®êng d©y
04302011
®/lÇn
...
14- Gas vµ c¸c lo¹i chÊt ®èt kh¸c
044
39/ Gas vµ c¸c lo¹i chÊt ®èt kh¸c
04401
- Gas ®un. 12kg/ b×nh
04401011
®/b×nh
- DÇu ho¶
04401021
®/lÝt
...
V- ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh
05
15- ThiÕt BÞ
051
40/ §iÒu hoµ nhiÖt ®é
05101
- M¸y ®iÒu hoµ nhiÖt ®é
05101011
1000®/chiÕc
41/ Tñ l¹nh
05102
- Tñ l¹nh 2 cöa
05102011
1000®/chiÕc
...
42/ M¸y giÆt
05103
- M¸y giÆt
05103011
1000®/chiÕc
43/ ThiÕt bÞ kh¸c
05104
- M¸y hót bôi c«ng suÊt 1300W
05104011
1000®/chiÕc
- B×nh níc nãng ( Ariston) lo¹i 30L
05104021
1000®/chiÕc
...
16- §å dïng trong nhµ
052
44/ §å ®iÖn
05201
- Qu¹t bµn néi
05201011
®/chiÕc
...
45/ §å dïng nÊu ¨n
05202
- BÕp ga ®«i
05202011
®/chiÕc
...
46/ §ång hå ®Ó bµn, treo têng vµ g¬ng
05203
- §ång hå treo têng
05203011
®/chiÕc
...
47/ Giêng, tñ, bµn ghÕ
05204
- Gi¬ng ®«i gç thêng
05204011
1000®/chiÕc
...
48/ §å dung b»ng kim lo¹i
05205
- Nåi nh«m
05205011
®/chiÕc
...
49/ §å nhùa vµ cao su
05206
- §Öm mót
05206011
1000®/chiÕc
...
50/ Hµng thñy tinh, sµnh sø
05207
- b¸t sø ¨n c¬m, hµng néi
05207011
®/chiÕc
...
51/ Hµng dÖt trong nhµ
05208
- ChiÕu cãi ®«i lo¹i 1
05208011
®/chiÕc
...
52/ Xµ phßng vµ chÊt tÈy röa
05209
- Bét giÆt
05209011
®/kg
...
53/ VËt phÈm tiªu dïng kh¸c
05210
- Bóa ®inh
05210011
®/chiÕc
...
17- DÞch vô trong gia ®×nh
053
54/ Söa ch÷a thiÕt bÞ gia ®×nh
05301
- Thay dÇu cuaroa truyÒn kùc m¸y giÆt
05301011
®/lÇn
...
55/ DÞch vô trong gia ®×nh
05302
- TiÒn c«ng thuª ngêi gióp viÖc sèng cïng
05302011
®/th¸ng
VI- Thuèc vµ dÞch vô y tÕ
06
18- Thuèc vµ thiÕt bÞ y tÕ
061
56/ Thuèc c¸c lo¹i
06101
- Amoxycilline
06101011
®/vØ
...
19- Dông cô y tÕ
062
57/ Dông cô y tÕ
06201
- B«ng y tÕ gãi 100 g
06201011
...
®/gãi
20- DÞch vô kh¸m søc khoÎ
063
58/ DÞch vô y tÕ
06301
- Siªu ©m æ bông
06301011
®/lÇn
...
VII- Giao th«ng, bu chÝnh viÔn th«ng
07
21- Giao th«ng
071
59/ Ph¬ng tiÖn ®i l¹i
07101
- Xe m¸y dreamII 100cc, h·ng honda VN
07101011
1000®/chiÕc
...
60/ Phô tïng
07102
- Lèp xe m¸y néi
07102011
®/chiÕc
...
61/ Nhiªn liÖu
07103
- X¨ng A92 kh«ng ch×
07103011
®/lÝt
...
62/ B¶o dìng ph¬ng tiÖn ®i l¹i
07104
- B¶o dìng toµn bé xe m¸y,chØ tÝnh c«ng
07104011
®/xe
- V¸ s¨m xa m¸y
07104012
®/miÕng v¸
...
63/ DÞch vô kh¸c cho ph¬ng tiÖn c¸ nh©n
07105
- Röa xe m¸y
07105011
®/xe
...
64/ DÞch vô giao th«ng c«ng céng
07106
-VÐ «t« ®i ®êng ng¾n
07106011
®/vÐ
...
22- Bu chÝnh viÔn th«ng
072
65/ DÞch vô bu ®iÖn
07201
66/ Cíc dÞch vô viÔn th«ng
07202
67/ ThiÕt bbÞ ®iÖn tho¹i
07203
- M¸y ®iÖn tho¹i cè ®Þnh lo¹i thêng
07203011
®/chiÕc
...
VIII- Gi¸o dôc
08
23- §å dïng häc tËp vµ v¨n phßng
081
68/ V¨n phßng phÈm
08101
- Vë häc sinh 100 trang
08101011
®/tËp
...
24- DÞch vô gi¸o dôc
082
69/ DÞch vô gi¸o dôc
08201
- Häc phÝ mÉu gi¸o trêng t
08201011
®/kho¸
...
IX- V¨n ho¸, gi¶i trÝ vµ du lÞch
09
25- V¨n ho¸
091
70/ ThiÕt bÞ v¨n ho¸
09101
- Ti vi mµu 14 inch ViÖt nam l¾p
09101011
1000®/ChiÕc
...
71/ VËt phÈm v¨n ho¸
09102
- Phim chôp ¶nh mµu
09102011
®/chiÕc
...
72/ S¸ch, b¸o, t¹p chÝ c¸c lo¹i
09103
- B¸o nh©n d©n
09103011
®/quyÓn
...
73/ DÞch vô v¨n hãa
09104
- Ghi ®Üa CD chän läc ch¬ng tr×nh
09104011
®/lÇn
...
26- ThÓ thao vµ gi¶i trÝ kh¸c
092
74/ ThiÕt bÞ, dông cô thÓ thao
09201
- Bãng bµn
09201011
®/qu¶
...
75/ DÞch vô thÓ dôc thÓ thao
09202
- VÐ b¬i léi ( cho ngêi lín)
09202011
®/vÐ
...
27- Gi¶i trÝ
093
76/ §å ch¬i
09301
- Bóp bª nhùa
09301011
®/chhiÕc
...
77/ Hoa, c©y c¶nh, vËt c¶nh
09302
- Hoa hång
09302011
®/vÐ
78/ DÞch vô gi¶i trÝ
09303
- DÞch vô ch¬i ®iÖn tö ë qu¸n nhá
09303011
28- Du lÞch trän gãi
094
79/ Du lÞch trän gãi
09401
- Du lÞch trong níc
09401011
®/kh¸ch
80/ Kh¸ch s¹n, nhµ trä
09402
- Phßng kh¸ch s¹n lo¹i thêng
09402011
®/ngµy- phßng
X- Hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c
10
29- Hµng hãa vµ dÞch vô c¸ nh©n
101
81/ §å dïng c¸ nh©n
10101
- M¸y c¹o r©u ch¹y ®iÖn
10101011
®/chiÕc
82/ DÞch vô c¸ nh©n
10102
- C¾t tãc nam kh«ng géi
10102011
®/lÇn
30- HiÕu hû
102
83/ VÒ hØ
10201
- Bã hoa c« d©u
10201011
®/bã
84/ VÒ hiÕu
10202
- H¬ng thÎ 25 que
10202011
®/lthÎ
31-PhÝ c«ng chøng,b¶o hiÓm vµ dv kh¸c
103
85/PhÝ c«ng chøng, b¶o hiÓm vµ dv kh¸c
10301
32- DÞch vô vÖ sinh m«i trêng
104
86/ DÞch vô vÖ sinh m«i trêng
10401
- LÖ phÝ ®æ r¸c
10401011
®/ngêi-th¸ng
2. §iÒu tra thu thËp gi¸
2.1. Chän danh môc mÆt hµng t¹i c¸c TØnh/ Thµnh phè
Tõ danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn chuÈn cña c¶ níc, c¸c Côc Thèng kª tiÕn hµnh chän c¸c mÆt hµng cô thÓ t¹i ®Þa ph¬ng theo c¸c yªu cÇu sau:
a. Trªn c¬ së c¸c mÆt hµng cña danh môc chuÈn, x¸c ®Þnh tªn mÆt hµng vµ dÞch vô cña ®Þa ph¬ng víi quy c¸ch phÈm cÊp cô thÓ, m« t¶ râ rµng chi tiÕt ®Î ®¶m b¶o thu thËp ®îc gi¸ c¸c mÆt hµng cïng chÊt lîng gi÷a c¸c k× ®iÒu tra. Cô thÓ lµ:
- §èi víi hµng hãa cÇn x¸c ®Þnh râ ®Æc tÝnh m« t¶ cña c¸c mÆt hµng nh: nh·n hiÖu, thµnh phÇn cÊu t¹o, sè moden, kiÓu d¸ng, kÝch cì, mµu, d¹ng ®ãng gãi …VÝ dô: B¸nh qui mÆn AFC cña c«ng ty Kinh §«, hép giÊy 200gram; ¸o s¬ mi nam ViÖt TiÕn, dµi tay, 70% cotton, cì 39…
- §èi víi c¸c mÆt hµng cã nhiÒu nh·n hiÖu, chñng lo¹i, quy c¸ch phÈm cÊp, kÝch cì kh¸c nhau dÔ bÞ nhÇm lÉn víi mét sè mÆt hµng kh¸c( vÝ dô: s÷a bét, ®å dïng nhµ bÕp, quÇn ¸o may s½n…) cÇn híng dÉn kÜ ®Ó ®iÒu tra viªn thu gi¸ ®óng mÆt hµng cã phÈm cÊp, quy c¸ch ®· x¸c ®Þnh trong danh môc
- §èi víi dÞch vô, tuy cã nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh, chÊt lîng cña chóng, tuy nhiªn cÇn chän nh÷ng tiªu thøc m« t¶ næi bËt vÒ tæng lo¹i dÞch vô ®Ó ®a vµo danh môc
VÝ dô: Trong dÞch vô y tÕ, nÕu ta chän dÞch vô ch÷a r¨ng th× cÇn ph¶i ghi râ: c«ng hµn mét r¨ng thêng t¹i phßng kham t nh©n, hoÆc c«ng kh¸m ®a khoa th«ng thêng t¹i phßng kh¸m dÞch vô cña bÖnh viÖn; hoÆc trong dÞch vô vui ch¬i gi¶i trÝ, chän vÐ vµo bÓ b¬i (chän vÐ cho ngêi lín)…
b. Kh«ng chän c¸c nhãm mÆt hµng ngoµi danh môc chuÈn cña c¶ níc
2.2. M¹ng líi ®iÒu tra gi¸
ViÖc thu thËp gi¸ theo danh môc trªn ®îc thùc hiÖn th«ng qua m¹ng líi ®iÒu tra gi¸ ë c¸c TØnh/ thµnh phè trªn c¶ níc; bao gåm c¸c khu vùc ®iÒu tra vµ c¸c ®iÓm ®iÒu tra
Trong ®ã:
2.2.1. Khu vùc ®iÒu tra:
Gåm chî vµ c¸c khu vùc tËp trung bu«n b¸n cña c¸c tØnh/ thµnh phè
- C¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng cÇn chän c¸c khu vùc ®iÒu tra ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. C¸c khu vùc ®iÒu tra nµy ph¶i cã ®ñ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn cho tiªu dïng cña ®Þa ph¬ng ®Ó cung cÊp gi¸ cho viÖc tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng khu vùc n«ng th«n, thµnh thÞ vµ c¶ tØnh, thµnh phè
- §èi víi nh÷ng thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng, khu vùc ®iÒu tra ë thµnh thÞ lµ khu vùc ë c¸c quËn, khu vùc ®iÒu tra ë n«ng th«n lµ khu vùc ë c¸c huyÖn
- Nh÷ng tØnh cßn l¹i, khu vùc ®iÒu tra ë thµnh thÞ lµ khu vùc ë thµnh phè, thÞ x· cña tØnh; khu vùc ®iÒu tra ë n«ng th«n lµ khu vùc ë c¸c huyÖn
2.2.2. Khu vùc ®iÒu tra:
Lµ s¹p hµng, quÇy hµng, cöa hµng b¸n lÎ hµng ho¸ hoÆc cöa hiÖu dÞch vô; lµ v¨n phßng qu¶n lý giao th«ng, trêng häc, bÖnh viÖn, c¬ së kinh doanh du lÞch, thÓ dôc, thÓ thao, gi¶i trÝ…cã ®Þa ®iÓm kinh doanh æn ®Þnh, thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
§iÓm ®iÒu tra ®îc chän trong khu vùc ®iÒu tra
CÇn ®Þnh kú xem xÐt l¹i c¸c ®iÓm ®iÒu tra gi¸ ®Ó ®¶m b¶o thu thËp ®ñ sè lîng, ®óng chÊt lîng, quy c¸ch phÈm cÊp c¸c lo¹i hµng ho¸ dÞch vô ®· quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÓm
Gi¸ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô qua c¸c k× ®iÒu tra cÇn ®îc thu thËp t¹i c¸c ®iÓm ®iÒu tra cè ®Þnh. Trêng hîp mét sè mÆt hµng t¬i sèng kh«ng cã quÇy hµng cè ®Þnh th× ®iÒu tra viªn chu ý lÊy gi¸ trong khu vùc cè ®Þnh tËp trung hai lo¹i hµng ®ã
§èi víi mçi khu vùc ®iÒu tra: mçi mÆt hµng thuéc nhãm l¬ng thùc- thùc phÈm ®îc ®iÒu tra Ýt nhÊt t¹i 3 ®iÓm ®iÒu tra, c¸c mÆt hµng dÞch vô chØ cÇn ®iÒu tra t¹i 1 ®iÓm ®iÒu tra, c¸c mÆt hµng kh¸c ®îc ®iÒu tra t¹i Ýt nhÊt 2 ®iÓm ®iÒu tra.
2.3. Sè lîng khu vùc, ®iÓm ®iÒu tra
* Sè lîng c¸c khu vùc ®iÒu tra quy ®Þnh nh sau:
- Hai thµnh phè Hµ Néi vµ Hå ChÝ Minh chän 6 khu vùc ®iÒu tra
- C¸c tØnh vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa chän 2 khu vùc ®iÒu tra
- C¸c tØnh, thµnh phè cßn l¹i chän tõ 3-5 khu vùc ®iÒu tra
* Sè ®iÓm ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn quy ®Þnh nh sau:
- Tuú theo t×nh h×nh cô thÓ vµ sè lîng, lo¹i mÆt hµng ®iÒu tra,sè ngêi b¸n hÇng t¹i tõng khu vùc ®Ó x¸c ®Þnh sè ®iÓm ®iÒu tra cÇn thiÕt trong mçi khu vùc
- §èi víi c¸c mÆt hµng thêng cã sù kh¸c nhau vÒ gi¸ ( do cã thÓ mÆc c¶) cÇn chän sè ®iÓm ®iÒu tra nhiÒu h¬n so víi nh÷ng mÆt hµng gi¸ t¬ng ®èi æn ®Þnh.VÝ dô: nhãm hµng l¬ng thùc- thùc phÈm cÇn chän nhiÒu ®iÓm ®iÒu tra h¬n nhãm b¸o chÝ v× gi¸ b¸o chÝ thêng æn ®Þnh
- Mçi ®iÒu tra viªn thu thËp gi¸ cña kho¶ng 100 mÆt hµng, sè kú ®iÒu tra/ th¸ng cho mçi lo¹i mÆt hµng ®· ®îc quy ®Þnh cô thÓ
- Mçi khu vùc ®iÒu tra thµnh thÞ ( chî hoÆc khu phè tËp trung kinh doanh…) cÇn 3-4 ®iÒu tra viªn, mçi khu vùc ®iÒu tra n«ng th«n ( chî huyÖn) cÇn 2-3 ®iÒu tra viªn
- Trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c trªn, c¸c ®iÒu tra viªn sÏ ®îc ph©n bæ cô thÓ cho c¸c tØnh/ thµnh phè
* Chó ý chän c¸c khu vùc ®iÒu tra ë c¶ hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n vµ bè trÝ ®iÒu tra viªn sao cho ®¶m b¶o thu thËp ®ñ gi¸ cña c¸c mÆt hµng theo danh môc cña ®Þa ph¬ng
2.4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ tiªu dïng
§Ó cã chØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh ®óng møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ trêng, viÖc thu thËp gi¸ ®ãng vai trß rÊt qua träng. ChÝnh v× vËy, tõ nhiÒu n¨m nay, ph¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ ®· ®îc x¸c ®Þnh lµ ®iÒu tra trùc tiÕp, do c¸c ®iÒu tra viªn ë c¸c tØnh/ thµnh phè thùc hiÖn. C¸ch lµm nh sau:
- C¨n cø vµo danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn cña tØnh/ thµnh phè ®Ó chän khu vùc, ®iÓm ®iÒu tra vµ ph©n c«ng cho tõng ®iÒu tra viªn cÇn thu thËp gi¸ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô cô thÓ
- T¹i mçi ®iÓm ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn trùc tiÕp theo dâi, quan s¸t ghi chÐp gi¸ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ kh¸ch hµng thùc tr¶ tiÒn, ghi vµo sæ trung gian hoÆc ghi trùc tiÕp vµo biÓu ®iÒu tra
- Khi ®iÒu tra gi¸ cÇn chó ý kÕt hîp quan s¸t, hái c¶ ngêi mua vµ ngêi b¸n, chó ý ®Õn c¸c trêng hîp ngêi b¸n hµng lu«n nãi gi¸ cao, kh¸ch hµng mÆc c¶ …
- NÕu mÆt hµng nµo tËp qu¸n mua b¸n cña ®Þa ph¬ng kh¸c víi ®¬n vÞ tÝnh quy ®Þnh trong danh môc, ®iÒu tra viªn cÇn quy ®æi l¹i theo ®¬n vÞ chuÈn cho thèng nhÊt
- Cuèi ngµy ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn ph¶i kiÓm tra l¹i sè liÖu ®· ghi chÐp trong sæ trung gian ®Ó ghi vµo biÓu ®iÒu tra hoÆc kiÓm tra l¹i l¹i biÓu ®iÒu tra ®· ghi vµ nép cho côc thèng kª ®Þa ph¬ng vµo ngµy h«m sau
- Thêi gian thÝch hîp ®Ó lÊy gi¸ lµ lóc bu«n b¸n diÔn ra b×nh thêng nhÊt trong ngµy. Thêi gian ®Õn c¸c ®iÓm ®iÒu tra ph¶i ®îc quy ®Þnh thèng nhÊt gi÷a c¸c k× ®iÒu tra
- Trong thêi gian hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng ph¸t sinh trong k× ®iÒu tra do tÝnh thêi vô hoÆc lý do nµo kh¸c( hµng kÐm phÈm chÊt, lçi mèt, thay ®æi mÉu m· … ) cÇn ghi râ ®Ó c¬ quan thèng kª xö lý
- NÕu kú ®iÒu tra trïng vµo nh÷ng ngµy lÔ, tÕt nhu cÇu tiªu dïng thêng t¨ng cao, gi¸ thu thËp ®îc sÏ ph¶n ¸nh c¶ sù t¨ng gi¸ thuÇn tuý vµ sù t¨ng gi¸ do nhu cÇu tiªu dïng t¨ng m¹nh ®ét biÕn. Trong trêng hîp nµy cÇn kÕt hîp quan s¸t, lÊy gi¸ ngµy tríc vµ sau thêi ®iÓm quy ®Þnh ®Ó ®a ra møc gi¸ trong kú ph¶n ¸nh ®óng xu híng, lo¹i trõ bít ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè ®ét biÕn
VÝ dô: Kú 3 th¸ng 2 ( ngµy 15/2) lµ ngµy 30 TÕt Nguyªn ®¸n, cÇn quan s¸t vµ tham kh¶o thªm gi¸ ngµy 28-29 tÕt ( 13-24/2) ®Ó ®a ra møc gi¸ kú 3 hîp lý, gi¶m bít tÝnh chÊt ®ét biÕn do nhu cÇu mua t¨ng qu¸ cao vµo 30 tÕt.
2.5. Thêi gian ®iÒu tra gi¸
Theo quy ®Þnh chung mçi th¸ng ph¶i ®iÒu tra 3 kú ®Ó thu thËp gi¸, vµo c¸c ngµy sau ®©y:
+ Kú 1 vµo ngµy 25 th¸ng tríc th¸ng b¸o c¸o
+ Kú 2 vµo ngµy 05 th¸ng b¸o c¸o
+ Kú 3 vµo ngµy 15 th¸ng b¸o c¸o
Tuy nhiªn, do sù biÕn ®éng gi¸ theo thêi gian cña c¸c mÆt hµng cã kh¸c nhau nªn ®Ó gi¶m bít khèi lîng c«ng viÖc thu thËp gi¸, ®· cã quy ®Þnh gi¶m bít kú ®iÒu tra cho mét sè mÆt hµng do Nhµ níc qu¶n lý gi¸ vµ mét sè mÆt hµng gi¸ Ýt thay ®æi trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n
- Theo ®ã: ChØ cßn 92 mÆt hµng, dÞch vô thu thËp 3 kú/ th¸ng; 286 mÆt hµng, dÞch vô thu thËp mét kú/ th¸ng, mét sè mÆt hµng chØ thu thËp gi¸ khi Nhµ níc cã ®iÒu chØnh gi¸
- Quy ®Þnh thêi ®iÓm thu thËp gi¸: Nh÷ng mÆt hµng chØ thu thËp gi¸ 1kú/ th¸ng thu thËp gi¸ vµo kú 3( ngµy 15 th¸ng b¸o c¸o). Nh÷ng mÆt hµng Nhµ níc qu¶n lý thu thËp gi¸ cña ngµy ®iÒu chØnh, sau ®ã tÝnh l¹i gi¸ b×nh qu©n th¸ng theo sè ngµy trong th¸ng
2.6. KiÓm tra vµ xö lý phiÕu ®iÒu tra
Sau khi tiÕp nhËn phiÕu ®iÒu tra tõ ®iÒu tra viªn, c¸c Côc Thèng Kª cÇn kiÓm tra kü vµ xö lý nh÷ng vÊn ®Ò ®· ghi trong môc ghi chó cña phiÕu ®iÒu tra.
- KiÓm tra gi¸ thu thËp cã ®óng qui ®Þnh lµ gi¸ b¸n lÎ cho ngêi tiªu dïng ( KÓ c¶ thuÕ VAT) hay kh«ng?
- KiÓm tra ®¬n vÞ tÝnh gi¸ cña c¸c lo¹i hµng hãa, dÞch vô xem cã ®óng quy ®Þnh cña danh môc chuÈn hay kh«ng?
- KiÓm tra kü sè liÖu vµ c¸c ghi chó trong phiÕu ®iÒu tra va xö lý b»ng ph¬ng ph¸p phï hîp, theo qui ®Þnh, tríc khi nhËp tin tÝnh chØ sè gi¸.
- PhiÕu kú ®iÒu tra nµo cÇn xö lý vµ nhËp tin ngay cho kú ®ã.
Sau ®ay lµ c¸ch xö lý nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt nhÊt:
* Trêng hîp 1: Kú ®iÒu tra trïng vµo nh÷ng ngµy lÔ, tÕt( vÝ dô 29, 30 TÕt Nguyªn §¸n)
- Nh÷ng dÞp nµy, thêng hay x¶y ra trêng hîp gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng t¨ng cao ®ét biÕn ë mét thêi ®iÓm, sau ®ã cã thÓ l¹i h¹ bít ngay. Trong trêng hîp nµy, theo quy ®Þnh, ®iÒu tra viªn ph¶i kÕt hîp quan s¸t chung thÞ trêng, lÊy thªm gi¸ ë mét vµi thêi ®iÓm, hoÆc lÊy gi¸ ngµy tríc ®ã ®Ó tham kh¶o vµ ®a ra møc gi¸ trung b×nh trong nh÷ng ngµy ®ã.
Tuy nhiªn, khi kiÓm tra phiÕu ®iÒu tra, nÕu ph¸t hiÖn thÊy møc gi¸ ghi trong phiÕu qu¸ cao( mµ kh«ng ghi chó) th× c¸n bé thèng kª ph¶i xö lý nh sau:
- Hái l¹i ®iÒu tra viªn vÒ thêi ®iÓm lÊy gi¸, ®ång thêi hái gi¸ cña mét sè thêi ®iÓm kh¸c, hoÆc mÊy ngµy tríc ®ã; kÕt hîp kinh nghiÖm vµ nhËn xÐt cña b¶n th©n ®Ó x¸c ®Þnh møc gi¸ trung b×nh trong nh÷ng ngµy ®ã vµ ghi vµo phiÕu( sè ®iÒu chØnh cÇn ghi b»ng mùc ®á, ghi bªn c¹nh- kh«ng ®Ì lªn sè cò); khi nhËp tin sÏ nhËp theo sè ghi bót ®á.
* Trêng hîp 2: Møc gi¸ cña mét mÆt hµng nµo ®ã t¨ng qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp co víi kú tríc, nhng trong phiÕu kh«ng cã ghi chó
Khi ®ã, cÇn xö lý nh sau:
+ Hái l¹i ®iÒu tra viªn mét sè c©u hái sau ®©y:
1/ Thêi diÓm lÊy gi¸ trong ngµy cã gièng nh kú tríc hay kh«ng?
2/ Cã lÊy gi¸ t¹i cïng ®iÓm ®iÒu tra so víi kú tríc hay kh«ng?
3/ ChÊt lîng mÆt hµng cã thay ®æi g× kh«ng?
- NÕu c©u tr¶ lêi cña ®iÒu tra viªn cho c©u hái 1, 2 lµ “ cã”, c©u hái 3 lµ “ kh«ng”- cã nghÜa lµ møc gi¸ ghi trong phiÕu ®iÒu tra lµ ®óng, ph¶n ¸nh gi¸ t¨ng hoÆc gi¶m thuÇn tuý, kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c.
- NÕu c©u tr¶ lêi cña ®iÒu tra viªn cho c©u hái 1 lµ “ kh«ng” cã nghÜa lµ thêi ®iÓm lÊy gi¸ trong ngµy gi÷a hai kú ®iÒu tra cã thÓ ®· kh¸c nhau
- NÕu ®iÒu tra viªn tr¶ lêi cho c©u hái 2 lµ “ kh«ng ” cã nghÜa lµ cã thÓ x¶y ra nh÷ng v©n ®Ò liªn quan ®Õn ®iÓm ®iÒu tra nh: cöa hµng, quÇy hµng ®ãng cöa t¹m thêi, vÜnh viÔn hoÆc chuyÓn ®Þa ®iÓm ..., khi ®ã cÇn tham kh¶o c¸ch xö lý trong trêng hîp 3 díi ®©y:
- NÕu ®iÒu tra viªn tr¶ lêi cho c©u hái 3 lµ “ cã” cã nghÜa lµ chÊt lîng hµng hãa ®· thay ®æi; khi ®ã cÇn tham kh¶o c¸ch xö lý nªu trong trêng hîp 5 díi ®©y
* Trêng hîp 3: MÆt hµng kh«ng xuÊt hiÖn t¹m thêi
Mét sè mÆt hµng thuéc danh môc ®iÒu tra t¹m thêi kh«ng xuÊt hiÖn trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã v× cÊc lý do sau:
+ HÕt mïa vô
+ T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra, cöa hµng ®ãng cöa t¹m thêi, hoÆc hµng cha vÒ kÞp
+ Kh«ng cã hµng ho¸ ®ã do dÞch bÖnh ( cóm gµ)
+ T¹m ngõng s¶n xuÊt hoÆc ho¹t ®éng do mÊt ®iÖn( ®èi víi ho¹t ®éng dÞch vô)
+ Gi¸ cao hoÆc thÊp t¹m thêi do ®Çu vô, cuèi vô...
C¸ch xö lý lµ: dïng ph¬ng ph¸p “ g¸n gi¸”- cã nghÜa lµ do mÆt hµng t¹m thêi kh«ng xuÊt hiÖn nªn kh«ng thu thËp ®îc gi¸, do ®ã, ®Ó cã sè liÖu cña kú ®iÒu tra, c¸n bé thèng kª ph¶i tÝnh mét møc gi¸ t¹m thêi vµ g¸n cho mÆt hµng ®ã. Cô thÓ nh sau:
- Tríc hÕt tÝnh chØ sè gi¸ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tríc cña nhãm cÊp 4 ( Nhng kh«ng cã sù tham gia cña mÆt hµng ®ã). LÊy møc gi¸ th¸ng tríc cña mÆt hµng ®ã nh©n víi chØ sè gi¸ nhãm cÊp 4 võa tÝnh. Dïng kÕt qu¶ tÝnh ®îc g¸n cho mÆt hµng ®ã trong kú ®iÒu tra ( ®iÒn møc gi¸ míi vµo phiÕu ®iÒu tra- ghi b»ng bót mùc ®á, ghi bªn c¹nh- kh«ng ®Ì lªn sè cò)- Gi¸ míi( ghi b»ng bót ®á) sÏ ®îc nhËp tin ®Ó tÝnh chØ sè.
- NÕu nhãm cÊp 4 chØ cã 2 mÆt hµng, cã thÓ lÊy ngay chØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tríc cña mÆt hµng cßn l¹i ®Ó tÝnh møc gia míi cho mÆt hµng kia
Ph¬ng ph¸p “ g¸n gi¸” sÏ thay thÕ cho ph¬ng ph¸p “ gi¸ chê” ®· ®îc sö dông ®Ó xö lý c¸c trêng hîp t¬ng tù trong c¸c “Ph¬ng ¸n” tríc ®©y.
* Trêng hîp 4: MÆt hµng biÕn mÊt
Mét sè mÆt hµng trong danh môc ®iÒu tra cã thÓ biÕn mÊt h¼n
( haykh«ng tån t¹i vÜnh viÔn) v× c¸c lý do sau:
+ Ngêi s¶n xuÊt nhõng s¶n xuÊt, hoÆc ®ái mÉu m·, ®iÒu chØnh quy c¸ch, phÈm cÊp, ®a ra s¶n phÈm míi;
+ Cöa hµng(®iÓm ®iÒu tra) ngõng kinh doanh hoÆc chuyÓn mÆt hµng kinh doanh do nhu cÇu tiªu dïng mÆt hµng ®ã qua gi¶m sót...
Trong trêng hîp nµy cÇn tiÕn hµnh thay thÕ c¸c mÆt hµng cò cña danh môc ®iÒu tra b»ng mét mÆt hµng míi.
C¸ch chän mÆt hµng thay thÕ nh sau:
+ Chän mÆt hµng cïng nhãm cÊp 4 cã ®Æc tÝnh, quy c¸ch phÈm cÊp t¬ng ®èi gièng mÆt hµng cò;
+ Cã kh¶ n¨ng tån t¹i l©u trªn thÞ trêng;
+ Cã xu híng tiªu thô m¹nh vµ phæ biÕn trªn thÞ trêng
C¸ch tÝnh vµ ®a møc gi¸ cña mÆt hµng thay thÕ vµo tÝnh chØ sè nh sau:
+ Trêng hîp a: mÆt hµng cò vµ mÆt hµng míi cã mét thêi gian cïng xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng.
VÝ dô: Gi¶ sö nhãm hµng Y cã 3 mÆt hµng ®¹i diÖn A, B, C ®îc thu thËp gi¸ thêng xuyªn. §Õn th¸ng 3/ 2006 mÆt hnµg A biÕn mÊt h¼n trªn thÞ trêng, thay vµo ®ã mÆt hµng D míi xuÊt hiÖn. Khi ®ã c¸ch thay thÕ nh sau:
M· sè
Nhãm, mÆt hµng
Gi¸ tiªu dïng
ChØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tríc(%)
T1
T2
T3
T2
T3
0520101
Nhãm Y
05201011
MÆt hµng A
7,00
8,00
114,29
05201012
MÆt hµng B
3,00
4,00
5,00
133,33
-
05201013
MÆt hµng C
8,00
9,00
10,00
112,50
111,11
05201014
MÆt hµng D
...
10,50
11,00
-
104,76
TÝnh chØ sè cña A-C
120,04
TÝnh chØ sè cña B-D
113,62
Khi thay thÕ mÆt hµng A b»ng mÆt hµng D trong th¸ng 3/2006, cÇn ph¶i thu thËp gi¸ cña mÆt hµng D trong hai th¸ng 2 vµ 3/2006, gi¶ sö møc gi¸ th¸ng 2 vµ 3/ 2006 cña mÆt hµng D lµ 10,5 vµ 11,0. ChØ sè gi¸ th¸ng 3/2006 nhãm Y sÏ Khi thay thÕ mÆt hµng A b»ng mÆt hµng D trong th¸ng 3/ 2006 sÏ tÝnh nh sau:
IP = = 113,62
Ph¬ng ph¸p nµy ®îc gäi lµ “ph¬ng ph¸p gèi ®Çu”
+ Trêng hîp b: MÆt hµng cò vµ mÆt hµng míi kh«ng cã mét kho¶ng thêi gian nµo cïng xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng
Còng vÝ dô trªn: th¸ng 3/2005, trªn thÞ trêng cã mÆt hµng D, mÆt hµng A biÕn mÊt h¼n, khi ®ã c¸ch thay thÕ nh sau:
M· sè
Nhãm, mÆt hµng
Gi¸ tiªu dïng
ChØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tríc(%)
T1
T2
T3
T2
T3
0520101
Nhãm Y
05201011
MÆt hµng A
7,00
8,00
114,29
-
05201012
MÆt hµng B
3,00
4,00
5,00
133,33
125,00
05201013
MÆt hµng C
8,00
9,00
10,00
112,50
111,11
05201014
MÆt hµng D
...
11,00
-
TÝnh chØ sè cña A-C
120,04
TÝnh chØ sè cña B-D
118,06
Tríc hÕt cÇn tÝnh l¹i gi¸ cña mÆt hµng D th¸ng 2/2006 theo c¸c bíc sau ®©y:
Bíc 1: TÝnh chØ sè gi¸ th¸ng 3/2006 so víi th¸ng 2/2006 cña nhãm Y tõ hai mÆt hµng B vµ c nh sau: IP = = 118,06
Bíc 2: Gi¸ mÆt hµng D th¸ng 2/2006 , chØ sè gi¸ nhãm Y sÏ ®îc tÝnh b×nh thêng tõ 3 mÆt hµng B, C, D.
* Trêng hîp 5: Gi¸ cña mét mÆt hµng, dÞch vô gi¶m do ngêi b¸n chñ ®éng h¹ gi¸
Cã thÓ x¶y ra hai trêng hîp:
a/ Hµng ho¸ vÉn cßn nguyªn chÊt lîng ( kh«ng ph¶i lµ hµng ®· kÐm phÈm chÊt, h háng...) nhng ngêi b¸n chñ ®éng h¹ gi¸ chung cho mäi ®èi tîng mua hµng v× mét lý do g× ®ã. Sau thêi gian ®ã, s¶n phÈm cã thÓ ®îc b¸n trë l¹i víi gi¸ b×nh thêng.
b/ Ngêi b¸n h¹ gi¸ do hµng ho¸ ®· bÞ h háng, kÐm chÊt lîng hoÆc lçi mèt ...( Thùc chÊt trêng hîp nµy cã thÓ coi lµ mét mÆt hµng kh¸c)
C¸ch xö lý:
§èi víi hai trêng hîp trªn, c¸ch xö lý cña ®iÒu tra viªn lµ nh nhau, cô thÓ lÊy gi¸ thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra cña mÆt hµng ®ã ®Ó ®iÒn vµo phiÕu ®iÒu tra ; ®ång thêi, trong cét ghi chó, ghi râ lý do
Tuy nhiªn, c¸ch xö lý cu¶ c¸n bé thèng kª gi¸ ®Ó ®a vµo tÝnh chØ sè l¹i kh¸c nhau
Trêng hîp a: Sö dông ngay gi¸ ®· thu thËp ®îc ®Ó tÝnh vµo chØ sè.
Trêng hîp b: Kh«ng sö dông gi¸ ®· thu thËp, mµ ph¶i dïng ph¬ng ph¸p “ g¸n gi¸”. Kú sau lùa chän mÆt hµng kh¸c ®Ó thay thÕ.
Bëi v× hµng ho¸ ®· h háng , kÐm chÊt lîng cã nghÜa lµ hµng ho¸ ®ã kh«ng ®¶m b¶o quy c¸ch phÈm cÊp nh danh môc quy ®Þnh, nªn kh«ng so s¸nh ®îc víi mÆt hµng cò, h¬n n÷a, ngêi tiªu dïng sÏ mua rÊt Ýt. Hµng lçi mèt còng cã thÓ coi lµ mét trêng hîp ®Æc biÖt cña lo¹i nµy, v× mÆc dï chÊt lîng hµng ho¸ cßn nguyªn, nhng ngêi tiªu dïng kh«ng cßn a chuéng, ®· chuyÓn sang tiªu dïng s¶n phÈm kh¸c.
* Trêng hîp 6: Ngêi b¸n hµng chñ ®éng gi¶m gi¸ cho mét sè kh¸ch hµng ®Æc biÖt theo c¸c h×nh thøc nh khuyÕn m¹i cho ngêi mua nhiÒu, ph¸t thÓ u tiªn gi¶m gi¸ cho kh¸ch hµng th©n thuéc
C¸ch xö lý: Trêng hîp nµy quy ®Þnh kh«ng lÊy gi¸ b¸n cho nh÷ng ®èi tîng ®Æc biÖt kÓ trªn, mµ vÉn lÊy gi¸ b¸n phæ biÕn, b×nh thêng cña s¶n phÈm ®ã.
* Trêng hîp 7: §èi víi mét sè mÆt hµng cã gi¸ trÞ lín, cã nhiÒu phô kiÖn b¸n kÌm theo
Mét sè mÆt hµng cã gi¸ tri lín nh «t«, m¸y tÝnh...: Khi b¸n thêng kÌm theo mét s« phô kiÖn tuú theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng, v× thÕ gi¸ cña ngêi mua ph¶i tr¶ cho s¶n phÈm sÏ kh¸c nhau. Ngoµi ra nh÷ng mÆt hµng nµy dï cã b¸o gi¸ hay niªm yÕt gi¸ , nhng ngêi mua vÉn mÆc c¶ ®îc.
Trong nh÷ng trêng hîp nµy, c¸n bé thèng kª cÇn híng dÉn vµ kiÓm tra møc gi¸ do ®iÒu tra viªn thu thËp, nh»m ®¶m b¶o ®ã lµ gi¸ cña s¶n phÈm chuÈn ( Kh«ng tÝnh nh÷ng phô kiÖn do kh¸ch hµng lùa chon thªm, hoÆc phÇn khuyÕn m·i cña cöa hµng)
* Trêng hîp 8: Gi¸ ®iÖn
§iÖn lµ mét mÆt hµng quan träng phôc vô ®êi sèng hµng ngµy cña ngêi d©n. Tuy nhiªn gi¸ b¸n lÎ ®iÖn tiªu dïng cã nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt, kh«ng gièng nh hµng hãa tiªu dïng kh¸c. §ã lµ, gi¸ b¸n lÎ ®iÖn do Nhµ Níc qu¶n lý vµ chia thµnh nhiÒu møc gi¸ kh¸c nhau.
V× vËy gi¸ thùc tÕ cho 1 kwh ®iÖn tiªu thô cña ngêi d©n hµng th¸ng cã kh¸c nhau tuú theo lîng tiªu thô nhiÒu hay Ýt.
ë n«ng th«n, ®iÖn tiªu dïng còng ®îc b¸n theo méy sè h×nh thøc kh¸c nhau.Mét sè n¬i, h×nh thøc b¸n ®îc ¸p dông nh ë thµnh thÞ, mét sè n¬i kh¸c, ®iÖn l¹i ®îc b¸n qua c¸c hîp t¸c x·.
V× vËy, viÖc tÝnh gi¸ ®iÖn tiªu dïng ®îc quy ®Þnh nh sau:
+ ë thµnh thÞ: hµng th¸ng, ®iÒu tra viªn ph¶i ®Õn Së §iÖn Lùc( hoÆc chi nh¸nh ®iÖn) ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ c¬ cÊu tiªu dïng ®iÖn cña d©n c. Sau ®ã tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn gi÷a th¸ng vµ lîng tiªu thô cña tõng møc
+ ë n«ng th«n: NÕu n¬i nµo h×nh thøc b¸n ®iÖn nh thµnh thÞ th× tÝnh nh trªn. N¬i nµo b¸n ®iÖn qua hîp t¸c x· th× ®iÒu tra viªn thu thËp gi¸ b¸n thùc tÕ t¹i hîp t¸c x· ®· ®îc chän lµm ®iÓm ®iÒu tra.
* Trêng hîp 9: Gi¸ níc m¸y
Ph¬ng thøc b¸n níc m¸y cho tiªu dïng cña ngêi d©n ë thµnh thÞ còng t¬ng tù nh ph¬ng thøc b¸n ®iÖn. V× vËy, c¸ch tÝnh gi¸ tiªu dïng thùc tÕ b×nh qu©n cña mét níc /th¸ng còng t¬ng tù nh tÝnh gi¸ ®iÖn.
Tãm l¹i, cÇn ghi nhí nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n sau ®©y:
- Gi¸ cÇn thu thËp ph¶i lµ gi¸ thùc tÕ mµ ngêi mua ph¶i tr¶ ngêi b¸n cho mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ hä ®· mua( bao gåm c¶ thuÕ VAT)
- Gi¸ cña c¸c lo¹i hµng hãa dÞch vô ®îc thu thËp lµ gi¸ thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra (trõ mét sè trêng hîp nh ®· nªu trong phÇn trªn)
- KiÓm tra kÜ phiÕu ®iÒu tra vµ xö lý ®óng quy ®Þnh cho tõng nguyªn nh©n biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña Côc Thèng Kª tríc khi tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng.
II. Ph¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay
ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®îc tÝnh tõ gi¸ b¸n lÎ hµng hãa vµ dÞch vô tiªu dïng( ræ hµng hãa vµ dÞch vô ®¹i diÖn) víi quyÒn sè lµ c¬ cÊu tiªu dïng cña hé gia ®×nh
ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®îc tÝnh hµng th¸ng, cho tõng tØnh/ thµnh phè vµ c¶ níc ( bao gåm chØ sè cña khu vùc thµnh thÞ,n«ng th«n, chØ sè chung cña tõng tØnh/ thµnh phè, c¸c vïng kinh tÕ vµ c¶ níc)
Trong ®iÒu kiÖn vÒ vËt chÊt kü thuËt, nguån kinh phÝ hiÖn nay vµ còng phï hîp víi ph¬ng ph¸p cña nhiÒu níc, chØ sè gi¸ tiªu dïng cña níc ta ®îc tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres- víi quyÒn sè vµ gi¸ gèc kú gèc lµ n¨m 2000 vµ sÏ cè ®Þnh kho¶ng 5 n¨m
§Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng/ th¸ng cÇn thùc hiÖn c¸c bíc sau ®©y:
- LËp b¶ng gi¸ kú gèc ( n¨m 2005)
- LËp b¶ng quyÒn sè cè ®Þnh kú gèc ( n¨m 2005)
- Thu thËp gi¸ b¸n lÎ cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn
- TÝnh gi¸ b×nh qu©n hµng th¸ng theo tõng khu vùc ( thµnh thÞ, n«ng th«n) cña c¸c tØnh, thµnh phè
- TÝnh chØ sè gi¸ cÊp tØnh/ thµnh phè theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ tØnh
- TÝnh chØ sè gi¸ cÊp vïng kinh tÕ theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ vïng
- TÝnh chØ sè gi¸ c¶ níc theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ níc
1. X¸c ®Þnh b¶ng gi¸ kú gèc cè ®Þnh
B¶ng gi¸ kú gèc n¨m 2005 cña c¸c tØnh, thµnh phè ®îc lËp riªng cho hai khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ ®îc cè ®Þnh ®Ó sö dông 4-5 n¨m
Nguån sè liÖu vµ c¸ch lËp b¶ng gi¸ kú gèc:
B¶ng gi¸ kú gèc cña tõng tØnh, thµnh phè lµ b¶ng gi¸ b×nh qu©n n¨m 2005 cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn theo danh môc ®îc c¸c tØnh/ thµnh phè tæng hîp tõ b¸o c¸o “ Gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng” cña 12 th¸ng trong n¨m 2005, cña tõng khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n; trong ®ã, gi¸ b×nh qu©n c¶ n¨m cña mçi mÆt hµng ®îc tÝnh tõ gi¸ cña c¸c ®iÓm ®iÒu tra theo tõng khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, b»ng ph¬ng ph¸p b×nh qu©n sè häc gi¶n ®¬n
2. X¸c ®Þnh b¶ng quyÒn sè cè ®Þnh
QuyÒn sè n¨m 2005 ®îc sö dông ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ ®îc cè ®Þnh kho¶ng 5 n¨m, ®îc tÝnh tõ c¬ cÊu tiªu dïng cña hé gia ®×nh víi c¸c nguån sè liÖu sau ®©y:
- KÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra møc sèng d©n c ViÖt Nam n¨m 2004 do Tæng côc Thèng Kª thùc hiÖn
- KÕt qu¶ “ §iÒu tra bæ sung vÒ chi tiªu hé gia ®×nh t¹i 20 tØnh n¨m 2005” do Tæng Côc Thèng Kª thùc hiÖn n¨m 2005
B¶ng quyÒn sè cè ®Þnh gåm hai phÇn: QuyÒn sè ngang vµ quyÒn sè däc.
- QuyÒn sè däc: Lµ tû träng tõng nhãm hµng so víi tæng chi b×nh qu©n nh©n khÈu/ n¨m cña tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ c¶ tØnh, tÝnh theo tû lÖ phÇn chôc ngh×n ( 0/10000)
- QuyÒn sè ngang: Tû träng tiªu dïng cña tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n so víi c¶ tØnh, thµnh phè, chØ tÝnh cho c¸c nhãm hµng cÊp c¬ së ( ._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 12384.doc