Tài liệu Thư mục học đi về đâu, ebook Thư mục học đi về đâu
7 trang |
Chia sẻ: huongnhu95 | Lượt xem: 469 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Thư mục học đi về đâu, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
û muåc hoåc úã Liïn Xö trûúác àêy cuäng nhû úã
Liïn bang Nga hiïån nay trong viïåc phaát triïín khoa hoåc naây trïn nïìn cuãa hïå thöëng luêån,
nhêån thûác luêån, khoa hoåc thöng tin vaâ truyïìn thöng. AÃnh hûúãng cuãa truyïìn thöëng thû
muåc hoåc Nga vaâ Xö Viïët túái viïåc phaát triïín hoaåt àöång thû muåc vaâ giaãng daåy thû muåc hoåc
úã Viïåt Nam. Khuyïën nghõ vïì viïåc xem xeát laåi caác giaáo trònh hiïån coá vïì thû muåc hoåc vaâ
thöng tin hoåc àïí traánh truâng lùåp vïì nöåi dung vaâ cêåp nhêåt kõp thúâi.
Tûâ khoáa: thû muåc hoåc; lõch sûã thû muåc hoåc; lyá luêån thû muåc hoåc; töí chûác thû muåc
hoåc; phûúng phaáp luêån thû muåc hoåc; giaáo trònh thû muåc hoåc; tûúng lai thû muåc hoåc;
thöng tin thû muåc; thû muåc hoåc Nga.
Where does bibliography go?
Summary: Deals with different ideas on the future of bibliography, the relationship
between bibliography, library science, information science and bibliology in the whole;
underlines the influence of bibliography theory on other parts of bibliography as a
science; makes clear efforts of library and bibliography scientists in the Soviet Union
formerly and Russian Federation today in the development of this science on the basis
of systemology, epistemology, information and communication sciences; mentions the
influence of Soviet and Russian tradition on development of bibliography activities and
teaching in Vietnam; sets forth recommendation on revision of existing courses on
bibliography science and information science to avoid duplications and to update these
courses.
Keywords: bibliography as a science; bibliography history; bibliography theory;
bibliography organization; bibliography methodology; course on bibliography; future of
bibliography; bibliographic information; Russian bibliography science.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 11
gay tӯ nhӳng năm 50 cӫa thӃ kӹ
trѭӟc, khi thông tin hӑc và khoa hӑc
máy tính (tin hӑc) ra ÿӡi và phát
triӇn, thì trên thӃ giӟi ÿã bҳt ÿҫu có sӵ hoài
nghi vӅ tѭѫng lai cӫa thѭ mөc hӑc, chính bà
Louise-Noëlle Malcles (1899-1977)1, nhà
thѭ mөc hӑc lӛi lҥc ngѭӡi Pháp, ÿã viӃt tiӇu
luұn “Thѭ mөc hӑc ÿi vӅ ÿâu? (Où va la
bibliographie) in nhѭ mӝt phө lөc trong Giáo
trình thѭ mөc (Cours de bibliographie, sau
ÿәi tên thành Manuel de bibliographie ÿӇ
thiên vӅ xu hѭӟng là mӝt cҭm nang tra cӭu
thӵc hành nhiӅu hѫn). Trong phҫn kӃt cӫa
tiӇu luұn này, bà có ý nhҩn mҥnh rҵng: dù
tѭѫng lai cӫa thѭ mөc hӑc nhѭ thӃ nào,
nhѭng trong mӝt thӡi gian dài2, nó ÿã góp
phҫn to lӟn vào sӵ phát triӇn cӫa khoa hӑc
và kӻ thuұt trên thӃ giӟi [11, 12].
Có lӁ chính sӵ hoài nghi vӅ tѭѫng lai
cӫa thѭ mөc hӑc, mà trong mӝt thӡi gian
dài, thӃ giӟi ÿã không có ÿѭӧc mӝt thuұt
ngӳ riêng cho khoa hӑc này, mà chӍ dùng
nhѭ mӝt trong ba nghƭa cӫa tӯ
“bibliography” (t. Anh), “bibliographie”
(t. Pháp), Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɢɹ (t. Nga),, ÿó
là: 1) Tên gӑi cӫa mӝt trong nhӳng ngành
khoa hӑc vӅ sách và sӵ nghiӋp sách: thѭ
mөc hӑc; 2) Hoҥt ÿӝng hay công tác thѭ
mөc; và 3) Tên gӑi cӫa mӝt thӇ loҥi tài liӋu
ÿһc biӋt, mà nӅn tҧng là nhӳng danh sách
ÿӫ loҥi (danh mөc, mөc lөc, bҧn chӍ dүn
thѭ mөc, ÿiӇm sách hay tәng quan thѭ
mөc,), là kӃt quҧ cӫa hoҥt ÿӝng nói trên.
Ta không thӇ bҳt gһp cөm tӯ ÿӝc lұp
“Science of Bibliography” hoһc “La
science de bibliographie”, trong các tài
liӋu nghiӋp vө Âu Mӻ, trӯ nhӳng trѭӡng
hӧp dӏch tӯ tiӃng Nga, lý luұn hay bút
chiӃn.
Cho tӟi nhӳng năm 80 cӫa thӃ kӹ trѭӟc,
xuҩt phát tӯ quan niӋm hoҥt ÿӝng thѭ mөc
là hoҥt ÿӝng mang tính hӋ thӕng, các hӑc
giҧ Nga ÿã ÿѭa ra thuұt ngӳ ÿӝc lұp:
“Bibliografovedenie” (Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ:
Thѭ mөc hӑc) vӟi ý nghƭa là khoa hӑc
nghiên cӭu tính chҩt hӧp quy luұt cӫa hoҥt
ÿӝng thѭ mөc, bao gӗm các bӝ môn sau
ÿây: lý luұn, lӏch sӱ, tә chӭc và phѭѫng
pháp luұn thѭ mөc ÿӇ tiӃn tӟi xây dӵng các
giáo trình thѭ mөc hӑc dѭӟi tên gӑi ÿó. Và
thӃ là các tài liӋu giáo khoa ÿҫu tiên mang
tên “Bibliografovedenie” ÿã ra ÿӡi thay cho
“Lý luұn thѭ mөc ÿҥi cѭѫng” (Obshchaja
teorija bibliografii) hay “Thѭ mөc hӑc ÿҥi
cѭѫng” “Obshchaja bibliografija” ÿã ÿѭӧc
xuҩt bҧn ӣ Liên Xô. CNJng tӯ ÿó, bӝ môn
“Ʉnigovedenie i Bibliografovedenie” (Thѭ
tӏch hӑc và thѭ mөc hӑc) ÿѭӧc ÿѭa vào
danh mөc các chuyên ngành ÿӝc lұp, hình
thành nӝi dung giҧng dҥy và ÿào tҥo cӫa
các trѭӡng văn hoá ӣ Liên Xô và nѭӟc Nga
ngày nay.
Ӣ nѭӟc ta, trѭӟc năm 1975, khi ÿҩt nѭӟc
N
1 Giáo trình cӫa Louise-Noëlle Malcles, ÿã trӣ thành mӝt tác phҭm kinh ÿiӇn vӅ sѭ phҥm và hoҥt ÿӝng thѭ mөc chuyên ngành,
ÿѭӧc tái bҧn nhiӅu lҫn (tӯ 1954), tuy thӵc chҩt là mӝt tài liӋu tra cӭu, chӍ dүn, là thѭ mөc cӫa thѭ mөc (thѭ mөc bұc 2), nhѭng 2
chѭѫng ÿҫu ÿã ÿӅ cұp tӟi ÿӏnh nghƭa, ÿӕi tѭӧng, lѭӧc sӱ cӫa thѭ mөc hӑc, và nhӳng chѭѫng sau liӋt kê và chӍ dүn nhӳng công
trình thѭ mөc tiêu biӇu cӫa thӃ giӟi vӅ tҩt cҧ các ngành khoa hӑc, xuҩt bҧn tӯ trѭӟc ÿӃn nay. Giáo trình này tәng hӧp nhӳng kiӃn
thӭc mà tác giҧ ÿã tӯng giҧng dҥy tӯ nhӳng năm 1930, phөc vө cho viӋc ÿào tҥo cán bӝ thѭ viӋn nghiên cӭu và ÿҥi hӑc lӟn ӣ
Pháp và Mӻ, mà sau này ӣ Mӻ ÿã dùng ÿӇ ÿào tҥo cán bӝ thѭ viӋn công cӝng nhѭ nhӳng công cө thông tin hӑc ÿҥi cѭѫng. Giáo
trình ÿã có ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn sӵ nghiӋp thѭ mөc thӃ giӟi, ÿһc biӋt trong lƭnh vӵc lӏch sӱ thѭ mөc và khoa hӑc thѭ mөc, mà chính
nhӳng hӑc giҧ nghiên cӭu vӅ thѭ viӋn hӑc và thѭ mөc hӑc cӫa nѭӟc ngoài, kӇ cҧ nѭӟc Nga, cNJng thӯa nhұn.
2 Lӏch sӱ thѭ mөc chuyên ngành bҳt ÿҫu tӯ thӃ kӹ XVI, phát triӇn rӵc rӥ tӯ cuӕi thӃ kӹ XVIII, ÿһc biӋt kӇ tӯ năm 1925 khi ҩn bҧn ÿҫu
tiӋn cӫa L'Index bibliographicus.(ChӍ dүn thѭ mөc các bài tҥp chí) ra ÿӡi cho ÿӃn lúc Malcles xuҩt bҧn Giáo trình này – [11, 12]
tҥm thӡi bӏ chia cҳt, hai miӅn chӏu ҧnh
hѭӣng cӫa nhӳng truyӅn thӕng thѭ viӋn hӑc
và thѭ mөc hӑc khác nhau. MiӅn Bҳc theo
nghiӋp vө thѭ viӋn Xô ViӃt, miӅn Nam
theo trѭӡng phái thѭ viӋn Anh-Mӻ, cho nên
không tránh khӓi hiӋn có các ý kiӃn trái
chi͉u vӅ vai trò cӫa thѭ mөc hӑc cNJng nhѭ
cách dӏch không thӕng nhҩt thuұt ngӳ
“bibliography” (thѭ mөc hӑc so vӟi thѭ tӏch
hӑc). Dӏch là “thѭ mөc hӑc” thiên vӅ ÿӕi
tѭӧng nghiên cӭu cӫa khoa hӑc này là hoҥt
ÿӝng thѭ mөc. Dӏch là “thѭ tӏch hӑc” có ý
nhҩn mҥnh thѭ mөc hӑc là mӝt trong nhӳng
khoa hӑc vӅ sách (Theo các tӯ ÿiӇn tiӃng
ViӋt, thѭ tӏch là sách báo nói chung, sách
cә nói riêng). TruyӅn thӕng Xô ViӃt ÿӅ cao
vai trò cӫa thѭ mөc hӑc nhѭ mӝt bӝ môn
khoa hӑc ÿӝc lұp, vͣi b̫n ch̭t cͯa m͡t
khoa h͕c xã h͡i, có tác dөng hӛ trӧ viӋc
lѭu thông sách báo, nhҩn mҥnh quan hӋ
sách và ngѭӡi sӱ dөng (bҥn ÿӑc), còn
trѭӡng phái Anh-Mӻ chӍ coi thѭ tӏch hӑc
(thѭ mөc hӑc) nhѭ mӝt bӝ môn cӫa khoa
hӑc vӅ sách (bibliology) vӟi các
nghƭa: 1) Ngành nghiên cӭu vӅ sách nhѭ
nhӳng vұt thӇ vұt chҩt ÿӇ xác ÿӏnh lӏch sӱ
và sӵ lѭu truyӅn cӫa các văn bҧn, 2) Ngành
chuyên môn vӅ mô tҧ sách mӝt cách chính
xác vӅ phѭѫng diӋn tác quyӅn, ҩn bҧn, hình
thӭc, v.v. HiӋn nay, ӣ Hoa KǤ, thѭ mөc là
mӝt ÿӕi tѭӧng nghiên cӭu cӫa Khoa
h͕c th˱ vi͏n và thông tin (Library
and Information Science). Cҫn nhҩn
mҥnh rҵng, tính ÿa nghƭa cӫa thuұt ngӳ
“Bibliography” cho ÿӃn nay vүn còn tӗn tҥi
trong khoa hӑc vӅ sách và thông tin hӑc ӣ
các nѭӟc Phѭѫng Tây.
Trên thӃ giӟi, thuұt ngӳ “Thѭ mөc” vӟi
tѭ cách là mӝt thӇ loҥi tài liӋu hiӋn có
nhӳng nghƭa cө thӇ, nhѭ “tài liӋu thѭ mөc”,
“xuҩt bҧn phҭm thѭ mөc”, “Thѭ mөc” cuӕi
sách, cuӕi bài (Danh sách tài liӋu tham
khҧo), cѫ sӣ dӳ liӋu thѭ mөc (tұp hӧp các
biӇu ghi thѭ mөc),.
Nhѭ ÿã nói ӣ trên, các chuyên gia Nga
tӯ thӡi Xô ViӃt ÿӃn nay, trong quá trình
phát triӇn thѭ mөc, ÿã góp phҫn quan trӑng
vào viӋc lұp luұn vӅ bҧn chҩt xã hӝi cӫa thѭ
mөc, và sӵ xuҩt hiӋn cӫa thѭ mөc hӑc nhѭ
mӝt mӝt ngành khoa hӑc ÿһc thù.
Theo dõi cuӝc tranh luұn giӳa các nhà
thѭ viӋn hӑc và thông tin hӑc Nga vӅ quan
hӋ thông tin - thѭ viӋn trong thұp kӹ 60,
ÿҫu 70 cӫa thӃ kӹ trѭӟc, ta thҩy có hai quan
ÿiӇm: 1) Thѭ mөc hӑc chӍ ÿѭӧc coi là mӝt
bӝ phұn cӫa thông tin hӑc do hiӋn nay thѭ
mөc hӑc không thӇ ÿáp ӭng ÿҫy ÿӫ các yêu
cҫu phөc vө khoa hӑc kӻ thuұt hiӋn ÿҥi:
nhiӅu loҥi tài liӋu chѭa ÿѭӧc phҧn ánh vào
thѭ mөc, ví dө: tài liӋu hӝi nghӏ, hӝi thҧo,
tài liӋu lѭu hành nӝi bӝ (tài liӋu nӝi sinh,
tài liӋu xám), thông tin sӵ kiӋn, thӵc
tӃ,.... 2) Thѭ mөc hӑc là bӝ môn khoa hӑc
xã hӝi ÿӝc lұp, có chӭc năng ÿӏnh hѭӟng
tìm tài liӋu, chӭc năng tuyên truyӅn và giáo
dөc; còn thông tin hӑc là bӝ môn khoa hӑc
kӻ thuұt. Mӝt sӕ nhà thông tin hӑc Xô ViӃt
còn ÿѭa ra quan ÿiӇm chҷng nhӳng “hòa
nhұp” các thѭ viӋn khoa hӑc kӻ thuұt vào
hӋ thӕng thông tin khoa hӑc, mà còn “hòa
tan” nghƭa là trӣ thành mӝt bӝ phұn, mӝt
kho tra cӭu tin thu̯n túy cӫa cѫ quan thông
tin [3]. Chính vì vұy, cҫn tiӃp tөc xây dӵng
và phát triӇn thѭ viӋn hӑc và thѭ mөc hӑc
trên cѫ sӣ tұn dөng nhӳng thành quҧ cӫa
thông tin hӑc và tin hӑc hiӋn ÿҥi sao cho
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
12 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 13
ÿӕi tѭӧng nghiên cӭu cӫa thѭ mөc hӑc
ÿѭӧc nâng cao, mӣ rӝng và hiӋn ÿҥi hóa cҧ
vӅ bӕn phѭѫng diӋn: lӏch sӱ, lý luұn,
phѭѫng pháp luұn, và tә chӭc công tác thѭ
mөc (thông qua phát triӇn các dӏch vө và
tiӋn ích, ÿһc biӋt là hiӋn ÿҥi hóa các phòng
tra cӭu ÿa phѭѫng tiӋn, xây dӵng, cұp nhұt
và hѭӟng dүn ngѭӡi sӱ dөng tra cӭu cѫ sӣ
dӳ liӋu, tìm tin trên mҥng, biӃn thѭ viӋn
thành mӝt cәng vào thông tin, ).
Ⱥ.I. Barxuc, Ɉ.P Korshunov, D.
Iu. Ɍɟplov , Iu. Ɇ. Ɍugɨv là nhӳng ngѭӡi
khӣi xѭӟng và lұp luұn ÿѭa ra thuұt ngӳ
“Bibliografovedenie” và xây dӵng các
giáo trình mang tên ÿó [5-9]. ĈӇ làm
viӋc này, hӑ phҧi giҧi quyӃt mӝt loҥt vҩn
ÿӅ nhѭ: sӵ thӕng nhҩt và khác biӋt giӳa
lý luұn và thӵc tiӉn thѭ mөc hӑc, thѭ
mөc hӑc có phҧi là mӝt bӝ phұn cӫa khoa
hӑc vӅ sách hay không?, nhӳng dҩu
hiӋu cѫ bҧn cӫa thѭ mөc hӑc ÿҥi cѭѫng
và chuyên ngành, thѭ mөc hӑc ÿҥi cѭѫng
nghiên cӭu và giҧi quyӃt nhӳng nhiӋm
vө gì?, nhӳng phѭѫng pháp chung và
riêng cӫa thѭ mөc hӑc ÿҥi cѭѫng, sӵ
khác biӋt vӅ ÿӕi tѭӧng nghiên cӭu giӳa
thѭ viӋn hӑc và thѭ mөc hӑc vӟi thông
tin khoa hӑc, mӕi tѭѫng quan giӳa lý
luұn và thӵc tiӉn thѭ mөc hӑc vӟi thѭ
viӋn hӑc và công tác thѭ viӋn, biên mөc
là quy trình thѭ mөc hay thѭ viӋn, hiӋn
có mӕi tѭѫng quan nào giӳa hoҥt ÿӝng
thѭ mөc, thông tin khoa hӑc, thѭ viӋn
hӑc, Cùng tán thành phҧi ÿһt mӝt tên
riêng, ÿӝc lұp cho thѭ mөc hӑc
(Bibliografovedenie), nhѭng Ⱥ.I. Barxuc
và mӝt sӕ ngѭӡi khác vүn tiӃp tөc lұp
luұn và phát triӇn thѭ mөc hӑc nhѭ mӝt
khoa hӑc nghiên cӭu vӅ sách [5], còn
Ɉ.P Korshunov lý giҧi cho sӵ phát triӇn
cӫa thѭ mөc hӑc là theo hѭӟng trӣ thành
mӝt trong nhӳng khoa hӑc thông tin:
thông tin th˱ mͭc. Theo ông, thông tin
thѭ mөc là kӃt quҧ hoҥt ÿӝng cӫa con
ngѭӡi ÿӇ phân biӋt thông tin vӅ tѭ liӋu
vӟi bҧn thân tѭ liӋu, ghi lҥi và tә chӭc
các thông tin này nhҵm góp phҫn làm
cho tѭ liӋu ÿáp ӭng ngѭӡi dùng. Quan hӋ
thông tin (tѭ liӋu - ngѭӡi dùng tin) là
xuҩt phát ÿiӇm ÿѭa ra khái niӋm thông
tin thѭ mөc nhѭ thông tin vӅ tѭ liӋu, ÿҧm
bҧo có thӇ nhұn dҥng và tìm ÿѭӧc tѭ liӋu
ÿó trong mӝt mҧng hay khӕi lѭӧng tѭ
liӋu, thông báo vӅ sӵ tӗn tҥi cӫa nhӳng
tѭ liӋu mà ngѭӡi dùng tin chѭa biӃt, và
cuӕi cùng là ÿánh giá các tѭ liӋu theo các
tiêu chí nhҩt ÿӏnh, nҧy sinh trong lòng
cӫa hӋ thӕng truyӅn thông tѭ liӋu. Nói
cách khác, “Thông tin thѭ mөc là tri thӭc
thѭ mөc ÿѭӧc truyӅn ÿҥt và tiӃp thu”.
Vӟi ÿӏnh nghƭa này, mӝt sӕ nhà thѭ mөc
Nga ÿã ÿӅ nghӏ phҧi giҧi thích thêm khái
niӋm “tri thӭc thѭ mөc” trѭӟc khi nói
ÿӃn “thông tin thѭ mөc”, vì theo hӑ, tri
thӭc thѭ mөc là nӝi dung cӫa thông tin
thѭ mөc. Tri thӭc thѭ mөc và thông tin
thѭ mөc là các hӋ thӕng cӫa nhӳng quá
trình xã hӝi khác nhau: hoҥt ÿӝng nhұn
thӭc và, tѭѫng ӭng là, hoҥt ÿӝng thông
tin. Trong lƭnh vӵc tri thӭc thѭ mөc,
ngѭӡi ta vұn dөng các thuұt ngӳ “văn
bҧn” (thay vì “tѭ liӋu”), “nhu cҫu nhұn
thӭc” (thay vì “nhu cҫu thѭ mөc”). Tri
thӭc thѭ mөc ÿѭӧc xem xét trong văn
cҧnh cӫa nhұn thӭc luұn hay tri thӭc
luұn - khoa hӑc vӅ tri thӭc, vӅ các quy
luұt xӱ lý, hình thành, tә chӭc, phҧn ánh,
trình bày tri thӭc; trong khi ÿó thông tin
là thuӝc tính cӫa lƭnh vӵc thông tin. Tri
thӭc không loҥi trӯ thông tin, cách tiӃp
cұn theo tri thӭc không phӫ ÿӏnh cách
tiӃp cұn theo thông tin. Thông tin thѭ
mөc là tri thӭc thѭ mөc ÿang vұn ÿӝng,
chuyӇn hóa và có chӭc năng. Phҥm trù
“tri thӭc” vӕn có tính truyӅn thӕng ÿӕi
vӟi thѭ mөc hӑc. HiӋn nay, sӵ trӣ lҥi
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
phҥm trù này ÿang diӉn ra nhѭng ӣ mӭc
ÿӝ tѭ duy sâu sҳc hѫn. Tri thӭc thѭ mөc
ÿѭӧc coi nhѭ mӝt thành tӕ cӫa nhұn thӭc
cá nhân và xã hӝi, phҧn ánh thӃ giӟi
văn bҧn và nhӳng hiӋn tѭӧng liên
quan ÿӃn thӃ giӟi ÿó vӅ phѭѫng diӋn ÿһc
thù - phѭѫng diӋn thѭ mөc. Ĉó là kӃt quҧ
cӫa sӵ phҧn ánh các văn bҧn ÿѭӧc tѭ liӋu
hóa nhѭ nhӳng ÿӕi tѭӧng vұt chҩt và tinh
thҫn, nhӳng thuӝc tính và quan hӋ giӳa
chúng trong nhұn thӭc cӫa con ngѭӡi.
Tri thӭc thѭ mөc là tri thӭc vӅ các nguӗn
tri thӭc, cho phép cҩu trúc, tә chӭc tri
thӭc ÿó, và vұn dөng các bӝ phұn riêng
lҿ cӫa nó. Tri thӭc thѭ mөc có cҩu trúc
thӭ bұc, phҧn ánh các khҧ năng nhұn
thӭc khác nhau cӫa nó [10]. Ӣ Liên Xô,
tӯ ngày 01/7/1971 bҳt ÿҫu có hiӋu lӵc
Tiêu chu̱n nhà n˱ͣc ȽOɋT 16448-70,
trong ÿó lҫn ÿҫu tiên thѭ mөc ÿѭӧc giҧi
thích nhѭ là mӝt lƭnh vӵc hoҥt ÿӝng
thông tin (thông tin thѭ mөc), theo quan
ÿiӇm cӫa Ɉ.P Korshunov.
Nӕi tiӃp sӵ nghiӋp cӫa Ⱥ.I. Barxuc
và Ɉ.P Korshunov là cҧ mӝt thӃ
hӋ các nhà thѭ mөc hӑc trҿ, tài
năng, cӫa Nga ÿã ӫng hӝ và phát huy
truyӅn thӕng này nhѭ: E.Ʉ. Bɟxpɚlova,
Ɇ.G. ȼɨkhrѭshɟvɚ, Iu.S. Zubov,
I.G. Ɇɨrgɟnshtern, N.Ⱥ. Xljadneva,
Ⱥ.V. Sɨkɨlɨv, V.Ⱥ. Fokeev, v.v. Trong
nhóm này, I.G. Ɇɨrgɟnshtern vӟi giáo
trình “Bibliografovedenie” [8] xuҩt bҧn
năm 2006 ӣ Saint Peterburg, là ngѭӡi nәi
bұt vӟi nhӳng ý tѭӣng ÿӝc ÿáo, tuy còn
cҫn phҧi kiӇm chӭng, nhѭng ÿó cNJng là
mӝt sӵ kích thích cho lý luұn thѭ mөc
hӑc hiӋn ÿҥi phát triӇn. Xem nhѭ vұy ÿӫ
thҩy, lý luұn thѭ mөc hӑc ӣ Nga hiӋn nay
vүn còn là mӝt mҧnh ÿҩt màu mӥ cho các
nhà nghiên cӭu vӅ thѭ mөc nhѭ mӝt
khoa hӑc ÿӝc lұp.
Trѭӟc ÿây, nӝi dung các sách giáo
khoa, giáo trình vӅ thѭ mөc hӑc ÿҥi
cѭѫng cӫa Liên Xô và cӫa ViӋt Nam
(không kӇ miӅn Nam ViӋt Nam trѭӟc
giҧi phóng), ÿӅu xoay quanh các vҩn
ÿӅ: 1) Cѫ sӣ lý luұn thѭ mөc hӑc (Thѭ
mөc hӑc là mӝt hiӋn tѭӧng xã hӝi,
Nguyên tҳc cѫ bҧn và nhӳng ÿһc ÿiӇm
cӫa thѭ mөc hӑc, ); 2) Lӏch sӱ thѭ mөc
hӑc (Thӡi ÿҥi phong kiӃn, tѭ bҧn và xã
hӝi chӫ nghƭa); 3) Tә chӭc công tác thѭ
mөc (HiӋn trҥng công tác thѭ mөc nói
chung và tә chӭc công tác thѭ mөc trong
thѭ viӋn nói riêng,); 4) Phѭѫng pháp
luұn thѭ mөc trong thѭ viӋn. Nhұn thӭc
ÿѭӧc vai trò và ҧnh hѭӣng cӫa lý luұn
thѭ mөc hӑc ÿӕi vӟi ba bӝ phұn còn lҥi,
ngoài Giáo trình Th˱ mͭc h͕c ÿ̩i c˱˯ng
do Vi͏n sách liên bang xuҩt bҧn năm
1990 [7], Ɉ.P. Korshunov ÿã biên soҥn
mӝt giáo trình khác: Giáo trình Th˱
mͭc h͕c ÿ̩i c˱˯ng vӟi phө ÿӅ C˯ sͧ lý
lu̵n [6] do Ĉ̩i h͕c Văn hóa và Ngh͏ thu̵t
Matxc˯va xuҩt bҧn năm 2000, ÿã trình bày,
bә sung và cұp nhұt vӟi mӝt dàn ý tѭѫng ÿӕi
khác. Tác giҧ ÿã thӇ hiӋn rõ chͱc năng xã
h͡i cӫa thѭ mөc hӑc và quan hӋ cӫa nó vӟi
các khoa hӑc liên quan nhѭ thông tin hӑc, tѭ
liӋu hӑc và thѭ viӋn hӑc. Giáo trình bao gӗm
ba phҫn và 10 chѭѫng, cө thӇ nhѭ sau:
Phҫn I: C˯ sͧ lý lu̵n cͯa thông tin
th˱ mͭc
Ch˱˯ng 1: Lý luұn thѭ mөc hiӋn ÿҥi,
trong ÿó nhҩn mҥnh ÿӏnh nghƭa cӫa tӯ
“thѭ mөc” và bҧn chҩt cӫa “thѭ mөc”
Ch˱˯ng 2: Thông tin thѭ mөc là khâu
trung gian trong hӋ thӕng truyӅn thông tѭ
liӋu, vӟi các nӝi dung sau: tѭ liӋu và
nhӳng thuұt ngӳ dүn xuҩt tӯ ÿó. HӋ
thӕng truyӅn thông tѭ liӋu là môi trѭӡng
hoҥt ÿӝng cӫa thѭ mөc. Quan hӋ giӳa
sách và ngѭӡi ÿӑc là nguӗn gӕc xuҩt hiӋn
thông tin thѭ mөc. Sӵ xuҩt hiӋn và
nhӳng khuynh hѭӟng chӫ yӃu phát triӇn
thông tin thѭ mөc.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 15
Ch˱˯ng 3: Nhӳng hình thӭc tӗn tҥi
cӫa thông tin thѭ mөc: thông báo thѭ
mөc và tài liӋu thѭ mөc.
Ch˱˯ng 4: Nhӳng chӭc năng xã hӝi cѫ
bҧn cӫa thông tin thѭ mөc, vӟi các nӝi
dung: tính hai mһt cӫa thông tin thѭ mөc;
nhu cҫu tѭ liӋu và thѭ mөc; chӭc năng
cӫa thông tin thѭ mөc; xuҩt xӭ cӫa các
khái niӋm vӅ chӭc năng xã hӝi cѫ bҧn
cӫa thông tin thѭ mөc.
Ch˱˯ng 5: Cҩu trúc, ÿӏnh tính, ÿӏnh
nghƭa thông tin thѭ mөc, vӟi các nӝi
dung: cҩu trúc thông tin thѭ mөc căn cӭ
vào bҧn chҩt và chӭc năng, ÿӏnh tính
thông tin thѭ mөc; khái niӋm khoa hӑc
vӅ thông tin thѭ mөc.
Phҫn II: Ho̩t ÿ͡ng th˱ mͭc là ph̩m
trù trung tâm cͯa lý lu̵n th˱ mͭc h͕c
Ch˱˯ng 6: Quan niӋm chung vӅ thѭ
mөc nhѭ mӝt lƭnh vӵc hoҥt ÿӝng, vӟi các
nӝi dung sau: sӵ xuҩt hiӋn và phát triӇn
cӫa thѭ mөc nhѭ mӝt lƭnh vӵc hoҥt ÿӝng
cӫa con ngѭӡi, ÿӏnh nghƭa. Nguyên nhân
lӏch sӱ cө thӇ cӫa thѭ mөc nhѭ mӝt hiӋn
tѭӧng xã hӝi; nhӳng nguyên tҳc cӫa hoҥt
ÿӝng thѭ mөc.
Ch˱˯ng 7: Nhӳng thành tӕ cѫ bҧn cӫa
hoҥt ÿӝng thѭ mөc vӟi các nӝi dung: thѭ
mөc là ÿӕi tѭӧng cӫa sӵ phân tách (chia
theo bӝ phұn hay theo loҥi hình); chӫ thӇ
và mөc ÿích cӫa hoҥt ÿӝng thѭ mөc;
khách thӇ cӫa hoҥt ÿӝng thѭ mөc; các
quy trình hoҥt ÿӝng thѭ mөc; các phѭѫng
tiӋn hoҥt ÿӝng thѭ mөc (phѭѫng pháp
hoҥt ÿӝng thѭ mөc, phѭѫng pháp biên
soҥn thѭ mөc; phѭѫng pháp phөc vө thѭ
mөc); cҩu trúc chung cӫa quá trình biên
soҥn thѭ mөc, các kênh tҥo ra và ÿѭa
thông tin thѭ mөc ÿӃn ngѭӡi sӱ dөng,
các phѭѫng tiӋn kӻ thuұt); các kӃt quҧ
hoҥt ÿӝng thѭ mөc.
Ch˱˯ng 8: Phân loҥi hình thѭ mөc
nhѭ mӝt lƭnh vӵc hoҥt ÿӝng, vӟi các nӝi
dung: phân loҥi hình thѭ mөc nhѭ mӝt
vҩn ÿӅ khoa hӑc; phân loҥi hình thѭ mөc
theo cách tә chӭc và trình bày; phân loҥi
hình thѭ mөc theo chӭc năng xã hӝi;
phân loҥi hình thѭ mөc theo các dҩu hiӋu
khác.
Phҫn III: Th˱ mͭc h͕c là khoa h͕c
v͉ th˱ mͭc
Ch˱˯ng 9: Cҩu trúc và nӝi dung thѭ
mөc hӑc, vӟi các vҩn ÿӅ: phân loҥi hình
thѭ mөc nhѭ mӝt vҩn ÿӅ khoa hӑc; cҩu
trúc thѭ mөc hӑc; nӝi dung và nhiӋm vө
cӫa thѭ mөc hӑc.
Ch˱˯ng 10: Thѭ mөc hӑc trong hӋ
thӕng các lƭnh vӵc tri thӭc liên quan và
nhӳng ÿӕi tѭӧng cӫa giҧng dҥy, vӟi các
vҩn ÿӅ: hoҥt ÿӝng thѭ mөc và sӵ nghiӋp
thѭ viӋn; thѭ mөc và hoҥt ÿӝng khoa
hӑc; thѭ mөc và sӵ nghiӋp sách, thѭ mөc
hӑc và thѭ tӏch hӑc (Khoa hӑc vӅ sách).
Nӝi dung cӫa Giáo trình này cho thҩy:
L͓ch s͵ phát triӇn cӫa thѭ mөc ÿѭӧc ÿӅ
cұp sѫ lѭӧc trong mөc 2 (Bҧn chҩt cӫa
thѭ mөc) thuӝc Chѭѫng 1, còn Ph˱˯ng
pháp lu̵n thѭ mөc ÿѭӧc lý giҧi và trình
bày ӣ cuӕi chѭѫng 7 (Phҫn II) dѭӟi tên
gӑi chung là: Các phѭѫng tiӋn hoҥt ÿӝng
thѭ mөc. Phѭѫng pháp biên soҥn thѭ
mөc bao gӗm phѭѫng pháp phân tích và
tәng hӧp. Phѭѫng pháp phân tích có liên
quan ÿӃn: 1) Phân tích tài liӋu nói chung,
nghƭa là làm rõ ÿӅ tài chính, nhӳng
ÿһc ÿiӇm vӅ nӝi dung và hình thӭc,
nhӳng ѭu nhѭӧc ÿiӇm, mөc ÿích và ÿӕi
tѭӧng sӱ dөng cӫa tài liӋu; 2) Mô tҧ tài
liӋu 3) Làm dүn giҧi (chú giҧi) hoһc tóm
tҳt; 4) Ĉӏnh chӍ mөc và ÿӏnh chӫ ÿӅ tài
liӋu, nghƭa là thӇ hiӋn nӝi dung chӫ ÿӅ
cӫa tài liӋu bҵng các tӯ khóa, tӯ chuҭn
(descriptor) hoһc tiêu ÿӅ chӫ ÿӅ (subject
heading) hay các ký hiӋu cӫa mӝt khung
phân loҥi nào ÿó. KӃt quҧ cӫa ba thao tác
sau (2-4) ÿѭӧc ÿѭa vào biӇu ghi thѭ mөc.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
16 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
Phѭѫng pháp tәng hӧp có liên quan
ÿӃn: 1) Phát hiӋn các tài liӋu là ÿӕi tѭӧng
biên soҥn thѭ mөc ÿӇ sau ÿó tiӃn
hành xӱ lý thѭ mөc (t͝ng hͫp b˱ͣc ÿ̯u,
thӵc tӃ là ÿi trѭӟc cҧ giai ÿoҥn phân tích
thѭ mөc) 2) Lӵa chӑn tài liӋu theo các tiêu
chí ÿӅ ra; tәng hӧp các biӇu ghi thѭ mөc
vào tài liӋu thѭ mөc (t͝ng hͫp hoàn ch͑nh).
Tác giҧ nhҩn mҥnh: triӇn vӑng giҧi
quyӃt thành công nhӳng vҩn ÿӅ phѭѫng
pháp luұn cӫa thѭ mөc hӑc liên quan ÿӃn
tiӃn bӝ khoa hӑc kӻ thuұt trong lƭnh vӵc
hoҥt ÿӝng thông tin, ÿӃn quá trình tin
hӑc hóa thѭ viӋn, ÿӃn viӋc nҳm vӳng và
áp dөng nhӳng hình thӭc và phѭѫng
pháp làm viӋc tiên tiӃn. ĈiӅu này ÿòi hӓi
phҧi tăng cѭӡng tiӃp xúc vӟi các khoa
hӑc (bao hàm cҧ khoa hӑc xã hӝi, nói
riêng là sѭ phҥm hӑc và tâm lý hӑc thӵc
nghiӋm; thѭ viӋn hӑc; và thông tin hӑc)
và công nghӋ, cNJng nhѭ chӫ ÿӝng nҳm
bҳt nhӳng thành tӵu và kinh nghiӋm cӫa
các khoa hӑc này, mһc dҫu tác giҧ vүn lý
giҧi thѭ mөc hӑc bҧn chҩt vүn là mӝt
khoa hӑc xã hӝi, thông tin thѭ mөc là
mӝt hiӋn tѭӧng xã hӝi, trong hoҥt ÿӝng
thѭ mөc (nhҩt là hoҥt ÿӝng tra cӭu -
hѭӟng dүn, trҧ lӡi thѭ mөc bҥn ÿӑc trong
thѭ viӋn) phҧi vұn dөng các phѭѫng pháp
công tác bҥn ÿӑc, phөc vө ngѭӡi dùng
tin, theo quan ÿiӇm tiӃp cұn cá biӋt.
Trên thӃ giӟi cNJng nhѭ ӣ nѭӟc ta, nhu
cҫu vӅ thông tin thѭ mөc (dù là dѭӟi
hình thӭc truyӅn thӕng trên tӡ phiӃu mөc
lөc, trong thông báo sách mӟi, hay dѭӟi
dҥng biӇu ghi trong cѫ sӣ dӳ liӋu) vүn là
mӝt nhu cҫu bӭc thiӃt, nӃu không nói là
hàng ÿҫu, bên cҥnh thông tin tóm tҳt,
thông tin tәng luұn, nhҩt là ÿӕi vӟi các
nhà nghiên cӭu cҫn thông tin nhanh.
Nhӳng nghiên cӭu cho thҩy: các dӳ liӋu
thѭ mөc có khҧ năng phát hiӋn ra cҧ mӝt
hӋ thӕng công trình sáng tҥo trí tuӋ và
nghӋ thuұt, và quҧ thӵc ÿây mӟi chӍ là
nhӳng biӇu hiӋn ÿҫu tiên vӅ sӭc mҥnh
cӫa chúng [12].
Thông tin thѭ mөc còn trѭӡng tӗn và
thѭ mөc hӑc vүn còn ÿҩt phát triӇn. Vҩn
ÿӅ là ӣ chӛ: cҫn rà soát lҥi nӝi dung các
giáo trình thông tin hӑc và thѭ mөc hӑc
ÿӇ tránh trùng lһp trong giҧng dҥy; và
tiӃp tөc cұp nhұt, hiӋn ÿҥi hoá các giáo
trình này theo ÿà phát triӇn cӫa công
nghӋ thông tin.
Taâi liïåu tham khaão
1. Lê Ngӑc Oánh. Thѭ mөc hӑc cҫn hay không cҫn
trong ÿào tҥo ngành thѭ viӋn hӑc tҥi ViӋt Nam hiӋn tҥi-
2. Trӏnh Kim Chi, Dѭѫng Bích Hӗng (1993). Thѭ
mөc hӑc ÿҥi cѭѫng. Hà Nӝi: Trѭӡng Ĉҥi hӑc Văn
hóa, 248 tr.
3. VNJ Văn Sѫn. ĈiӇm qua mӝt sӕ tài liӋu cӫa Liên
Xô vӅ quan hӋ thông tin-thѭ viên-thѭ mөc tӯ 1962-
1969 // Công tác thѭ viӋn Khoa hӑc kӻ thuұt, 1988,
Sӕ 4.- Tr. 3-15.
4. ȼɭ ȼɚɧ ɒɨɧ. Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɢɱɟɫɤaɹ
ɞɟɹɬɟɥɶɧɨɫɬɶ ɐɟɧɬɪɚɥɶɧɨɣ ɇɚɭɱɧɨ-Ɍɟɯɧɢɱɟɫɤɨɣ
Ȼɢɛɥɢɨɬɟɤɢ ɋɊȼ // Coɜɟɬɫɤɚɹ ɛɢɛɥɢɨɝɪɚɮɢɹ. –
1984, N.2, ɫ. 93-95.
5 Ȼɚɪɫɭɤ Ⱥ.ɂ. (1918-1984).
Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɫɢɫɬɟɦɟ ɤɧɢɝɨɜɟɞɱɟɫɤɢɯ
ɞɢɫɢɩɥɢɧ. – Ɇ., 1975. - 288ɫ.
6. Ʉɨɪɲɭɧɨɜ Ɉ.ɉ. .(1926-2013)
Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ: Ɉɛɳɢɣ ɤɭɪɫ: Ɉɫɧɨɜɵ
ɬɟɨɪɢɢ ɛɢɛɥɢɨɝɪɚɮɢɢ. - Ɇ.: ɆȽɍɄɂ, 2000. - 149 ɫ.
7. Ʉɨɪɲɭɧɨɜ Ɉ.ɉ. .(1926-2013).
Ȼɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ Ɉɛɳɢɣ ɤɭɪɫ. – M.: ɂɡɞ-ɜɨ
Kɧɢɠɧɚɹ ɩɚɥɚɬɚ, 1990. - 232ɫ.
8. ɥɟɤɰɢɢ_-_ɛɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ
9. Ɇɨɪɝɟɧɲɬɟɪɧɚ ɂ.Ƚ. Ɉɛɳɟɟ
ɛɢɛɥɢɨɝɪɚɮɨɜɟɞɟɧɢɟ.– ɋɚɧɤɬ-ɉɟɬɟɪɛɭɪɝ : ɂɡɞ -ɜɨ
«ɋɚɧɤɬ-ɉɟɬɟɪɛɭɪɝ», 2006.
10.
11. Malcles L.-N. Manuel de bibliographie . – 4e
ed. rev. et augm. par Andrée l’Heritier. – Paris : Pr.
Univ. de France. – 1969. - 366 p
12. bbf.enssib.fr/consulter/bbf-1956-05-0331-001
(Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 10-1-2014; Ngaây phaãn biïån
àaánh giaá: 14-2-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 5-3-2014).
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- thu_muc_hoc_di_ve_dau.pdf