Vấn đề nhân cách con người trong cơ chế thị trường

tiÓu luËn triÕt häc vÊn ®Ò nh©n c¸ch con ng­êi trong c¬ chÕ thÞ tr­êng Lêi më ®Çu PhÇn I: TÝnh tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng . Kh¸i niÖm nÒn kinh tÕ ViÖt Nam Tr­íc thêi kú ®æi míi . Kinh tÕ thÞ tr­êng – b­íc ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan . PhÇn II: Vai trß cña chñ thÓ – x· héi c¸ nh©n – trong viÖc ®Þnh h­íng nh©n c¸ch . B¶n chÊt con ng­êi vµ sù h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi . Vai trß cña chñ thÓ x· héi – c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh h­íng nh©n c¸ch . PhÇn III: Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch . 1 Nh÷ng ¶nh h­áng tÝch cùc vµ tiªu cùc . Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña sù ¶nh h­ëng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Õn viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch . PhÇn VI : Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ lîi Ých gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi Sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®¹o ®øc ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong c¸c hµnh vi ®¹o ®øc thùc tÕ . C¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc . T¨ng c­êng vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc . Thay cho lêi kÕt Nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o . Lêi Më §Çu LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp nhau tõ thÊp lªn cao øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi phï hîp víi nã. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nèi tiÕp nhau lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Qu¸ tr×nh nµy ®­îc C-M¸c ph©n tÝch nghiªn cøu vµ kh¶ng ®Þnh ra r»ng sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña mét h×nh th¸i kinh tª - x· héi nhÊt ®Þnh B¾t nguÇn ®Çu tiªn tõ sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cñ lùc l­îng s¶n xuÊt – nh©n tè vËn ®éng nhÊt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt . Do yªu cÇu®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi cña loµi ng­êi lµ n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao ®éng nÆng nhäc, con ng­êi kh«ng ngõng c¶i tiÕn, chÕ t¹o c«ng cô s¶n xuÊt míi. §ång thêi víi sù tiÕn bé cña c«ng cô, tri thøc khoa häc, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ mäi kü n¨ng cña ng­êi lao ®éng còng ngµy cµng ph¸t triÓn. C¸c yÕu tè n¨ng ®éng nµy ®ång thêi thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¸c ®éng ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt, ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi nã theo quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi nã theo qui luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Sù lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt t¸c ®éng ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt m©u thuÉn tÊt yÕu sÏ n¶y sinh, lóc ®ã sÏ diÔn ra cuéc xung ®ét gay g¾t ph¸ vì quan hÖ s¶n xuÊt cò, thiÕt lËp mét quan hÖ s¶n xuÊt míi; h×nh thµnh mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc l­îng s¶n xuÊt tiÕp tôc ph¸t triÓn, trong ®ã c¸c yÕu tè lùc l­îng s¶n xuÊt,quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt, kiÕn tróc th­îng tÇng cã liªn hÖ biÖn chøng víi nhau th«ng qua cac quy luËt kh¸ch quan cña x· héi . Khi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt thay ®æi, mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n ra ®êi, nã ®ßi hái kiÕn tróc th­îng tÇng ph¶i ®­îc biÕn ®æi phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi ®ã. ChÝnh do t¸c ®éng cña quy luËt kh¸ch quan nµy mµ c¸c h×nh th¸i x· héi – kinh tÕ vËn ®éng vµ ph¸t triÓn nh­ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan cña con ng­êi . Trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm con ®­êng ®­a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®i nªn ®¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· lùa chän ®­êng lèi ®æi míi. C«ng cuéc ®æi míi b¾t ®Çu tõ n¨m 1986 chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §ång thêi nh÷ng gi¸ trÞ míi còng ®· ®­îc ®¹i héi VI cña §¶ng céng s¶n viÖt nam ( 1986) lùa chän vµ x¸c nhËn . §iÒu ®ã ®· t¹o ra nh÷ng ®éng lùc lµnh m¹nh, lµm nhén nhÞp c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, lµm t­¬i tØnh bé mÆt x· héi lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm cho ®Êt n­íc cã nh÷ng b­íc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y . C«ng cuéc ®æi míi ®· lµm thay ®æi bé mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi ®Æc biÕt lµ sù thay ®æi hÖ thèng gi¸ trÞ x· héi céng ®ång t¹o ra nh÷ng chuÈn mùc x· héi míi. §iÒu ®ã t¸c ®énh kh«ng nhá ®Õn c¸ch suy nghÜ vµ lèi sèng cña ng­êi d©n. ë con ng­êi ViÖt Nam dÇn h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ míi ®Æc biÖt lµ sù h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi; d©n chñ vµ c«ng b»ng x· héi: lîi Ých c¸ nh©n x· héi cïng nh÷ng m©u thuÉn vµ sù thèng nhÊt gi÷a chóng … Trong nh÷ng trang viÕt nµy, chóng t«i xin ®­îc ®Ò cËp ®Õn mét trong nh÷ng vÉn ®Ò ®ang ®­îc quan t©m ®ã lµ : Sù h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. a / Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ g× ? Kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung lµ mét h×nh thøc x· héi cña c¸c tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ, trong ®ã c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn th«ng qua viÖc mua b¸n trao ®æi b»ng tiÒn. Qu¸ tr×nh®ã chñ yÕu lµ do thÞ tr­êng ®iÒu tiÕt . b/ Nh©n c¸ch con ng­êi / Nh©n c¸ch con ng­êi lµ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh vµ phÈm chÊt x· héi – sinh lý t©m lý cña c¸ nh©n t¹o thµnh chØnh thÓ ®ãng vai trß chñ thÓ tù ý thøc, tù ®¸nh gi¸ , tù ®iÒu chØnh mäi ho¹t ®éng cña m×nh, lµ thÕ giíi bªn trong riªng biÖt cña mçi c¸ nh©n. Nãi c¸ch kh¸c, Nh©n c¸ch lµ nh÷ng gi¸ trÞ lµm ng­êi cña mçi c¸ nh©n . PhÇn I tÝnh tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng Kh¸i qu¸t nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc thêi kú ®æi míi : Suèt chiÒu dµi tiÕn tr×nh lÞch sö, n­íc ta liªn tiÕp chÞu sù x©m l­îc cña kÎ thï vµ lÞch sö còng ®· chøng minh d©n téc ta ®· anh dòng chiÕn ®Êu giµnh chiÕn th¾ng b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. §Êt n­íc ta lµ mét ®Êt n­íc giµu tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån nh©n lùc dåi dµo vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cho viÖc giao l­u quèc tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn lÞch sö chiÕn tranh liªn miªn ®· ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ cña nã. §ã lµ mét ®Êt n­íc mµ toµn bé søc ng­êi søc cña liªn tiÕp phôc vô c¸c cuéc chiÕn tranh chèng ph¸p vµ Mü, kinh tÕ kh«ng ®­îc chó träng ph¸t triÓn, ®· trë nªn nghÌo lµn l¹c hËu, kinh tÕ chËm ph¸t triÓn. CÇn cï ch¨m chØ, s¸ng t¹o, giµu nghÞ lùc lµ nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp cña ng­êi d©n ViÖt Nam. V× vËy chóng ta ®ang cè g¾ng tõng b­íc x©y dùng l¹i ®Êt n­íc víi ®Çy rÉy nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu . Thêi kú tr­íc n¨m 1986 , víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng ph¸t triÓn ®­îc thËm chÝ cã chiÒu h­íng cã ®×nh trÖ nguy hiÓm, nÒn s¶n xuÊt kh«ng ®ñ ®¸p øng nh­ cÇu ngµy cµng ®a d¹ng cña x· héi. Hoµn c¶nh n­íc ta tr­íc ®ã ®ang tõ mét n­íc thuéc ®ôa nöa phong kiÕn tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn chÕ ®é t­ v¶n chñ nghÜa. VÒ mÆt lÝ luËn, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc nµo ®ã th× míi thóc ®Èy sù biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt h×nh thµnh mét ph¸t triÓn s¶n xuÊt míi. Nh­ng thùc tÕ n­íc ta sau chiÕn tranh c¬ së vËt chÊt x· héi cßn nghÌo nµn, l¹c hËu, ®Êt n­íc cã 90% lµm n«ng nghiÖp, 95% d©n c­ mï ch÷. V× vËy lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn t¸c ®éng ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt cò lçi thêi nh»m ph¸ vì nã. H¬n n÷a víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, nhµ n­íc kh«ng cho phÐp tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, xo¸ bá mét c¸ch kh« cøng mäi sù t­ h÷u, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, nÒn kinh tÕ gÆp khã kh¨n nghiªm träng. 2. Kinh tÕ thÞ tr­êng – b­íc ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 trë l¹i ®©y cã lÏ kh«ng cßn mÊy ai nghi ngê vÒ vai trß cña s¶n xuÊt hµng ho¸, cña kinh tÕ thÞ tr­êng trong sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc ë thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Tuy vËy do nh÷ng quan niÖm tr­íc ë thêi kú qu¸ ®é lªn x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Tuy vËy do nh÷ng quan niÖm tr­íc ®©y vÒ mét chñ nghÜa kh«ng cã kinh tÕ hµng ho¸ , kh«ng cã quan hÖ thÞ tr­êng vµ b¶n th©n nÒn kinh tÕ l¹i cã tÝnh hai mÆt cña nã cho nªn trong thùc tÕ viÖc nhËn thøc cho ®óng vai trß cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®èi sù nghiÖp x©y dùng con ng­êi nh­ng vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i th¶o luËn. Nh­ chóng ta biÕt, C.M¸c vµ ¡ng-ghen kh«ng dù b¸o vÒ m« h×nh chñ nghÜa x· héi kh«ng cã kinh tÕ hµng ho¸. VI Lªnin, tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng m­êi còng cho trong chñ nghÜa x· héi , nÒn kinh tÕ hµng ho¸ sÏ bÞ xo¸ bá “ ®Ó tæ chøc nÒn s¶n xuÊt kh«ng cã nh÷ng nhµ kinh doanh”. ThÕ nh­ng khi néi chiÕn kÕt thóc trøoc nh÷ng nhiÖm vô nÆng nÒ cña viÖc kh«i phôc nÒn kinh tÕ kh¾c phôc hËu qu¶ cña chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn, Lªnin ®· quyÕt ®Þnh thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ mmíi, mµ néi dung chñ yÕu lµ thõa nhËn kinh tÕ hµng ho¸ thõa nhËn tù do bu«n b¸n cho phÐp tån t¹i ®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n, t­ nh©n, sö dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, xem chñ nghÜa t­ b¶n nhµ n­íc vµ hîp t¸c x· nh­ lµnh÷ng chiÕc cÇu nhá lªn chñ nghÜa x· héi Nh­ vËy, chÝnh Lªnin khi c¨n cø vµo ®iÓm xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi cßn thÊp ë n­íc Nga lóc b¾t ®Çu qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· ®Ò xuÊt m« h×nh chñ nghÜa x· héi cã vai trß cña kinh tÕ hµng ho¸ kinh tÕ thÞ tr­êng. Cã thÓ nãi suÊt mét thêi gian c¸c n­íc XHCN ( trong ®ã cã n­íc ta) ®· kh«ng nhËn thøc ®óng vai trß cu¶ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®èng nhÊt h×nh thøc së h÷u víi h×nh thøc tæ chøc nÒn kinh tÕ vµthµnh phÇn kinh tÕ coi nhÑ thËm chÝ phñ ®Þnh qui luËt gi¸ trÞ qui luËt cung cÇu chØ thÊy mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng phñ nhËn quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Do ®èi lËp kinh tÕ hµng ho¸ vµ thÞ tr­êng víi kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ cho thÞ tr­êng lµ ph¹m trï riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n cho nªn chóng tachØ thõa nhËn sù tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ trong khu©n khæ cña thÞ tr­êng. Bëi vËy chóng ta kh«ng t¹o ®­îc ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n¨ng xuÊt lao ®éng t¨ng chËm , g©y rèi lo¹n vµ ¸ch t¾c trong lÜnh vùc ph©n phèi l­u th«ng lµm cho nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh trangj kÐm n¨ng ®éng tr× trÖ. Do thùc tÕ ®ã tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, §¶ng vµ Nhµ n­¬chÝnh s¸ch ta ®· ph©n tÝch râ nguyªn nh©n thùc tr¹ng nÒn kinh tª vµ ®© thõa nhËn sai lÇm khuyÕt ®iÓm rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quÝ b¸u trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ quyÕt ®Þnh cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng co sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc. §¶ng ta ®· ®Ò ra chñ tr­¬ng; “ Qu¸ tr×nh tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín ë n­íc ta lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nÒn kinh tÕ cßn nhiÒu tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸… ViÖc sö dông ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ trong kÕ ho¹ch ho¸ kinh tÕ quèc d©n lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan…ViÖc sö dông quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ ®ßi hái s¶n xuÊt ph¶i g¾n víi thÞ tr­êng”. §­êng lèi ®óng ®¾n ®ã mét lÇn n÷a ®­îc chØ râ trong §¹i héi toµn quèc lÇn thø VII: “ §Ó ph¸t huy vai trß to lín c¶u nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i tiÕp tôc xã bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc b»ng Ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c”; “NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn … lµ hoµn toµn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i phãng vµ ph¸t huy ®­îc c¸c tiÒm n¨ng s¶n xuÊt trong x· héi”. §Õn §¹i héi toµn quèc lÇn thø VIII, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh râ h¬n vai trß cña kinh tÕ thÞ tr­êng: “ C¬ chÕ thÞ tr­êng ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc to lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nã ch¼ng nh÷ng kh«ng ®èi lËp mµ cßn lµ mét nh©n tè kh¸ch quan cÇn thiÕt cña viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo con ®­êng x· héi chñ nghÜa”. Kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ®ång nhÊt víi kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa, kh«ng ph¶i lµ thµnh qu¶ riªng cña chñ nghÜa t­ b¶n. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®· tõng xuÊt hiÖn kh¸ sím tr­íc chñ nghÜa t­ b¶n vµ lµ thµnh qu¶ chung cña v¨n minh loµi ng­êi. ViÖc chuyÓn ®Êt n­íc sang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ qu¸ tr×nh thay ®æi l¹i cÊu tróc nÒn s¶n xuÊt x· héi víi sù ®æi míi c¬ cÊu së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, c¬ cÊu sö dông nh©n lùc, lao ®éng … mµ cßn lµ ®æi míi nhiÒu mÆt, nhiÒu lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ – x· héi nh­ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ qu¶n lý x· héi, hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o c¸n bé, c¸c thiÕt chÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi. Cô thÓ lµ: Víi kinh tÕ thÞ tr­êng, qui luËt ph©n c«ng lao ®éng ®­îc diÔn ra m¹nh mÏ h¬n, ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, ®em l¹i hiÖu qu¶ cao cho sù ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. MÆt kh¸c kh«ng chØ dõng l¹i ë ph©n c«ng lao ®éng trong n­íc mµ cßn më réng ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §iÒu ®ã kh«ng chØ cho phÐp n­íc ta häc hái kinh nghiÖm cña c¸c n­íc tiªn tiÕn vÒ ph­¬ng diÖn lµm ¨n kinh tÕ mµ cßn cã thÓ giao l­u trong lÜnh vùc v¨n ho¸ x· héi… VÊn ®Ò së h÷u t­ nh©n vèn lµ sö h÷u c¬ b¶n vèn cã cña con ng­êi nh­ng ®· cã mét thêi gian dµi chóng ta kh«ng thõa nhËn mµ thËm chÝ cßn phñ ®Þnh mét c¸ch tuyÖt ®èi mäi h×nh thøc së h÷u t­ nh©n trong kinh doanh vµ lµm ¨n kinh tÕ. Kh¾c phôc sai lÇm ®ã, c¬ chÕ thÞ tr­êng víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ®· vµ ®ang tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi nh÷ng h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lao ®éng, t¹o ®éng lùc vµ m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng, c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh vµ cã hiÖu qu¶, gãp phÇn x©y dùng ®ång bé c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trªn con ®­êng ®i cña lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë c¸c n­íc XHCN ®· xuÊt hiÖn m« h×nh “ kinh tÕ chØ huy” hay m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu bao cÊp. M« h×nh nµy xÐt vÒ mÆt thùc chÊt lµ xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ c¬ së cña sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, vµ trong m« h×nh kinh tÕ ®ã quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ hÇu nh­ bÞ h×nh thøc ho¸ nÕu kh«ng muèn nãi lµ bÞ phñ nhËn. Cïng víi sù kÐm hiÖu qu¶ cña m« h×nh kinh tÕ ®ã th× chóng ph¶i thõa nhËn vai trß to lín cña kinh tÕ hµng ho¸ hay kinh tÕ thÞ tr­êng. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng b¶n th©n nã cã nh÷ng mÆt tÝch cùc lµ t¹o ra nh÷ng ®éng lùc míi ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o, khai th¸c mäi nguån lùc, ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao. §ã lµ nguån lùc tæng hîp to lín vÒ nhiÒu mÆt cã kh¶ n¨ng to lín ®­a nÒn kinh tÕ v­ît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®­a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn kÓ c¶ trong ®iÒu kiÖn vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn h¹n hÑp. H¬n n÷a, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ tiÒn ®Ò më ®­êng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nh»m x©y dùng nÒn t¶ng c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Tuy nhiªn, §¶ng ta kh«ng coi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng vµ v× vËy kh«ng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nã vÒ mäi ph­¬ng diÖn. Bëi lÏ viÖc tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña kinh tÕ thÞ tr­êng sÏ r¬i vµo mét sai lÇm nguy hiÓm tõ phÝa kh¸c. Kinh tÕ thÞ tr­êng b¶n th©n nã vèn cã nh÷ng giíi h¹n, khuyÕt tËt mang tÝnh tù ph¸t hÕt søc b­íng bØnh. H¬n thÕ n÷a, quan hÖ thÞ tr­êng cßn lµ m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó ph¸t sinh nhiÒu tiªu cùc vµ tÖ n¹n x· héi. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy, tuy míi ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr­êng ch­a ®­îc bao l©u, mµ bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu, nh­ lµm ¨n thuÇn tuý ch¹y theo lîi nhuËn ®·n ®Õn c¸c h×nh thøc lõa ®¶o, hèi lé, trèn thuÕ, nî nÇn khã tr¶, th­¬ng m¹i ho¸ mét c¸ch trµn lan, x©m nhËp c¶ vµo c¸c lÜnh vùc dÔ tæn th­¬ng nh­ ytÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸… lµm gi¸ trÞ ®¹o ®øc, tinh thÇn bÞ b¨ng ho¹i vµ xuèng cÊp, ®ång tiÒn ®· chi phèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi, sù ph©n ho¸ giµu nghÌo vµ bÊt c«ng x· héi cã chiÒu h­íng t¨ng lªn; lèi sèng Ých kû, thùc dông cã nguy c¬ ngµy cµng t¨ng … Sù ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ®· lµm cho hÖ thèng gi¸ trÞ x· héi cã Ýt nhiÒu thay ®æi cïng víi nh÷ng gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc míi ®· phÇn nµo chi phèi ®Õn ®êi sèng cña tõng c¸ nh©n trong x· héi tõ ®ã h×nh thµnh nªn nh÷ng con ng­êi míi. V× vËy viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ang lµ mét vÊn ®Ò ®­îc sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu kinh tÕ x· héi. PhÇn II Vai trß cña chñ thÓ – x· héi, c¸ nh©n trong viÖc ®Þnh h­íng nh©n c¸ch 1. B¶n chÊt con ng­êi vµ sù h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi: * Chñ nghÜa M¸c khi nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt con ng­êi ®· ®i tíi mét quan niÖm toµn diÖn vÒ con ng­êi hiÖn thùc, con ng­êi ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o tù nhiªn vµ x· héi. Chñ nghÜa M¸c xem xÐt con ng­êi nh­ mét thùc thÓ sinh vËt – x· héi. Con ng­êi lµ s¶n phÈm cña tù nhiª, lµ kÕt qu¶ cña sù tiÕn ho¸ l©u dµi cña giíi h÷u sinh. C¸i sinh häc trong con ng­êi qui ®Þnh sù h×nh thµnh nh÷ng hiÖn t­îng vµ qu¸ tr×nh t©m lý trong con ng­êi, lµ ®iÒu kiÖn qui ®Þnh sù tån t¹i cña con ng­êi. Con ng­êi lµ s¶n phÈm cña x· héi, lµ con ng­êi x· héi, mang tÝnh x· héi. Con ng­êi chØ cã thÓ tån t¹i ®­îc mét khi con ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n nhu cÇu sinh häc cña minhf. ChÝnh lao ®éng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h×nh thµnh con ng­êi vµ ý thøc. Lao ®éng lµ nguån gèc t¹o ra nÒn v¨n ho¸ vËt chÊt vµ tinh thÇn. MÆt kh¸c, trong lao ®éng, con ng­êi quan hÖ víi nhau trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, ®ã lµ nh÷ng quan hÖ nÒn t¶ng ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh c¸c quan hÖ x· héi kh¸c trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng tinh thÇn. Nh­ vËy, chÝnh lao ®éng ®· qui ®Þnh b¶n chÊt x· héi cña con ng­êi, qui ®Þnh c¸i x· héi trong con ng­êi, vµ c¸i x· héi ®Õn l­ît nã, l¹i qui ®Þnh sù h×nh thµnh c¸ nh©n vµ nh©n c¸ch. Víi t­ c¸ch lµ con ng­êi x· héi, lµ con ng­êi ho¹t ®éng thùc tiÕn, con ng­êi s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, t¸c ®éng vµo tù nhiªn ®Ó c¶i t¹o tù nhiªn. Trong qu¸ tr×nh c¶i biÕn tù nhiªn, con ng­êi còng t¹o ra lÞch sö cña m×nh. Con ng­êi kh«ng nh÷ng lµ s¶n phÈm cña x· héi mµ cßn lµ chñ thÓ c¶i t¹o x· héi. Tßm l¹i, con ng­êi lµ thùc thÓ thèng nhÊt sinh häc x· héi. “ Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng­êi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi”. Theo M¸c tr­íc hÕt, b¶n chÊt chung nhÊt, s©u s¾c nhÊt cña con ng­êi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi hiÖn t¹i vµ c¶ trong qu¸ khø. Hai lµ, b¶n chÊt con ng­êi kh«ng ph¶i lµ cè ®Þnh, bÊt biÕn mµ cã tÝnh lÞch sö - cô thÓ. Ba lµ, kh«ng thÓ hiÓu b¶n chÊt con ng­êi bªn ngoµi mèi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi. Tuy nhiªn ta cÇn thÊy r»ng M¸c kh«ng hÒ phñ nhËn mÆt tù nhiªn, c¸i sinh häc trong viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt con ng­êi. H¬n n÷a, c¸i b¶n chÊt kh«ng ph¶i lµ c¸i duy nhÊt mµ chØ lµ c¸i chung nhÊt, s©u s¾c nhÊt; do ®ã khi nhÊn m¹nh b¶n chÊt x· héi cña con ng­êi, trong khi nhËn rtâ c¸i x· héi kh«g thÓ t¸ch rêi c¸i sinh häc trong con ng­êi, ta cÇn ph¶i chó ý tíi tÝnh riÒn biÖt vµ phong phó cña mçi c¸ nh©n ®­îc qui ®Þnh bëi t­ chÊt di truyÒn häc, yÕu tè b¶n n¨ng vµ trùc gi¸c, yÕu tè tù ý thøc, c¸i t«i cña chñ thÓ. Nh­ vËy sÏ lµ sai lÇm nÕu kh«ng hiÓu b¶n chÊt chung cña con ng­êi hay qui tÊt c¶ nh÷ng g× cña con ng­êi chØ vµo b¶n chÊt. * Kh¸i niÖm c¸ nh©n chØ tÝnh ®¬n thuÇn cña mçi con ng­êi chñ thÓ. Nh­ vËy c¸ nh©n kh¸c víi tËp thÓ, x· héi, loµi ng­êi tån t¹i víi t­ c¸ch tæng sè c¸c c¸ nh©n cã quan hÖ víi nhau. Kh¸i niÖm c¸ nh©n kh¸c víi kh¸i niÖm con ng­êi lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ thuéc tÝnh chung nhÊt cña c¸c c¸ nh©n, chØ tÝnh ng­êi hay b¶n chÊt ng­êi. Kh¸i niÖm c¸ nh©n cßn dïng ®Ó x¸c ®Þnh vai trß chñ thÓ ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc cña c¸ thÓ ng­êi. C¸ nh©n ph¶i lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn x· héi, mang b¶n tÝnh x· héi. Nh­ vËy, c¸ nh©n lµ mét chØnh thÓ ®¬n nhÊt bao gåm nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ, kh«ng lÆp l¹i kÕt hîp víi ®Æc ®iÓm chung cña b¶n chÊt ng­êi cã vÞ trÝ x· héi vµ thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng x· héi nhÊt ®Þnh. Kh¸i niÖm nh©n c¸ch chØ b¶n s¾c ®éc ®¸o cña mçi c¸ nh©n, lµ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh vµ phÈm chÊt x· héi – sinh lý – t©m lý cña c¸ nh©n to¹ thµnh chØnh thÓ ®ãng vai trß chñ thÓ tù ý thøc, tù kh¼ng ®Þnh, tù ý thøc, tù ®iÒu chØnh mäi ho¹t ®éng cña m×nh. Nh©n c¸ch h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phô thuéc vµ ba yÕu tè. Thø nhÊt, nh©n c¸ch ph¶i dùa trªn tiÒn ®Ò sinh häc vµ di truyÒn häc. Thø hai, m«i tr­êng x· héi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch. §ã lµ m«i tr­êng gia ®×nh, tr­êng häc, vµ x· héi, m«i tr­êng nµy cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp. Quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ m«i tr­êng x· héi lµ quan hÖ biÖn chøng. Thø ba, h¹t nh©n cña nh©n c¸ch lµ thÕ giíi quan c¸ nh©n bao gåm quan ®iÓm, lý luËn, niÒm tin, ®Þnh h­íng gi¸ trÞ … Nh­ vËy, cã thÓ nãi sù h×nh thµnh b¶n chÊt vµ nh©n c¸ch con ng­êi võa phô thuéc vµo c¸c yÕu tè chñ quan võa phô thuéc vµo c¸c yÕu tè chñ quan. 2. Vai trß cña chñ thÓ – x· héi, c¸ nh©n – trong viÖc ®Þnh h­íng nh©n c¸ch. Mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ, x· héi lµ mèi quan hÖ biÖn chøng ®­îc thùc hiÖn trªn nÒn t¶ng lîi Ých. Trong quan hÖ gi÷ c¸ nh©n vµ x· héi, x· héi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Thùc chÊt cña viÖc tæ chøc trËt tù x· héi lµ s¾p xÕp c¸c quan hÖ lîi Ých sao cho khai th¸c ®­îc cao nhÊt kh¶ n¨ng cña mçi thµnh viªn vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi vµ thóc ®Èy ccs qu¸ tr×nh ®ã ph¸t triÓn lªn tr×nh ®é cao h¬n. X· héi lµ m«i tr­êng, lµ ph­¬ng thøc ®Ó lîi Ých c¸ nh©n ®­îc thùc hiÖn; x· héi cµng ph¸t triÓn th× c¸ nh©n nhËn ®­îc ngµy cµng nhiÒu nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Vai trß cña c¸ nh©n ¶nh h­ëng tíi x· héi tuú thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nh©n c¸ch. Nh÷ng c¸ nh©n cã tµi n¨ng, phÈm chÊt, kinh nghiÖm cao, cã tr¸ch nhiÖm cao ®ãi víi x· héi, thùc hiÖn tèt nghÜa vô ®èi víi x· héi sÏ gãp phÇn thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. Nh÷ng c¸ nh©n bÞ tho¸i ho¸ biÕn chÊt vÒ nh©n c¸ch sÏ g©y ¶nh h­ëng xÊu tíi x· héi, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña x· héi … ng­îc l¹i, sù h×nh thµnh nh©n c¸ch cña c¸ nh©n nhËn còng cßn tuú thuéc vµo tr×nh ®é v¨n minh kh¸c nhau cña chÕ ®é x· héi. Mçi c¸ nh©n sèng trong mét m«i tr­êng x· héi, ®Òu chÞu ¶nh h­ëng cña mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt ®Þnh. Theo c¸c nhµ triÕt häc th× v¨n ho¸ lµ toµn bé nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn do con ng­êi t¹o ra trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö, x· héi vµ ®Æc tr­ng cho tr×nh ®é ®¹t ®­îc trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi. V¨n ho¸ lµ di s¶n chung cña x· héi, v¨n hã mét khi ®· h×nh thµnh còng lµ m«i tr­êng sèng cña con ng­êi. NÕu m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng x· héi lµ ®iÒu kiÖn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m«i tr­êng v¨n ho¸ th× ng­îc l¹i m«i tr­êng v¨n ho¸ mét khi ®· xuÊt hiÖn trong viÖc kh«ng ngõng c¶i thiÖn m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng x· héi. Mäi ng­êi thÓ hiÖn v¨n ho¸ cña m×nh trong trang phôc, ¨n uèng, c«ng viÖc vµ hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng kh¸c. V¨n ho¸ cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸ nh©n x· héi. V¨n ho¸ cã ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé ho¹t ®éng cña mçi c¸ nh©n. Cã cho mçi ng­êi mét lèi sèng, mét phong c¸ch nhÊt ®inh. Con ng­êi sinh ra, lín lªn hay nh©n c¸ch ®­îc h×nh thµnh trong m«i tr­êng v¨n ho¸ nµo sÏ ®Ëm nÐt dÊu Ên cña nÒn v¨n ho¸ ®ã. Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ lµ mét khÝa c¹nh cña v¨n ho¸. ë ®©y v¨n ho¸ cã thÓ coi nh­ khu«n ®Ó ®óc nªn nh©n c¸ch con ng­êi. TÊt nhiªn, v¨n ho¸ t¹o nªn nh©n c¸ch con ng­êi hoµn toµn kh«ng cøng nh¾c, nã cßn p¬hô thuéc vµo sù thÝch nghi cña tõng ng­êi. Mçi ng­êi tiÕp thu v¨n hãa theo mét lèi riªng cña m×nh vµ dùng l¹i nã theo c¸ch cña m×nh ë mét gãc ®é nµo ®ã. Cã thÓ nãi ë ®©y v¨n ho¸ ®em l¹i cho c¸ nh©n mét h×nh thï, mét bé mÆt nhÊt ®Þnh, cho phÐp hä ho¹t ®éng trong mét x· héi nµo ®ã. Mçi con ng­êi trong mét x· héi nµo ®ã ®Òu mang mét dÊu vÕt v¨n ho¸ ®Æc tr­ng trong nh©n c¸ch cña m×nh. Ng­îc l¹i, thiÕu nh©n c¸ch, v¨n ho¸ sÏ ph¸t triÓn mét chiÒu, nÒn v¨n minh sÏ bÞ mÐo mã, con ng­êi sÏ trë thµnh ph­¬ng tiÖn thuÇn tuý cho nÒn v¨n minh trÝ tuÖ, chø kh«ng ph¶i trÝ tuÖ con ng­êi t¹o ra c¸c gi¸ trÞ cña nÒn v¨n minh ®­¬ng ®¹i. Tãm l¹i, v¨n ho¸ lµ s¶n phÈm cña loµi ng­êi, v¨n ho¸ ®­îc t¹o ra vµ ph¸t triÓn trong quan hÖ qua l¹i gi÷a con ng­êi vµ x· héi. Song chÝnh v¨n ho¸ l¹i tham gia vµo viÖc t¹o nªn con ng­êi, vµ duy tr× sù bÒn v÷ng vµ trËt tù x· héi. V¨n ho¸ ®­îc truyÒn tù thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c th«ng qua qu¸ tr×nh x· héi ho¸. X· héi ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh nhê ®ã nÒn v¨n ho¸ ®­îc truyÒn b¸ tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. §ã lµ qu¸ tr×nh nhê ®ã nÒn v¨n ho¸ ®­îc truyÒn b¸ tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. §ã lµ qu¸ tr×nh gi¸n tiÕp häc hái, qua ®ã c¸ nh©n cã thÓ ph¸t triÓn b¶n chÊt x· héi vµ cã kh¶ n¨ng tham gia vµo ®êi sèng x· héi. ThiÕu mèi quan hÖ nµy th× c¸ nh©n vµ x· héi ®Òu kh«ng thÓ tån t¹i ®­îc. Mèi quan hÖ nµy diÔn ra suèt chu tr×nh sèng cña con ng­êi. Mçi giai ®o¹n cña cuéc sèng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, cã nh÷ng b­íc chuyÓn qu¸ ®é hoÆc nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cÇn v­ît qua. Cßn nh©n c¸ch con ng­êi ®­îc hiÓu mét c¸ch toµn diÖn lµ tµi ®øc, lµ n¨ng lùc thÓ chÊt, lµ n¨ng lùc trÝ tuÖ, tr¹ng th¸i tinh thÇn t×nh c¶m cña mçi c¸ nh©n bao gåm c¶ nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh ®éng, phong th¸i, tÝnh khÝ, lèi sèng cña hä. §ã lµ sù thèng nhÊt nh÷ng mÆt c¸ nh©n vµ mÆt x· héi ë mçi con ng­êi cô thÓ, lµ th¸i ®é øng xö cña mçi con ng­êi tr­íc hiÖn thùc. B»ng sù ho¹t ®éng cña b¶n th©n, d­íi sù h­íng dÉn, gi¸o dôc c¶u thÕ hÖ tr­íc, tõ c¸c quan hÖ x· héi, tËp thÓ, nhãm, con ng­êi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña m×nh. ViÖt nam tõ l©u ®· cã nÒn v¨n ho¸ cã b¶n s¾c d©n téc râ rÖt, cã mét nh©n c¸ch ViÖt Nam. NÒn v¨n ho¸ gia ®×nh ViÖt Nam mµ cèt lâi cña nã b¾t nguån tõ nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa, tõ chñ nghÜa nh©n v¨n ViÖt Nam mµ néi dung chñ yÕu cña nã lµ nh©n, nghÜa, t×nh … X· héi ViÖt Nam tr­íc ®©y, trong mét x· héi n«ng nghiÖp víi mét nÒn v¨n ho¸ n«ng nghiÖp, c¸c gi¸ trÞ gia ®×nh vµ céng ®ång ®­îc ®Æt trªn c¸c gi¸ trÞ c¸ nh©n. C¸ nh©n bÞ hoµ tan trong céng ®ång, t¸ch riªng ra, c¸ nh©n m¶y may kh«ng cã ý nghÜa: “ ë x· héi ta, c¸ nh©n ch×m ®¾m ë trong gia téc cho nªn nhÊt thiÐt nh÷ng lu©n lý ®¹o ®øc, chÕ ®é v¨n vËt, chÝnh trÞ, Ph¸p luËt, ®Òu lÊy gia téc chñ nghÜa lµm gèc”. Song, sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña con ng­êi ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng ph¶i chØ lµ chó träng ®Ò cao c¸ nh©n mµ h¹ thÊp vai trß cña c¸ nh©n. Mµ thùc chÊt ë ®©y cã sù phèi hîp gi÷a søc m¹nh s¸ng t¹o cña c¸ nh©n víi tÝnh ®oµn kÕt bÒn v÷ng cña c¶ céng ®ång. V¨n ho¸ gia ®×nh ViÖt Nam kh«ng ph¶i ®i theo con ®­êng ¢u ho¸ mét c¸ch m¸y mãc mµ ®i theo v¨n ho¸ b¶n ®Þa ViÖt Nam, c¸c nh©n v¨n ViÖt Nam ®Ó ph¸t triÓn lªn, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n cña d©n téc vµ tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu cña v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Cã thÓ nãi, ®Ò cao s¸ng t¹o ®i ®«i víi ®Ò cao nh©n c¸ch, ®ã kh«ng chØ lµ ®¹o lý truyÒn thèng cña v¨n ho¸ d©n téc ph­¬ng §«ng mµ cßn lµ nguyªn lý cña bÊt cø nÒn v¨n minh ch©n chÝnh nµo, cña quèc gia hoÆc khu vùc nµo. Nh­ vËy, nghiªn cøu lèi sèng ®« thi trong giai ®o¹n hiÖn nay, ph¶i hÕt søc coi träng nh©n c¸ch g¾n víi v¨n ho¸ ph¸t triÓn theo ý nghÜa ®óng ®¾n cña thuËt ng÷ nµy. Nãi tãm l¹i, chñ thÓ x· héi vµ c¸ nh©n ®Òu ®ãng mét vai trß quan träng nhÊt ®Þnh trong sù ®Þnh h­íng, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña b¶n th©n mçi con ng­êi. PhÇn III Nh÷ng ®Æc tr­ng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Õn viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch Nh÷ng ¶nh h­ëng tÝch cùc vµ tiªu cùc. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ng­êi ViÖt Nam hiÖn nay chÞu t¸c ®éng tõ hai lu«ng chÝnh: lu«ng t¸c ®éng tõ qu¸ khø vµ lu«ng t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh x©y dùng c¸i míi. Nh÷ng m©u thuÉn cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ng­êi ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng chñ yÕu n»m trong mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a hai luång t¸c ®éng nãi trªn. Do ¶nh h­ëng nÆng nÒ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp … nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn rÊt quan träng ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta ra khái khñng ho¶ng, phôc håi s¶n xuÊt, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng tr­ëng, b¾t kÞp b­íc tiÕn cña thêi ®¹i. Trªn c¬ së ®ã, ®êi sèng cña con ng­êi ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn, n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn, n©ng cao, nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vËt chÊt c¬ b¶n ngµy cµng ®­îc ®¸p øng ®Çy ®ñ vµ nhanh chãng h¬n. Con ng­êi kh«ng thÓ cã c¬ thÓ khoÎ m¹nh nÕu thiÕu ¨n, thiÕu m¹c, thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn ytÕ hiÖn ®¹i ®Ó ch¨m sãc, gi÷ g×n søc khoÎ. Con ng­êi kh«ng thÓ cã trÝ tuÖ minh mÉn, ph¸t triÓn nÕu c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng häc tËp, nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®­îc ®¸p øng. ViÖc x©y dùng, c«ng cô, hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa còng ®ång nghÜa víi viÖc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chiÕn l­îc x©y dùng, ph¸t triÓn con ng­êi cho thÕ kû XXI. Trong nh÷ng n¨m võa qua, kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta ®· ®­îc nh©n d©n h­ëng øng réng r·i vµ ®i vµo cuéc sèng rÊt nhanh chãng, gãp phÇn kh¬i dËy tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô s«i næi h¬n, bé mÆt thÞ tr­êng ®­îc thay ®æi vµ trë lªn s«i ®éng h¬n. Cô thÓ lµ: viÖc h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, xãa bá vÒ c¬ b¶n c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp b­íc ®Çu chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t, t¨ng nhanh xuÊt khÈu vµ cã b­íc ph¸t triÓn míi vÒ ®èi ngo¹i, khëi ®éng tiÕn tr×nh d©n chñ ho¸, gi÷ v÷ng ®­îc cuéc sèng, æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi, gi¶i quyÕt mét phÇn thiÕu thèn trong ®êi sèng vËt chÊt. ChÝnh nh÷ng thµnh tùu ®ã ®ang t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch con ng­êi. ViÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ mang nÆng tÝnh tù cÊp, tù tóc víi c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa to lín trong viÖc gi¶i phãng vµ ph¸t huy c¸c tiÒm n¨ng s¶n xuÊt trong x· héi. Nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn, khai th¸c c¸c nguån lùc cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. §ång thêi, viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ang thóc ®Èy vµ më réng hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ trong n­íc vµ thÕ giíi, ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®Þ cho, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, t¨ng thu nhËp quèc d©n vµ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. ®¶m b¶o phóc lîi x· héi cho mäi tÇng líp. D­íi t¸c ®éng cña qui luËt lîi nhuËn, c¹nh tranh, cung cÇu, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã søc ®éng viªn to lín c¸c nguån lùc tµi nguyªn vµ con ng­êi ph¸t triÓn, nã gióp cho con ng­êi sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ søc lao ®éng phôc vô cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ChÝnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ang t¹o thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vÒ nhiÒu ph­¬ng diÖn, nhÊt lµ ph­¬ng diÖn tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ. Bªn c¹nh ®ã, mét khÝa c¹nh quan träng kh¸c còng cÇn ®­îc ®Ò cËp: kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay kh«ng chØ t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng, ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, mµ t¹o ra m«i tr­êng x· héi thÝch hîp cho con ng­êi ph¸t triÓn hµi hoµ, toµn diÖn c¶ vÒ vËt chÊt lÇn tinh thÇn. Kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra sù c¹nh tranh, ch¹y ®ua quýet liÖu, ®iÒu ®ã buéc con ng­êi ph¶i n¨ng ®éng, s¸ng t¹o linh ho¹t, cã t¸c phong nhanh nh¹y, cã ®Çu ãc quan s¸t ®Ó thÝch nghi vµ hµnh ®éng cã hiÖu qu¶, tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi, gãp phÇn lµm gi¶m ®i sù chËm ch¹p vµ tr× trÖ vèn cã cña ng­êi lao ®éng trong nÒn kinh tÕ l¹c hËu tõ ngµy ®êi cña con ng­êi më réng c¸c mèi quan hÖ, giao l­u bu«n b¸n, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc v¨n ho¸, ®¹o ®øc theo tiªu chÝ thÞ tr­êng nh­ ch÷ tÝn trong chÊt l­îng, ch÷ tÝn trong giao dÞch … §©y còng lµ mét h­íng tèt ®Ñp bï ®¾p nh÷ng thiÕu hôt trong hÖ gi¸ trÞ cña con ng­êi ViÖt Nam. Tu._.