Tài liệu Rào cản kỹ thuật trong thương mại của một số nước công nghiệp phát triển và các biện pháp để Việt Nam vượt rào cản: ... Ebook Rào cản kỹ thuật trong thương mại của một số nước công nghiệp phát triển và các biện pháp để Việt Nam vượt rào cản
99 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1394 | Lượt tải: 1
Tóm tắt tài liệu Rào cản kỹ thuật trong thương mại của một số nước công nghiệp phát triển và các biện pháp để Việt Nam vượt rào cản, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Trêng ®¹i häc ngo¹i th¬ng
Khoa kinh tÕ ngo¹i th¬ng
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
§Ò tµi:
Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn
vµ c¸c biÖn ph¸p gióp viÖt nam vît rµo c¶n
Gi¸o viªn híng dÉn: Th¹c sü Bïi ThÞ Lý
Sinh viªn thùc hiÖn : §µo ThÞ Thu H¬ng
Líp : Anh 10 – K38
Hµ Néi, n¨m 2003
Môc lôc
PhÇn më ®Çu 5
Ch¬ng I: Kh¸i qu¸t vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i 8
I. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i 8
1. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i 8
1.1. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i lµ g×? 8
1.2. C¸c h×nh thøc cña rµo c¶n kü thuËt trong thu¬ng m¹i quèc tÕ 9
1.2.1. Tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng vµ quy c¸ch s¶n phÈm 10
1.2.2. Tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ an toµn cho ngêi sö dông 12
1.2.3. Tiªu chuÈn vÒ m«i trêng 14
2. Quy ®Þnh cña WTO vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i 17
2.1. HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña WTO 17
2.2. HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña WTO 20
II. C¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng thêng ®îc sö
dông trªn thÕ giíi 22
1. HÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000 22
2. HÖ thèng qu¶n trÞ m«i trêng ISO 14000 24
3. HÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ®ång bé (TQM) 27
4. HÖ thèng HACCP 28
III. T¸c ®éng cña rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ 30
Ch¬ng II: Thùc tiÔn ¸p dông rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng
m¹i ë mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn 35
I. Liªn minh ch©u ¢u – EU 35
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÞ trêng EU 35
2. Mét sè quy ®Þnh kü thuËt ®èi víi hµng nhËp khÈu vµo thÞ trêng EU 36
II. Mü 46
1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÞ trêng Mü 46
2. Mét sè quy ®Þnh kü thuËt ®èi víi hµng nhËp khÈu vµo thÞ trêng Mü 47
III. NhËt B¶n 54
1. Kh¸i qu¸t vÒ thÞ trêng NhËt B¶n 54
2. Mét sè quy ®Þnh kü thuËt ®èi víi hµng nhËp khÈu vµo thÞ trêng NhËt 56
IV. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn kh¸c 62
1. Canada 62
2. Australia 64
3. Hµn Quèc 67
Ch¬ng III : C¸c gi¶i ph¸p gióp ViÖt Nam vît rµo c¶n kü thuËt
Trong th¬ng m¹i 72
I. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tríc rµo c¶n kü thuËt tõ
c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn 72
1. T×nh h×nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay 72
2. Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam tríc rµo c¶n
kü thuËt tõ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn 74
II. C¸c gi¶i ph¸p gióp ViÖt Nam vît rµo c¶n kü thuËt
trong th¬ng m¹i 79
1. C¸c gi¶i ph¸p cÊp Nhµ níc 79
1.1. Ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh song ph¬ng vµ ®a ph¬ng vÒ rµo c¶n
kü thuËt trong th¬ng m¹i 80
1.2. Tuyªn tryÒn giíi thiÖu cho c¸c doanh nghiÖp vÒ rµo c¶n kü thuËt
cña c¸c níc 82
1.3. Tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vÒ chÊt lîng vµ kü
thuËt cho c¸c doanh nghiÖp 84
1.4. X©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn quèc gia cho s¶n phÈm vµ thµnh
lËp c¸c c¬ quan kiÓm tra chÊt lîng ®èi víi hµng xuÊt khÈu 85
2. C¸c gi¶i ph¸p ë cÊp ®é doanh nghiÖp 88
2.1. N©ng cao nhËn thøc vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i 88
2.2. ¸p dông c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng quèc tÕ 89
2.3. G¾n “nh·n sinh th¸i” cho hµng ho¸ 91
2.4. §æi míi c«ng nghÖ vµ n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý kü thuËt ®Ó
n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm 92
PhÇn më ®Çu
I. Lý do chän ®Ò tµi:
HiÖn nay, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trªn ®êng ®æi míi, chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc vµ ®· ®¹t ®îc kh¸ nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ lu«n t¨ng trëng víi tèc ®é 6-7%/n¨m. §Æc biÖt, xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· cã sù t¨ng trëng m¹nh vµ gãp phÇn to lín cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m ngµy cµng t¨ng. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2001 ®¹t 15 tû USD, n¨m 2002 ®¹t 16,7 tû USD chiÕm kho¶ng 50% GDP cña c¶ níc. Vµ trong nh÷ng n¨m tíi, xuÊt khÈu vÉn lµ mét ®Þnh híng ph¸t triÓn chiÕn lîc cña chóng ta.
NÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang trong thêi kú héi nhËp víi xu híng toµn cÇu ho¸ khu vùc ho¸, h×nh thµnh c¸c khèi mËu dÞch tù do vµ hiÖn nay trªn thÕ giíi còng h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia cã ¶nh hëng lín tíi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong kû nguyªn nµy, thÕ giíi sÏ lµ mét thÞ trêng thèng nhÊt, mµ chñ thÓ kinh tÕ lµ c¸c khèi mËu dÞch tù do, ®¬n vÞ kinh tÕ chñ yÕu chi phèi thÞ trêng lµ c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia. C¹nh tranh kinh tÕ sÏ diÔn ra gay g¾t trªn quy m« toµn cÇu. C¸c quèc gia sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn tèt vµ sÏ bÞ tôt hËu nÕu ®øng ngoµi cuéc.
Theo xu híng ®ã, ViÖt Nam còng ®ang tõng bíc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíivµ khu vùc. ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn cña ASEAN, APEC, AFTA vµ ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp WTO.
Héi nhËp kinh tÕ mang l¹i rÊt nhiÒu c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam: c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i ®îc dì bá theo hiÖp ®Þnh ®îc ký kÕt gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn cña c¸c tæ chøc, viÖc tiÕp cËn thÞ trêng dÔ dµng h¬n, th«ng tin ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ h¬n. Nhng c¸c doanh nghiÖp còng ®øng tríc nhiÒu th¸ch thøc: c¸c quèc gia thay v× sö dông thuÕ, giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, h¹n ng¹ch… ®Ó b¶o vÖ thÞ trêng ®· dùng nªn mét lo¹i rµo c¶n míi tinh vi , phøc t¹p vµ khã vît qua h¬n nhiÒu. §ã lµ rµo c¶n kü thuËt. Rµo c¶n kü thuËt thËt sù lµ th¸ch thøc lín cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam bëi tr×nh ®é kü thuËt cña níc ta cßn thÊp, c¸c doanh nghiÖp cßn cha ý thøc ®îc tÇm quan träng cña c¸c rµo c¶n ®ã. Do vËy, c¸c doanh nghiÖp níc ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi tiÕp cËn vµ xuÊt khÈu hµng sang c¸c thÞ trêng cã sö dông rµo c¶n kü thuËt. VËy rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i lµ g×, cã t¸c ®éng thÕ nµo tíi th¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nãi riªng, thùc tiÔn ¸p dông c¸c rµo c¶n kü thuËt cña c¸c níc trªn thÕ giíi nh thÕ nµo, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn lµm g× ®Ó vît qua c¸c rµo c¶n ®ã ®Ó th©m nhËp thÞ trêng c¸c níc? §Ò tµi “Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c biÖn ph¸p ®Ó ViÖt Nam vît rµo c¶n” ®îc chän lùa ®Ó lµm râ vÊn ®Ò rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh Mü, EU, NhËt B¶n, Hµn Quèc, australia… vµ ®a ra mét sè gi¶i ph¸p gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vît qua c¸c rµo c¶n ®ã.
II. Môc ®Ých nghiªn cøu cña kho¸ luËn:
Nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
Ph©n tÝch thùc tiÔn ¸p dông rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vît rµo c¶n.
III. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:
Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò kh¸i qu¸t vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
Nghiªn cøu vÒ t×nh h×nh sö dông rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
§¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña th¬ng m¹i ViÖt Nam tríc c¸c rµo c¶n kü thuËt vµ ®a ra c¸c kiÕn nghÞ vÒ c¸c biÖn ph¸p gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vît rµo c¶n.
IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña kho¸ luËn:
Kho¸ luËn sö dông ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, chøng minh kÕt hîp lý luËn víi nh÷ng hiÖn tîng thùc tÕ ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò.
V. Nh÷ng ®ãng gãp cña kho¸ luËn:
Kho¸ luËn chøng minh r»ng trong th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay, rµo c¶n kü thuËt cã t¸c ®éng rÊt to lín tíi th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc vµ viÖc sö dông rµo c¶n kü thuËt ngµy cµng phæ biÕn.
Kho¸ luËn ®a ra nh÷ng rµo c¶n mµ mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn hiÖn nay ®ang ¸p dông ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÓu râ h¬n vÒ rµo c¶n kü thuËt tõ ®ã rót ra bµi häc vµ kinh nghiÖm khi xuÊt khÈu sang c¸c níc ®ã.
Kho¸ luËn ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ vÒ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt ®ã khi tham gia th¬ng m¹i quèc tÕ.
VI. KÕt cÊu cña kho¸ luËn:
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o, kho¸ luËn gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng I : Kh¸i qu¸t vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i.
Ch¬ng II : Thùc tiÔn ¸p dông rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña mét sè níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Ch¬ng III : C¸c gi¶i ph¸p gióp ViÖt Nam vît rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i.
Cuèi cïng, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi Th¹c sÜ Bïi ThÞ Lý, gi¶ng viªn m«n Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, Khoa Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng ®· tËn t×nh híng dÉn, chØ b¶o vµ gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh kho¸ luËn nµy
Ch¬ng I
Kh¸i qu¸t vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i
I. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i
1. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i
1.1. Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i lµ g×?
Th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, kh«ng chØ giíi h¹n ë th¬ng m¹i hµng ho¸ mµ cßn më réng ra c¸c lÜnh vùc kh¸c nh dÞch vô, së h÷u trÝ tuÖ…, ®em l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. V× thÕ phÊn ®Êu cho nÒn th¬ng m¹i tù do toµn cÇu lµ môc tiªu cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau mµ cô thÓ lµ do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi kh«ng ®ång ®Òu mµ c¸c biÖn ph¸p b¶o hé thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ra ®êi nh»m b¶o hé nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa. Do ®ã, trong th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay, ®Ó th©m nhËp vµo mét thÞ trêng, c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i vît qua hai lo¹i rµo c¶n, ®ã lµ:
Hµng rµo thuÕ quan ( Custom duties barriers )
Hµng rµo phi thuÕ quan (Non tariff-Trade barriers )
Tuy nhiªn, hiÖn nay víi xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i, hµng rµo thuÕ quan gi÷a c¸c khèi kinh tÕ, gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng gi¶m ®i vµ tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn. Do ®ã, dï thuÕ quan lµ mét c«ng cô b¶o hé thÞ trêng quan träng nhÊt vµ ®· tõng cã hiÖu qu¶ tèt tríc ®©y nhng hiÖn nay vai trß cña nã ®· bÞ suy gi¶m. Bªn c¹nh hµng rµo thuÕ quan, mét sè rµo c¶n phi thuÕ kh¸c nh quota, quy ®Þnh gi¸ tÝnh thuÕ… còng sÏ ®îc b·i bá. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ c¸c nhµ xuÊt khÈu cã thÓ dÔ dµng tiÕp cËn vµo c¸c thÞ trêng kh¸c mµ viÖc tiÕp cËn vµ th©m nhËp thÞ trêng cµng trë nªn khã kh¨n h¬n do viÖc c¸c quèc gia t¨ng cêng sö dông nh÷ng quy ®Þnh vµ c¸c yªu cÇu thÞ trêng trong c¸c khÝa c¹nh vÒ an toµn, søc khoÎ, chÊt lîng vµ c¸c vÊn ®Ò m«i trêng vµ x· héi. C¸c quy ®Þnh nµy ®îc gäi chung lµ c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i.
Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ (Technical Barriers to International Trade – TBT) lµ mét h×nh thøc b¶o vÖ mËu dÞch th«ng qua viÖc c¸c níc nhËp khÈu ®a ra c¸c yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu vµo níc m×nh hÕt søc kh¾t khe. NÕu hµng nhËp khÈu kh«ng ®¹t mét trong c¸c tiªu chuÈn ®îc ®a ra ®Òu kh«ng ®îc nhËp khÈu vµo l·nh thæ níc nhËp hµng.
Rµo c¶n kü thuËt chÝnh lµ c¸c chØ tiªu vÒ chÊt lîng vµ an toµn cho ngêi tiªu dïng cña hµng ho¸ mµ c¸c níc ®a ra ®Ó h¹n chÕ hµng ho¸ nhËp khÈu vµo níc m×nh.
Khi cha héi nhËp víi tæ chøc th¬ng m¹i khu vùc hay quèc tÕ, c¸c níc thêng ¸p dông ba lo¹i hµng rµo : thuÕ quan, h¹n ng¹ch vµ rµo c¶n kü thuËt ®Ó h¹n chÕ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ níc ngoµi víi hµng ho¸ trong níc. Nhng sau khi héi nhËp, tham gia vµo c¸c tæ chøc th¬ng m¹i tù do cña khu vùc vµ thÕ giíi th× c¸c níc sÏ ph¶i xo¸ bá h¹n ng¹ch, thuÕ xuÊt nhËp khÈu b»ng kh«ng hoÆc ¸p dông cïng mét lo¹i thuÕ suÊt ®èi víi mét lo¹i hay mét nhãm hµng. Do ®ã, hiÖn nay, rµo c¶n kü thuËt lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng vµ ®îc c¸c níc sö dông ngµy cµng nhiÒu. C¸c quèc gia khi ¸p dông rµo c¶n kü thuËt thêng ®a ra nh÷ng quy ®Þnh rÊt nghiªm ngÆt vµ khã vît qua vÒ chÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt cña hµng ho¸ v× vËy, rµo c¶n kü thuËt lµ mét biÖn ph¸p hÕt søc tinh vi vµ hiÖu qu¶.
Sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c hµng rµo kü thuËt víi c¸c lo¹i rµo c¶n tríc ®©y lµ nh÷ng quy ®Þnh vµ yªu cÇu cña thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn tõ nh÷ng mèi quan t©m chung cña c¶ ChÝnh phñ vµ ngêi tiªu dïng vÒ an toµn, søc khoÎ, chÊt lîng vµ m«i trêng. C¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan tríc ®©y nh×n chung lµ nh»m b¶o vÖ c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc. Ngµy nay, b¶o vÖ m«i trêng vµ b¶o vÖ ngêi tiªu dïng ngµy cµng ®îc quan t©m vµ thay thÕ cho viÖc b¶o vÖ nhµ s¶n xuÊt vµ lao ®éng.
1.2. C¸c h×nh thøc cña rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ
Rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i lµ mét h×nh thøc b¶o hé hÕt søc phøc t¹p vµ tinh vi. C¸c yªu cÇu cña c¸c thÞ trêng ®Æt ra cho hµng ho¸ nhËp khÈu liªn quan ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh nh tiªu chuÈn vÒ quy c¸ch, mÉu m·, bao b×, nh·n m¸c, vÒ chÊt lîng, vÒ vÖ sinh, vÒ an toµn cho ngêi tiªu dïng, an toµn cho ngêi lao ®éng, vÒ møc ®é g©y « nhiÔm m«i sinh, m«i trêng… Tuy nhiªn, chóng ta cã thÓ chia nh÷ng rµo c¶n ®ã thµnh 3 lo¹i c¬ b¶n sau :
Tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng vµ quy c¸ch cña s¶n phÈm
Tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ an toµn cho ngêi sö dông
Tiªu chuÈn vÒ m«i trêng
1.2.1. Tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng vµ quy c¸ch s¶n phÈm.
ChÊt lîng lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu ®Ó hµng ho¸ cã thÓ th©m nhËp vµo thÞ trêng c¸c níc. Ngêi tiªu dïng c¸c níc, ®Æc biÖt lµ ngêi tiªu dïng ë nh÷ng níc ph¸t triÓn ®Òu cã yªu cÇu cao vÒ chÊt lîng s¶n phÈm. Ngêi tiªu dïng thêng a chuéng vµ ®¸nh gi¸ cao nh÷ng hµng ho¸ ®îc cÊp giÊy chøng nhËn chÊt lîng. Vµ c¸c níc còng ®a ra nhiÒu c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt lîng s¶n phÈm ®èi víi hµng nhËp khÈu ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho ngêi tiªu dïng níc m×nh. Tuy nhiªn, chÊt lîng lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng vµ phøc t¹p do ®ã cã nhiÒu níc ®· lîi dông viÖc ®a ra c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng ®Ó dùng lªn nh÷ng rµo c¶n vÒ chÊt lîng ®èi víi hµng nhËp khÈu.
HiÖn nay, hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000 gÇn nh lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu v× nhiÒu thÞ trêng nhËp khÈu b©y giê ®Òu yªu cÇu c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i cã giÊy chøng nhËn chÊt lîng quèc tÕ. Ngêi tiªu dïng cã thÓ yªn t©m h¬n khi sö dông s¶n phÈm cña nh÷ng doanh nghiÖp nµy. Nãi c¸ch kh¸c, ISO 9000 cã thÓ ®îc coi nh mét ng«n ng÷ x¸c ®Þnh ch÷ tÝn gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng, gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau. Vµ thùc tÕ cho thÊy r»ng ë mäi thÞ trêng nhËp khÈu hµng ho¸ cña nh÷ng doanh nghiÖp cã giÊy chøng nhËn ISO 9000 th× dÔ th©m nhËp thÞ trêng h¬n nhiÒu so víi hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c. §èi víi mét sè chñng lo¹i s¶n phÈm th× chØ nh÷ng hµng ho¸ nµo cã ®ñ c¸c giÊy chøng nhËn chÊt lîng nhÊt ®Þnh vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu cô thÓ cña níc nhËp khÈu th× míi ®îc nhËp vµo l·nh thæ níc ®ã. VÝ dô EU quy ®Þnh r»ng nh÷ng s¶n phÈm nµo chÞu sù chi phèi cña c¸c chØ thÞ cã liªn quan ®Õn “c¸ch tiÕp cËn míi víi hÖ thèng hµi hoµ kü thuËt” ph¶i cã nh·n CE chøng tá nh÷ng s¶n phÈm nµy tu©n thñ c¸c yªu cÇu ®· ®îc quy ®Þnh trong tÊt c¶ c¸c chØ thÞ ®ã míi ®îc phÐp b¸n trªn thÞ trêng EU.
Trong c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng cã tiªu chuÈn vÒ hµm lîng vµ c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o nªn s¶n phÈm. §èi víi c¸c chÊt kh«ng cã lîi cho søc khoÎ cña con ngêi vµ cho m«i trêng sinh th¸i th× c¸c níc quy ®Þnh hµm lîng tèi thiÓu cña c¸c chÊt ®ã. VÝ dô, ®èi víi hµng thuû s¶n nhËp khÈu vµo EU th× ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn vÒ hµm lîng nit¬ díi d¹ng amoniac vµ ®é PH trong 1 gam s¶m phÈm.
VÒ quy c¸ch s¶n phÈm, c¸c quèc gia còng ®a ra c¸c quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ liªn quan ®Õn kÝch thíc, h×nh d¸ng thiÕt kÕ, ®é dµi, c¸c chøc n¨ng cña s¶n phÈm. VÝ dô, ®èi víi mét sè lo¹i rau qu¶ vµ h¹t nhÊt ®Þnh muèn xuÊt sang thÞ trêng Mü ph¶i ®¸p øng c¸c quy ®Þnh cña Mü vÒ phÈm cÊp, kÝch thíc, chÊt lîng vµ ®é chÝn.
Bao b×, nh·n m¸c cña s¶n phÈm còng ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ. Bao b× s¶n phÈm ngoµi c¸c yªu cÇu ph¶i phï hîp víi viÖc t¸i sinh, sö dông l¹i vµ kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng, cßn ph¶i ®¸p øng c¸c quy ®Þnh vÒ mÉu m· vµ kÝch cì bao b×. ViÖc bao gãi vµ b¶o qu¶n ph¶i cã x¸c nhËn cña c¬ quan cã thÈm quyÒn ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o chÊt lîng cña hµng ho¸. Trªn bao b× ph¶i ghi râ c¸c híng dÉn vËn chuyÓn, lu kho vµ c¸c híng dÉn chuyªn m«n kh¸c b»ng c¸c ng«n ng÷ cÇn thiÕt. LuËt ph¸p cña c¸c níc thêng quy ®Þnh hÕt søc nghiªm ngÆt vÒ viÖc ghi nh·n ®èi víi hµng ho¸. C¸c níc yªu cÇu trªn nh·n hµng ho¸ ph¶i ghi ®ñ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ s¶n phÈm vµ nhµ s¶n xuÊt b»ng c¸c ng«n ng÷ theo quy ®Þnh cña tõng níc ®Ó gióp kh¸ch hµng lùa chän vµ ®¶m b¶o an toµn cho kh¸ch hµng khi sö dông. Nh·n hµng ph¶i ®¸p øng ®óng quy ®Þnh th× s¶n phÈm míi ®îc lu th«ng trªn thÞ trêng.
Môc ®Ých cña c¸c quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn nµy lµ nh»m b¶o vÖ an toµn vµ søc khoÎ cho con ngêi, cho ®éng thùc vËt vµ m«i trêng cña níc nhËp khÈu. Tuy nhiªn do sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn nªn nh÷ng quy ®Þnh nµy cña c¸c níc ph¸t triÓn ®· t¹o ra mét rµo c¶n rÊt khã vît ®èi víi hµng ho¸ cña c¸c níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn v× nh÷ng níc nµy cha cã tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cao nªn khã cã thÓ ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu nµy.
1.2.2. Tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ an toµn cho ngêi sö dông
VÖ sinh thùc phÈm vµ an toµn cho ngêi sö dông lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ngêi tiªu dïng vµ ChÝnh phñ c¸c níc ®Æc biÖt quan t©m v× nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn søc khoÎ vµ an toµn cña ngêi tiªu dïng. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1990 cho ®Õn gÇn ®©y, v× nguy c¬ truyÒn nhiÔm bät n·o bß vÉn ®îc gäi lµ bÖnh bß ®iªn ngêi tiªu dïng c¸c níc ®· tÈy chay nh÷ng s¶n phÈm cã nguy c¬ l©y bÖnh. Cßn c¸c níc th× cÊm nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc tõ ®éng vËt tõ c¸c níc cã bÖnh bß ®iªn vµ tiªu huû c¸c s¶n phÈm ®· ®îc nhËp khÈu cã nghi ngê mang mÇm bÖnh.
Th¸ng 2-2002, EU ®· lo¹i bá Trung Quèc ra khái danh s¸ch c¸c níc xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU do Trung Quèc kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu vÒ kiÓm so¸t d lîng kh¸ng sinh chloramphenicol cña EU vµ quyÕt ®Þnh kiÓm tra tÊt c¶ c¸c l« hµng t«m nhËp khÈu tõ ViÖt Nam, Myanmar vµ Th¸i Lan v× ph¸t hiÖn thÊy hµm lîng chÊt nitrofuran vµ chloramphenicol qu¸ cao trong c¸c l« t«m nhËp kh©ñ tõ 5 níc ch©u ¸ g©y thiÖt h¹i rÊt lín cho ngµnh xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¸c níc nµy.
Qua nh÷ng sù kiÖn trªn, chóng ta cã thÓ thÊy râ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò vÖ sinh vµ an toµn ®èi víi hµng ho¸ xuÊt khÈu, ®Æc biÖt lµ ®èi víi hµng thùc phÈm. Vµ thùc tÕ th× c¸c quèc gia còng qu¶n lý vÊn ®Ò nµy rÊt nghiªm ngÆt. C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vÒ vÖ sinh thùc phÈm vµ an toµn cho ngêi tiªu dïng bao gåm tÊt c¶ c¸c luËt, nghÞ ®Þnh, quy ®Þnh, yªu cÇu vµ thñ tôc liªn quan nh c¸c tiªu chuÈn ®èi víi s¶n phÈm cuèi cïng; c¸c ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn, c¸c thñ tôc xÐt nghiÖm, gi¸m ®Þnh, chøng nhËn vµ chÊp thuËn; nh÷ng xö lý c¸ch ly bao gåm c¸c yªu cÇu liªn quan ®Õn viÖc vËn chuyÓn c©y trång vËt nu«i, c¸c chÊt trong qu¸ tr×nh nu«i dìng chóng trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn; nh÷ng quy ®Þnh vÒ ph¬ng ph¸p thèng kª, thñ tôc chän mÉu vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ rñi ro.
C¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh Mü, NhËt B¶n, c¸c níc thuéc liªn minh ch©u ¢u EU, Canada… ®Òu ban hµnh LuËt VÖ sinh thùc phÈm vµ LuËt tr¸ch nhiÖm s¶n phÈm hay c¸c luËt vµ c¸c quy ®Þnh t¬ng tù ®Ó b¶o vÖ cho quyÒn lîi ngêi tiªu dïng. Theo ®ã, th× c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng tæn thÊt x¶y ra ®èi víi ngêi tiªu dïng nÕu ®a ra mét s¶n phÈm cã sai sãt. Níc nµo còng thµnh lËp c¬ quan kiÓm dÞch hµng ho¸ ®Ó kiÓm tra vÖ sinh vµ c¸c tiªu chuÈn an toµn cña c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu vµo níc m×nh.
§iÓn h×nh nh EU lµ thÞ trêng ®îc coi lµ rÊt khã tÝnh ®èi víi thùc phÈm nhËp khÈu ®· ban hµnh 16 quy ®Þnh vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm ®èi víi c¸c lo¹i thuû s¶n nhËp khÈu vµo khèi nµy. §ã lµ c¸c quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn nu«i trång, chÕ biÕn, tån tr÷ vµ vËn chuyÓn; vÒ hÖ thèng kiÓm tra HACCP, vÒ d lîng tèi ®a c¸c chÊt ®éc h¹i trong s¶n phÈm. S¶n phÈm nhËp khÈu vµo EU sÏ ph¶i chÞu sù kiÓm tra g¾t gao gåm ba bíc: kiÓm tra chøng tõ vÒ vÖ sinh y tÕ, kiÓm tra sù ®ång nhÊt gi÷a chøng tõ vµ s¶n phÈm, kiÓm tra trªn s¶n phÈm.
Trong c¸c quy ®Þnh vÒ vÖ sinh vµ an toµn cho ngêi tiªu dïng th× giÊy chøng nhËn tiªu chuÈn x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng nguy hiÓm HACCP lµ mét quy ®Þnh b¾t buéc cña rÊt nhiÒu thÞ trêng. NÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng ¸p dông vµ cã giÊy chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn HACCP th× kh«ng ®îc phÐp xuÊt khÈu hµng sang nh÷ng thÞ trêng cã yªu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn nµy. C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu còng cÇn tu©n thñ nghiªm ngÆt tiªu chuÈn thùc hµnh s¶n xuÊt tèt GMP – Good Manufacturing Practice ( GMP ®ßi hái ngêi c«ng nh©n, nhµ m¸y, c¸c ph¬ng tiÖn chÕ biÕn, ®å chøa, nguån níc ph¶i ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh) vµ c¸c quy ®Þnh trong hiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ vÖ sinh thùc phÈm cña WTO. Ngoµi ra, tuú theo mÆt hµng vµ tuú theo yªu cÇu cña tõng thÞ trêng mµ cßn cã nhiÒu c¸c quy ®Þnh kh¸c nh quy ®Þnh vÒ nh·n m¸c s¶n phÈm, c¸c chØ tiªu vi sinh quy ®Þnh lo¹i, lîng khuÈn cã trong s¶n phÈm ®èi víi thuû s¶n, c¸c chØ tiªu vÒ tiÕng ån, møc phãng x¹ ®èi víi c¸c s¶n phÈm tiªu dïng…
Tãm l¹i, còng nh c¸c lo¹i rµo c¶n kü thuËt kh¸c, rµo c¶n vÒ vÖ sinh vµ an toµn cho ngêi tiªu dïng lµ mét lo¹i rµo c¶n hÕt søc phøc t¹p , tinh vi, ®a d¹ng vµ ®îc sö dông ngµy cµng nhiÒu khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu rÊt khã n¾m b¾t vµ khã vît qua g©y c¶n trë kh«ng Ýt cho th¬ng m¹i quèc tÕ.
1.2.3. Tiªu chuÈn vÒ m«i trêng
Ph¸t triÓn th¬ng m¹i g¾n víi b¶o vÖ m«i trêng ®ang lµ xu thÕ th¬ng m¹i quèc tÕ, ®ã lµ ph¸t triÓn th¬ng m¹i bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®îc gäi chung lµ “th¬ng m¹i-m«i trêng”. Sau mét thêi gian dµi ch¹y theo lîi nhuËn, ph¸t triÓn å ¹t, kh«ng quan t©m ®Õn m«i trêng sinh th¸i, c¸c quèc gia ®· nhËn thÊy tÇm quan träng cña m«i trêng ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ m«i trêng, trong ®ã cã viÖc ®a ra c¸c tiªu chuÈn vÒ m«i trêng ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu. Tuy nhiªn, do c¸c quy ®Þnh cña WTO cho phÐp c¸c níc sö dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé v× môc ®Ých m«i trêng nªn c¸c quèc gia ®· thùc sù dùng nªn nh÷ng rµo c¶n vÒ m«i trêng ®èi víi hµng ho¸ cña níc ngoµi nhËp khÈu vµo níc m×nh. HiÖn nay giÊy chøng nhËn ISO 14000 ®· trë thµnh mét yªu cÇu b¾t buéc, mét giÊy th«ng hµnh cña doanh nghiÖp khi muèn xuÊt hµng sang c¸c níc kh¸c, ®Æc biÖt lµ khi xuÊt sang thÞ trêng nh÷ng níc ph¸t triÓn.
HÖ thèng rµo c¶n m«i trêng trong th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay rÊt ®a d¹ng vµ ®îc ¸p dông rÊt kh¸c nhau ë c¸c níc tuú vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi níc. Nhng nh×n chung, c¸c rµo c¶n m«i trêng thêng ®îc ¸p dông trong th¬ng m¹i quèc tÕ bao gåm :
C¸c ph¬ng ph¸p chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt theo quy ®Þnh m«i trêng
§©y lµ c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh s¶n phÈm cÇn ph¶i ®îc s¶n xuÊt nh thÕ nµo. C¸c tiªu chuÈn nµy ¸p dông cho giai ®o¹n s¶n xuÊt, nghÜa lµ giai ®o¹n tríc khi s¶n phÈm ®îc tung ra trªn thÞ trêng. VÒ mÆt m«i trêng, viÖc xem xÐt quy tr×nh s¶n xuÊt lµ ®Ó gi¶i quyÕt mét trong nh÷ng c©u hái träng t©m cña qu¸ tr×nh qu¶n lý m«i trêng: s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt nh thÕ nµo, s¶n phÈm ®îc sö dông nh thÕ nµo, s¶n phÈm ®îc vøt bá nh thÕ nµo, nh÷ng qu¸ tr×nh nµy cã lµm tæn h¹i ®Õn m«i trêng kh«ng.
Nh÷ng quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn vÒ ph¬ng ph¸p chÕ biÕn ®îc ¸p dông ®Ó h¹n chÕ chÊt th¶i « nhiÔm vµ l·ng phÝ tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o. §©y lµ nh÷ng tiªu chuÈn ®èi víi c«ng nghÖ, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm nh»m ®¸nh gi¸ xem qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã g©y « nhiÔm vµ huû ho¹i m«i trêng hay kh«ng.
C¸c yªu cÇu vÒ ®ãng gãi bao b× :
VÊn ®Ò bao b× sau tiªu dïng liªn quan ®Õn viÖc xö lý chÊt th¶i r¾n. C¸c chÝnh s¸ch ®ãng gãi bao gåm nh÷ng quy ®Þnh liªn quan ®Õn nguyªn vËt liÖu ®ãng gãi, nh÷ng quy ®Þnh vÒ t¸i sinh, nh÷ng quy ®Þnh vÒ xö lý vµ thu gom sau qu¸ tr×nh sö dông… Nh÷ng tiªu chuÈn vµ quy ®Þnh liªn quan ®Õn nh÷ng ®Æc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm vµ nguyªn liÖu ®ãng gãi ®ßi hái viÖc ®ãng gãi ph¶i phï hîp víi viÖc t¸i sinh hay dïng l¹i. Nh÷ng s¶n phÈm kh«ng phï hîp cã thÓ bÞ thÞ trêng tõ chèi c¶ nguyªn vËt liÖu ®ãng gãi vµ s¶n phÈm chøa trong bao b×.
Nh·n m«i trêng :
S¶n phÈm ®îc d¸n nh·n sinh th¸i nh»m môc ®Ých th«ng b¸o cho ngêi tiªu dïng biÕt lµ s¶n phÈm ®ã ®îc coi lµ tèt h¬n vÒ mÆt m«i trêng. C¸c tiªu chuÈn vÒ d¸n nh·n sinh th¸i ®îc x©y dùng trªn c¬ së ph©n tÝch chu kú sèng cña s¶n phÈm, mét qu¸ tr×nh cßn ®îc gäi lµ ph©n tÝch tõ ®Çu ®Õn cuèi (tõ lóc sinh ®Õn lóc chÕt). Theo ph¬ng ph¸p nµy, ngêi ta sÏ ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh hëng ®èi víi m«i trêng cña s¶n phÈm ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau trong toµn bé chu kú sèng cña nã. C¸c giai ®o¹n nµy bao gåm giai ®o¹n tiÒn s¶n xuÊt (chÕ biÕn nguyªn liÖu th«), s¶n xuÊt, ph©n phèi (bao gåm c¶ ®ãng gãi), sö dông hoÆc tiªu thô vµ lo¹i bá sau khi sö dông.
PhÝ, thuÕ vµ c¸c kho¶n thu liªn quan ®Õn m«i trêng:
C¸c kho¶n nµy ®îc gäi chung lµ phÝ m«i trêng thêng ®îc ¸p dông nh»m ba môc tiªu chÝnh: thu l¹i c¸c chi phÝ ph¶i sö dông cho m«i trêng, thay ®æi c¸ch øng xö cña c¸ nh©n vµ tËp thÓ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan tíi m«i trêng vµ thu quü cho c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i trêng. Thêng cã c¸c lo¹i phÝ sau:
- PhÝ s¶n phÈm: ®îc ¸p dông cho c¸c s¶n phÈm g©y « nhiÔm nh cã chøa c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i (x¨ng pha ch×) hoÆc cã mét sè thµnh phÇn cÊu t¹o cña s¶n phÈm g©y khã kh¨n cho viÖc th¶i lo¹i sau sö dông.
- PhÝ ®èi víi khÝ th¶i: ®îc ¸p dông víi c¸c chÊt g©y « nhiÔm tho¸t vµo kh«ng khÝ, níc hoÆc ®Êt hoÆc g©y tiÕng ån. C¸c kho¶n phÝ nµy cã thÓ ®îc ®¸nh vµo thêi ®iÓm tiªu thô (trong trêng hîp nµy t¬ng ®¬ng víi phÝ s¶n phÈm vµ cã t¸c ®éng t¬ng tù ®Õn th¬ng m¹i), hoÆc cã thÓ ®îc thu díi h×nh thøc phÝ ®èi víi ngêi sö dông ®Ó trang tr¶i chi phÝ xö lý r¸c th¶i c«ng céng.
- PhÝ hµnh chÝnh: ®îc ¸p dông cïng víi c¸c quy ®Þnh ®Ó trang tr¶i c¸c chi phÝ dÞch vô cña ChÝnh phñ vµ cã thÓ ®îc thu díi h×nh thøc phÝ giÊy phÐp, ®¨ng ký, phÝ kiÓm ®Þnh vµ kiÓm so¸t. C¬ së cña viÖc ®¸nh thuÕ hay thu phÝ v× môc ®Ých m«i trêng ®îc dùa trªn nguyªn t¾c ngêi g©y « nhiÔm vµ ngêi sö dông c¸c nguån lùc m«i trêng ph¶i chÞu phÝ.
TÊt c¶ c¸c rµo c¶n m«i trêng nµy ®Òu ¶nh hëng tíi th¬ng m¹i quèc tÕ, tíi søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c quèc gia.
C¸c quy ®Þnh vÒ m«i trêng ®îc c¸c níc sö dông ngµy cµng nhiÒu vµ ®· thËt sù trë thµnh mét rµo c¶n h÷u hiÖu ®Ó b¶o hé thÞ trêng trong níc mµ vÉn phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO.
Ngoµi c¸c h×nh thøc trªn, rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cßn tån t¹i díi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nh c¸c biÖn ph¸p an ninh: c¸c níc ®a ra c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ nhËp khÈu, thËm chÝ cÊm nhËp khÈu v× nh÷ng lý do an ninh hay c¸c tiªu chuÈn an toµn cho ngêi lao ®éng: mét sè quèc gia kh«ng nhËp khÈu hµng ho¸ tõ nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c ®iÒu kiÖn an toµn cho ngêi lao ®éng.
C¸c níc cã thÓ dùa vµo nhiÒu lý do kh¸c nhau ®Ó ®a ra c¸c tiªu chuÈn nh»m môc ®Ých b¶o vÖ thÞ trêng, ngêi tiªu dïng vµ m«i trêng trong níc cho nªn rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ tån t¹i díi nhiÒu h×nh thøc rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p.
2. Quy ®Þnh cña WTO vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i
Do th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, rµo c¶n th¬ng m¹i kh«ng chØ dõng ë h×nh thøc hµng rµo thuÕ quan vµ c¸c hµng rµo phi thuÕ mang tÝnh ®Þnh lîng nh cÊm nhËp khÈu, giÊy phÐp nhËp khÈu… mµ ®· ph¸t triÓn ngµy cµng tinh vi, phøc t¹p h¬n t¹o ra nhiÒu trë ng¹i cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i quèc tÕ. Trong ®ã quan träng nhÊt lµ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ. V× vËy, c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc ®a quèc gia ®· ban hµnh rÊt nhiÒu c¸c quy ®Þnh, còng nh tham gia ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh song ph¬ng, ®a ph¬ng vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i. Trong sè ®ã, th× hiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña GATT/WTO lµ quan träng vµ cã ph¹m vi hiÖu lùc lín nhÊt.
2.1. HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña WTO
Víi môc ®Ých thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ, tõ khi míi thµnh lËp, GATT ®· tæ chøc c¸c vßng ®µm ph¸n th¬ng m¹i vÒ c¸c vÊn ®Ò giao dÞch. Trong c¸c vßng ®µm ph¸n ®Çu, träng ®iÓm th¶o luËn tËp trung vµo thuÕ suÊt. Nhng tõ vßng ®µm ph¸n Tokyo (1973-1979), do thùc tÕ t×nh h×nh th¬ng m¹i quèc tÕ ®· xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc míi cña rµo c¶n th¬ng m¹i nªn c¸c níc ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ c¸c c¶n trë kh«ng liªn quan ®Õn thuÕ suÊt, ®ã lµ c¸c yªu cÇu kü thuËt mµ hµng ho¸ ph¶i ®¸p øng tríc khi nhËp khÈu vµo c¸c quèc gia kh¸c.
Vµ n¨m 1979, 17 quèc gia ®· ký hiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i ®îc gäi lµ ®iÒu lÖ chuÈn cña GATT vµ tho¶ thuËn vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ vÖ sinh thùc phÈm.
HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt cã hiÖu lùc tõ 01/01/1980. Nh÷ng quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh nµy nh»m ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh s¶n phÈm vÒ chÊt lîng, gi¶m bít kiÓm tra. Ngoµi ra, HiÖp ®Þnh cßn ®¶m b¶o tÝnh an toµn vÖ sinh cho ngêi, gia sóc vµ c©y cèi, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i.
Tuy nhiªn HiÖp ®Þnh còng cho phÐp sö dông nh÷ng rµo c¶n kü thuËt trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt. Trong phÇn ®Çu cña HiÖp ®Þnh cã nªu râ: “kh«ng mét quèc gia nµo bÞ ng¨n cÊm ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m b¶o vÖ con ngêi, ®éng vËt, cuéc sèng hoÆc søc khoÎ cña thùc vËt, cña m«i trêng hoÆc kh«ng bÞ ng¨n cÊm ®a ra c¸c biÖn ph¸p nh»m ng¨n c¶n c¸c hµnh ®éng lõa bÞp víi møc ®é phï hîp”.
HiÖp ®Þnh quy ®Þnh c¸c níc thµnh viªn ph¶i ®èi xö mét c¸ch b×nh ®¼ng gi÷a c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu vµ c¸c s¶n phÈm néi ®Þa hoÆc s¶n phÈm cïng lo¹i cã xuÊt xø tõ bÊt kú quèc gia nµo kh¸c. §iÒu 2.1 nªu râ: “ C¸c thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o r»ng theo c¸c quy ®Þnh kü thuËt, c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu tõ mét l·nh thæ cña bÊt cø Thµnh viªn nµo ®Òu ph¶i ®îc ®èi xö kh«ng Ýt thuËn lîi h¬n c¸c ®èi xö ®îc ¸p dông cho c¸c s¶n phÈm néi ®Þa t¬ng tù vµ cho cho c¸c s¶n phÈm t¬ng tù xuÊt xø tõ bÊt cø níc nµo kh¸c”.
C¸c Thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o r»ng c¸c quy ®Þnh kü thuËt kh«ng ®îc so¹n th¶o nh»m t¹o ra nh÷ng trë ng¹i kh«ng cÇn thiÕt ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c tiªu chuÈn vµ quy ®Þnh kü thuËt ph¶i cã c¬ së hîp ph¸p vµ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vµ c¸c tiªu chuÈn cã thÓ thay ®æi cho phï hîp khi t×nh h×nh thùc tÕ hay môc tiªu khi ban hµnh chóng thay ®æi.
C¸c níc thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o r»ng c¸c c¬ quan tiªu chuÈn (cÊp nhµ níc, ®Þa ph¬ng vµ phi chÝnh phñ trong ph¹m vi l·nh thæ cña m×nh còng nh c¸c c¬ quan tiªu chuÈn khu vùc mµ hä lµ thµnh viªn ) chÊp nhËn vµ tu©n thñ quy ph¹m vÒ biªn so¹n, ban hµnh vµ ¸p dông c¸c tiªu chuÈn ( Phô lôc 3 cña HiÖp ®Þnh nµy).
HiÖp ®Þnh còng nªu râ quy tr×nh ®¸nh gi¸ sù phï hîp theo nguyªn t¾c thñ tôc do níc chñ nhµ ban hµnh gåm c¸c tæ chøc chøng nhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, phi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc cÊp vïng vµ cÊp quèc tÕ.
Quy tr×nh ®¸nh gi¸ sù phï hîp còng ph¶i ®¶m b¶o sù thuËn lîi cho c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu kh«ng kÐm so víi c¸c s¶n phÈm néi ®Þa t¬ng tù vÒ mÆt thêi gian tiÕn hµnh hay chi phÝ ®ång thêi kh«ng g©y ra sù bÊt tiÖn kh«ng cÇn thiÕt cho ngêi ®¨ng ký hay ®¹i lý cña hä.
Theo ®iÒu 6.1 c¸c Thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o r»ng c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ sù phï hîp ë nh÷ng Thµnh viªn kh¸c sÏ ®îc chÊp nhËn ngay kÓ c¶ khi c¸c quy tr×nh ®ã kh¸c víi c¸c quy tr×nh cña chÝnh m×nh.
HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña WTO cã quy ®Þnh vÒ viÖc cung cÊp th«ng tin vµ trî gióp gi÷a c¸c Thµnh viªn. Theo HiÖp ®Þnh, mçi Thµnh viªn ph¶i cã mét ®Çu mèi liªn l¹c ®Ó tr¶ lêi c¸c yªu cÇu hîp lý tõ c¸c Thµnh viªn kh¸c vµ c¸c bªn quan t©m còng nh cung cÊp c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn vµ c¸c Thµnh viªn khi cã yªu cÇu ph¶i t vÊn vµ trî gióp kü thuËt cho c¸c Thµnh viªn kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc theo quy ®Þnh cña HiÖp._. ®Þnh.
HiÖp ®Þnh cßn quy ®Þnh nh÷ng u ®·i ®Æc biÖt vµ kh¸c biÖt ®èi víi c¸c níc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn vÒ nhu cÇu ph¸t triÓn, tµi chÝnh, th¬ng m¹i còng nh trong qu¸ tr×nh so¹n th¶o, ¸p dông c¸c quy ®Þnh kü thuËt, tiªu chuÈn…C¸c níc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ®îc Uû ban vÒ rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i dµnh cho nh÷ng ngo¹i lÖ trong viÖc thùc hiÖn toµn bé hay mét phÇn nghÜa vô cña HiÖp ®Þnh.
HiÖp ®Þnh còng thµnh lËp mét Uû ban vÒ hµng rµo kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i gåm ®¹i diÖn cña c¸c Thµnh viªn ®Ó ®iÒu phèi viÖc ¸p dông rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i cña c¸c níc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi thóc ®Èy viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc thµnh viªn.
HiÖp ®Þnh ®a ra c¸c ph¬ng ph¸p ®Ó c¸c bªn bµn b¹c vµ gi¶i quyÕt khi cã tranh chÊp x¶y ra díi sù gi¸m s¸t cña c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp.
Theo t¹p chÝ export quality sè 44 th¸ng 3/1995 th× “ HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ nh»m t¹o ra nh÷ng c¬ cÊu, nh÷ng ®Þnh chÕ trong c¸c doanh nghiÖp, trong c¸c quèc gia, trong c¸c khu vùc nh»m gi¶m thiÓu hoÆc lo¹i trõ dÇn rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i gi÷a c¸c tæ chøc”.
2.2. HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña WTO
Bªn c¹nh HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i, WTO ®a ra HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt (SPS – Sanitary and Phytosanitary Measures) ®Ó ®iÒu chØnh viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cã ¶nh hëng tíi th¬ng m¹i cña c¸c níc.
HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña WTO còng cho phÐp c¸c níc thµnh viªn sö dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt ®Ó b¶o vÖ con ngêi, ®éng thùc vËt vµ m«i trêng cña m×nh trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt víi ®iÒu kiÖn c¸c biÖn ph¸p nµy kh«ng ®îc t¹o nªn mét sù ®èi xö bÊt c«ng b»ng gi÷a c¸c Thµnh viªn còng nh kh«ng ®îc t¹o ra c¸c rµo c¶n tr¸ h×nh ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ.
HiÖp ®Þnh còng híng tíi viÖc thèng nhÊt c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña c¸c Thµnh viªn. Do ®ã, HiÖp ®Þnh quy ®Þnh râ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt ph¶i ®îc dùa trªn c¸c tiªu chuÈn, nh÷ng híng dÉn vµ quy ®Þnh quèc tÕ. C¸c Thµnh viªn kh«ng ®îc ban hµnh vµ duy tr× sö dông c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt nÕu nh÷ng biÖn ph¸p nµy t¹o ra mét sù b¶o vÖ lín h¬n vÒ mÆt vÖ sinh so víi sù b¶o vÖ mµ c¸c biÖn ph¸p phï hîp víi c¸c quy ®Þnh quèc tÕ t¹o ra trõ khi cã nh÷ng chøng cø khoa häc ®Çy ®ñ. §Ó t¹o ra sù phï hîp gi÷a c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®îc c¸c níc thµnh viªn sö dông vµ c¸c tiªu chuÈn, quy ®Þnh quèc tÕ th× c¸c Thµnh viªn ph¶i nç lùc hÕt søc trong ®iÒu kiÖn cã thÓ ®Ó phèi hîp víi c¸c tæ chøc quèc tÕ cã liªn quan ®Ó x©y dùng còng nh thêng xuyªn xem xÐt l¹i c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ cã liªn quan ®Õn c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt.
§Ó ng¨n c¶n c¸c Thµnh viªn cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt ®Ó c¶n trë th¬ng m¹i quèc tÕ, HiÖp ®Þnh cã quy ®Þnh vÒ viÖc ®¸nh gi¸ nguy c¬ vµ møc ®é b¶o hé vÖ sinh hîp lý. Theo ®ã, c¸c Thµnh viªn trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nguy c¬ vµ møc ®é b¶o hé vÖ sinh hîp lý ph¶i sö dông c¸c c«ng cô ®¸nh gi¸ cña c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn quan vµ ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè nh: c¸c b»ng chøng khoa häc; ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn ; kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh, ph¬ng ph¸p kiÓm tra vµ lÊy mÉu ; c¸c ®iÒu kiÖn m«i trêng vµ sinh th¸i; sù tån t¹i cña c¸c vïng dÞch bÖnh hay c¸c vïng miÔn dÞch.... Ngoµi ra, c¸c Thµnh viªn cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè kh¸c nh: c¸c yÕu tè kinh tÕ liªn quan, tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt vµ kinh tÕ. §Æc biÖt, c¸c níc cÇn chó ý ®Õn viÖc gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi th¬ng m¹i cña c¸c biÖn ph¸p b¶o hé ®ã.
HiÖp ®Þnh còng nªu râ c¸c Thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña m×nh phï hîp víi ®Æc ®iÓm vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña khu vùc xuÊt xø cña s¶n phÈm.
Theo HiÖp ®Þnh, c¸c Thµnh viªn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch cña c¸c biÖn ph¸p mµ m×nh ¸p dông. C¸c Thµnh viªn ph¶i c«ng bè réng r·i cho c¸c Thµnh viªn kh¸c vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña m×nh còng nh nh÷ng thay ®æi cña c¸c biÖn ph¸p ®ã.
§ång thêi, HiÖp ®Þnh nµy còng cã quy ®Þnh vÒ sù hç trî kü thuËt gi÷a c¸c níc thµnh viªn, ®Æc biÖt lµ cho c¸c Thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh song ph¬ng hoÆc trong khu«n khæ c¸c tæ chøc quèc tÕ phï hîp.
T¬ng tù HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i, HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt còng cã sù u ®·i vµ ®èi xö ®Æc biÖt ®èi víi c¸c níc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn.
Ngoµi ra, HiÖp ®Þnh nµy còng cã c¸c ®iÒu kho¶n vÒ viÖc thùc thi HiÖp ®Þnh, ®iÒu kho¶n vÒ t vÊn vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c Thµnh viªn vµ thµnh lËp mét Uû ban vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt ®Ó ®iÒu hµnh viÖc thùc hiÖn c¸c ®iÒu kho¶n cña HiÖp ®Þnh.
Cã thÓ nãi HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i vµ HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ kiÓm dÞch ®éng vËt cña WTO lµ c«ng cô quan träng gãp phÇn vµo viÖc héi nhËp thÞ trêng thÕ giíi cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau.
II. C¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng thêng ®îc sö dông trªn thÕ giíi.
Trong thêi ®¹i ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ mét xu híng tÊt yÕu nÕu c¸c quèc gia kh«ng muèn bÞ tôt hËu, bÞ c« lËp. Nhng khi tham gia th¬ng m¹i thÕ giíi th× c¸c níc l¹i gÆp rÊt nhiÒu rµo c¶n. Do ®ã, mçi doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó võa héi nhËp kinh tÕ thµnh c«ng võa b¶o ®¶m ®îc nh÷ng quyÒn lîi cña doanh nghiÖp m×nh.
§Ó vît qua c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ sö dông nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau trong ®ã cã viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng quèc tÕ. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã nhiÒu hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng do c¸c tæ chøc tiªu chuÈn vµ chÊt lîng kh¸c nhau ban hµnh vµ cÊp giÊy chøng nhËn trong ®ã phæ biÕn lµ hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000, hÖ thèng qu¶n trÞ m«i trêng ISO 14000, hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ®ång bé TQM vµ hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng theo HACCP.
1. HÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000.
Thùc chÊt ®©y lµ mét bé tiªu chuÈn do Tæ chøc vÒ Tiªu chuÈn ho¸ (International organisation for Standardization - ISO) ban hµnh. Bé tiªu chuÈn ISO 9000 ®îc ban hµnh lÇn ®Çu n¨m 1987 nh»m môc ®Ých ®a ra mét m« h×nh ®îc chÊp nhËn ë møc ®é quèc tÕ vÒ hÖ thèng ®¶m b¶o chÊt lîng vµ cã thÓ ¸p dông réng r·i trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô.
ISO 9000 lµ sù kÕ thõa cña c¸c tiªu chuÈn ®· tån t¹i vµ dîc sö dông réng r·i, tríc tiªn lµ trong lÜnh vùc quèc phßng nh tiªu chuÈn quèc phßng cña Mü (MIL-Q-9058A), cña khèi NATO (AQQP1). ViÖn tiªu chuÈn Anh (BSI – British Standard Institute) ®· ban hµnh tiªu chuÈn BS 5750 vÒ ®¶m b¶o chÊt lîng sö dông trong d©n sù. §Ó phôc vô cho nhu cÇu giao lu th¬ng m¹i quèc tÕ, Tæ chøc Tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ ISO ®· thµnh lËp ban kü thuËt TC 176 ®Ó so¹n th¶o bé tiªu chuÈn vÒ qu¶n lý chÊt lîng. Nh÷ng tiªu chuÈn ®Çu tiªn cña bé tiªu chuÈn ®îc ban hµnh n¨m 1987 lµ ISO 8402 vµ ®îc söa ®æi lÇn ®Çu tiªn n¨m 1994 thµnh ISO 9000 vµ n¨m 2000 phiªn b¶n ISO 9000-2000 ra ®êi. ISO 9000 ®Ò cËp ®Õn c¸c lÜnh vùc chñ yÕu trong qu¶n lý chÊt lîng nh chÝnh s¸ch chÊt lîng, thiÕt kÕ triÓn khai s¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh cung øng, kiÓm so¸t qu¸ tr×nh, bao gãi, ph©n phèi, dÞch vô sau khi b¸n, xem xÐt ®¸nh gi¸ néi bé, kiÓm so¸t tµi liÖu, ®µo t¹o… ISO 9000 tËp hîp c¸c kinh nghiÖm qu¶n lý chÊt lîng tèt nhÊt ®· ®îc thùc thi trong nhiÒu quèc gia vµ khi vùc vµ ®îc chÊp nhËn lµ tiªu chuÈn quèc gia cña nhiÒu níc.
Môc tiªu lín nhÊt cña bé ISO 9000 lµ ®¶m b¶o chÊt lîng ®èi víi nguêi tiªu dïng.
Bé ISO 9000 gåm 24 tiªu chuÈn, chia thµnh 5 nhãm lµ:
ISO 9001: HÖ thèng chÊt lîng – M« h×nh ®¶m b¶o chÊt lîng trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ, s¶n xuÊt, l¾p ®Æt vµ dÞch vô.
ISO 9002: HÖ thèng chÊt lîng – M« h×nh ®¶m b¶o chÊt lîng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l¾p ®Æt vµ dÞch vô.
ISO 9003: HÖ thèng chÊt lîng – M« h×nh ®¶m b¶o chÊt lîng trong qu¸ tr×nh kiÓm tra cuèi cïng vµ thö nghiÖm.
ISO 9004.1: Qu¶n lý chÊt lîng vµ c¸c yÕu tè trong hÖ thèng chÊt lîng.
PhÇn 1: Hãng dÉn
ISO 9004.2: Qu¶n lý chÊt lîng vµ c¸c yÕu tè trong hÖ thèng chÊt lîng
PhÇn 2: Híng dÉn dÞch vô
Bèn triÕt lý cña bé ISO 9000:
Ph¬ng híng tæng qu¸t cña bé ISO 9000 lµ nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô cã chÊt lîng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña kh¸ch hµng bªn trong vµ bªn ngoµi doanh nghiÖp.
C¸c ®Æc trng kü thuËt ®¬n thuÇn kh«ng thÓ ®¶m b¶o sù phï hîp cña s¶n phÈm ®èi víi nhu cÇu cña kh¸ch hµng.C¸c tiªu chuÈn cña hÖ thèng chÊt lîng sÏ bæ sung thªm vµo c¸c ®Æc trng kü thuËt cña s¶n phÈm nh»m tho¶ m·n mét c¸ch tèt nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng.
Bé ISO 9000 nªu ra nh÷ng híng dÉn ®èi víi hÖ thèng chÊt lîng cho viÖc ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ chø kh«ng ¸p ®Æt mét hÖ thèng chÊt lîng chuÈn ®èi víi tõng doanh nghiÖp. HÖ thèng chÊt lîng cña mçi doanh nghiÖp bÞ chi phèi bëi tÇm nh×n, v¨n ho¸, c¸ch qu¶n trÞ, c¸ch thùc hiÖn, ngµnh c«ng nghiÖp, lo¹i s¶n phÈm hay dÞch vô. Mçi lo¹i h×nh doanh nghiÖp sÏ cã hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ®Æc trng phï hîp cho tõng hoµn c¶nh cô thÓ.
HÖ thèng chÊt lîng cña bé ISO 9000 dùa trªn m« h×nh qu¶n trÞ theo qu¸ tr×nh (MBP – Management By Process) lÊy phßng ngõa lµm ph¬ng ch©m chñ yÕu trong suèt vßng ®êi s¶n phÈm (thiÕt kÕ - s¶n xuÊt - tiªu dïng).
Bé tiªu chuÈn ISO lµ mét bé tiªu chuÈn mang tÝnh toµn cÇu, ®îc thõa nhËn réng r·i trªn thÕ giíi do ®ã c¸c doanh nghiÖp sÏ cã lîi Ých rÊt lín nÕu ®îc bªn thø ba c«ng nhËn ®¹t tiªu chuÈn ISO 9000. C¸c doanh nghiÖp ISO 9000 nµy sÏ ®îc:
- Bªn mua hµng ho¸, dÞch vô hay bá thÇu miÔn gi¶m viÖc thö nghiÖm l¹i s¶n phÈm.
- XuÊt khÈu vµ tróng thÇu dÔ dµng ®èi víi c¸c ®èi t¸c níc ngoµi.
- Cã hÖ thèng mua b¸n tin cËy trong viÖc b¸n hµng gi÷a c¸c doanh nghiÖp còng nh gi÷a c¸c quèc gia.
- DÔ ®îc thÞ trêng khã tÝnh chÊp nhËn, ®Æc biÖt lµ c¸c s¶n phÈm liªn quan ®Õn søc khoÎ, an ninh vµ m«i trêng.
2. HÖ thèng qu¶n trÞ m«i trêng ISO 14000.
ISO 14000 lµ tiªu chuÈn vÒ hÖ thèng qu¶n trÞ m«i trêng (Environment Management System – EMS) do Tæ chøc Tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ ISO x©y dùng vµ ban hµnh. ISO 14000 b¾t nguån tõ sù cam kÕt cña ISO nh»m hç trî môc tiªu “ph¸t triÓn bÒn v÷ng” ®îc tho¶ luËn t¹i Héi nghÞ Liªn hîp quèc vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn ë Rio de Janeiro, 1992. ISO thµnh lËp Uû ban kü thuËt ISO/TC207 vÒ qu¶n lý m«i trêng n¨m 1993. Thµnh phÇn cña Uû ban Kü thuËt TC 207 gåm c¸c ph¸i ®oµn th¬ng m¹i vµ chuyªn gia chÝnh phñ tõ 55 quèc gia tham gia vµ cã 16 quèc gia tham gia víi t c¸ch quan s¸t viªn. Nh÷ng tiªu chuÈn ®Çu tiªn do TC 207 x©y dùng ®îc Ên hµnh n¨m 1996. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña Uû ban nµy ®îc biÕt chung díi tiªu ®Ò “bé tiªu chuÈn ISO 14000”. Bé tiªu chuÈn ISO 14000 lµ tËp hîp c¸c tiªu chuÈn cïng hä, bao gåm c¸c tiªu chuÈn vµ c¸c híng dÉn chñ yÕu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý m«i truêng. Bé tiªu chuÈn nµy thÝch øng víi yªu cÇu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu, môc ®Ých chÝnh cña nã lµ c¶i thiÖn viÖc qu¶n lý m«i trêng, b¶o vÖ m«i trêng, chó träng ®Õn c¸c t¸c ®éng, c¸c ¶nh hëng xÊu cña qu¸ tr×ng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Õn m«i trêng. ¸p dông ISO 14000 ®i liÒn víi viÖc thiÕt lËp vËn hµnh mét hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng.
C¸c tiªu chuÈn ISO 14000 da ra nh÷ng chuÈn cø ®îc quèc tÕ thõa nhËn vÒ qu¶n lý, ®o lêng vµ ®¸nh gi¸ m«i trêng. C¸c tiªu chuÈn nµy tuy kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng chØ tiªu chÊt lîng m«i trêng nhng nh÷ng c«ng cô ®îc ®a ra l¹i lµ nh÷ng c«ng cô h÷u hiÖu gióp c¸c tæ chøc vµ c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ vµ kiÓm so¸t t¸c ®éng m«i trêng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng, s¶n phÈm vµ dÞch vô cña m×nh. ISO 14000 ®îc biªn so¹n ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh vµ quy m« tæ chøc/doanh nghiÖp. KÓ tõ nh÷ng tiªu chuÈn ®Çu tiªn ®îc xuÊt b¶n n¨m 1996 ®Õn nay, bé tiªu chuÈn ISO ®· cã kho¶ng 20 tiªu chuÈn, b¸o c¸o kü thuËt, híng dÉn sö dông.
Theo tiªu chuÈn ISO 14001 – HÖ thèng qu¶n lý m«i trêng. Quy ®Þnh vµ híng dÉn sö dông ( mét trong c¸c tiªu chuÈn cña bé ISO 14000), mét hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng gåm 5 thµnh phÇn c¬ b¶n sau:
ChÝnh s¸ch m«i trêng: phï hîp víi b¶n chÊt, quy m« vµ t¸c ®éng m«i trêng cña c¸c ho¹t ®éng, s¶n phÈm vµ dÞch vô, thÓ hiÖn c¸c ®Þnh híng vµ cam kÕt vÒ c¶i tiÕn liªn tôc, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ m«i trêng vµ ng¨n ngõa « nhiÔm.
LËp kÕ ho¹ch: x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh cña t¸c ®éng m«i trêng do c¸c ho¹t ®éng, s¶n phÈm vµ dÞch vô g©y ra, thiÕt lËp c¸c môc tiªu vµ chØ tiªu m«i trêng nhÊt qu¸n víi chÝnh s¸ch m«i trêng, ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu vµ chØ tiªu ë tõng bé phËn chøc n¨ng, ®Þnh râ ph¬ng tiÖn vµ biÓu ®å thêi gian ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu, chØ tiªu.
¸p dông vµ ho¹t ®éng: x©y dùng vµ ®a ra c¸c quy tr×nh (®µo t¹o, th«ng tin, tµi liÖu, kiÓm so¸t tµi liÖu, kiÓm so¸t ho¹t ®éng…) vµo thùc hiÖn nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu vµ chØ tiªu m«i trêng ®· ®Ò ra.
KiÓm tra vµ hµnh ®éng chØnh söa: gi¸m s¸t vµ ®o c¸c chØ tiªu m«i trêng nh»m ®¸nh gi¸ sù phï hîp so víi c¸c môc tiªu, chØ tiªu ®· ®Ò ra, trong trêng hîp cha ®¹t ®îc sù phï hîp th× ph¶i cã c¸c thñ tôc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n xö lý còng nh tiÕn hµnh c¸c hµnh ®éng kh¾c phôc, thiÕt lËp vµ duy tr× mét ch¬ng tr×nh vµ tr×nh tù ®¸nh gi¸ ®Þnh kú hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng.
Xem xÐt l¹i cña ban l·nh ®¹o: l·nh ®¹o cao nhÊt cña tæ chøc sau tõng thêi gian ®· ®îc x¸c ®Þnh xem xÐt l¹i hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng nh»m ®¶m b¶o tÝnh thÝch hîp, ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶ liªn tôc cña hÖ thèng.
Gièng nh bé tiªu chuÈn ISO 9000, bé tiªu chuÈn ISO 14000 còng ®em l¹i lîi Ých kh«ng nhá ®èi víi doanh nghiÖp. Trong nÒn th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay, mét sè quèc gia thêng lîi dông ®iÒu kho¶n liªn quan ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng, b¶o vÖ con ngêi ®Ó b¶o vÖ s¶n phÈm cña m×nh dùng lªn nh÷ng rµo c¶n m«i trêng ®èi víi th¬ng m¹i th× ISO 14000 cã thÓ ®îc coi lµ mét sù ®¶m b¶o cho hµng ho¸ cña c¸c níc cã thÓ vît qua c¸c rµo c¶n ®ã ®Ó bíc ch©n vµo thÞ trêng c¸c níc kh¸c.
Tãm l¹i ISO 14000 gãp phÇn lµm t¨ng ý thøc b¶o vÖ m«i trêng cña ngêi d©n, thóc ®Èy sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng, gióp doanh nghiÖp t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong vµ ngoµi níc th«ng qua viÖc gi¶m gi¸ thµnh, t¹o lËp h×nh ¶nh tèt ®Ñp trong t©m trÝ ngêi tiªu dïng, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña “mËu dÞch xanh”.
3. HÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ®ång bé (TQM).
Theo tiªu chuÈn ISO 8402:1994 (TCVN5814:1994): “Qu¶n lý chÊt lîng ®ång bé (Total Quality Management – TQM) lµ mét ph¬ng ph¸p qu¶n lý cña mét tæ chøc ®Þnh híng vµo chÊt lîng, dùa trªn sù tham gia cña mäi thµnh viªn vµ nh»m ®em l¹i sù thµnh c«ng dµi h¹n th«ng qua sù tho¶ m·n kh¸ch hµng vµ lîi Ých cña mäi thµnh viªn cña c«ng ty, cña x· héi”.
TQM ®· ®îc ®a ra vµ ¸p dông ®Çu tiªn vµo thËp kû 20 t¹i c¸c nhµ m¸y ë Mü. Do nã cã t¸c dông thùc tiÔn trong viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, trong qu¶n lý chÊt lîng nªn cµng ngµy TQM cµng ®îc nhiÒu níc trªn thÕ giíi coi träng vµ ®· ¸p dông réng r·i c¶ ë khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ khu vùc qu¶n lý hµnh chÝnh c«ng. Ngµy nay, c¸c nhµ qu¶n lý hµnh chÝnh hiÖn ®¹i nhËn ra r»ng c¸c ph¬ng ph¸p t duy vµ tiÕp cËn truyÒn thèng trong qu¶n lý Ýt cã t¸c dông ®¶m b¶o kÕt qu¶ dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu kh¸ch hµng. ViÖc chuyÓn sang ph¬ng ph¸p qu¶n lý theo TQM ®· cã t¸c dông lµm cho c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ dÞch vô c«ng t¨ng cêng hiÖu qu¶ ho¹t ®éngvµ tËn dông ®îc c¸c nguån lùc.Vµ TQM ®· ®îc coi lµ ch×a kho¸ cña thµnh c«ng.
Môc tiªu cuèi cïng cña TQM lµ lµm cho tæ chøc ®¹t ®îc chÊt lîng tæng thÓ trong toµn bé c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng. ChÊt lîng ë ®©y kh«ng chØ c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cã chÊt lîng mµ cßn bao gåm c¶ c¸c yÕu tè trong vËn hµnh vµ ho¹t ®éng cña tæ chøc. Cã nghÜa lµ chÊt lîng ho¹t ®éng cña mét tæ chøc ®îc ph¶n ¸nh trªn nhiÒu mÆt tõ hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý, n¨ng lùc cña c¸n bé nh©n viªn ®Õn hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng vËn hµnh...
§Æc ®iÓm næi bËt cña TQM so víi c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÊt lîng tríc ®©y lµ nã cung cÊp mét hÖ thèng toµn diÖn cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ c¶i tiÕn mäi khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn chÊt lîng vµ huy ®éng sù tham gia cña mäi bé phËn vµ mäi c¸ nh©n ®Ó ®¹t môc tiªu chÊt lîng ®Ò ra.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, TQM thêng xuyªn kiÓm so¸t c¸c chi phÝ ®Ó ®¶m b¶o tËn dông tèt c¸c nguån lùc, chÊt lîng s¶n phÈm cao, c«ng viÖc ®îc thùc hiÖn ®óng quy tr×nh vµ t¹o ra ®îc c¸c gi¸ trÞ bæ sung.
§Ó thùc hiÖn tèt TQM vµ ®¶m b¶o cho TQM trë thµnh nÒ nÕp ho¹t ®éng cña tæ chøc ph¶i x©y dùng ®îc mét m«i trêng c«ng viÖc thuËn lîi. Muèn vËy, ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau:
Sù ñng hé cña l·nh ®¹o.
X©y dùng kÕ ho¹ch chiÕn lîc l©u dµi vÒ chÊt lîng.
Híng vµo kh¸ch hµng.
Tæ chøc ®µo t¹o vµ ghi nhËn nç lùc cña c¸n bé nh©n viªn.
Thóc ®Èy ph¬ng ph¸p lµm viÖc theo nhãm.
X©y dùng c¸c biÖn ph¸p ®¸nh gi¸ do lêng c«ng viÖc.
Chó träng ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng.
Nh×n chung, TQM lµ mét ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÊt lîng cã hiÖu qu¶ cao vµ ®· ®îc thùc tiÔn chøng minh. Do ®ã, TQM ngµy cµng ®îc ¸p dông réng r·i ë c¸c níc trªn thÕ giíi.
4. HÖ thèng HACCP.
HACCP ( Hazard Analysis and Critical Control Point) lµ hÖ thèng ph©n tÝch mèi nguy vµ x¸c ®Þnh ®iÓm kiÓm so¸t träng yÕu. HACCP lµ sù tiÕp cËn cã tÝnh khoa häc, hîp lý vµ cã tÝnh hÖ thèng cho sù nhËn biÕt, x¸c ®Þnh vµ kiÓm so¸t mèi nguy trong chÕ t¹o, gia c«ng, s¶n xuÊt, chuÈn bÞ vµ sö dông thùc phÈm ®Ó ®¶m b¶o r»ng thùc phÈm lµ an toµn khi tiªu dïng (tøc lµ nã kh«ng cã mèi nguy kh«ng thÓ chÊp nhËn cho søc khoÎ). HÖ thèng nµy nhËn biÕt nh÷ng mèi nguy cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt thùc phÈm vµ ®Æt ra c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t ®Ó tr¸nh nh÷ng mèi nguy x¶y ra.
HACCP lµ kh¸i niÖm ®îc h×nh thµnh vµo nh÷ng n¨m 1960 bëi c«ng ty Pillsbury. Cïng víi ViÖn qu¶n lý kh«ng gian vµ hµng kh«ng quèc gia (NASA) vµ phßng thÝ nghiÖm qu©n ®éi Mü ë Natick, hä ®· ph¸t triÓn hÖ thèng nµy ®Ó ®¶m b¶o an toµn thùc phÈm cho c¸c phi hµnh gia trong ch¬ng tr×nh kh«ng gian. ViÖc ph¸t triÓn kÕ ho¹ch liªn quan kh¾p thÕ giíi vÒ an toµn thùc phÈm bëi nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn, søc khoÎ céng ®ång, c«ng nghiÖp thùc phÈm vµ ngêi tiªu dïng ®· lµ sù thóc ®Èy chñ yÕu trong viÖc ¸p dông hÖ thèng HACCP trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.ViÖc nµy ®îc chøng minh bëi sù t¨ng lªn ®¸ng kÓ ph¹m vi ra ®êi thùc phÈm kh«ng bÖnh tËt trªn thÕ giíi vµ sù gia t¨ng nhËn thøc vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ søc khoÎ cña thùc phÈm kh«ng bÖnh tËt. Vµ viÖc ¸p dông HACCP ®îc yªu cÇu ngµy cµng nhiÒu bëi nh÷ng ngêi tiªu dïng t¹i c¸c thÞ trêng nh Mü, ch©u ¢u, Australia, Canada...
NhiÒu tæ chøc quèc tÕ nh ViÖn hµn l©m Khoa häc Quèc gia Mü, Uû ban T vÊn Quèc gia vÒ tiªu chuÈn vi trïng häc cho thùc phÈm vµ Uû ban CodexWHO/FAO ®· chøng nhËn HACCP lµ hÖ thèng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt cho ®¶m b¶o an toµn thùc phÈm.
HACCP quan träng trong s¶n xuÊt thùc phÈm v× nã kiÓm so¸t mèi nguy tiÒm tµng trong s¶n xuÊt thùc phÈm. Th«ng qua viÖc kiÓm so¸t nh÷ng rñi ro thùc phÈm chñ yÕu nh chÊt g©y « nhiÔm thuéc vi trïng häc, ho¸ häc vµ vËt lý nh÷ng nhµ s¶n xuÊt cã thÓ ®¶m b¶o tèt h¬n cho ngêi tiªu dïng r»ng s¶n phÈm cña hä an toµn cho tiªu dïng. ViÖc gi¶m bít mèi nguy thùc phÈm, viÖc b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång sÏ ®îc cñng cè.
HACCP cã nhiÒu u ®iÓm so víi nh÷ng c¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng ®Ó kiÓm so¸t an toµn thùc phÈm. Nh÷ng ch¬ng tr×nh kiÓm so¸t an toµn thùc phÈm truyÒn thèng nãi chung dùa trªn sù kiÓm tra “chôp ¶nh nhanh” vµ nghiªn cøu thµnh phÈm tøc lµ c¸ch tiÕp cËn “quan s¸t, ph¸t hiÖn vµ tiÕp xóc” tin tëng vµo ph¸t hiÖn mèi nguy tiÒm tµng h¬n lµ ng¨n chÆn. Mµ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn nµy cã giíi h¹n cña chóng nh mÊt nhiÒu thêi gian míi thu ®îc kÕt qu¶, kh«ng dù b¸o ®îc nh÷ng vÊn ®Ò an toµn thùc phÈm tiÒm tµng, chi phÝ cao do viÖc nghiªn cøu thµnh phÈm, khã kh¨n trong viÖc tËp hîp vµ nghiªn cøu ®ñ vÝ dô tiªu biÓu ®Ó thu ®îc th«ng tin cã ý nghÜa. Cßn víi hÖ thèng HACCP, an toµn thùc phÈm ®îc hîp nhÊt vµo ®Ò c¬ng cña ph¬ng ph¸p chø kh«ng ph¶i lµ vµo hÖ thèng kh«ng hiÖu lùc cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thµnh phÈm. Bëi vËy, hÖ thèng HACCP cung cÊp mét ph¬ng ph¸p mang l¹i lîi nhuËn h¬n vµ ng¨n ngõa cho an toµn thùc phÈm. Kinh nghiÖm cña mét sè quèc gia cho thÊy viÖc ¸p dông hÖ thèng HACCP dÉn ®Õn viÖc phßng ngõa cã hiÖu qu¶ h¬n bÖnh tËt tõ s¶n phÈm. VÝ dô, theo C¬ quan qu¶n lý Thùc phÈm vµ Dîc phÈm Mü, øng dông cña HACCP cho m¸y chÕ biÕn c¸ ®îc ®¸nh gi¸ ng¨n chÆn kho¶ng chõng 20 ®Õn 60% bÖnh do h¶i s¶n g©y ra.
HACCP cã 7 nguyªn t¾c lµm c¬ së. §ã lµ:
Híng dÉn ph©n tÝch nh÷ng mèi nguy.
X¸c ®Þnh nh÷ng ®iÓm kiÓm so¸t träng yÕu (CCPs – Control Critical Points).
ThiÕt lËp nh÷ng ranh giíi tíi h¹n.
ThiÕt lËp mét hÖ thèng kiÓm tra viÖc ®iÒu khiÓn cña CCPs.
ThiÕt lËp ho¹t ®éng hiÖu chØnh ®îc thùc hiÖn khi hÖ thèng kiÓm tra chØ ra mét CCP ®Æc biÖt kh«ng n»m díi sù kiÓm so¸t.
ThiÕt lËp nh÷ng thñ tôc kiÓm tra x¸c ®Þnh hÖ thèng HACCP ®ang lµm viÖc hiÖu qu¶.
ThiÕt lËp tµi liÖu dÉn chøng liªn quan tíi tÊt c¶ c¸c thñ tôc vµ c¸c biªn b¶n thÝch hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c nµy vµ ¸p dông cña chóng.
¸p dông hÖ thèng HACCP rÊt cã Ých ®èi víi c¸c doanh nghiÖp v× nã gióp doanh nghiÖp n©ng cao ®îc chÊt lîng, ®¶m b¶o vÊn ®Ò vÖ sinh cho s¶n phÈm, n©ng cao ®îc h×nh ¶nh cña doanh nghiÖp vµ t¨ng c¬ héi xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp sang nh÷ng thÞ trêng khã tÝnh, cã yªu cÇu cao vÒ an toµn vµ vÖ sinh thùc phÈm.
III. T¸c ®éng cña rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ
Th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn. TiÕn tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i ®· ®îc t¨ng tèc bëi vßng ®µm ph¸n uruguay, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan nh quota sÏ ®îc b·i bá vµ nh÷ng hµng rµo thuÕ quan còng sÏ ®îc c¾t gi¶m. Tuy nhiªn, th¬ng m¹i thÕ giíi vÉn gÆp rÊt nhiÒu c¶n trë, khã kh¨n do c¸c quèc gia lÇn lît dùng lªn nh÷ng rµo c¶n kü thuËt ®Ó b¶o vÖ thÞ trêng trong níc, c¶n trë sù ph¸t triÓn th¬ng m¹i tù do. Vµ c¸c rµo c¶n nµy thùc sù ®· g©y ra thiÖt h¹i lín cho c¸c níc khi gÆp ph¶i chóng do ®ã dÉn ®Õn nh÷ng cuéc tr¶ ®òa gi÷a c¸c níc bãp mÐo th¬ng m¹i quèc tÕ.
Do h×nh thøc ®a d¹ng vµ linh ho¹t nªn c¸c rµo c¶n kü thuËt cã ph¹m vi ¶nh hëng rÊt réng r·i. Theo ®iÒu tra cña Trung t©m th¬ng m¹i quèc tÕ (iNTRACEN – International Trade Centre), chØ riªng c¸c rµo c¶n liªn quan ®Õn m«i trêng còng ®· ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn 3746 s¶n phÈm trong sè 4917 s¶n phÈm ®îc nghiªn cøu. Trong khi ®ã, nghiªn cøu n¨m 1999 cña WTO vÒ rµo c¶n th¬ng m¹i ®· chØ ra r»ng chØ cã 11% trong sè 2.300 c¸c th«ng b¸o vÒ c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i lµ cã liªn quan ®Õn m«i trêng. Nh vËy cã thÓ thÊy hÇu hÕt th¬ng m¹i thÕ giíi gÆp ph¶i c¶n trë cña c¸c rµo c¶n kü thuËt. Mét khi, c¸c níc nhËp khÈu sö dông rµo c¶n kü thuËt th× c¸c níc xuÊt khÈu sÏ gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n: xuÊt khÈu bÞ gi¶m sót, hµng ho¸ bÞ tiªu huû hay tr¶ l¹i g©y tæn thÊt lín cho c¸c níc nµy. Thùc tÕ, th¬ng m¹i thÕ giíi ®· x¶y ra nhiÒu trêng hîp bÞ c¶n trë vµ thiÖt h¹i do gÆp ph¶i c¸c rµo c¶n kü thuËt.
Trung Quèc lµ mét quèc gia cã tiÒm lùc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n¨ng lùc xuÊt khÈu lín nhng còng gÆp ph¶i nhiÒu rµo c¶n kü thuËt tõ phÝa c¸c thÞ trêng nhËp khÈu. Do xuÊt hiÖn bÖnh lë måm long mãng ë Hongkong, Indonesia ®· cÊm nhËp khÈu ng« Trung Quèc dï r»ng cha cã b»ng chøng nµo vÒ dÞch bÖnh nµy ë ®¹i lôc vµ còng kh«ng cã b»ng chøng nµo chøng minh mèi liªn hÖ gi÷a bÖnh nµy víi ng« nhËp khÈu. §Çu n¨m 2002, do bÞ ph¸t hiÖn cã hµm lîng chÊt chloramphenicol vµ enrofloxacine qu¸ cao trong c¸c s¶n phÈm nªn Trung Quèc ®· bÞ EU ra lÖnh cÊm nhËp khÈu t«m trong 3 th¸ng vµ bÞ lo¹i ra khái danh s¸ch I c¸c níc ®îc phÐp xuÊt khÈu thuû s¶n sang EU. EU còng cÊm nhËp khÈu thÞt gµ, thÞt thá, mËt ong. Còng nh EU, c¬ quan vÖ sinh dÞch tÔ Nga còng ban hµnh lÖnh cÊm t¹m thêi ®èi víi thÞt lîn, thÞt bß vµ thÞt gµ nhËp khÈu tõ Trung Quèc. Nh÷ng rµo c¶n kü thuËt tõ c¸c níc nµy ®· k×m h·m xuÊt khÈu cña Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ hµng n«ng s¶n vµ thùc phÈm. Theo b¸o c¸o cña Bé th¬ng m¹i Trung Quèc, n¨m 2001, cã tíi 71% c¸c nhµ xuÊt khÈu Trung Quèc vµ 39% mÆt hµng xuÊt khÈu cña níc nµy gÆp ph¶i c¸c rµo c¶n kü thuËt, khiÕn hä thiÖt h¹i 17 tû USD, b»ng 5,2% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Trong ®ã, riªng hµng n«ng s¶n chiÕm tíi 90% vµ thiÖt h¹i cña mÆt hµng nµy lªn tíi 9 tû USD.
Kh«ng chØ cã Trung Quèc, th¬ng m¹i c¸c níc kh¸c còng bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ do rµo c¶n kü thuËt. Håi ®Çu n¨m 2001, c¸c níc ch©u ¸ ®· bÞ EU ra quyÕt ®Þnh tÞch thu vµ tiªu huû nhiÒu l« hµng t«m nhËp khÈu do ph¸t hiÖn cã d lîng chÊt kh¸ng sinh cao trong nh÷ng l« hµng nµy cña 5 níc ch©u ¸ vµ EU còng quyÕt ®Þnh sÏ kiÓm tra toµn bé c¸c l« hµng thuû s¶n nhËp khÈu tõ c¸c níc nµy. Dï chloramphenicol lµ lo¹i kh¸ng sinh ®îc coi lµ cã kh¶ n¨ng g©y h¹i cho ngêi nhng khoa häc cha ®a ra ®îc mét møc d lîng tèi ®a kh«ng g©y h¹i cho søc khoÎ. GÇn ®©y nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc t¹i Hµ Lan ®· cho thÊy nÕu møc d lîng thÊp ®Õn phÇn tû (ppb) th× c¸c chÊt kh¸ng sinh nµy còng v« h¹i ®èi víi ngêi tiªu dïng. Vµ víi lîng tiªu thô t«m hµng n¨m cña con ngêi th× møc g©y h¹i cña chóng thÊp h¬n 5000 lÇn so víi liÒu lîng cã thÓ g©y bÖnh ung th (1). MÆc dï vËy, EU vÉn kiÓm tra ngµy cµng g¾t gao d lîng kh¸ng sinh trong c¸c l« hµng b»ng nh÷ng trang thiÕt bÞ míi hiÖn ®¹i. Nh vËy cã thÓ thÊy thùc sù EU ®· dùng lªn mét rµo c¶n kü thuËt ®èi víi thùc phÈm vµ thuû s¶n nhËp khÈu vµo EU. Rµo c¶n nµy cña EU ®· g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá cho c¸c níc xuÊt khÈu thuû s¶n vµ thùc phÈm ch©u ¸. Lîi nhuËn cña xuÊt khÈu cña c¸c níc nµy ®· bÞ sôt gi¶m m¹nh, tiªu biÓu lµ Th¸i Lan, mét níc xuÊt khÈu thuû s¶n lín ë ch©u ¸. Do viÖc t¨ng cêng kiÓm tra d lîng kh¸ng sinh cña EU mµ xuÊt khÈu t«m cña Th¸i Lan n¨m 2001 ®· gi¶m 20-25% so víi n¨m tríc, trÞ gi¸ t¬ng ®¬ng lµ 100 tû b¹t (2).
(1) T¹p chÝ Doanh nghiÖp th¬ng m¹i, sè 160, 2002
(2) Foodmarketexchange, 19/11/2002+
§Çu n¨m 1996, do ph¸t hiÖn mét lo¹i bÖnh cã tªn lµ bÖnh bß ®iªn (Mad-Cow disease) ë Anh quèc vµ cã thÓ ®ã lµ do ¨n ph¶i thÞt cña nh÷ng con bß ®iªn nªn Ph¸p vµ c¸c níc ¢u ch©u ®· tuyªn bè cÊm nhËp khÈu thÞt bß cña Anh. Sù kiÖn nµy ®· khiÕn Anh thiÖt h¹i hµng tû ®« la v× thÞt bß lµ mét mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng cña Anh. Cho ®Õn th¸ng 3/2002, Ph¸p vÉn kiªn quyÕt duy tr× lÖnh cÊm nhËp khÈu thÞt bß Anh cho dï quyÕt ®Þnh cña Liªn minh ch©u ¢u cho r»ng lÖnh cÊm nµy lµ bÊt hîp ph¸p v× bÖnh bß ®iªn t¹i Anh ®· ®îc thanh to¸n. Sau ®ã, chÝnh Ph¸p còng bÞ c¸c níc cÊm vËn thÞt bß v× nguy c¬ m¾c bÖnh bß ®iªn. Canada chØ cã mét trêng hîp duy nhÊt vÒ bÖnh bß ®iªn x¶y ra mµ còng bÞ 30 níc cÊm nhËp khÈu thÞt bß. Ngµnh xuÊt khÈu thÞt bß cña Canada bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ, íc tÝnh kho¶ng 27 triÖu ®«la Canada (t¬ng ®¬ng 19 triÖu USD) mçi ngµy. N¨m 2001, do dÞch bÖnh lë måm long mãng ë lîn nªn EU ®· cÊm nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm thÞt lîn, s÷a vµ gia sóc tõ Anh, Mü còng ngõng nhËp khÈu thÞt lîn tõ Anh mÆc dï C¬ quan tiªu chuÈn thùc phÈm cña Anh ®· tuyªn bè bÖnh nµy kh«ng g©y nguy hiÓm g× cho ngêi. Nh÷ng lÖnh cÊm nµy ®· lµm cho nÒn n«ng nghiÖp Anh ph¶i lao ®ao. Còng dùa vµo lý do ®ã mµ Bé n«ng nghiÖp Braxil ®· ban hµnh lÖnh cÊm nhËp gia sóc cña argentina cïng ®a sè chñng lo¹i thÞt bß vµ s¶n phÈm cã nguån gèc tõ bß. Tokyo còng ®· cÊm nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm thÞt tõ Hµn Quèc trong 2 n¨m liÒn do nguy c¬ cña bÖnh nµy.Tõ nh÷ng sù kiÖn trªn, chóng ta cã thÓ thÊy v× rµo c¶n vÖ sinh mµ c¸c níc nhËp khÈu ¸p dông (ngay c¶ khi nguy c¬ l©y nhiÕm kh«ng cßn) mµ c¸c níc cã dÞch bÖnh bß ®iªn ®· ph¶i chÞu thiÖt h¹i lín: ph¶i tiªu huû nh÷ng s¶n phÈm bÞ nghi ngê mang bÖnh, c¸c s¶n phÈm bÞ tÈy chay kh«ng xuÊt khÈu ®îc g©y ra nh÷ng tæn thÊt khæng lå cho c¸c níc nµy.
HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt vµ HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh vµ vÖ sinh thùc phÈm cña WTO cho phÐp c¸c thµnh viªn, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, duy tr× møc ®é b¶o vÖ thÝch hîp mµ ngêi d©n ®· chÊp nhËn trong khu«n khæ luËt ph¸p cña níc m×nh. Do ®ã, c¸c níc ®· lîi dông ®iÒu nµy ®Ó dùng lªn nh÷ng rµo c¶n ®èi víi th¬ng m¹i vµ còng ®· g©y ra nh÷ng vô tranh chÊp, tr¶ ®òa gi÷a c¸c níc v× vÊn ®Ò nµy. Th¸ng 9/2002, Trung Quèc ®· tuyªn bè cÊm nhËp khÈu mü phÈm tõ 18 níc ch©u ¢u ®· bÞ ¶nh hëng cña dÞch bß ®iªn, lÊy lý do lµ sî c¸c s¶n phÈm ®ã ®îc s¶n xuÊt tõ thÞt bß, cõu, dª ®Ó tr¶ ®òa viÖc EU cÊm nhËp khÈu thuû s¶n vµ c¸c s¶n phÈm thÞt cña Trung Quèc, dï EU ®· cÊm sö dông nguyªn liÖu tõ nh÷ng ®éng vËt trªn ®Ó s¶n xuÊt mü phÈm tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90. Canada còng ®· g©y søc Ðp víi Mü, NhËt B¶n, Hµn Quèc trong cuéc häp cña WTO khi c¸c níc nµy vÉn cÊm nhËp khÈu thÞt bß tõ Canada khi Canada ®· chøng minh ®îc thÞt bß cña níc m×nh an toµn. Pªru ®· ®Ö ®¬n kiÖn EU vi ph¹m HiÖp ®Þnh vÒ rµo c¶n kü thuËt lªn WTO håi ®Çu n¨m 2001 khi EU tuyªn bè chØ cã loµi c¸ Sardin pilchardus Walbaum ë ®«ng b¾c §¹i T©y D¬ng míi gäi lµ c¸ Sardin v× ®iÒu nµy kh«ng phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn dinh dìng cña Codex. Nhng EU ®· ph¶n ®èi nh÷ng lËp luËn ®ã vµ ®a ra Héi ®ång thîng thÈm WTO. C¸c vô tranh chÊp vµ tr¶ ®òa th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc ®· ng¨n c¶n th¬ng m¹i quèc tÕ, ®i ngîc l¹i xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i, g©y thiÖt h¹i cho th¬ng m¹i c¸c níc nãi riªng vµ th¬ng m¹i thÕ giíi nãi chung.
Nh vËy, ta cã thÓ thÊy møc ®é ¶nh hëng cña c¸c lo¹i rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ lín nh thÕ nµo. Nh÷ng rµo c¶n nµy thùc sù g©y nhiÒu khã kh¨n vµ thiÖt h¹i cho c¸c níc khi ph¶i ®èi mÆt víi chóng.
C¸c níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, cã tiÒm lùc kinh tÕ lín vµ cã ¶nh hëng ®èi víi th¬ng m¹i quèc tÕ lµ nh÷ng níc thêng ¸p dông c¸c rµo c¶n kü thuËt v× c¸c níc nµy cã ®Çy ®ñ c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt ®Ó ®a ra c¸c rµo c¶n vµ còng cã thÓ dùa vµo tiÒm lùc cña m×nh ®Ó Ðp c¸c quèc gia kh¸c ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn do m×nh ®Æt ra. Vµ thùc tÕ còng chØ ra r»ng c¸c nhµ xuÊt khÈu cña c¸c níc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn lµ nh÷ng níc chÞu t¸c ®éng cña rµo c¶n kü thuËt nhiÒu nhÊt bëi hµng xuÊt khÈu cña nh÷ng níc nµy chñ yÕu dùa vµo thiªn nhiªn cã nguån gèc ®a d¹ng sinh häc mµ viÖc khai th¸c chÕ biÕn ¶nh hëng ®Õn m«i trêng, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ thÊp kÐm nªn c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn kh«ng cao v× vËy khã cã thÓ vît qua ®îc c¸c rµo c¶n ®ã khi mµ thËm chÝ c¸c níc ph¸t triÓn còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n khi gÆp ph¶i. Trong t¬ng lai thËm chÝ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn nµy cßn gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n cßn lín h¬n khi c¸c ní._.quy ®Þnh, tiªu chuÈn mµ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña doanh ngiÖp m×nh sÏ ph¶i tho¶ m·n khi xuÊt sang tõng thÞ trêng cô thÓ, nhÊt lµ nh÷ng thÞ trêng xuÊt khÈu chiÕn lîc cña ta nh EU, NhËt, Mü, Australia... C¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch nµy nªn tæ chøc c¸c buæi héi th¶o còng nh c¸c buæi tuyªn truyÒn, giíi thiÖu ®Þnh kú vÒ rµo c¶n kü thuËt cña c¸c thÞ trêng vµ cã nh÷ng th«ng b¸o bæ sung cÇn thiÕt cho c¸c doanh nghiÖp khi c¸c níc thay ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh, tiªu chuÈn. §ång thêi, hä còng cã thÓ gîi ý nh÷ng gi¶i ph¸p mµ c¸c doanh nghiÖp nªn ¸p dông ®Ó vît rµo c¶n. Tõ ®ã, doanh nghiÖp sÏ cã nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®æi míi s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu cña thÞ trêng nhËp khÈu vµ tõng bíc n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña c¶ níc nãi chung.
HiÖn nay, níc ta cã Phßng th¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam (Vietnam Chamber of Commerce and Industry - VCCI) lµ tæ chøc hç trî vµ xóc tiÕn c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i cña ViÖt Nam. Phßng th¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam còng cã vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc tuyªn truyÒn, cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thÞ trêng, trong ®ã cã th«ng tin vÒ c¸c rµo c¶n kü thuËt cho c¸c doanh nghiÖp, gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕp cËn c¸c thÞ trêng vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Ngoµi ra, níc ta cßn cã c¸c cã quan ®¹i diÖn th¬ng m¹i ®ãng t¹i c¸c quèc gia kh¸c còng cã ®ãng gãp lín trong viÖc thu thËp vµ cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ c¸c tõng thÞ trêng cô thÓ cho c¸c doanh nghiÖp, gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp tiÕp cËn vµ th©m nhËp c¸c thÞ trêng...
Tuy nhiªn, c¸c doanh nghiÖp níc ta hiÖn nay thùc sù vÉn cha nhËn ®îc ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ c¸c thÞ trêng, ®Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i nªn cßn vÊp ph¶i nh÷ng c¶n trë, nh÷ng thÊt b¹i khi xuÊt khÈu hµng ho¸, g©y thiÖt h¹i, mÊt uy tÝn kh«ng chØ cho doanh nghiÖp mµ cßn cho c¶ quèc gia. V× thÕ mµ ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, giíi thiÖu vÒ rµo c¶n kü thuËt cho c¸c doanh nghiÖp lµ mét ho¹t ®éng cÇn thiÕt mµ Nhµ níc ta cÇn tiÕn hµnh ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp vît rµo c¶n kü thuËt khi xuÊt khÈu.
1.3. Tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò qu¶n lý chÊt lîng vµ kü thuËt cho c¸c doanh nghiÖp.
ChÊt lîng cña s¶n phÈm lµ yÕu tè quan träng kh«ng chØ ®èi víi doanh nghiÖp mµ cßn quan träng ®èi víi c¶ quèc gia. Nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt lîng sÏ ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn vµ cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ trêng. HiÖn nay, khi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn t¨ng cêng sö dông c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt cña s¶n phÈm lµm rµo c¶n ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu th× vÊn ®Ò chÊt lîng vµ tiªu chuÈn kü thuËt cña s¶n phÈm trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt.
§Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm cÇn huy ®éng rÊt nhiÒu yÕu tè. Trong ®ã, yÕu tè con ngêi ®ãng vai trß v« cïng quan träng. C¸c doanh nghiÖp cÇn cã nh÷ng c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ, cã nh÷ng nhµ qu¶n lý giái, hiÓu biÕt vÒ qu¶n lý chÊt lîng vµ ý thøc ®îc tÇm quan träng cña chÊt lîng th× míi cã thÓ thµnh c«ng ®îc. Nhng ë níc ta hiÖn nay cßn thiÕu v¾ng nh÷ng c¸n bé giái, cã n¨ng lùc trong lÜnh vùc qu¶n lý chÊt lîng s¶n phÈm. ChÝnh s¸ch ®µo t¹o cßn cha thÝch hîp. Sè lîng c¸c c¸n bé qu¶n lý vÒ chÊt lîng ®îc ®µo t¹o cha nhiÒu. C¸c c¸n bé qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay còng cha cã nhËn thøc s©u s¾c vÒ tÇm quan träng cña chÊt lîng vµ tiªu chuÈn kü thuËt trong viÖc vît c¸c rµo c¶n kü thuËt cña c¸c thÞ trêng. Nhµ níc ta cÇn quan t©m ®Õn viÖc ®µo t¹o cho c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu, mét ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý chÊt lîng vµ kü thuËt giái vµ am hiÓu vÒ c¸c rµo c¶n kü thuËt. C¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch cã thÓ tæ chøc c¸c kho¸ häc ng¾n h¹n cho c¸c nhµ qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp vÒ vÊn ®Ò chÊt lîng, c¸c tiªu chuÈn kü thuËt vµ c¸c biÖn ph¸p vît rµo c¶n b»ng viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. Trong dµi h¹n th× níc ta nªn cã chÝnh s¸ch thu hót vµ ®µo t¹o mét lùc lîng c¸n bé qu¶n lý cã chuyªn m«n cao, cã b»ng cÊp vÒ chÊt lîng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp trong t¬ng lai. Nh÷ng c¸n bé qu¶n lý chÊt lîng vµ kü thuËt nµy sÏ gióp c¸c doanh nghiÖp lËp c¸c kÕ ho¹ch ng¾n h¹n, dµi h¹n vÒ chÊt lîng s¶n phÈm vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ®ã gióp c¸c doanh nghiÖp tõng bíc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm cho doanh nghiÖp. Nhê ®ã, mµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp cã thÓ ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu kh¾t khe cña thÞ trêng vÒ chÊt lîng s¶n phÈm vµ vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt vÒ mÆt chÊt lîng mµ c¸c thÞ trêng nhËp khÈu dùng lªn.
ChÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt lµ mét h×nh thøc cña rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam muèn vît qua ®îc rµo c¶n nµy th× cÇn kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, lµm cho s¶n phÈm tho¶ m·n nh÷ng yªu cÇu nghiªm ngÆt ®èi víi s¶n phÈm cña c¸c níc nhËp khÈu. §Ó lµm ®îc viÖc nµy, c¸c doanh nghiÖp cÇn cã c¸c c¸n bé qu¶n lý chÊt lîng vµ kü thuËt giái vµ Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý nµy cho c¸c doanh nghiÖp.
1.4. X©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn quèc gia cho s¶n phÈm vµ thµnh lËp c¸c c¬ quan kiÓm tra chÊt lîng vµ kü thuËt ®èi víi hµng xuÊt khÈu.
Trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh hiÖn nay th× viÖc hµi hoµ ho¸ c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng cña quèc gia víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ còng lµ mét xu híng tÊt yÕu. §Ó hµng ho¸ cña níc m×nh cã thÓ ®îc chÊp nhËn vµ tiªu thô ®îc ë mäi thÞ trêng trªn thÕ giíi mµ kh«ng gÆp ph¶i c¸c rµo c¶n kü thuËt th× c¸c quèc gia ®Òu ®ang nç lùc x©y dùng cho m×nh mét hÖ thèng tiªu chuÈn quèc gia míi sao cho phï hîp víi c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vµ ®îc c¸c níc kh¸c thõa nhËn. Khi hÖ thèng tiªu chuÈn trong níc phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ th× c¸c s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp trong níc mét khi ®· ®¸p øng ®îc c¸c tiªu chuÈn trong níc th× võa cã thÓ tiªu thô ®îc ë thÞ trêng néi ®Þa võa cã thÓ tiªu thô ®îc ë c¸c thÞ trêng níc ngoµi.
ë ViÖt Nam hiÖn nay, theo b¸o c¸o cña Tæng côc tiªu chuÈn ®o lêng chÊt lîng n¨m 2002 th× trong sè 5200 TCVN hiÖn hµnh míi chØ cã 24% c¸c tiªu chuÈn phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ. §©y lµ mét tû lÖ thÊp dï hiÖn giê viÖc hµi hoµ ho¸ c¸c TCVN víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ ®· ®îc chó träng h¬n. V× cã sù sai kh¸c gi÷a c¸c TCVN vµ c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ nªn phÇn lín c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu vÒ chÊt lîng vµ kü thuËt do c¸c thÞ trêng nhËp khÈu ®Æt ra. §iÒu nµy ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng cã tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cao v× c¸c thÞ trêng nµy ®Æt ra c¸c tiªu chuÈn rÊt kh¾t khe cho hµng ho¸ mµ c¸c TCVN hiÖn nay th× cha ®¸p øng ®îc.
Do ®ã, ®æi míi hÖ thèng tiªu chuÈn ViÖt Nam cÇn ®îc ®Æc biÖt quan t©m vµ ph¶i ®îc x¸c ®Þnh lµ mét nhiÖm vô träng t©m trong héi nhËp quèc tÕ. §iÒu nµy rÊt cã ý nghÜa víi ViÖt Nam v× nã sÏ gióp chóng ta vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt cña thÞ trêng c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Chóng ta cÇn x©y dùng mét hÖ thèng tiªu chuÈn míi thay thÕ nh÷ng tiªu chuÈn ®· l¹c hËu vµ kh«ng phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña héi nhËp. Nh÷ng tiªu chuÈn nµy sÏ ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së khoa häc, tu©n thñ c¸c chuÈn mùc quèc tÕ vµ ph¶i tÝnh ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña c¸c doanh nghiÖp trong níc. Nh÷ng tiªu chuÈn míi sÏ ph¶i bao qu¸t hÕt nh÷ng ®ßi hái phæ biÕn cña thÕ giíi ®èi víi hµng ho¸ nh c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng, tiªu chuÈn m«i trêng, tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm...Gi¶i ph¸p nµy kh«ng nh÷ng gióp hµng ho¸ ViÖt Nam cã thÓ vît qua c¸c rµo c¶n kü thuËt mµ cßn gióp n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ trong níc, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña nh©n d©n.
Riªng ®èi víi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu, Nhµ níc cÇn thµnh lËp c¸c c¬ quan kiÓm tra chÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt tríc khi cho xuÊt khÈu. V× hiÖn nay, v× viÖc kiÓm so¸t chÊt lîng hµng xuÊt khÈu cña chóng ta kh«ng chÆt chÏ nªn sè lîng hµng xuÊt khÈu kh«ng ®¹t tiªu chuÈn vµ bÞ tr¶ l¹i, bÞ tiªu huû hoÆc ph¶i b¸n gi¶m gi¸ vÉn cßn cao g©y thiÖt h¹i cho doanh nghiÖp vµ mÊt uy tÝn cho hµng ho¸ ViÖt Nam. ChÝnh v× vËy mµ chóng ta cÇn t¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm tra ®èi víi c¸c l« hµng xuÊt khÈu ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c l« hµng nµy tho¶ m·n nh÷ng yªu cÇu cña thÞ trêng nhËp khÈu vÒ chÊt lîng, c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh, kiÓm dÞch..., tr¸nh t×nh tr¹ng hµng cña chóng ta sÏ bÞ tõ chèi khi nhËp c¶ng. HiÖn thêi, chóng ta ®· thùc hiÖn kh¸ tèt c«ng t¸c nµy ®èi víi hµng thuû s¶n xuÊt khÈu. N¨m 1994, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 50 CP ngµy 21/6/1994 thµnh lËp Trung t©m kiÓm tra chÊt lîng vµ vÖ sinh thuû s¶n (National Fisheries Inspection and Quality Assurance Center - NAFIQACEN) nay lµ Côc qu¶n lý chÊt lîng, an toµn vµ thó y thuû s¶n cã chøc n¨ng qu¶n lý chÊt lîng vµ an toµn vÖ sinh thuû s¶n tõ kh©u nu«i trång, khai th¸c, ®Õn chÕ biÕn vµ tiªu thô. Côc cßn cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra chÊt lîng vµ c¸c ®iÒu kiÖn vÖ sinh cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt thuû s¶n, c«ng nhËn c¸c c¬ së ®ñ ®iÒu kiÖn xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng cô thÓ vµ cÊp giÊy chøng nhËn vÖ sinh cho c¸c l« hµng thuû s¶n. Nh÷ng l« hµng nµo ®îc Côc cÊp giÊy chøng nhËn th× sÏ ®îc phÐp xuÊt khÈu vµ sÏ ®îc thÞ trêng chÊp nhËn. Nhê ®ã, thuû s¶n ViÖt Nam ®· ®îc nhiÒu thÞ trêng khã tÝnh nh EU, Mü, NhËt, Hµn Quèc... chÊp nhËn. HiÖn nay, Côc cã 6 chi nh¸nh trªn c¶ níc víi nh÷ng trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, cã thÓ kiÓm tra vµ cÊp giÊy chøng nhËn cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ c¸c l« hµng mét c¸ch kÞp thêi, nhanh chãng.
Tuy nhiªn ®èi víi c¸c mÆt hµng kh¸c th× chóng ta cßn cha thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò nµy. Do vËy, trong thêi gian s¾p tíi, Nhµ níc nªn thµnh lËp nh÷ng trung t©m t¬ng tù cho c¸c mÆt hµng kh¸c ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng vµ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt kh¸c cho c¸c l« hµng xuÊt khÈu.
Ngoµi c¸c gi¶i ph¸p trªn th× Nhµ níc cÇn hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh, thÓ chÕ ph¸p luËt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò chÊt lîng nh»m ®¹t ®îc mét sù qu¶n lý thèng nhÊt trªn c¶ níc. Nhµ níc còng cÇn cã chÕ ®é khen thëng ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp, tæ chøc cã thµnh tùu trong lÜnh vùc qu¶n lý chÊt lîng còng nh cÇn cã chÕ ®é xö ph¹t, kû luËt ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp, tæ chøc kh«ng chÊp hµnh tèt c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc vÒ vÊn ®Ò chÊt lîng. Nhµ níc cÇn cã biÖn ph¸p trî gióp vÒ kü thuËt, th«ng tin... cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy cã thÓ vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt. Tãm l¹i, v× níc ta lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn cßn bÞ h¹n chÕ vÒ nhiÒu mÆt, h¬n n÷a, rµo c¶n kü thuËt lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ kh¸ míi mÎ víi níc ta nªn Nhµ níc cÇn ph¶i hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vît rµo c¶n thµnh c«ng.
2. C¸c gi¶i ph¸p ë cÊp ®é doanh nghiÖp
2.1. N©ng cao nhËn thøc vÒ rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i
Rµo c¶n kü thuËt lµ mét vÊn ®Ò kh¸ míi mÎ ë níc ta. Cho nªn hiÖn nay, nhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp vÒ rµo c¶n kü thuËt lµ thÊp, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Cã doanh nghiÖp cßn kh«ng cã chót kh¸i niÖm g× vÒ rµo c¶n kü thuËt. Cã doanh nghiÖp th× biÕt nhng kh«ng ý thøc ®îc møc ®é ¶nh hëng cña rµo c¶n kü thuËt ®èi víi b¶n th©n doanh nghiÖp còng nh ®èi víi th¬ng m¹i nãi chung. V× thÕ c¸c doanh ngiÖp kh«ng mÊy quan t©m ®Õn viÖc ®æi míi s¶n xuÊt n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, ®¶m b¶o tiªu chuÈn vÖ sinh, dÞch tÔ, ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu vÒ ®¶m b¶o m«i trêng ®Ó cã thÓ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, më réng thÞ trêng, th©m nhËp nh÷ng thÞ trêng khã tÝnh. Mµ c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay chØ s¶n xuÊt theo kh¶ n¨ng vèn cã vµ tiªu thô ë nh÷ng thÞ trêng dÔ tÝnh chÊp nhËn nh÷ng s¶n phÈm ®ã.
Muèn vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt th× tríc hÕt c¸c doanh nghiÖp ph¶i hiÓu râ rµo c¶n kü thuËt lµ g×, c¸c h×nh thøc vµ t¸c ®éng cña nã. Do ®ã, gi¶i ph¸p ®Çu tiªn vµ rÊt quan träng lµ ph¶i n©ng cao nhËn thøc vÒ rµo c¶n kü thuËt cho c¸c doanh nghiÖp, cho c¸c thµnh viªn cña doanh nghiÖp. Muèn vËy, tríc hÕt, nh÷ng nhµ qu¶n trÞ cña c¸c doanh nghiÖp cÇn cã mét nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c vÒ rµo c¶n kü thuËt vµ ¶nh hëng cña nã tíi th¬ng m¹i nãi chung vµ tíi doanh nghiÖp m×nh nãi riªng. C¸c nhµ qu¶n trÞ cÇn n¾m râ c¸c quy ®Þnh, tiªu chuÈn cô thÓ cña tõng thÞ trêng nhËp khÈu ®èi víi lo¹i hµng ho¸ cña doanh nghiÖp m×nh vµ c¸c biÖn ph¸p mµ doanh nghiÖp cÇn ¸p dông. Sau ®ã, c¸c nhµ qu¶n trÞ sÏ tuyªn truyÒn, gi¸o dôc cho tõng thµnh viªn trong c«ng ty vÒ c¸c rµo c¶n kü thuËt vµ lîi Ých cña viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng quèc tÕ, viÖc tu©n thñ c¸c yªu cÇu vÒ m«i trêng vµ vÖ sinh ®èi víi doanh nghiÖp trong viÖc gióp doanh nghiÖp vît rµo c¶n. Mét khi tõng thµnh viªn trong doanh nghiÖp ®· hiÓu râ vÒ rµo c¶n kü thuËt vµ t¸c ®éng cña nã tíi doanh nghiÖp m×nh th× hä sÏ tù ý thøc vµ nç lùc ®Ó n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ cña doanh nghiÖp m×nh, ®¸p øng c¸c ®ßi hái cña thÞ trêng nhËp khÈu.
Tãm l¹i, n©ng cao nhËn thøc cña doanh nghiÖp lµ mét biÖn ph¸p rÊt cÇn thiÕt vµ hiÖu qu¶ gióp doanh nghiÖp cã thÓ vît qua c¸c rµo c¶n kü thuËt. V× nã lµm cho tõng c¸ nh©n, thµnh viªn trong doanh nghiÖp, dï ë vÞ trÝ nµo còng cã ý thøc râ rµng vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc gióp doanh nghiÖp vît qua c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i vµ c¹nh tranh ®îc trªn thÞ trêng thÕ giíi.
2.2. ¸p dông c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng quèc tÕ.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, tríc t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng ®ßi hái chøng nhËn phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt lîng, m«i trêng, vÖ sinh vµ an toµn thùc phÈm ®îc quy ®Þnh trong c¸c tiªu chuÈn, quy ®Þnh kü thuËt ®«ng thêi còng lµ rµo c¶n cña c¸c níc ph¸t triÓn, viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng theo tiªu chuÈn quèc tÕ ®· trë thµnh yªu cÇu b¾t buéc cho c¸c doanh nghiÖp nÕu muèn bíc ch©n vµo c¸c thÞ trêng nµy.
HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt lîng ®îc c«ng nhËn réng r·i trªn thÕ giíi nh hÖ thèng qu¶n trÞ theo tiªu chuÈn cña tæ chøc quèc tÕ ISO 9000, hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng ®ång bé TQM, hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng theo HACCP, GMP cho c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt dîc phÈm, thùc phÈm, n«ng s¶n vµ thuû s¶n, hÖ thèng qu¶n trÞ m«i trêng theo ISO 14000... ¸p dông c¸c hÖ thèng tiªu chuÈn quèc tÕ sÏ gióp c¸c doanh nghiÖp c¶i thiÖn h×nh ¶nh cña m×nh, t¹o niÒm tin cho b¹n hµng vµ ngêi tiªu dïng. ViÖc ¸p dïng c¸c hÖ thèng nµy sÏ ®em l¹i cho doanh nghiÖp nhiÒu c¸i lîi so víi sù ®Çu t ban ®Çu.
TÝnh ®Õn nay, c¶ níc ®· cã kho¶ng 500 doanh nghiÖp ®îc cÊp giÊy chøng nhËn hÖ thèng chÊt lîng ISO 9000, h¬n 40 doanh nghiÖp ®¹t chøng chØ ISO 14000 vµ trong tæng sè 264 c¬ së chÕ biÕn thuû s¶n th× ®· cã 78 c¬ së ®îc c«ng nhËn ®¹t tiªu chuÈn cña hÖ thèng HACCP (12). §©y lµ nh÷ng con sè ®¸ng mõng cho thÊy c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· cã ý thøc trong viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt lîng quèc tÕ. Nhng nh÷ng con sè nµy cßn thÊp so víi nh÷ng doanh nghiÖp cßn cha ¸p dông c¸c hÖ thèng nµy. V× kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng quan t©m vµ cã ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt lîng ®ã. Trong sè c¸c doanh nghiÖp ¸p dông c¸c hÖ thèng chÊt lîng th× cßn nhiÒu doanh nghiÖp cßn cha thùc sù chó träng mµ chñ yÕu nÆng vÒ h×nh thøc.
Trong thêi gian tíi, c¸c doanh nghiÖp cÇn chó träng h¬n n÷a tíi viÖc ¸p dông c¸c hÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng quèc tÕ ë doanh nghiÖp m×nh v× nh÷ng hÖ thèng nµy sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp còng nh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®îc c«ng nhËn toµn cÇu vµ cã thÓ vît qua c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt lîng, vÖ sinh vµ m«i trêng cña c¸c níc nhËp khÈu ®ång thêi còng ®îc ngêi tiªu dïng a thÝch h¬n. §èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cha cã ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c hÖ thèng nµy th× Nhµ níc cÇn cã sù hç trî, bªn c¹nh ®ã, doanh nghiÖp còng ph¶i tù m×nh t×m ra c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp tuú ®iÒu kiÖn cña m×nh. §Çu t ¸p dông c¸c hÖ thèng tiªu chuÈn quèc tÕ kh«ng nh÷ng gióp doanh nghiÖp cã thÓ tho¶ m·n yªu cÇu cña nh÷ng thÞ trêng khã tÝnh mµ doanh nghiÖp cßn cã thÓ kiÓm so¸t, qu¶n lý chÊt lîng tèt h¬n, gi¶m nh÷ng s¶n phÈm khuyÕt tËt ®ång thêi tiÕt kiÖm chi phÝ kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ söa ch÷a cho doanh nghiÖp.
Cã thÓ nãi hiÖn nay, viÖc ¸p dông c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng quèc tÕ ®· trë nªn phæ biÕn vµ lµ mét mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cho c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu vÝ dô nh: giÊy chøng nhËn ISO 9000 ®îc xem lµ “ng«n ng÷ ®¶m b¶o ch÷ tÝn” vÒ chÊt lîng gi÷a c¸c doanh nghiÖp, ISO 14000 ®îc coi lµ tÊm “hé chiÕu xanh” cho hµng ho¸ vµ HACCP lµ mét tiªu chuÈn b¾t buéc ®èi víi thùc phÈm ®Ó xuÊt khÈu sang thÞ trêng c¸c níc ph¸t triÓn. V× thÕ, ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc trong t¬ng lai th× c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng cßn sù lùa chän nµo kh¸c lµ ph¶i ¸p dông c¸c hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt lîng quèc tÕ.
2.3. G¾n “nh·n sinh th¸i” cho hµng ho¸
“Th¬ng m¹i - m«i trêng” chÝnh lµ xu híng ph¸t triÓn trong t¬ng lai cña th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c quèc gia ngµy cµng quan t©m ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña quèc gia m×nh vµ cña c¶ thÕ giíi. Mét c«ng cô mµ c¸c níc trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang sö dông ®Ó dung hoµ gi÷a yªu cÇu ph¸t triÓn th¬ng m¹i quèc tÕ vµ b¶o vÖ m«i trêng lµ “nh·n sinh th¸i”.
“Nh·n sinh th¸i” (hay cßn gäi lµ “nh·n xanh”) lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña Bé tiªu chuÈn ISO 14000. §ã lµ mét chøng chØ ®îc c¸c c¬ quan chøng nhËn cÊp cho s¶n phÈm, hµng ho¸, chøng nhËn s¶n phÈm, hµng ho¸ ®ã Ýt g©y tæn h¹i ®Õn m«i trêng (nãi c¸ch kh¸c lµ “th©n thiÖn víi m«i trêng”). Nh·n sinh th¸i lµ sù kh¼ng ®Þnh uy tÝn cña s¶n phÈm vµ cña nhµ s¶n xuÊt trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i trêng. C¸c s¶n phÈm ®îc g¾n nh·n sinh th¸i rÊt ®îc ngêi tiªu dïng a chuéng vµ thêng cã gi¸ b¸n cao h¬n c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i. Nh·n sinh th¸i chÝnh lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ víi c¸c doanh nghiÖp ngo¹i th¬ng, ®ång thêi, nã còng lµ c«ng cô gióp hµng ho¸ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vît qua rµo c¶n kü thuËt cña c¸c thÞ trêng khã tÝnh. V× hiÖn nay, c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thêng sö dông c¸c yªu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i trêng ®Ó h¹n chÕ hµng nhËp khÈu tõ c¸c níc kh¸c. Vµ rµo c¶n nµy thêng g©y nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
ë ViÖt Nam viÖc sö dông nh·n sinh th¸i cho mét sè mÆt hµng ë c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu còng ®· ®îc b¾t ®Çu nghiªn cøu, xem xÐt tõ n¨m 2002. Tuy nhiªn, do h¹n chÕ vÒ mÆt nhËn thøc vµ th«ng tin cho nªn nh·n sinh th¸i cßn lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc míi mÎ nªn nhiÒu doanh nghiÖp cßn cha hiÓu ®îc néi dung còng nh tÇm quan träng cña viÖc ¸p dông nh·n sinh th¸i ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña m×nh. §Ó ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ trêng vÒ nh·n sinh th¸i th× c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch. HiÖn nay, ë níc ta, viÖc ¸p dông tiªu chuÈn ISO 9000 ®· lµ mét khã kh¨n ®èi víi doanh nghiÖp chø cha nãi ®Õn viÖc ¸p dông ISO 14000. C¸c doanh nghiÖp níc ta ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc vÒ tr×nh ®é qu¶n lý vµ kinh phÝ, ®Æc biÖt lµ ë c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, khi ¸p dông nh·n sinh th¸i. V× thÕ, ngoµi sù tù nç lùc cña c¸c doanh nghiÖp, Nhµ níc còng cÇn cã nh÷ng hç trî cÇn thiÕt ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã thÓ tõng bíc triÓn khai viÖc g¾n nh·n sinh th¸i cho hµng ho¸.
Trong t¬ng lai, do søc Ðp cña vÊn ®Ò m«i trêng quèc tÕ, nh·n sinh th¸i sÏ lµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®èi víi mäi hµng ho¸ nÕu muèn th©m nhËp c¸c thÞ trêng níc ngoµi. §iÒu nµy sÏ c¶n trë kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta hiÖn nay. Do ®ã mµ ngay tõ b©y giê, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn ph¶i tù trang bÞ cho m×nh mét c¸ch ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu vÒ triÓn khai viÖc d¸n nh·n sinh th¸i vµ ph¶i coi ®ã nh mét yªu cÇu tÊt yÕu cÊp b¸ch mµ doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn. Tõ ®ã, cã nh÷ng bíc chuÈn bÞ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ ¸p dông nh·n sinh th¸i trong mét t¬ng lai gÇn.
2.4. §æi míi c«ng nghÖ vµ n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý kü thuËt ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.
Khi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn sö dông c¸c rµo c¶n kü thuËt vÒ chÊt lîng, m«i trêng, vÖ sinh ®Ó b¶o hé thÞ trêng trong níc th× c¸c doanh nghiÖp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thÊp, m¸y mãc, thiÕt bÞ l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý kh«ng cao nªn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra kh«ng tho¶ m·n c¸c yªu cÇu chÊt lîng vµ kü thuËt kh¾t khe c¸c thÞ trêng ph¸t triÓn ®Æt ra. C«ng nghÖ l¹c hËu l¹i kh«ng cã kinh phÝ ®Ó l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ xö lý níc th¶i, r¸c th¶i, khÝ th¶i g©y « nhiÔm m«i trêng nªn hµng ho¸ bÞ ngêi tiªu dïng c¸c níc ph¸t triÓn tÈy chay còng nh kh«ng ®¸p øng ®îc c¸c tiªu chuÈn b¶o vÖ m«i trêng cña c¸c níc ph¸t triÓn. V× thÕ mµ hµng ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta kh«ng th©m nhËp ®îc vµo c¸c thÞ trêng khã tÝnh.
§Ó vît qua c¸c rµo c¶n ®ã vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, c¸c doanh nghiÖp cÇn ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ, mua s¾m míi m¸y mãc thiÕt bÞ. §iÒu nµy mét mÆt lµm gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt, mÆt kh¸c n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸, ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c¸c níc nhËp khÈu vÒ bao b×, ®ãng gãi, an toµn vÖ sinh, quy tr×nh chÕ biÕn...Nh÷ng c«ng nghÖ míi Ýt g©y « nhiÔm m«i trêng võa b¶o vÖ m«i trêng c¸c níc s¶n xuÊt võa gióp doanh nghiÖp vît quan rµo c¶n vÒ m«i trêng trong th¬ng m¹i. Tuy nhiªn víi ®iÒu kiÖn tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp níc ta nh hiÖn nay th× kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®æi míi hoµn toµn c«ng nghÖ vµ m¸y mãc mµ c¸c doanh nghiÖp cÇn c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp m×nh lËp kÕ ho¹ch thay thÕ, ®æi míi cho phï hîp. C¸c doanh nghiÖp còng nªn khuyÕn khÝch c¸c s¸ng kiÕn ®æi míi c«ng nghÖ, c¸c gi¶i ph¸p h÷u Ých cho s¶n xuÊt cña c«ng nh©n vµ c¸n bé kü thuËt trong doanh nghiÖp. BiÖn ph¸p nµy gióp doanh nghiÖp cã thÓ tiÕt kiÖm chi phÝ mµ vÉn cã thÓ ®æi míi ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt mét c¸ch hiÖu qu¶.
Song song víi ®æi míi c«ng nghÖ, doanh nghiÖp còng cÇn chó träng viÖc n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt vµ qu¶n lý kü thuËt trong doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp cÇn liªn tôc ®µo t¹o n©ng cao tay nghÒ cho c¸c c«ng nh©n kü thuËt cña doanh nghiÖp ®Ó hä cã thÓ n¾m b¾t, sö dông nh÷ng c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt míi hiÖn ®¹i. §Æc biÖt, doanh nghiÖp cÇn cã nh÷ng c¸n bé qu¶n lý kü thuËt cã tr×nh ®é, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc c«ng nghÖ míi. Nh÷ng c¸n bé kü thuËt giái nµy sÏ lµ nh÷ng ngêi tiÕp xóc vµ n¾m b¾t c«ng nghÖ míi ®Çu tiªn sau ®ã hä sÏ gióp híng dÉn, ®µo t¹o c¸c c«ng nh©n kü thuËt cho doanh nghiÖp. Nh÷ng c¸n bé kü thuËt còng cÇn hiÓu biÕt râ vÒ nh÷ng quy ®Þnh, tiªu chuÈn trong níc còng nh ngoµi níc ®èi víi s¶n phÈm cña c«ng ty vµ ®a ra ®îc c¸c gi¶i ph¸p ®Ó s¶n phÈm cã thÓ ®Êp øng ®îc c¸c quy ®Þnh, tiªu chuÈn ®ã. §Ó cã ®îc ®éi ngò c¸n bé kü thuËt cã tr×nh ®é cao th× doanh nghiÖp cÇn cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o vµ båi dìng nh©n tµi phï hîp. Ngoµi ra, doanh nghiÖp còng cÇn cã chÕ ®é ®·i ngé ®Æc biÖt ®èi víi hä. Nh÷ng c¸n bé kü thuËt nµy sÏ lµ nßng cèt gióp doanh nghiÖp tõng bíc n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt trong toµn doanh nghiÖp. Nhê ®ã, c¸c s¶n phÈm cña doanh nghiÖp sÏ cã chÊt lîng ngµy cµng cao vµ ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn kh¾t khe cña thÞ trêng trong vµ ngoµi níc.
§æi míi c«ng nghÖ vµ ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé kü thuËt giái rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp. BiÖn ph¸p nµy kh«ng nh÷ng gióp doanh nghiÖp vît qua ®îc c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i mµ cßn gióp t¨ng chÊt lîng hµng ho¸, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trªn c¶ thÞ trêng trong vµ ngoµi níc.
Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p nh x©y dùng chiÕn lîc kinh doanh dµi h¹n cã tÝnh ®Õn c¸c t¸c ®éng cña rµo c¶n kü thuËt; chñ ®éng trong viÖc tiÕp cËn c¸c nguån th«ng tin th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, hÖ thèng truyÒn th«ng quèc tÕ, c¸c tæ chøc trong níc vµ quèc tÕ, c¸c b¹n hµng...®Ó t×m hiÓu vÒ c¸c rµo c¶n kü thuËt trong th¬ng m¹i. Tãm l¹i, doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã nh÷ng sù chuÈn bÞ kü cµng ®Ó cã thÓ vît qua c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i ®ã.
KÕt luËn
TiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ më ra rÊt nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn cho c¸c quèc gia ®ång thêi còng mang l¹i kh«ng Ýt khã kh¨n vµ th¸ch thøc. Theo xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i, c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i chñ yÕu lµ c¸c rµo c¶n thuÕ quan vµ mét sè rµo c¶n phi thuÕ kh¸c sÏ ®îc dì bá t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn vµ më réng thÞ trêng cho c¸c doanh nghiÖp. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i c¸c doanh nghiÖp sÏ kh«ng gÆp khã kh¨n g× khi tiÕp cËn vµ th©m nhËp c¸c thÞ trêng níc ngoµi bëi c¸c quèc gia ®ang cã xu híng sö dông mét lo¹i rµo c¶n th¬ng m¹i míi: rµo c¶n kü thuËt ®Ó thay thÕ cho c¸c rµo c¶n ®· bÞ xo¸ bá. Rµo c¶n kü thuËt lµ mét h×nh thøc rµo c¶n th¬ng m¹i rÊt tinh vi, phøc t¹p vµ rÊt khã vît qua ngay c¶ ®èi víi doanh nghiÖp cña c¸c níc ph¸t triÓn. C¸c quèc gia mµ hiÖn nay chñ yÕu lµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· sö dông c¸c tiªu chuÈn, quy ®Þnh vÒ chÊt lîng, vÖ sinh vµ m«i trêng hÕt søc kh¾t khe ®Ó ng¨n c¶n hµng ho¸ cña c¸c níc kh¸c nhËp khÈu vµo l·nh thæ níc m×nh. C¸c rµo c¶n kü thuËt nµy ®· g©y c¶n trë lín cho th¬ng m¹i thÕ giíi, thËm chÝ cßn g©y ra c¶ nh÷ng vô xung ®ét th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia. T¬ng t¬ng lai, khi c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i kh¸c ®· dîc dì bá hoµn toµn th× rµo c¶n kü thuËt sÏ ®îc sö dông ngµy cµng réng r·i h¬n vµ sÏ t¸c ®éng ®Õn phÇn lín th¬ng m¹i thÕ giíi. Do ®ã, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh ký kÕt nhiÒu HiÖp ®Þnh song ph¬ng vµ ®a ph¬ng vÒ rµo c¶n kü thuËt nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®Õn th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c quèc gia ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam lµ nh÷ng níc chÞu t¸c ®éng cña rµo c¶n kü thuËt nhiÒu nhÊt.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, rµo c¶n kü thuËt lµ mét vÊn ®Ò kh¸ míi mÎ vµ cha ®îc c¸c doanh nghiÖp quan t©m, chó ý nhiÒu. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ th× th¬ng m¹i ViÖt Nam còng ®· chÞu nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng nhá do rµo c¶n kü thuËt tõ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn g©y ra. Vµ trong t¬ng lai khi rµo c¶n kü thuËt ®îc sö dông mét c¸ch réng r·i th× xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ ®øng tríc nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc lín. HiÖn nay, do c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cha ý thøc ®îc tÇm quan träng vµ møc ®é ¶nh hëng cña rµo c¶n kü thuËt ®èi víi b¶n th©n doanh nghiÖp còng nh ®èi víi th¬ng m¹i nãi chung nªn cha chó t©m t×m hiÓu kü cµng vÒ rµo c¶n kü thuËt vµ c¸c biÖn ph¸p ®Ó vît qua c¸c rµo c¶n ®ã. Còng nh c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng bÞ h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ , kh¶ n¨ng tµi chÝnh vµ thiÕu th«ng tin nªn rÊt khã vît qua ®îc c¸c rµo c¶n kü thuËt mµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· dùng lªn. §iÒu nµy sÏ ¶nh hëng rÊt nhiÒu ®Õn kh¶ n¨ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng nh tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ v× xuÊt khÈu ®ãng mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ níc ta. Trong thêi gian tíi, ®Ó hoµn thµnh môc tiªu t¨ng trëng xuÊt khÈu víi tèc ®é trung b×nh 15%/n¨m trong giai ®o¹n 2000-2010 mµ §¶ng vµ Nhµ níc ®· ®Æt ra th× b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp còng nh Nhµ níc ta cÇn nç lùc nhiÒu h¬n n÷a. Trong ®ã, c¸c doanh nghiÖp ngo¹i th¬ng ph¶i cÇn tÝch cùc t¨ng cêng n¨ng lùc c¹nh tranh, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm ®Ó cã thÓ ®¸p øng c¸c yªu cÇu mµ c¸c thÞ trêng nhËp khÈu ®Æt ra. Bªn c¹nh ®ã, Nhµ níc còng cÇn thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p ë cÊp vÜ m« ®Ó gióp c¸c doanh nghiÖp vît rµo c¶n.
Tãm l¹i, rµo c¶n kü thuËt lµ mét h×nh thøc míi cña rµo c¶n th¬ng m¹i vµ cã t¸c ®éng to lín tíi th¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn ngay nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó vît qua c¸c rµo c¶n kü thuËt nµy, tiÕp cËn vµ më réng thÞ trêng, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc.
Phô lôc
(1) Nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch h¹n chÕ d lîng kh¸ng sinh trong thuû h¶i s¶n xuÊt khÈu – Thanh Thuý, T¹p chÝ Doanh nghiÖp th¬ng m¹i, sè 160, 2002
(2) Foodmarketexchange, 19/11/2002
(3) www.nationmaster.com/country/eu/economy
(4) B¸o c¸o cña Eurostat, 2003
(5) www.cia.gov/cia/publications/factbook/goes/us
(6) www.nationmaster.com/country/ja/economy
(7) www.exim-pro.com/kinhte/thitruong/nhatban
(8) www.exim-pro.com/kinhte/thitruong/hanquoc
(9) Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng, GS. Bïi Xu©n Lu, §H Ngo¹i th¬ng, 2001
(10) Niªn gi¸m thèng kª 2002, NXB Thèng kª, 2003
(11) XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam, Tæng côc Thèng kª, NXB Thèng kª, 2002
(12) http//khoahoc.vnn.vn/iso/ds
Tµi liÖu tham kh¶o
1. ViÖn nghiªn cøu chiÕn lîc, ViÖt Nam trªn ®êng héi nhËp vµ thÞ trêng
chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp, thÕ giíi – NXB Thanh niªn, 2003
T¹p chÝ c«ng nghiÖp
2. Trung t©m t vÊn vµ ®µo t¹o ThÞ trêng NhËt B¶n - NXB Thanh niªn,
kinh tÕ th¬ng m¹i (ICTC) 1997
Tæ chøc xóc tiÕn th¬ng m¹i
NhËt B¶n (JETRO)
3. G.S. Bïi Xu©n Lu Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Ngo¹i th¬ng - §H Ngo¹i th¬ng, Hµ Néi, 2001
4.T.S. Bïi H÷u §¹o HÖ thèng rµo c¶n m«i trêng trong th¬ng
m¹i quèc tÕ vµ mét sè gi¶i ph¸p ®èi víi
hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam - T¹p chÝ
Th¬ng m¹i, sè 26/2003
5. NguyÔn Thanh B×nh Mét sè vÊn ®Ò cÇn chó ý ®èi víi hµng ho¸nhËp khÈu vµo EU – T¹p chÝ Th¬ng m¹i, sè 26/2003
6. TrÇn Söu Mét sè ®iÒu cÇn biÕt khi xuÊt khÈu s¶n phÈm vµo Mü – Kû yÕu Héi nghÞ khoa häc, Khoa QTKD, §H Ngo¹i th¬ng, 2000
7. TrÇn Thanh L©m Nh·n sinh th¸i hµng ho¸ vµ ph¸t triÓn th¬ng m¹i bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë ViÖt Nam – T¹p chÝ Kinh tÕ vµ ph¸t triÓn, sè 15/2003
8. NguyÔn HuyÒn Tr©m ISO 9000 – Kû yÕu héi nghÞ khoa häc, Khoa QTKD, §H Ngo¹i th¬ng, 2000
9. T.S. Bïi H÷u §¹o HÖ thèng qu¶n lý chÊt lîng- c«ng cô ®Ó
n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp-
T¹p chÝ Th¬ng m¹i, sè 17/2003
10. Thanh Thuý Nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch h¹n chÕ d lîng kh¸ng sinh trong s¶n phÈm thuû s¶n – B¸o Doanh nghiÖp th¬ng m¹i, sè 160/2002
11. NguyÔn Thanh B×nh ThÞ trêng NhËt B¶n-Mét sè vÊn ®Ò cÇn lu
ý khi th©m nhËp - Kû yÕu Héi nghÞ khoa häc Khoa KTNT, §H Ngo¹i th¬ng, 2000
12. PV §Ó xuÊt khÈu h¶i s¶n vµo Australia – B¸o
Doanh nghiÖp th¬ng m¹i, sè 185/2003
13. T.S. Hå TÊt Th¾ng Ho¹t ®éng tiªu chuÈn ®o lêng chÊt lîng
víi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ – T¹p chÝ Tiªu
chuÈn ®o lêng chÊt lîng, sè 11/2002
14. T.S. §inh C«ng TuÊn VÊn ®Ò b¶o hé ®èi víi s¶n phÈm n«ng ,l©m,
thuû s¶n ë thÞ trêng EU - Nghiªn cøu ch©u
¢u, sè 3/2003
15. C¸c trang web www.dongnai-industry.gov.vn
www.customs.gov
www.exim-pro.com/kinhte/thitruong
www.tcvn.gov.vn/wtcvn/newsraocan
www.vneconomy.com.vn
www.cia.gov/cia/publication/factbook
www.natonmaster.com/country
www.jisc.org
www.standards.com.au
www.smenet.com.vn/tiengviet/eu
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 19136.doc