Đề tài Tóm tắt "Áp dụng một số giải pháp kỹ thuật nhằm cải thiện sinh sản và hiệu quả gieo tinh nhân tạo bò sữa"

0 1. MÔÛ ÑAÀU Nhìn chung khaû naêng saûn xuaát cuûa ñaøn boø söõa trong nöôùc ñaõ ñöôïc caûi thieän ngaøy caøng toát hôn. Naêng suaát söõa trung bình ñaõ taêng töø 9,2 kg/con/ngaøy (1990) leân 11,8 kg/con/ngaøy (1999), taêng 28,3%. Tuy nhieân, khaû naêng sinh saûn (KNSS) boø söõa chöa ñöôïc caûi thieän ñaùng keå, khoûang caùch hai löùa ñeû vaãn coøn khaù daøi vôùi 14,3-15 thaùng, heä soá phoái ñaäu coøn khaù cao vôùi 1,7-1,8 laàn phoái ñeå thuï thai. Hieäu quaû gieo tinh nhaân taïo (GTNT) boø söõa chöa cao vaø caùc yeáu toá haïn cheá hieäu quaû GTNT chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû. 1.1 Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi, khaû naêng öùng duïng thöïc teá Caùc nghieân cöùu chaên nuoâi boø söõa trong nöôùc, thöôøng chuù troïng ñeán vieäc caûi thieän khaû naêng saûn xuaát söõa hôn vieäc laøm sao cho boø söõa coù theå sinh saûn toát nhaát. Tuy nhieân, chaên nuoâi boø söõa chæ ñaït hieäu quaû kinh teá cao khi keát hôïp khai thaùc haøi hoøa giöõa khaû naêng saûn xuaát söõa vaø söùc sinh saûn cuûa boø söõa. Trong tình traïng thieáu con gioáng ñeå cung caáp cho ngaønh chaên nuoâi boø söõa hieän nay, vieäc laøm sao cho boø caùi coù theå sinh saûn toát nhaát, moãi naêm ñeû moät beâ, laø raát caáp thieát. Neáu ruùt ngaén ñöôïc khoûang caùch hai löùa ñeû cuûa boø söõa coøn 12-12,5 thaùng, moãi naêm TPHCM seõ coù theâm gaàn 650 beâ caùi. Chính vì vaäy, caûi thieän KNSS hieän taïi cuûa boø söõa laø moät yeâu caàu heát söùc caáp thieát, mang laïi hieäu quaû kinh teá cao cho ngöôøi chaên nuoâi vaø toøan xaõ hoäi. Nhöõng noäi dung nghieân cöùu naøy xuaát phaùt töø ñieàu kieän thöïc teá cuûa ngaønh chaên nuoâi boø söõa trong nöôùc vaø nhöõng keát luaän ruùt ra coù theå chuyeån giao cho noâng daân, kyõ thuaät vieân ñeå öùng duïng ngay nhaèm caûi thieän KNSS boø söõa. 1.2 Muïc tieâu cuûa ñeà taøi. 1 Vôùi tình hình treân, ñeà taøi nhaèm giaûi quyeát caùc vaán ñeà sau: 7 Xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán sinh saûn vaø hieäu quaû GTNT boø söõa. 7 Caûi thieän sinh saûn vaø hieäu quaû GTNT boø söõa thoâng qua vieäc aùp duïng moät soá giaûi phaùp kyõ thuaät. 1.3 Tính môùi cuûa ñeà taøi. 7 Töø tröôùc ñeán nay, chöa coù coâng trình nghieân cöùu hoøan chænh veà thöïc traïng GTNT vaø tìm ra caùc yeáu toá haïn cheá hieän quaû GTNT, nhaèm ñeà ra caùc bieän phaùp khaéc phuïc phuø hôïp. 7 ÔÛ Vieät Nam, kyõ thuaät mieãn dòch phoùng xaï (RIA) coøn ít ñöôïc bieát ñeán, trong khi treân theá giôùi, kyõ thuaät naøy ñaõ vaø ñang ñöôïc xem nhö moät trong nhöõng coâng cuï nghieân cöùu hieäu quaû sinh saûn boø söõa. Kyõ thuaät RIA giuùp caùc nhaø nghieân cöùu, kyõ thuaät vieân hieåu roõ baûn chaát cuûa caùc hieän töôïng sinh lyù sinh saûn boø söõa nhö: chu kyø ñoäng duïc, bieåu hieän ñoäng duïc, roái loaïn sinh saûn (RLSS) … Trong ñeà taøi naøy kyõ thuaät RIA – progesterone ñaõ ñöôïc söû duïng treân boø söõa vaø khai thaùc toái ña nhöõng theá maïnh cuûa noù nhaèm nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà nhö : xaùc ñònh thôøi ñieåm GTNT, xaùc ñònh caùc tình traïng RLSS do kích thích toá (KTT), keát hôïp vôùi caùc bieän phaùp kyõ thuaät khaùc ñeå caûi thieän tình traïng sinh saûn keùm cuûa boø söõa. 1.4 Boá cuïc cuûa luaän aùn Noäi dung chính cuûa luaän aùn coù 128 trang, vôùi 26 baûng, 25 hình vaø 1 sô ñoà, bao goàm caùc phaàn sau: Môû ñaàu (6 trang), Toång quan vaø löôïc duyeät caùc coâng trình (47 trang), Noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu (15 trang), Keát quaû vaø thaûo luaän (57 trang), Keát luaän vaø ñeà nghò (3 trang). Trong luaän aùn coøn coù 150 taøi lieäu tham khaûo, 8 phuï luïc. 2 2. TOÅNG QUAN 2.1 GTNT treân theá giôùi vaø Vieät Nam. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán hieäu quaû GTNT Nhìn chung, so vôùi moät soá nöôùc ôû chaâu AÙ vaø Myõ La tinh, hieäu quaû GTNT boø söõa ôû Vieät Nam ñaït khaù cao vôùi tyû leä thuï thai (TLTT) laø 61,7% trong laàn GTNT ñaàu tieân. Tuy nhieân, so vôùi caùc nöôùc coù neàn chaên nuoâi phaùt trieån nhö Canada, Myõ… GTNT boø söõa ôû Vieät Nam caàn ñöôïc caûi thieän nhieàu hôn nöõa ñeå ñaït 75% TLTT trong laàn GTNT ñaàu tieân. Moät soá yeáu toá coù aûnh höôûng ñeán hieäu quaû GTNT laø: khaû naêng thuï tinh cuûa boø caùi, chaát löôïng tinh söû duïng, trình ñoä tay ngheà cuûa daãn tinh vieân (DTV) vaø trình ñoä quaûn lyù, chaêm soùc nuoâi döôõng cuûa ngöôøi noâng daân. ÔÛ Vieät Nam, GTNT boø söõa coøn nhieàu yeáu toá haïn cheá nhö: chöa thöïc hieän kieåm tra ñôøi sau ñoái vôùi boø ñöïc gioáng trong nöôùc, chöa quaûn lyù ñöôïc chaát löôïng tinh nhaäp, heä thoáng GTNT chöa ñoàng ñeàu vaø roäng khaép, chöa quaûn lyù ñöôïc ñoäi nguõ DTV tö nhaân, vieäc traû chi phí GTNT chöa phuø hôïp, thieáu thoâng tin… 2.2 Sinh saûn cuûa boø caùi. 2.2.1 Sinh lyù sinh saûn boø caùi Hình 2.4 Cô cheá ñieàu hoøa chu kyø ñoäng duïc boø 3 Hình 2.5 Söï thay ñoåi haøm löôïng caùc loaïi hormone trong maùu trong chu kyø ñoäng duïc bình thöôøng ôû boø (nguoàn cuûa hình 2.4 & 2.5: Reproduction in Cattle, Intervet,1989) Hình 2.4 vaø 2.5 cho thaáy vai troø vaø thôøi gian hieän höõu keùo daøi cuûa progesterone trong chu kyø ñoäng duïc bình thöôøng ôû boø. Ñaây laø hai yeáu toá quyeát ñònh, khieán cho progesterone ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong caùc nghieân cöùu veà sinh saûn boø. 2.2.2 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán KNSS boø söõa Coù raát nhieàu yeáu toá aûnh höôûng ñeán KNSS boø söõa ñöôïc Lotthammer (1991) toång keát trong Baûng 2.5 [102, 36-47]. Baûng 2.5 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán KNSS boø söõa Caùc nhaân toá aûnh höôûng Möùc ñoä aûnh höôûng 2.2.3.1 Nhaân toá gioáng boø caùi 10% 2.3.3.2 Nhaân toá (chaát löôïng tinh) boø ñöïc 10% 2.2.3.3 Ñieàu kieän moâi tröôøng 80% a. Khí haäu: bao goàm nhieät ñoä, aåm ñoä. b. Beänh taät:beänh truyeàn nhieãm,beänh kyù sinh truøng c. Söï quaûn lyù cuûa noâng hoä, bao goàm : 9 Ñieàu kieän veä sinh chuoàng traïi. 9 Phaùt hieän ñoäng duïc. 9 Aûnh höôûng cuûa vieäc cho beâ buù. 9 Cheá ñoä nuoâi döôõng. 4 Trong soá caùc nhaân toá ñieàu kieän moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán sinh saûn boø söõa, 50% laø do vaán ñeà dinh döôõng khi loïai boû caùc vaán ñeà cuûa beänh truyeàn nhieãm [102, 47]. Tuy nhieân, raát nhieàu tröôøng hôïp möùc dinh döôõng keùm laø nguyeân nhaân tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp gia taêng beänh truyeàn nhieãm. Vì vaäy, cheá ñoä dinh döôõng caân baèng raát quan troïng ñeå boø söõa coù söùc saûn xuaát söõa vaø sinh saûn toát. 2.2.3 Kyõ thuaät mieãn dòch phoùng xaï (Radio Immuno Assay – RIA) vaø öùng duïng trong vieäc caûi thieän sinh saûn boø söõa Vì haøm löôïng progesterone trong maùu hay söõa boø raát thaáp (10–6 g, moät phaàn trieäu gram), neân chæ coù kyõ thuaät ño löôøng vôùi ñoä chính xaùc cao nhö kyõ thuaät RIA (möùc chính xaùc ñeán 10–8 g, moät phaàn traêm trieäu gram), môùi cho nhöõng keát quaû ñaùng tin caäy. Do ñoù, kyõ thuaät RIA hieän ñöôïc nhieàu nöôùc söû duïng roäng raõi trong caùc lónh vöïc nghieân cöùu nhö: ƒ Nghieân cöùu ñoäng thaùi progesterone trong chu kyø ñoäng duïc bình thöôøng vaø baát thöôøng ôû boø. ƒ Nghieân cöùu söï hoaït ñoäng cuûa buoàng tröùng sau khi sinh. ƒ Caùc nghieân cöùu caûi thieän sinh saûn boø: xaùc ñònh thôøi ñieåm GTNT vaø khaû naêng thuï thai, chaån ñoaùn sôùm coù thai, keát hôïp vôùi khaùm tröïc traøng trong chaån ñoaùn khoái u treân buoàng tröùng, keát hôïp vôùi caùc bieän phaùp ñieàu trò RLSS baèng kích duïc toá (KDT). ƒ Nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä chaêm soùc, nuoâi döôõng leân KNSS boø söõa. 3. NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 3.1 Giai ñoïan 1: Ñieàu tra hieän traïng sinh saûn vaø GTNT boø söõa khu vöïc TPHCM nhaèm xaùc ñònh moät soá yeáu toá haïn cheá. 5 Töø thaùng 03/1995 ñeán 03/1996, tieán haønh ñieàu tra vaø thu thaäp taát caû soá lieäu lieân quan ñeán 825 laàn GTNT cuûa 04 DTV, treân 580 boø caùi nuoâi ôû 480 hoä thuoäc 04 quaän, huyeän Taân Bình, Goø Vaáp, Hoùc Moân, Thuû Ñöùc. Söû duïng phaàn meàm chuyeân duïng AIDA (Artificial Insemination Database Application) do cô quan Naêng löôïng Nguyeân töû Quoác teá (IAEA) vaø tröôøng ñaïi hoïc Wisconsin soaïn thaûo, ñeå toång hôïp vaø phaân tích caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán hieäu quaû GTNT. Duøng kyõ thuaät RIA xaùc ñònh haøm löôïng progesterone ôû 3 thôøi ñieåm: ngay khi GTNT, ngaøy 10-11 vaø ngaøy 21-22 sau GTNT ñeå ñaùnh giaù thôøi ñieåm GTNT vaø goùp phaàn tìm ra caùc yeáu toá haïn cheá hieäu quaû GTNT. 3.2 Giai ñoïan 2: Söû duïng moät soá bieän phaùp kyõ thuaät keát hôïp kyõ thuaät RIA ñeå caûi thieän khaû naêng sinh saûn boø söõa. 3.2.1 Thí nghieäm 1: Söû duïng kyõ thuaät RIA ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa cheá ñoä nuoâi döôõng vaø ñieåm theå traïng cuoái thai kyø leân KNSS boø söõa Töø 06/1996 - 04/1997 vaø töø 11/1997 - 03/1998, tieán haønh ghi cheùp khaåu phaàn aên cuûa 94 boø lai höôùng söõa trong hai giai ñoaïn: caïn söõa vaø vaét söõa (töø khi ñeû ñeán khi thuï thai trôû laïi). Söû duïng baûng Thaønh phaàn vaø giaù trò dinh döôõng thöùc aên gia suùc – gia caàm Vieät Nam (1995) ñeå tính möùc cung caáp dinh döôõng (ME, CP…) trong khaåu phaàn. Xaùc ñònh nhu caàu dinh döôõng cuûa töøng boø thí nghieäm trong töøng giai ñoaïn döïa treân troïng löôïng, thaùng mang thai vaø naêng suaát söõa theo tieâu chuaån cuûa NRC (1989). Duøng heä thoáng chaám ñieåm theå traïng (BCS – Body Condition Score cuûa Edmonson vaø ctv, 1989) ñeå ñaùnh giaù theå traïng boø söõa haøng thaùng. Töø ñoù, xaùc ñònh söï aûnh höôûng cuûa dinh döôõng trong khaåu phaàn (caùc möùc ME, coû 6 xanh) vaø ñieåm theå traïng ñeán KNSS boø lai höôùng söõa. Duøng kyõ thuaät RIA-progesterone ñeå ñaùnh giaù söï aûnh höôûng cuûa dinh döôõng trong khaåu phaàn leân söï hoaït ñoäng trôû laïi thöïc söï cuûa buoàng tröùng sau khi sinh. 3.2.2 Thí nghieäm 2: Söû duïng kyõ thuaät RIA-progesterone ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa vieäc duøng khaùng sinh ngaên ngöøa vieâm nhieãm sau khi sinh leân khaû naêng sinh saûn boø söõa Töø thaùng 03/1998 ñeán 12/1998, söû duïng vieân khaùng sinh Chlor-Tetracycline 0,50 g ñaët vaøo trong töû cung cuûa 15 boø lai höôùng söõa ngay sau khi sinh. So saùnh tyû leä vieâm nhieãm ñöôøng sinh saûn cuûa nhoùm boø thí nghieäm vôùi 12 boø ñoái chöùng, trong giai ñoaïn töø khi ñeû ñeán khi thuï thai laïi. Söû duïng kyõ thuaät RIA-progesterone ñeå ñaùnh giaù söï hoaït ñoäng trôû laïi thöïc söï cuûa buoàng tröùng ôû hai nhoùm boø. 3.2.3 Thí nghieäm 3: Söû duïng kyõ thuaät RIA ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa phöông phaùp khaùm tröïc traøng vaø söû duïng kích duïc toá trong chaån ñoùan vaø ñieàu trò roái loïan sinh saûn (RLSS) boø söõa Töø 12/1999 ñeán 12/2000, söû duïng kyõ thuaät RIA- progesterone ñeå xaùc ñònh tình traïng hoaït ñoäng thöïc söï cuûa buoàng tröùng. So saùnh vôùi kyõ thuaät khaùm tröïc traøng ñeå chaån ñoaùn caùc tröôøng hôïp RLSS treân 40 boø caùi, trong giai ñoaïn sau khi sinh. Tieáp tuïc söû duïng kyõ thuaät RIA-progesterone ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc bieän phaùp xöû lyù RLSS cho boø söõa hieän nay, phaân tích nguyeân nhaân thaønh coâng hay thaát baïi trong töøng tröôøng hôïp. 3.3 Phöông phaùp tieán haønh kyõ thuaät RIA Kyõ thuaät mieãn dòch phoùng xaï RIA laø kyõ thuaät ño löôøng haøm löôïng caùc loaïi KTT sinh saûn nhö progesterone trong maùu hay 7 söõa boø, vôùi ñoä chính xaùc cao. Kyõ thuaät naøy ñöôïc thöïc hieän bôûi chính taùc giaû, ñöôïc söû duïng nhö coâng cuï chính vaø xuyeân suoát trong caùc thí nghieäm cuûa luaän aùn. Caùc böôùc tieán haønh kyõ thuaät RIA ñöôïc moâ taû chi tieát trong luaän aùn (trang 66 – 68). 4. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 4.1 Giai ñoïan 1: Xaùc ñònh hieän traïng sinh saûn, hieäu quaû GTNT boø söõa khu vöïc TPHCM ñeå tìm ra caùc yeáu toá haïn cheá 4.1.1 Hieän traïng sinh saûn vaø GTNT boø söõa khu vöïc TP.HCM Khoaûng caùch töø khi ñeû ñeán GTNT laàn ñaàu vaø thuï thai coøn khaù daøi (108 ngaøy vaø 119 ngaøy). Do ñoù ñaõ keùo daøi khoaûng caùch hai löùa ñeû laø 13,3 thaùng so vôùi möùc caàn ñaït (12-12,5 thaùng). Caùc chæ tieâu sinh saûn cuûa ñaøn boø söõa neâu treân, chöùng toû coøn nhieàu yeáu toá haïn cheá hieäu quaû GTNT vaø KNSS cuûa ñaøn boø caùi trong chaên nuoâi boø söõa taïi Vieät Nam. Baûng 4.10 Hieäu quaû chung GTNT boø söõa trong vuøng ñieàu tra Caùc chæ tieâu theo doõi ÑVT Keát quûa Soá boø ñöôïc GTNT Con 580 Toång soá laàn GTNT Laàn 825 Soá boø thuï thai ôû laàn GTNT ñaàu Con 358 Soá boø thuï thai ôû caùc laàn GTNT Con 564 TLTT ôû laàn GTNT ñaàu % 61,7 TLTT ôû caùc laàn GTNT % 68,4 Heä soá phoái ñaäu (laàn phoái / thuï thai) 1,5 Khoaûng caùch ñeû – GTNT ñaàu Ngaøy 108 ± 34,6 Khoaûng caùch ñeû - thuï thai Ngaøy 119 ± 39,1 4.1.2 Caùc yeáu toá haïn cheá sinh saûn & hieäu quaû GTNT boø 4.1.2.1 Caùc yeáu toá haïn cheá cuûa boø caùi a. Aûnh höôûng cuûa yeáu toá gioáng, löùa ñeû, tình traïng khi ñeû 8 Baûng 4.11 Aûnh höôûng cuûa gioáng vaø löùa ñeû cuûa boø leân TLTT Kh. caùch töø khi ñeû ñeán (ngaøy) Caùc chæ tieâu theo doõi Soá laàn GTNT TLTT (%) Heä soá phoái ñaäu (laàn phoái) GTNT Thuï thai * Gioáng boø : 50% HF 75% HF 87.5% HF 813 234 549 30 68,6 73.1 67.0 63.3 1,5 1.4 1.5 1.6 103 ± 32 110 ± 35 111 ± 32 112 ± 37 122 ± 40 125 ± 36 * Löùa ñeû : Löùa 1 2 3 4 5 6 823 325 274 110 66 40 8 68,4 65.5 67.9 73.6 69.7 80.0 62.5 1,5 1.5 1.5 1.4 1.4 1.3 1.6 104 ± 37 110 ± 35 112 ± 27 103 ± 34 112 ± 36 103 ± 18 117 ± 42 121 ± 39 121 ± 33 115 ± 38 119 ± 39 116 ± 27 * Tình traïng ñeû Bình thöôøng Soùt nhau 815 747 68 68,2 67.7 73.5 1,5 1.5 1.4 107 ± 34 116 ± 39 118 ± 39 125 ± 46 * Ghi chuù: Soá lieäu ñieàu tra treân 825 laàn GTNT ) Khi tyû leä maùu boø Holstein Friesian (HF) taêng leân ñaõ laøm giaûm TLTT moät caùch roõ reät (50% HF: 73,1%; 75% HF: 67,0%; 87.5% HF : 63,3%). Heä soá phoái ñaäu cuõng taêng daàn theo tyû leä maùu HF (50% HF: 1,4 laàn; 75% HF: 1,5 laàn vaø 87,5% HF: 1,6 laàn), do ñoù laøm giaûm hieäu quaû kinh teá trong chaên nuoâi boø söõa. Ngöôøi chaên nuoâi phaûi maát theâm töø 8.000- 14.000 VND ñeå coù 1 boø caùi thuï thai. ) Khi löùa ñeû gia taêng thì TLTT cuõng taêng leân. Thöïc teá cho thaáy, coå töû cung boø raï thöôøng lôùn hôn vaø môû to hôn giuùp DTV deã daøng thao taùc khi GTNT ñoái vôùi boø raï, giuùp cho GTNT ñaït TLTT cao hôn ôû boø raï. TLTT ñaït möùc toát nhaát ôû nhoùm boø ñeû löùa thöù 5 (80,0%) vaø seõ giaûm daàn (62,5% ôû nhoùm boø ñeû löùa 9 thöù 6). Traéc nghieäm χ2 cho thaáy TLTT ôû löùa 5 sai khaùc coù yù nghóa so vôùi löùa 1, löùa 2 (P<0,05). ) Boø caùi duø bò soùt nhau nhöng ñöôïc chöõa trò toát seõ khoâng aûnh höôûng ñeán hieäu quaû laàn GTNT keá tieáp, TLTT giöõa hai nhoùm laø 67,7% vaø 73,5% (P>0,05). Tuy nhieân, khi bò soùt nhau boø caùi phaûi maát nhieàu thôøi gian hôn ñeå cô quan sinh saûn bình phuïc trôû laïi, neân khoaûng caùch töø khi ñeû ñeán GTNT laàn ñaàu vaø thuï thai ôû nhoùm naøy laïi keùo daøi hôn so vôùi nhoùm boø ñeû bình thöôøng (116 so vôùi 107 ngaøy vaø 125 so vôùi 118 ngaøy). b/ Aûnh höôûng cuûa saûn xuaát söõa ngaøy GTNT ñeán TLTT Baûng 4.12 Aûnh höôûng cuûa saûn suaát söõa trong ngaøy GTNT Kh. caùch töø khi ñeû ñeán (ngaøy) Caùc chæ tieâu theo doõi Soá laàn GTNT TLTT (%) GTNT Thuï thai Heä soá phoái ñaäu (laàn) * Naêng suaát söõa ôû ngaøy GTNT (lít/con/ngaøy) 795 67,9 1,47 11-15 16-20 >20 305 455 35 71.8 66.2 57.1 111 ± 37 104 ± 32 116 ± 28 125 ± 41 112 ± 34 125 ± 29 1.4 1.5 1.8 * Caùch vaét söõa 815 68,3 1,46 Vaét söõa+beâbuù ø Chæ vaét söõa 628 187 64.3 81.8 106 ± 34 121 ± 43 107 ± 32 150 ± 36 1.6 1.2 * Ghi chuù: Soá lieäu ñieàu tra treân 825 laàn GTNT ) Nhoùm boø coù naêng suaát söõa cao (>20 lít/ngaøy), ñaït TLTT thaáp hôn so vôùi nhoùm boø coù naêng suaát söõa trung bình 11-20 lít (57,1% so vôùi 66,2-71,8%) (Baûng 4.12). Chuû yeáu do trình ñoä cuûa noâng daân veà chaêm soùc nuoâi döôõng chöa ñaùp öùng vôùi nhoùm boø coù naêng suaát söõa cao. ) Nhoùm boø vaét söõa vaø cho beâ buù ñaït TLTT thaáp hôn nhoùm boø chæ vaét söõa (64,3% so vôùi 81,8%), (P<0,001). Nhöng 10 khoaûng caùch töø khi ñeû – GTNT laàn ñaàu vaø thuï thai ôû nhoùm boø vaét söõa vaø cho beâ buù laïi ngaén hôn töø 15-43 ngaøy (P<0,01). c/ Aûnh höôûng caùc daáu hieäu leân gioáng cuûa boø caùi (baûng 4.13) ) Hai nhoùm boø coù daáu hieäu leân gioáng: chaûy nöôùc nhôøn (chieám 63,36%) vaø phaûn xaï ñöùng yeân (chieám 29,18%) ñaõ ñaït TLTT cao 68,2% vaø 79,9% do vieäc GTNT ñaõ ñöôïc thöïc hieän gaàn ñuùng vôùi thôøi ñieåm thích hôïp. Hai nhoùm coøn laïi vôùi daáu hieäu leân gioáng chöa thích hôïp ñeå GTNT (boàn choàn, khoâng yeân hoaëc nhaûy choàm leân con khaùc), neân TLTT ñaït thaáp hôn nhieàu. Ñaëc bieät khi boø caùi coù daáu hieäu nhaûy leân con khaùc, TLTT seõ ñaït thaáp nhaát (22,2%). Baûng 4.13 Aûnh höôûng cuûa caùc daáu hieäu leân gioáng cuûa boø caùi Caùc chæ tieâu theo doõi Soá laàn GTNT Soá boø thuï thai (con) Tyû leä thuï thai (%) Heä soá phoái ñaäu (laàn) *Daáu hieäu leân gioáng cuûa boø caùi khi GTNT (quan saùt bôûi noâng daân) Chaûy chaát nhôøn Ñöùng yeân Boàn choàn, khoâng yeân Nhaûy leân con khaùc 519 239 43 18 354 191 10 4 68.2 79.9 23.3 22.2 1.5 1.3 4.3 4.5 * Loaïi dòch nhaày chaûy ra : Roõ vaø trong suoát Khoâng coù dòch nhaày 810 6 558 5 68.9 83.3 1.5 1.2 * Möùc ñoä môû coå töû cung Roõ Nheï 681 144 552 12 81.8 8.3 1.2 12 * Ghi chuù: Soá lieäu ñieàu tra treân 825 laàn GTNT ) Ña soá boø ñöôïc GTNT khi coù dòch nhaày chaûy ra trong suoát (chieám 99,26%) vaø ñaït TLTT khaù cao 68,9%. Nhoùm boø khoâng coù dòch nhaày khi GTNT chieám tyû leä raát nhoû (0,73%) coù 11 theå do boø caùi ñaõ qua giai ñoaïn leân gioáng hoaëc do söï quan saùt thieáu soùt cuûa ngöôøi noâng daân. ) Nhoùm boø coù ñoä môû coå töû cung roõ khi GTNT chieám ña soá (82,54%) vaø ñaït TLTT cao hôn haún so vôùi nhoùm boø coù ñoä môû coå töû cung nheï (81,1% so vôùi 8,3%). Coå töû cung môû roõ coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán thao taùc ñöa daãn tinh quaûn qua coå töû cung, giuùp DTV thöïc hieän thao taùc deã daøng vaø gieo tinh vaøo ñuùng vò trí caàn thieát giuùp naâng cao TLTT. Giöõa hai nhoùm naøy, TLTT sai khaùc raát coù yù nghóa (P<0,001). 4.1.2.2 Caùc yeáu toá haïn cheá cuûa noâng hoä ) TLTT thay ñoåi töø 66,7-72,2% giöõa caùc quaän huyeän ñieàu tra, cho thaáy trình ñoä chaên nuoâi boø söõa cuûa noâng daân ôû caùc quaän huyeän töông ñoái ngang nhau (P>0,05). Boø söõa ôû quaän Goø Vaáp coù khoaûng caùch ñeû-thuï thai khaù daøi (123 ngaøy). Vaán ñeà naøy coù theå do tình hình ñoâ thò hoùa ôû quaän Goø Vaáp laøm giaûm löôïng coû xanh cung caáp cho ñaøn boø vaø giaûm dieän tích vaän ñoäng caàn thieát cho boø caùi. ) Caùc loaïi khaåu phaàn coù coû xanh ñeàu giuùp boø caùi ñaït TLTT cao hôn (65,6-72,7%) so vôùi khaåu phaàn khoâng coù coû xanh (55,6%). Khaåu phaàn khoâng coù coû xanh laøm gia taêng ñaùng keå heä soá phoái (töø 1.4 leân 1.8), taêng chi phí cho GTNT laø 16.000 VND/1 löùa ñeû vaø ñaõ keùo daøi quaù möùc khoaûng caùch töø khi ñeû khi thuï thai (161 ngaøy). ) Aûnh höôûng cuûa khoaûng thôøi gian töø khi baét ñaàu ñoäng duïc ñeán GTNT: Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo khoaûng thôøi gian chuû noâng hoä phaùt hieän ñoäng duïc vaø baùo cho DTV ñeán GTNT cho boø caùi. Thôøi ñieåm GTNT quaù sôùm (≤ 12 giôø) hoaëc quaù muoän (≥ 30 giôø) so vôùi thôøi ñieåm baét ñaàu leân gioáng ñeàu cho TLTT 12 thaáp (53,2-61,6%). Khoaûng thôøi gian thích hôïp nhaát cho vieäc GTNT laø töø 14-24 giôø sau khi boø baét ñaàu leân gioáng. GTNT trong khoaûng thôøi gian naøy cho TLTT cao (63,4-74,1%) Baûng 4.14 Aûnh höôûng cuûa noâng hoä leân TLTT boø söõa Khoûang caùch töø khi ñeû ñeán (ngaøy) Caùc thoâng soá Soá laàn GTNT TLTT (%) Heä soá phoái ñaäu (laàn) GTNT Thuï thai * Quaän, huyeän Goø Vaáp Taân Bình Thuû Ñöùc Hoùc Moân 821 115 111 21 574 68,2 72.2 66.7 66.7 67.8 1,5 1.4 1.5 1.5 1.5 114 ± 15 107 ± 28 106 ± 14 106 ± 35 123 ± 18 119 ± 23 117 ± 20 118 ± 38 * Loaïi khaåu phaàn 822 68,4 1,5 Coû+TAÊ tinh+PPP Coû + TAÊ tinh Coû + PPP PPP + TAÊ tinh . 770 32 11 9 68.8 65.6 72.2 55.6 1.5 1.5 1.4 1.8 107 ± 35 97 ± 28 114 ± 28 144 ± 40 119 ± 39 110 ± 33 125 ± 36 161 ± 29 * Thôøi gian töø khi baét ñaàu ñoäng duïc ñeán GTNT (giôø) 12 18 24 30 36 ≥ 42 88 471 172 33 47 11 61.6 74.1 63.4 60.6 53.2 27.3 1.7 1.4 1.6 1.7 1.9 3.7 * Thôøi ñieåm GTNT 825 68,4 1,5 Saùng Chieàu 449 376 78.2 56.6 1.3 1.8 * Ghi chuù: Soá lieäu ñieàu tra treân 825 laàn GTNT ) Thôøi gian GTNT vaøo buoåi saùng hay chieàu: coù aûnh höôûng ñeán TLTT 78,2% vaøo buoåi saùng so vôùi 56.6% vaøo buoåi chieàu. Coù theå do thôøi tieát vaø nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng trong buoåi saùng taùc ñoäng leân sinh lyù cuûa gia suùc toát hôn so vôùi buoåi chieàu [4] (P<0,001). 4.1.2.3 Yeáu toá haïn cheá cuûa (chaát löôïng tinh) boø ñöïc 13 Taát caû caùc loaïi tinh boø hieän ñang söû duïng ñeå GTNT cho boø söõa trong ñeà taøi ñeàu ñöôïc kieåm tra 2 chæ tieâu: hoaït löïc sau khi tan baêng vaø noàng ñoä (Phuï luïc 7). Soá lieäu cho thaáy, caùc yeáu toá nhö nguoàn tinh (ngoaïi nhaäp, trong nöôùc), loaïi tinh (vieân hay coïng raï), gioáng boø ñöïc chöa coù aûnh höôûng roõ reät ñeán tyû leä thuï thai (P>0,05). 4.1.2.4 Yeáu toá haïn cheá cuûa DTV Nhìn chung, tyû leä thuï thai cuûa boø khoâng coù söï khaùc bieät giöõa caùc DTV (P>0,05). Tuy nhieân, khoâng phaûi taát caû caùc DTV boø söõa ôû khu vöïc naøy ñeàu ñaït hieäu quaû nhö nhau. 4.1.2.5 Aûnh höôûng cuûa muøa trong naêm leân tyû leä thuï thai Maëc duø tyû leä thuï thai bieán ñoäng theo thaùng nhöng nhìn chung tyû leä thuï thai cuûa muøa möa (68,8%) vaø muøa khoâ (68,0%) sai khaùc khoâng coù yù nghóa (P>0,05), 4.1.2.6 Söû duïng kyõ thuaät RIA-progesterone goùp phaàn tìm ra yeáu toá haïn cheá sinh saûn vaø hieäu quaû GTNT boø söõa Hôn 2.000 maãu söõa ñaõ ñöôïc thu thaäp töø 825 laàn GTNT (3 maãu cho 1 laàn GTNT). Haøm löôïng progesterone ôû 3 thôøi ñieåm khaùc nhau (ngaøy 0, ngaøy 10-12 vaø ngaøy 22-24 sau khi GTNT) ñaõ giuùp chuùng ta hieåu roõ hôn veà söï hoaït ñoäng thöïc söï cuûa buoàng tröùng khi thöïc hieän GTNT vaø trong suoát chu kyø leân gioáng keá tieáp. Ñieàu ñoù giuùp chuùng ta ñaùnh giaù chính xaùc hôn nguyeân nhaân thaønh coâng vaø thaát baïi cuûa GTNT. • Haøm löôïng progesterone vaøo ngaøy GTNT (ngaøy 0) ñöôïc söû duïng ñeå kieåm tra thôøi ñieåm GTNT coù chính xaùc hay khoâng. Keát quaû cho thaáy coù 769 laàn GTNT (94%) thöïc hieän luùc haøm löôïng progesterone thaáp (0,21 nmol/lít), nghóa laø khoâng coù theå vaøng toàn taïi. Chæ coù 52 laàn GTNT (6,33%) sai thôøi ñieåm, 14 bao goàm: 12 laàn GTNT khi coù theå vaøng ñang hoaït ñoäng (1,46%) vôùi haøm löôïng progesterone laø 4,79 nmol/lít vaø 40 laàn GTNT (4,87%) quaù sôùm hoaëc quaù treã so vôùi thôøi ñieåm GTNT caàn thieát, vôùi haøm löôïng progesterone trong khoaûng nhoû hôn 1 vaø lôùn hôn 3nmol/lít. • Haøm löôïng progesterone vaøo 3 thôøi ñieåm vaø keát quaû khaùm tröïc traøng ñöôïc söû duïng ñeå xaùc nhaän caùc tình traïng: coù thai, cheát phoâi, GTNT khi ñang mang thai hay khoâng ñoäng duïc. Keát quaû cho thaáy: 716 laàn GTNT ñuùng thôøi ñieåm caàn thieát vaø treân boø coù chu kyø ruïng tröùng bình thöôøng (nhoùm A+B+C). Trong soá ñoù coù 546 laàn GTNT (68,6%) ñaït keát quaû boø caùi coù thai (nhoùm A, chaån ñoaùn coù thai ñöôïc xaùc ñònh qua RIA- progesterone vaø khaùm tröïc traøng); 146 laàn GTNT (18,3%) khi boø caùi ñang trong tình traïng sinh saûn keùm hoaëc do nuoâi döôõng chaêm soùc khoâng thích hôïp neân phoâi cheát sôùm (nhoùm B); vaø 24 laàn GTNT (3,0%) ñaït keát quaû boø caùi coù thai (qua chaån ñoaùn baèng RIA-progesterone vaøo ngaøy 21 sau GTNT) nhöng do cheá ñoä quaûn lyù nuoâi döôõng quaù keùm ñaõ daãn ñeán hieän töôïng cheát phoâi treã (khaùm tröïc traøng vaøo ngaøy 75-90 sau GTNT cho thaáy boø khoâng coù thai, nhoùm C). Coù 03 laàn GTNT treân boø caùi ñoäng duïc giaû nhöng khoâng bieát ñaõ coù thai hay toàn löu hoaøng theå (0,4%). Coù 4 laàn GTNT treân boø caùi ñoäng duïc yeáu (0,5%) vaø 73 laàn GTNT (9,2%) GTNT quaù sôùm hay quaù treã. 4.2 Giai ñoïan 2: Söû duïng moät soá bieän phaùp kyõ thuaät keát hôïp kyõ thuaät RIA ñeå caûi thieän khaû naêng sinh saûn boø söõa. 15 4.2.1 Thí nghieäm 1. Söû duïng kyõ thuaät RIA ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa cheá ñoä nuoâi döôõng vaø ñieåm theå traïng cuoái thai kyø leân KNSS boø söõa. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 ha øm lö ôïn g pr og es te ro ne (n m ol /L ) Nhoùm thieáu ME 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 ha øm lö ôïn g pr og es te ro ne (n m ol /L ) Nhoùm ñuû ME 0 2 4 6 8 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 ha øm lö ôïn g pr og es te ro ne (n m ol /L ) Nhoùm thöøa ME Hình 4.17 Ñoäng thaùi progesterone ôû 3 nhoùm boø minh hoïa söï aûnh höôûng cuûa caùc möùc ME trong khaåu phaàn leân söï hoaït ñoäng cuûa buoàng tröùng sau khi sinh Buoàng tröùng hoaït ñoäng – P4 peak GTNT 1 GTNT Thuï thai Leân gioáng Buoàng tröùng hoaït ñoäng – P4 peak Buoàng tröùng hoaït ñoäng – P4 peak GTNT Thuï thai Leân gioáng Leân gioáng GTNT 1 GTNT Thuï thai GTNT Thuï thai 16 So vôùi nhoùm boø ñuû ME, khoûang caùch töø khi ñeû ñeán khi leân gioáng, GTNT vaø thuï thai ôû nhoùm boø thöøa ME daøi hôn roõ reät (97, 113 vaø 142 ngaøy so vôùi 50, 59 vaø 74 ngaøy, töông öùng) (P<0,01) vaø TLTT thaáp hôn (53,19% so vôùi 61,35%, töông öùng). Töông töï nhö vaäy, nhoùm boø thieáu ME coù khoûang caùch töø khi ñeû ñeán khi GTNT, thuï thai daøi hôn vaø TLTT thaáp hôn roõ reät so vôùi nhoùm ñuû ME (105, 142 ngaøy vaø 45,% so vôùi 74, 96 ngaøy vaø 61,35%, töông öùng) (P<0,05) (Hình 4.17). Tyû leä soùt nhau cao nhaát ôû nhoùm thieáu ME (24%), keá ñeán laø nhoùm thöøa (11,5%) vaø thaáp nhaát ôû nhoùm ñuû ME (2,3%). B. Lieân quan giöõa ñieåm theå traïng cuoái thai kyø vôùi KNSS boø söõa Trong giai ñoïan cuoái thai kyø ñieåm theå traïng töông quan thuaän khaù chaët vôùi möùc cheânh leäch ME (R = 0,805) (phuï luïc 8) vaø phöông trình hoài quy tuyeán tính giöõa ñieåm theå traïng (Y) vôùi phaàn traêm cheânh leäch ME (x) trong giai ñoïan tröôùc ñeû laø: Y = 3,32 + 0,012 x (phuï luïc 8) Nhoùm boø coù ñieåm theå traïng trung bình (3,34 ñieåm) ñaõ ñaït KNSS khaù toát: heä soá phoái ñaäu laø 1,65 vaø khoûang caùch töø khi ñeû ñeán ngaøy leân gioáng, ngaøy phoái gioáng vaø ngaøy thuï thai laàn löôït laø 62, 81 vaø 107 ngaøy. So vôùi hai nhoùm boø coù theå traïng oám (2,73 ñieåm) vaø theå traïng hôi maäp (3,79 ñieåm), söï sai khaùc veà caùc chæ tieâu sinh saûn noùi treân raát coù yù nghóa (P<0,001). C. Aûnh höôûng cuûa löôïng coû xanh trong khaåu phaàn ñuû ME KNSS cuûa nhoùm boø aên ñuû coû (≥20kg/con/ngaøy) toát hôn so vôùi nhoùm boø aên thieáu coû (< 20kg/con/ngaøy). Caùc chæ tieâu sinh saûn nhö: khoûang caùch töø khi ñeû ñeán ngaøy leân gioáng laàn ñaàu, ngaøy GTNT, thuï thai vaø tyû leä thuï thai ôû nhoùm boø ñuû coû ñeàu toát hôn roõ reät so vôùi nhoùm boø thieáu coû (50, 64, 82 ngaøy vaø 17 71,4% so vôùi 70, 85, 112 ngaøy vaø 52,6%, töông öùng) (P<0,05). Aûnh höôûng cuûa coû xanh trong khaåu phaàn thoâng qua vai troø tích cöïc cuûa caùc phyto-hormone (KTT thöïc vaät) trong coû [87, 182], qua β-Carotene trong coû xanh, [80, 1069] vaø vitamin E trong coû leân KNSS cuûa boø söõa [102, 44]. Baûng 4.22 AÛnh höôûng cuûa löôïng coû xanh trong khaåu phaàn ñuû ME Caùc thoâng soá Nhoùm thieáu coû < 20kg/con/ngaøy Nhoùm ñuû coû ≥ 20kg/con/ngaøy Soá boø theo doõi (con) 20 23 Möùc cheânh leäch ME (%) - 4,9 ± 2,9 - 5,3 ± 2,9 Ñieåm theå traïng (1-5 ñieåm) 3,3 ± 0,2 3,2 ± 0,1 Troïng löôïng boø (kg) 415 ± 68 468 ± 52 Naêng suaát söõa (lít/con/ngaøy) 13,0 ± 4,3 15,8 ± 3,2 K. caùch töø khi ñeû ñeán (ngaøy) ‘ Leân gioáng laàn ñaàu ‘ GTNT laàn ñaàu ‘ Thuï thai 70 ± 26 * 85 ± 26 * 112 ± 36 ** 50 ± 26 64 ± 21 82 ± 16 Heä soá phoái ñaäu (laàn phoái/thuï thai) 1,9 ± 0,8 ** 1,4 ± 0,5 Söï sai khaùc so vôùi nhoùm ñuû coû : * P<0,05 ** P<0,01 *** P<0,001 4.2.2 Thí nghieäm 2. Moái lieân heä giöõa vieäc söû duïng khaùng sinh ngaên ngöøa vieâm nhieãm sau khi sinh vôùi kyõ thuaät RIA- progesterone vaø KNSS boø söõa Ñaët vieân khaùng sinh trong töû cung ngay sau khi sinh coù taùc duïng raát toát ñeå ngaên ngöøa tình traïng vieâm nhieãm ñöôøng sinh saûn. Tình traïng vieâm töû cung sau khi sinh ñaõ xaûy ra treân 25% soá boø ôû nhoùm ñoái chöùng vaø 0% ôû nhoùm thí nghieäm, phaûn aùnh roõ hieäu quaû cuûa bieän phaùp naøy. Tyû leä vieâm töû cung sau khi leân gioáng vaø phoái gioáng laàn ñaàu 18 giöõa hai nhoùm gaàn baèng nhau (20% so vôùi 16,67%, P>0,05) cho thaáy: vieäc giöõ veä sinh ñöôøng sinh saûn boø caùi phaûi tieáp tuïc ñöôïc thöïc hieän kyõ sau khi leân gioáng laàn ñaàu. Kyõ thuaät GTNT ôû Vieät Nam caàn boå sung theâm oáng nhöïa boïc ngoøai daãn tinh quaûn ñeå baûo ñaûm daãn tinh quaûn khoâng mang caùc maàm beänh töø aâm ñaïo vaøo trong töû cung Baûng 4.23 Moái lieân heä giöõa vieäc duøng khaùng sinh ngaên ngöøa vieâm nhieãm ñöôøng sinh duïc sau khi sinh vôùi progesterone (RIA) vaø sinh saûn boø söõa Loâ thí nghieäm (n=15 con) Loâ ñoái chöùng (n=12 con) Caùc chæ tieâu theo doõi N % N % Vieâm töû cung tröôùc khi leân gioáng laïi 0 0 3 25 Vieâm töû cung sau khi leân gioáng laïi 3 20 2 16,67 Khoûang caùch ñeû – ñænh P4* (ngaøy) 55 80 Khoûang caùch ñeû – leân gioáng laïi (ngaøy) 67 88 Khoûang caùch ñeû – GTNT (ngaøy) 90 96 Khoûang caùch ñeû – thuï thai (ngaøy) 124 132 TLTT cuûa laàn GTNT ñaàu tieân (%) 53,57 57,14 H._.