Tài liệu Thương mại điện tử và thực trạng, giải pháp ở Việt Nam: ... Ebook Thương mại điện tử và thực trạng, giải pháp ở Việt Nam
72 trang |
Chia sẻ: huyen82 | Lượt xem: 1510 | Lượt tải: 0
Tóm tắt tài liệu Thương mại điện tử và thực trạng, giải pháp ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Ch¬ng I
Giíi thiÖu chung vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö
I. Kh¸i niÖm vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Sù ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña kü thuËt sè ®· ®a tíi cuéc “c¸ch m¹ng sè ho¸”, thóc ®Èy sù ra ®êi cña “kinh tÕ sè ho¸”, vµ “x· héi th«ng tin” mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét bé phËn hîp thµnh. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th¬ng m¹i, trong ®ã “th¬ng m¹i” (commerce) kh«ng ph¶i chØ lµ bu«n b¸n hµng ho¸ dÞch vô (trade), mµ - nh ®îc c¸c níc thµnh viªn Liªn hîp quèc tho¶ thuËn- bao gåm hÇu nh tÊt c¶ c¸c d¹ng ho¹t ®éng kinh tÕ, vµ viÖc chÊp nhËn vµ ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ lµm thay ®æi toµn bé h×nh th¸i ho¹t ®éng cña x· héi.
1. Sè ho¸ vµ nÒn kinh tÕ sè ho¸.
Cho tíi ®Çu thÕ kû nµy, ®Ó liªn l¹c víi nhau, ngêi ta sö dông c¸c hÖ thèng ký hiÖu nh ©m thanh, h×nh ¶nh, vµ ch÷ viÕt. Trong nöa ®Çu thÕ kû, kü thuËt sè (digital technique) trªn c¬ së hÖ nhÞ ph©n ( binary system, dïng hai ch÷ sè, 0 vµ 1; mçi sè ®ã gäi lµ 1 bit, 8 bit gäi lµ mét byte, biÓu diÔn ®iÖn tö t¬ng øng cña hai Êy lµ “m¹ch më” vµ “m¹ch ®ãng”) b¾t ®Çu ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn dÇn. H×nh ¶nh (kÓ c¶ ch÷ viÕt, con sè, c¸c ký hiÖu kh¸c), vµ ©m thanh ®Òu ®îc sè ho¸ thµnh c¸c nhãm bit ®iÖn tö, ®Ó ghi l¹i, lu gi÷ trong m«i trêng tõ, truyÒn ®i vµ ®äc b»ng ®iÖn tö, tÊt c¶ ®Òu víi tèc ®é ¸nh s¸ng (300 ngh×n km/gi©y).
Kü thuËt sè ®îc ¸p dông tríc hÕt vµo m¸y tÝnh ®iÖn tö, tiÕp ®ã sang c¸c lÜnh vùc kh¸c (cho tíi ®iÖn tho¹i di ®éng, thÎ tÝn dông v.v.). ViÖc ¸p dông c¸c kü thuËt sè cã thÓ ®îc gäi lµ mét cuéc C¸ch m¹ng vÜ ®¹i trong lÞch sö nh©n lo¹i, gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng sè ho¸ ( digital revolution), më ra “kû nguyªn sè ho¸” (Digital Age).
C¸ch m¹ng sè ho¸ diÔn ra víi tèc ®é rÊt cao. Trong bèi c¶nh Êy, ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung vµ th¬ng m¹i nãi riªng (kÓ c¶ kh©u qu¶n lý) còng chuyÓn sang d¹ng “sè ho¸”, “®iÖn tö ho¸”; kh¸i niÖm “th¬ng m¹i ®iÖn tö” dÇn dÇn h×nh thµnh, vµ øng dông “th¬ng m¹i ®iÖn tö” ngµy cµng më réng.
2. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ g×?
Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc t¬ng ®èi míi, ngay tªn gäi còng cã nhiÒu: cã thÓ gäi lµ “th¬ng m¹i trùc tuyÕn” (online trade) (cßn gäi lµ “th¬ng m¹i t¹i tuyÕn”), “th¬ng m¹i ®iÒu khiÓn häc” (cybertrade), “kinh doanh ®iÖn tö” (electronic business), “th¬ng m¹i kh«ng cã giÊy tê” (paperless commerce hoÆc paperless trade) v..v; gÇn ®©y “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) ®îc sö dông nhiÒu vµ trë thµnh quy íc chung, ®a vµo v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ, dï r»ng c¸c tªn gäi kh¸c vÉn cã thÓ ®îc dïng vµ ®îc hiÓu víi cïng mét néi dung.
Theo ®Þnh nghÜa réng r·i nhÊt, gi¶n dÞ nhÊt vµ ®· ®îc chÊp nhËn phæ biÕn, th× th¬ng m¹i ®iÓn tö lµ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÖn tö ®Ó lµm th¬ng m¹i. Nãi chÝnh x¸c h¬n, th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc trao ®æi th«ng tin th¬ng m¹i th«ng qua c¸c c«ng nghÖ ®iÖn tö, mµ nãi chung lµ kh«ng cÇn in ra giÊy trong bÊt kú c«ng ®o¹n nµo cña toµn bé qu¸ tr×nh giao dÞch.
Trong ®Þnh nghÜa trªn ®©y, “th«ng tin” (information) kh«ng ®îc hiÓu theo nghÜa hÑp lµ “tin tøc”, mµ lµ bÊt cø g× cã thÓ truyÒn t¶i b»ng kü thuËt ®iÖn tö, bao gåm c¶ th tõ, c¸c tÖp v¨n b¶n (text-based file), c¸c c¬ së d÷ liÖu (database), c¸c b¶n tÝnh (spreadsheet), c¸c b¶n vÏ thiÕt kÕ b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö (computer-aid design: CAD), c¸c h×nh ®å ho¹ (graphical image), qu¶ng c¸o, hái hµng, ®¬n hµng, ho¸ ®¬n, biÓu gi¸, hîp ®ång, h×nh ¶nh ®éng (video image), ©m thanh v.v.
CÇn chó ý r»ng, ch÷ “th¬ng m¹i” (commerce) trong “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) cÇn ®îc hiÓu nh c¸ch diÔn ®¹t sau ®©y cña Uû ban Liªn hiÖp quèc vÒ luËt th¬ng m¹i quèc tÕ, ®· ®îc ghi trong §¹o luËt mÉu vÇ th¬ng m¹i ®iÖn tö do Uû ban nµy th¶o ra vµ ®· ®îc Liªn hiÖp quèc th«ng qua:
ThuËt ng÷ th¬ng m¹i cÇn ®îc diÔn gi¶i theo nghÜa réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh ra tõ mäi mèi quan hÖ mang tÝnh chÊt th¬ng m¹i, dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c mèi quan hÖ mang tÝnh th¬ng m¹i bao gåm, nhng kh«ng ph¶i chØ bao gåm, c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch th¬ng m¹i nµo vÒ cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô; tho¶ thuËn ph©n phèi; ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th¬ng m¹i; uû th¸c hoa hång (factoring), cho thuª dµi h¹n (leasing); x©y dùng c¸c c«ng tr×nh; t vÊn; kü thuËt c«ng tr×nh (engineering); ®Çu t; cÊp vèn; ng©n hµng; tho¶ thuËn khai th¸c; b¶o hiÓm; tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nhîng; liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh doanh; chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®êng biÓn, ®êng kh«ng, ®êng s¾t hoÆc ®êng bé.
Nh vËy, “th¬ng m¹i” (commerce) trong “th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce) kh«ng chØ lµ bu«n b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô (trade) theo c¸ch hiÓu th«ng thêng, mµ bao qu¸t mét ph¹m vi réng h¬n nhiÒu, do ®ã viÖc ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ lµm thay ®æi h×nh th¸i ho¹t ®éng cña gÇn nh tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Theo íc tÝnh ®Õn nay, th¬ng m¹i ®iÖn tö cã tíi trªn 1300 lÜnh vùc øng dông, trong ®ã, bu«n b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô (trade) chØ lµ mét lÜnh vùc øng dông.
3. C¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.
- §iÖn tho¹i:
§iÖn tho¹i lµ mét ph¬ng tiÖn phæ th«ng, dÔ sö dông, vµ thêng më ®Çu cho c¸c cuéc giao dÞch th¬ng m¹i. Mét sè lo¹i dÞch vô cã thÓ cung cÊp trùc tiÕp cña ®iÖn tho¹i (nh dÞch vô bu ®iÖn, ng©n hµng, hái ®¸p, t vÊn, gi¶i trÝ); víi sù ph¸t triÓn cña ®iÖn tho¹i di ®éng, liªn l¹c qua vÖ tinh, øng dông cña ®iÖn tho¹i ®ang vµ sÏ trë nªn réng r·i h¬n.
Tuy nhiªn, trªn quan ®iÓm kinh doanh, c«ng cô ®iÖn tho¹i cã mÆt h¹n chÕ lµ chØ truyÒn t¶i ®îc mäi cuéc giao dÞch cuèi cïng còng ph¶i kÕt thóc b»ng giÊy tê. Ngoµi ra, chi phÝ giao dÞch ®iÖn tho¹i, nhÊt lµ ®iÖn tho¹i ®êng dµi vµ ®iÖn tho¹i ngoµi níc vÉn cßn cao.
- M¸y ®iÖn b¸o (Telex) vµ m¸y Fax:
M¸y fax cã thÓ thay thÕ dÞch vô ®a th vµ göi c«ng v¨n truyÒn thèng, ngµy nay nã gÇn nh ®· thay thÕ h¼n m¸y Telex chØ truyÒn ®îc lêi v¨n. Nhng m¸y Fax cã mét sè mÆt h¹n chÕ nh: kh«ng thÓ truyÒn t¶i ®îc ©m thanh, cha truyÒn t¶i ®îc c¸c h×nh ¶nh phøc t¹p, ngoµi ra gi¸ m¸y vµ chi phÝ sö dông cßn cao.
- TruyÒn h×nh:
Sè ngêi sö dông m¸y thu h×nh trªn toµn thÕ giíi hiÖn nay lµ rÊt lín ®· khiÕn cho truyÒn h×nh trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô ®iÖn tö phæ th«ng nhÊt ngµy nay.
TruyÒn h×nh ®ãng vai trß quan träng trong th¬ng m¹i, nhÊt lµ trong qu¶ng c¸o hµng ho¸, ngµy cµng cã nhiÒu ngêi mua hµng nhê qu¶ng c¸o trªn truyÒn h×nh, mét sè dÞch vô ®· ®îc cung cÊp qua truyÒn h×nh (nh c¸c ch¬ng tr×nh ®Æt tríc.v.v.) . Song truyÒn h×nh chØ lµ mét c«ng cô viÔn th«ng “mét chiÒu”; qua truyÒn h×nh kh¸ch hµng kh«ng thÓ t×m kiÕm ®îc c¸c chµo hµng, kh«ng thÓ ®µm ph¸n víi ngêi b¸n vÒ c¸c ®iÒu kho¶n mua b¸n cô thÓ. Nay m¸y thu h×nh ®îc nãi kÕt víi m¸y tÝnh ®iÖn tö, th× c«ng cô cña nã ®îc më réng h¬n.
- ThiÕt bÞ kü thuËt thanh to¸n ®iÖn tö:
Môc tiªu cuèi cïng cña mäi cuéc mua b¸n lµ ngêi mua nhËn ®îc hµng vµ ngêi b¸n nhËn ®îc tiÒn tr¶ cho sè hµng ®ã. Thanh to¸n, v× thÕ, lµ kh©u quan träng bËc nhÊt cña th¬ng m¹i, vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng thÓ thiÕu ®îc c«ng cô thanh to¸n ®iÖn tö th«ng qua c¸c hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö mµ b¶n chÊt lµ c¸c ph¬ng tiÖn tù ®éng chuyÓn tiÒn tõ tµi kho¶n nµy sang tµi kho¶n kh¸c (nay xuÊt hiÖn c¶ h×nh thøc tù ®éng chuyÓn tiÒn mÆt th«ng qua c¸c “tói tiÒn ®iÖn tö”: electronic purse). Thanh to¸n ®iÖn tö sö dông réng r·i c¸c m¸y rót tiÒn tù ®éng (ATM: Automatic Teller Machine), thÎ tÝn dông (credit card) c¸c lo¹i, thÎ mua hµng (purchasing card), thÎ th«ng minh (smart card: thÎ tõ cã g¾n vi chip ®iÖn tö mµ thùc chÊt lµ mét m¸y tÝnh ®iÖn tö rÊt nhá) v.v.
- M¹ng néi bé vµ liªn m¹ng néi bé:
Theo nghÜa réng, m¹ng néi bé lµ toµn bé m¹ng th«ng tin cña mét xÝ nghiÖp vµ c¸c liªn l¹c ®ñ kiÓu gi÷a c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö trong c¬ quan xÝ nghiÖp ®ã, céng víi liªn l¹c di ®éng. Theo nghÜa hÑp, ®ã lµ m¹ng kÕt nèi nhiÒu m¸y tÝnh ë gÇn nhau (gäi lµ m¹ng côc bé: Local Area Network - LAN); hoÆc nèi kÕt c¸c m¸y tÝnh trong mét khu vùc réng lín h¬n (gäi lµ m¹ng miÒn réng: Wide Area Network - WAN). Hai hay nhiÒu m¹ng néi bé liªn kÕt víi nhau sÏ t¹o thµnh liªn m¹ng néi bé (còng cã thÓ gäi lµ “m¹ng ngo¹i bé” - extranet) vµ t¹o ra mét céng ®ång ®iÖn tö liªn xÝ nghiÖp (inter-enterprise electronic community).
- Internet vµ Web:
N¨m 1969, C¬ quan c¸c dù ¸n nghiªn cøu cao cÊp thuéc Bé Quèc phßng Mü b¾t ®Çu nghiªn cøu c¸c tiªu chuÈn vµ c«ng nghÖ - thiÕt bÞ truyÒn göi d÷ liÖu cho phÐp lËp mét m¹ng toµn quèc, nèi ghÐp c¸c m¹ng côc bé vµ miÒn réng sö dông c¸c chuÈn c«ng nghÖ kh¸c nhau thµnh mét m¹ng chung ®Ó trao ®æi th«ng tin nhanh chãng vµ kÞp thêi. N¨m 1983 dù ¸n nµy thµnh c«ng, mét m¹ng toµn côc ra ®êi, sau ®ã t¸ch thµnh hai m¹ng: MILnet chuyªn dïng cho qu©n ®éi vµ ARPAnet dïng cho nghiªn cøu vµ gi¸o dôc. C¸c m¹ng m¸y tÝnh ®Òu cã thÓ kÕt nèi víi ARPAnet, v× thÕ nã ®îc ®Æt tªn lµ Internet (tøc “liªn m¹ng”). N¨m 1994 toµn thÕ giíi cã kho¶ng 3 triÖu ngêi kÕt nèi Internet; n¨m 1996 con sè ®· lªn trªn 67 triÖu ngêi, n¨m 1997 ®· cã 110 quèc gia kÕt nèi vµo m¹ng Internet; n¨m 1998, toµn thÕ giíi cã kho¶ng 100 triÖu ngêi sö dung Internet/Web.
Tõ n¨m 1995, Internet ®îc chÝnh thøc c«ng nhËn lµ m¹ng toµn cÇu, nã lµ “m¹ng cña c¸c m¹ng” (the network of the networks) mét m¸y tÝnh cã ®Þa chØ Internet tho¹t tiªn ®îc nèi vµo m¹ng LAN, råi tíi m¹ng WAN, råi vµo Internet. Nhê ®ã c¸c m¹ng vµ c¸c m¸y tÝnh cã ®Þa chØ Internet cã thÓ giao tiÕp víi nhau, truyÒn göi cho nhau c¸c th«ng ®iÖp (gäi lµ th ®iÖn tö: electronic mail, tøc e-mail), vµ c¸c d÷ liÖu thuéc hµng tr¨m øng dông kh¸c nhau.
ViÖc kÕt nèi c¸c m¹ng nh trªn ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn truyÒn dÉn d÷ liÖu trong m«i trêng Internet (Internet Standards), chñ yÕu lµ giao thøc chuÈn TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) do Bé Quèc phßng Mü (DOD: Department Of Defense) khëi th¶o vµ ph¸t triÓn (nh ®· nãi ë trªn). Trong ®ã TCP chÞu tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o viÖc truyÒn göi chÝnh x¸c d÷ liÖu tõ ngêi sö dông tíi m¸y chñ (server) ë nót m¹ng, cßn IP cã tr¸ch nhiÖm chuyÓn c¸c gãi d÷ liÖu (packet of data) tõ nót m¹ng nµy sang nót m¹ng kh¸c theo ®Þa chØ Internet.
Khi nãi Internet, ta nãi tíi mét ph¬ng tiÖn liªn kÕt c¸c m¹ng víi nhau trªn ph¹m vi toµn cÇu trªn c¬ së giao thøc chuÈn quèc tÕ TCP/IP. C«ng nghÖ Internet thùc sù trë thµnh c«ng cô ®¾c lùc khi ¸p dông thªm giao thøc chuÈn quèc tÕ HTML (HyperText Transfer Protocol: Giao thøc chuÈn truyÒn siªu v¨n b¶n) víi c¸c trang siªu v¨n b¶n viÕt b»ng ng«n ng÷ HTML (HyberText Markup Language), t¹o ra nhiÒu dÞch vô kh¸c nhau, mµ tíi nay næi bËt nhÊt lµ dÞch vô Word Wide Web ra ®êi n¨m 1991 (thêng gäi t¾t lµ Web, vµ viÕt t¾t lµ WWW hoÆc W3) lµ c«ng nghÖ sö dông c¸c siªu liªn kÕt v¨n b¶n (hyberlink, hybertext) t¹o ra c¸c v¨n b¶n cã chøa nhiÒu tham chiÕu tíi c¸c v¨n b¶n kh¸c, cho phÐp ngêi sö dông tù ®éng chuyÓn tõ mét c¬ së d÷ liÖu nµy sang mét c¬ së d÷ liÖu kia, b»ng c¸ch ®ã mµ truy cËp c¸c th«ng tin thuéc c¸c chñ ®Ò kh¸c nhau vµ díi c¸c h×nh th¸i kh¸c nhau (v¨n b¶n, ®å ho¹, ©m thanh), võa phong phó vÒ néi dung, võa hÊp dÉn vÒ h×nh thøc. B»ng dÞch vô Web, ngêi sö dông ®äc ®îc c¸c th«ng tin viÕt b»ng ng«n ng÷ HTML, vµ truyÒn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c trªn c¬ së giao thøc chuÈn quèc tÕ FTP (File Transfer Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn tÖp), POP (Post office Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn th«ng ®iÖp ®¬n gi¶n), NNTP (Net News Transfer Protocol: giao thøc chuÈn truyÒn tin qua m¹ng; cho phÐp nh÷ng ngêi sö dông m¹ng th¶o luËn xung quanh mét hoÆc nhiÒu vÊn ®Ò cïng quan t©m).
Web gièng nh mét th viÖn khæng lå cã nhiÒu triÖu cuèn s¸ch, hay nh mét cuèn tõ ®iÓn khæng lå cã nhiÒu triÖu trang, mçi trang (gäi lµ “trang web”- Web page) chøa mét gãi th«ng tin cã néi dung nhÊt ®Þnh: mét trang qu¶ng c¸o, mét bµi viÕt v.v. mµ sè trang kh«ng ngõng t¨ng lªn, vµ kh«ng theo mét trËt tù nµo c¶. TÝnh phøc t¹p vµ hçn ®én ®ã cña Web dÉn tíi viÖc nghiªn cøu vµ cho ra ®êi c¸c phÇn mÒm c«ng cô t×m kiÕm (search engine) chØ dÉn ngêi sö dông t×m ra ®Þa chØ cña th«ng tin theo chñ ®Ò trong “biÓn th«ng tin” mªnh m«ng cña Web. C¸c “tr×nh duyÖt Web” ®îc dïng phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµ Netscape Navigator (chiÕm trªn 50% thÞ trêng), Microsoft Internet Explorer (chiÕm gÇn 23% thÞ trêng), vµ American Online (AOL: chiÕm trªn 16% thÞ trêng).
Ngµy nay, do c«ng nghÖ Internet ®îc ¸p dông réng r·i vµo viÖc x©y dùng c¸c m¹ng néi bé vµ m¹ng ngo¹i bé, nªn ngµy nay ngêi ta cµng hiÓu m¹ng néi bé vµ m¹ng ngo¹i bé lµ c¸c “ph©n m¹ng” (subnet) cña Internet. Vµ sau nµy, khi ®· chÊp nhËn Internet nh mét c«ng cô giao tiÕp chung, ta sÏ hiÓu Internet nh bao gåm c¶ c¸c ph©n m¹ng Êy. Internet ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®· t¹o ®µ thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸.
Internet víi tíi mäi n¬i trªn thÕ giíi, nªn nã mang ý nghÜa toµn cÇu râ rÖt. C¸c xu híng héi tô (convergence), t¬ng t¸c (interactivity), vµ di ®éng (mobility) ®îc thóc ®Èy m¹nh mÏ sÏ lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n tÝnh chÊt vµ phÈm chÊt ho¹t ®éng cña tõng ngêi, quan hÖ ngêi-víi-ngêi, ngêi-víi-vËt thÓ trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. Kh¸i niÖm nÒn “kinh tÕ trùc tuyÕn” (Online Economy, còng gäi nÒn “kinh tÕ t¹i tuyÕn”) trong tõng quèc gia, tõng khu vùc, vµ toµn thÕ giíi ngµy nay g¾n liÒn víi Internet. Gäi lµ “trùc tuyÕn” (hay “t¹i tuyÕn”) v× tÊt c¶ c¸c tÕ bµo x· héi, con ngêi còng nh ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm hµng ho¸ ®Òu cã thÓ liªn l¹c trùc tiÕp víi nhau, vµ liªn tôc th«ng qua Internet víi thêi gian liªn l¹c gÇn nh b»ng kh«ng, kh«ng cÇn ®Õn giÊy tê, cµng kh«ng cÇn ®èi mÆt trùc thÓ. Mäi th«ng tin giao tiÕp ®Òu th«ng qua Internet/Web, vµ c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng hiÖn ®¹i kh¸c. V× thÕ, “kinh tÕ trùc tuyÕn” cßn cã c¸c tªn gäi kh¸c lµ “kinh tÕ ¶o” (virtual economy), “kinh tÕ ®iÒu khiÓn” (cybereconomy).
Internet t¹o ra bíc chuyÓn míi cña ngµnh truyÒn th«ng, chuyÓn tõ thÕ giíi “mét m¹ng, mét dÞch vô” sang thÕ giíi “mét m¹ng, nhiÒu dÞch vô” vµ ®· trë thµnh c«ng cô quan träng nhÊt cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. Dï r»ng kh«ng dïng Internet/Web vÉn cã thÓ lµm th¬ng m¹i ®iÖn tö (qua c¸c ph¬ng tiÖn ®iÖn tö kh¸c, qua c¸c m¹ng néi bé vµ liªn m¹ng néi bé). Song ngµy nay, nãi tíi th¬ng m¹i ®iÖn tö thêng cã nghÜa lµ nãi tíi Internet vµ Web, v× th¬ng m¹i ®· vµ ®ang trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ hiÖu qu¶ ho¸, vµ c¸c xu híng Êy ®Òu ®ßi hái ph¶i sö dông triÖt ®Ó Internet vµ Web nh c¸c ph¬ng tiÖn ®· ®îc quèc tÕ ho¸ cao ®é vµ cã hiÖu qu¶ sö dông cao.
4. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö.
- Th tÝn ®iÖn tö:
C¸c ®èi t¸c (ngêi tiªu thô, doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ) sö dông hßm th ®iÖn tö ®Ó göi th cho nhau mét c¸ch “trùc tuyÕn” th«ng qua m¹ng, gäi lµ th tÝn ®iÖn tö (electronic mail, gäi t¾t lµ e-mail). §©y lµ mét thø th«ng tin díi d¹ng “phi cÊu tróc” (unstructured form), nghÜa lµ th«ng tin kh«ng ph¶i tu©n thñ mét cÊu tróc ®· tho¶ thuËn (lµ ®iÒu kh¸c víi “trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö” sÏ nãi díi ®©y).
- Thanh to¸n ®iÖn tö:
Thanh to¸n ®iÖn tö (electronic payment) lµ viÖc thanh to¸n tiÒn th«ng qua th«ng ®iÖp ®iÖn tö (electronic message) thay cho viÖc trao tay tiÒn mÆt, viÖc tr¶ l¬ng b»ng c¸ch chuyÓn tiÒn trùc tiÕp vµo tµi kho¶n, tr¶ tiÒn mua hµng b»ng thÎ mua hµng, thÎ tÝn dông v.v. ®· quen thuéc l©u nay thùc chÊt ®Òu lµ c¸c d¹ng thanh to¸n ®iÖn tö.
+ Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö tµi chÝnh (Financial Electronic Data Interchange, gäi t¾t lµ FEDI) chuyªn phôc vô cho viÖc thanh to¸n ®iÖn tö gi÷a c¸c c«ng ty giao dÞch víi nhau b»ng ®iÖn tö.
+ TiÒn mÆt Internet (Internet Cash) lµ tiÒn mÆt ®îc mua tõ mét n¬i ph¸t hµnh (ng©n hµng hoÆc tæ chøc tÝn dông), sau ®ã ®îc chuyÓn ®æi tù do sang c¸c ®ång tiÒn kh¸c th«ng qua Internet, ¸p dông trong ph¹m vi c¶ mét níc còng nh gi÷a c¸c quèc gia. TÊt c¶ ®Òu ®îc thùc hiÖn b»ng kü thuËt sè ho¸, v× thÕ tiÒn mÆt nµy cßn cã tªn gäi lµ “tiÒn mÆt sè ho¸” (digital cash). C«ng nghÖ ®Æc thï chuyªn phôc vô môc ®Ých nµy cã tªn gäi lµ “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt” (Public/Private Key Cryptography). TiÒn mÆt Internet ®îc ngêi mua hµng mua b»ng ®ång néi tÖ, råi dïng Internet ®Ó chuyÓn cho ngêi b¸n hµng.
+ Tói tiÒn ®iÖn tö (electronic purse; cßn gäi t¾t lµ “vÝ ®iÖn tö”) nãi ®¬n gi¶n lµ n¬i ®Ó tiÒn mÆt Internet mµ chñ yÕu lµ thÎ kh«n minh (smart card, cßn cã tªn gäi lµ thÎ gi÷ tiÒn: stored value card). TiÒn ®îc tr¶ cho bÊt cø ai ®äc ®îc thÎ ®ã. Kü thuËt cña tói tiÒn ®iÖn tö vÒ c¬ b¶n lµ kü thuËt “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt” t¬ng tù nh kü thuËt ¸p dông cho “tiÒn mÆt Internet”.
+ ThÎ kh«n minh (smart card, cßn gäi lµ “thÎ th«ng minh”) nh×n bÒ ngoµi t¬ng tù nh thÎ tÝn dông, nhng ë mÆt sau cña thÎ, thay v× cho d¶i tõ, l¹i lµ mét chip m¸y tÝnh ®iÖn tö cã mét bé nhí nhá ®Ó lu tr÷ tiÒn sè ho¸. TiÒn Êy chØ ®îc “chi tr¶” khi ngêi sö dông vµ th«ng ®iÖp (vÝ dô nh x¸c nhËn thanh to¸n ho¸ ®¬n) ®îc x¸c thùc lµ “®óng”.
+ Giao dÞch ng©n hµng sè ho¸ (digital banking), vµ giao dÞch chøng kho¸n sè ho¸ (digital securities trading). HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö cña ng©n hµng lµ mét ®¹i hÖ thèng, gåm nhiÒu tiÓu hÖ thèng: (1) thanh to¸n gi÷a ng©n hµng víi kh¸ch hµng (qua ®iÖn tho¹i, c¸c ®iÓm b¸n lÎ, c¸c ki-èt, giao dÞch c¸ nh©n t¹i nhµ, giao dÞch t¹i trô së kh¸ch hµng, giao dÞch qua Internet, chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, thÎ tÝn dông, vÊn tin...), (2) thanh to¸n gi÷a ng©n hµng víi c¸c ®¹i lý thanh to¸n (nhµ hµng, siªu thÞ...), (3) thanh to¸n trong néi bé mét hÖ thèng ng©n hµng, (4) thanh to¸n gi÷a hÖ thèng ng©n hµng nµy víi hÖ thèng ng©n hµng kh¸c.
- Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö
Trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (electronic data interchange, gäi t¾t lµ EDI) lµ viÖc trao ®æi c¸c d÷ liÖu díi d¹ng “cã cÊu tróc” (structured form) tõ m¸y tÝnh ®iÖn tö nµy sang m¸y tÝnh ®iÖn tö kh¸c, gi÷a c¸c c«ng ty hay tæ chøc ®· tho¶ thuËn bu«n b¸n víi nhau theo c¸ch nµy mét c¸ch tù ®éng mµ kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña con ngêi (gäi lµ d÷ liÖu cã cÊu tróc, v× c¸c bªn ®èi t¸c ph¶i tho¶ thuËn tõ tríc khu«n d¹ng cÊu tróc cña c¸c th«ng tin).
EDI nµy cµng ®îc sö dông réng r·i trªn b×nh diÖn toµn cÇu, chñ yÕu phôc vô cho mua vµ ph©n phèi hµng (göi ®¬n hµng, c¸c x¸c nhËn, c¸c tµi liÖu, ho¸ ®¬n v.v.), nhng còng dïng cho c¶ c¸c môc ®Ých kh¸c n÷a nh thanh to¸n tiÒn kh¸m bÖnh, trao ®æi c¸c kÕt qu¶ xÐt nghiÖm v.v. EDI chñ yÕu ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c m¹ng ngo¹i bé (extranet) vµ thêng ®îc gäi lµ “th¬ng m¹i vâng m¹ng” (net-commerce). Còng cã c¶ h×nh thøc “EDI hçn hîp” (Hybrid EDI) dïng cho trêng hîp chØ cã mét bªn ®èi t¸c dïng EDI, cßn bªn kia vÉn dïng c¸c ph¬ng thøc th«ng thêng (nh fax, th tÝn qua bu ®iÖn).
EDI ®îc ¸p dông tõ tríc khi cã Internet. Khi Êy, ngêi ta dïng “m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng” (Value Added Network: VAN) ®Ó liªn kÕt c¸c ®èi t¸c EDI víi nhau; cèt lâi cña VAN lµ mét hÖ thèng th tÝn ®iÖn tö cho phÐp c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö liªn l¹c ®îc víi nhau, vµ ho¹t ®éng nh mét ph¬ng tiÖn lu tr÷ vµ t×m gäi. Khi nèi vµo VAN, mét doanh nghiÖp cã thÓ liªn l¹c ®îc víi nhiÒu ngh×n m¸y tÝnh ®iÖn tö n»m ë nhiÒu tr¨m thµnh phè trªn kh¾p thÕ giíi. Nay EDI chñ yÕu ®îc thùc hiÖn th«ng qua Internet.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö qua biªn giíi (Cross-border electronic commerce) vÒ b¶n chÊt chÝnh lµ trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) gi÷a c¸c doanh nghiÖp mµ ®îc thùc hiÖn gi÷a c¸c ®èi t¸c ë c¸c quèc gia kh¸c nhau, víi c¸c néi dung:
giao dÞch kÕt nèi
®Æt hµng
giao dÞch göi hµng (shipping)
thanh to¸n
Trªn b×nh diÖn nµy, nhiÒu khÝa c¹nh cßn ph¶i tiÕp tôc xö lý, ®Æc biÖt lµ bu«n b¸n gi÷a c¸c níc cã chÝnh s¸ch, vµ luËt ph¸p th¬ng m¹i kh¸c nhau vÒ c¨n b¶n, ®ßi hái ph¶i cã tõ tríc mét dµn xÕp ph¸p lý trªn nÒn t¶ng thèng nhÊt quan ®iÓm vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ tù do ho¸ viÖc sö dông Internet. ChØ nh vËy míi ®¶m b¶o ®îc tÝnh kh¶ thi, tÝnh an toµn, vµ tÝnh cã hiÖu qu¶ cña trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI).
- Giao göi sè ho¸ cña c¸c dung liÖu: (Dung liÖu (content) lµ c¸c hµng hãa mµ ngêi ta cÇn ®Õn néi dung cña nã (chÝnh néi dung lµ hµng ho¸). C¸c ý kiÕn t vÊn, vÐ b¸n m¸y bay, vÐ xem phim, xem h¸t, hîp ®ång b¶o hiÓm v.v. nay còng ®îc ®a vµo danh môc c¸c dung liÖu).
Tríc ®©y dung liÖu còng ®îc trao ®æi díi d¹ng hiÖn vËt (physical form) b»ng c¸ch ®a vµo ®Üa, vµo b¨ng, in thµnh s¸ch b¸o, thµnh v¨n b¶n, ®ãng gãi bao b× chuyÓn ®Õn tay ngêi sö dông, hoÆc ®Õn ®iÓm ph©n phèi (nh cöa hµng, quÇy b¸o v.v.) ®Ó ngêi sö dông ®Õn mua vµ nhËn trùc tiÕp. Ngµy nay, dung liÖu ®îc sè ho¸ vµ truyÒn göi theo m¹ng, gäi lµ “giao göi sè ho¸” (digital delivery). ë Mü hiÖn nay 90% d©n sè dïng Web/ Internet ®Ó thu nhËn tin tøc vµ th«ng tin, kho¶ng 80,5% sö dông Web/ Internet lµm c«ng cô phôc vô cho nghiªn cøu.
C¸c tê b¸o, c¸c t liÖu c«ng ty, cataloge s¶n phÈm lÇn lît ®îc ®a lªn Web (gäi chung lµ “xuÊt b¶n ®iÖn tö”). C¸c ch¬ng tr×nh ph¸t thanh, truyÒn h×nh, gi¸o dôc, ca nh¹c, kÓ truyÖn v.v ®îc sè ho¸, truyÒn qua Internet ®Ó ngêi tiªu thô sö dông th«ng qua mµn h×nh vµ thiÕt bÞ ©m thanh cña m¸y tÝnh ®iÖn tö (hoÆc cña “s¸ch ®iÖn tö” chuyªn dông). C¸c ch¬ng tr×nh phÇn mÒm ®îc chuyÓn qua m¹ng, råi ®îc ngêi sö dông t¶i xuèng (download). §Æt chç trªn m¸y bay, r¹p h¸t qua Internet (gäi lµ vÐ ®iÖn tö: electronic ticket) ë Mü ®· chiÕm tû träng tíi 70%. Ngêi tiªu thô dïng Internet ®Ó liªn l¹c trùc tuyÕn víi c¸c c¬ quan tÝn dông ng©n hµng ®Ó biÕt c¸c th«ng tin vÒ b¶o hiÓm vµ sè liÖu phót chãt vÒ tµi chÝnh cña m×nh (tiÒn tiÕt kiÖm, tiÒn göi, tiÒn s¾p ph¶i tr¶ v.v.).
Trªn gi¸c ®é kinh tÕ th¬ng m¹i, c¸c lo¹i th«ng tin kinh tÕ vµ kinh doanh trªn Internet ®Òu cã ë møc phong phó, vµ mét nhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c th«ng tin ngµy nay lµ khai th¸c Web vµ ph©n tÝch tæng hîp.
- B¸n lÎ hµng ho¸ h÷u h×nh:
Cho tíi n¨m 1994-1995, h×nh thøc b¸n hµng nµy cßn cha ph¸t triÓn, ngay ë Mü còng chØ cã vµi cöa hµng cã mÆt trªn Internet, chñ yÕu lµ c¸c cöa hµng b¸n ®å ch¬i, thiÕt bÞ tin häc, s¸ch, rîu. Nay, danh s¸ch c¸c hµng ho¸ b¸n lÎ qua m¹ng ®· më réng ra, tõ hoa tíi quÇn ¸o, «t« vµ xuÊt hiÖn h¼n mét lo¹i ho¹t ®éng gäi lµ “mua hµng ®iÖn tö” (electronic shopping), hay “mua hµng trªn m¹ng”. ë mét sè níc Internet ®· b¾t ®Çu trë thµnh c«ng cô ®Ó c¹nh tranh b¸n lÎ hµng ho¸ h÷u h×nh (Retail of tangible goods). TËn dông tÝnh ®a n¨ng ph¬ng tiÖn (multimedia) cña m«i trêng Web vµ Java, ngêi b¸n hµng x©y dùng trªn m¹ng c¸c “cöa hµng ¶o” (virtual shop) ®Ó thùc hiÖn viÖc b¸n hµng. Ngêi sö dông Internet/Web t×m trang Web cña cöa hµng, xem hµng ho¸ hiÓn thÞ trªn mµn h×nh, x¸c nhËn mua hµng, vµ tr¶ tiÒn b»ng thanh to¸n ®iÖn tö. Lóc ®Çu, viÖc mua b¸n nh vËy cßn ë d¹ng s¬ khai: ngêi mua chän hµng råi ®Æt hµng th«ng qua mÉu ®¬n (form) còng ®Æt ngay trªn Web. Nhng cã trêng hîp muèn lùa chän gi÷a nhiÒu hµng ho¸ ë c¸c trang Web kh¸c nhau (cña cïng mét cöa hµng) th× hµng ho¸ miªu t¶ n»m ë mét trang, ®¬n ®Æt hµng l¹i n»m ë trang kh¸c, g©y ra nhiÒu phiÒn to¸i. §Ó kh¾c phôc, c¸c h·ng ®a ra lo¹i phÇn mÒm míi gäi lµ “xe mua hµng” (shopping cart, shopping trolley), hoÆc “giá mua hµng” (shopping basket, shopping bag) mµ trªn mµn h×nh còng cã d¹ng t¬ng tù nh giá mua hµng hay xe mua hµng thËt mµ ngêi mua thêng dïng khi vµo cöa hµng, siªu thÞ. Xe hoÆc giá mua hµng nµy ®i theo ngêi mua suèt qu¸ tr×nh chuyÓn tõ trang Web nµy sang trang Web kh¸c ®Ó chän hµng, khi chän ®îc mãn hµng võa ý, ngêi mua Ên phÝm “h·y bá vµo xe/giá” (Put into shopping cart/bag”, c¸c xe/giá nµy cã nhiÖm vô tù ®éng tÝnh tiÒn (kÓ c¶ thuÕ, cíc vËn chuyÓn) ®Ó thanh to¸n víi kh¸ch mua. Nay, c¸c h·ng b¸n hµng ®· chuyÓn sang hÖ thèng phÇn mÒm míi h¬n n÷a (gäi lµ “th¬ng ®iÓm ®iÖn tö”: store-front, hay: store-building) cã tÝnh n¨ng cao h¬n, cho phÐp ngêi mua giao tiÕp tho¶i m¸i h¬n n÷a víi cöa hµng vµ hµng ho¸ v.v. V× lµ hµng ho¸ h÷u h×nh, nªn tÊt yÕu sau ®ã c¸c cöa hµng ph¶i dïng tíi c¸c ph¬ng tiÖn göi hµng truyÒn thèng ®Ó ®a hµng tíi tay kh¸ch. §iÒu quan träng nhÊt lµ: kh¸ch hµng cã thÓ mua hµng t¹i nhµ (home shopping), mµ kh«ng ph¶i ®Ých th©n ®i tíi cöa hµng.
5. Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö (electronic commerce transaction), víi ch÷ “th¬ng m¹i” ®îc hiÓu víi ®Çy ®ñ c¸c néi dung nh ®· ghi trong §¹o luËt mÉu vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö cña Liªn hiÖp quèc, bao gåm bèn kiÓu:
- Ngêi víi ngêi: qua ®iÖn tho¹i, m¸y Fax, vµ th ®iÖn tö (electronic mail)
- Ngêi víi m¸y tÝnh ®iÖn tö: trùc tiÕp hoÆc qua c¸c mÉu biÓu ®iÖn tö (electronic form), qua “vâng thÞ toµn cÇu” (World Wide Web).
- M¸y tÝnh ®iÖn tö víi M¸y tÝnh ®iÖn tö: qua trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI: electronic data interchange), thÎ kh«n minh (smart card), c¸c d÷ liÖu m· ho¸ b»ng v¹ch (barcode data, còng gäi lµ d÷ liÖu m· v¹ch)
- M¸y tÝnh ®iÖn tö víi ngêi: qua th tÝn do m¸y tÝnh tù ®éng s¶n xuÊt ra, m¸y fax, vµ th ®iÖn tö.
6. C¸c bªn tham gia th¬ng m¹i ®iÖn tö.
§iÖn tho¹i, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, th ®iÖn tö, FAX
ngêi tiªu dïng
§iÖn tho¹i, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, th ®iÖn tö, FAX
§iÖn tho¹i, th ®iÖn tö
EDI, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö, thÎ kh«n minh, m· v¹ch
FAX, c¸c biÓu mÉu ®iÖn tö
chÝnh phñ
Doanh nghiÖp
§iÖn tho¹i, c¸c
biÓu mÉu ®iÖn
tö, th ®iÖn tö
§iÖn tho¹i, FAX,
th ®iÖn tö
Doanh nghiÖp
chÝnh phñ
Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö (electronic commerce transaction) diÔn ra bªn trong vµ gi÷a ba nhãm tham gia chñ yÕu: (1) doanh nghiÖp; (2) chÝnh phñ; vµ (3) ngêi tiªu thô. C¸c giao dÞch nµy ®îc tiÕn hµnh ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau, bao gåm:
- Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi ngêi tiªu thô: môc ®Ých cuèi cïng lµ dÉn tíi viÖc ngêi tiªu thô cã thÓ mua hµng t¹i nhµ mµ kh«ng cÇn tíi cöa hµng (home shopping).
- Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau: trao ®æi d÷ liÖu, mua b¸n, thanh to¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô, môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh.
- Gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ: nh»m vµo c¸c môc ®Ých: (1) mua s¾m chÝnh phñ theo kiÓu trùc tuyÕn (online goverment procurement), (2) c¸c môc ®Ých qu¶n lý (thuÕ, h¶i quan v.v.), (3) th«ng tin.
- Gi÷a ngêi tiªu thô víi c¸c c¬ quan chÝnh phñ: c¸c vÊn ®Ò vÒ (1) thuÕ, (2) dÞch vô h¶i quan, phßng dÞch v.v., (3) th«ng tin.
- Gi÷a c¸c chÝnh phñ: trao ®æi th«ng tin.
Trong bèn cÊp ®é giao dÞch nãi trªn, giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau lµ d¹ng chñ yÕu cña giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö, vµ giao dÞch gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau chñ yÕu dïng ph¬ng thøc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö, tøc EDI.
7. H×nh th¸i hîp ®ång th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö bao qu¸t c¶ giao dÞch cã hîp ®ång vµ giao dÞch kh«ng cã hîp ®ång. XÐt riªng vÒ giao dÞch cã hîp ®ång, th× do ®Æc thï cña giao dÞch ®iÖn tö, hîp ®ång th¬ng m¹i ®iÖn tö cã mét sè ®iÓm kh¸c biÖt so víi hîp ®ång th«ng thêng (hîp ®ång ë d¹ng v¨n b¶n):
- §Þa chØ ph¸p lý cña c¸c bªn: ngoµi ®Þa chØ ®Þa lý, cßn cã ®Þa chØ e-mail, m· doanh nghiÖp.
- Cã c¸c quy ®Þnh vÒ ph¹m vi thêi gian, vµ ph¹m vi ®Þa lý cña giao dÞch.
- Cã kÌm theo c¸c v¨n b¶n vµ ¶nh miªu t¶ s¶n phÈm hoÆc dông liÖu trao ®æi, vµ quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c sai sãt trong v¨n b¶n hoÆc ¶nh chôp.
- Cã c¸c x¸c nhËn ®iÖn tö (chøng nhËn/x¸c thùc: certification/authentication) c¸c giao dÞch (kÓ c¶ c¬ quan chøng thùc) vÒ quyÒn truy cËp vµ c¶i chÝnh th«ng tin ®iÖn tö, vµ c¸ch thùc thi quyÒn nµy.
- Cã c¸c quy ®Þnh ®¶m b¶o r»ng c¸c giao dÞch ®iÖn tö ®îc coi lµ chøng cí ph¸p lý vÒ b¶n chÊt vµ ngµy th¸ng giao dÞch.
- Cã c¸c quy ®Þnh chi tiÕt vÒ ph¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö.
- Cã quy ®Þnh vÒ trung gian ®¶m b¶o chÊt lîng (nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi tiªu dïng).
II. Lîi Ých cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.
1. N¾m ®îc th«ng tin phong phó.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö (®Æc biÖt lµ khi sö dông Internet/Web) tríc hÕt gióp cho c¸c doanh nghiÖp n¾m ®îc th«ng tin phong phó vÌ kinh tÕ-th¬ng m¹i (cã thÓ gäi chung lµ th«ng tin thÞ trêng), nhê ®ã cã thÓ x©y dùng ®îc c¸c chiÕn lîc s¶n xuÊt vµ kinh doanh thÝch hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thÞ trêng trong níc, khu vùc, vµ thÞ trêng quèc tÕ. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá - ®éng lùc ph¸t triÓn chñ yÕu trong c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn nay.
2. Gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö gióp gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ chi phÝ v¨n phßng. C¸c v¨n phßng kh«ng giÊy tê (paperless office) chiÕm diÖn tÝch nhá h¬n rÊt nhiÒu, chi phÝ t×m kiÕm chuyÓn giao tµi liÖu gi¶m nhiÒu lÇn (trong ®ã kh©u in Ên gÇn nh bá h¼n). Theo sè liÖu cña h·ng Genaral Electricity cña Mü, tiÕt kiÖm theo híng nµy ®¹t tíi 30%. §iÒu quan träng h¬n lµ c¸c nh©n viªn cã n¨ng lùc ®îc gi¶i phãng khái nhiÒu c«ng ®o¹n sù vô cã thÓ tËp trung vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn sÏ ®a ®Õn nh÷ng lîi Ých to lín vµ l©u dµi.
3. Gi¶m chi phÝ b¸n hµng vµ tiÕp thÞ.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö gióp gi¶m thÊp chi phÝ b¸n hµng vµ chi phÝ tiÕp thÞ. B»ng ph¬ng tiÖn Internet/Web, mét nh©n viªn b¸n hµng cã thÓ giao dÞch ®îc víi rÊt nhiÒu kh¸ch hµng, ca-ta-l« ®iÖn tö (electronic catalogue) trªn Web phong phó h¬n nhiÒu vµ thêng xuyªn cËp nhËt so víi ca-ta-l« in Ên chØ cã khu«n khæ giíi h¹n vµ lu«n lu«n lçi thêi. Theo sè liÖu cña h·ng m¸y bay Boeing cña Mü, nay ®· cã tíi 50% kh¸ch hµng ®Æt mua 9% phô tïng qua Internet (vµ cã nhiÒu h¬n n÷a c¸c ®¬n ®Æt hµng vÒ lao vô kü thuËt), vµ mçi ngµy gi¶m ®îc 600 có ®iÖn tho¹i.
4. Gi¶m chi phÝ giao dÞch.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö qua Internet/Web gióp ngêi tiªu thô vµ c¸c doanh nghiÖp gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch (giao dÞch ®îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh tõ qu¶ng c¸o, tiÕp xóc ban ®Çu, giao dÞch ®Æt hµng, giao dÞch thanh to¸n). Thêi gian giao dÞch qua Internet chØ b»ng 7% thêi gian giao dÞch qua Fax, vµ chØ b»ng 0,5 phÇn ngh×n thêi gian giao dÞch qua bu ®iÖn. Chi phÝ giao dÞch qua Internet chØ b»ng kho¶ng 5% chi phÝ giao dÞch qua Fax hay qua bu ®iÖn chuyÓn ph¸t nhanh. Chi phÝ thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet chØ b»ng 10% tíi 20% chi phÝ thanh to¸n theo lèi th«ng thêng.
Tèc ®é vµ chi phÝ truyÒn göi
(mét bé tµi liÖu 40 trang)
* Tõ New York tíi Tokyo
Thêi gian
Chi phÝ (USD)
Qua bu ®iÖn
5 ngµy
7.40
ChuyÓn ph¸t nhanh
24 giê
26.25
Qua m¸y Fax
31 phót
28.83
Qua Internet
2 phót
0.10
* Tõ New York tíi Los Angeles
Thêi gian
Chi phÝ (USD)
Qua bu kiÖn
2-3 ngµy
3.00
ChuyÓn ph¸t nhanh
24 giê
15.50
Qua m¸y Fax
31 phót
9.36
Qua Internet
2 phót
0.10
5. Gióp thiÕt lËp vµ cñng cè quan hÖ ®èi t¸c.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thiÕt lËp vµ cñng cè mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh tè tham gia vµo qu¸ tr×nh th¬ng m¹i. Th«ng qua m¹ng (nhÊt lµ dïng Internet/Web) c¸c thµnh tè tham gia (ngêi tiªu thô, doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ) cã thÓ giao tiÕp trùc tiÕp vµ liªn tôc víi nhau (liªn l¹c “trùc tuyÕn”) gÇn nh kh«ng cßn kho¶ng c¸ch ®Þa lý vµ thêi gian n÷a, nhê ®ã c¶ sù hîp t¸c lÉn sù qu¶n lý ®Òu ®îc tiÕn hµnh nhanh chãng vµ liªn tôc. C¸c b¹n hµng míi, c¸c c¬ héi kinh doanh míi ®îc ph¸t hiÖn nhanh chãng trªn b×nh diÖn toµn quèc, toµn khu vùc, toµn thÕ giíi, vµ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó lùa chän h¬n.
6. T¹o ®iÒu kiÖn sím tiÕp cËn kinh tÕ sè ho¸.
XÐt trªn b×nh diÖn quèc gia, tríc m¾t th¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin lµ ngµnh cã lîi nhuËn ca._.o nhÊt vµ ®ãng vai trß ngµy cµng to lín trong nÒn kinh tÕ (ë Mü ®· chiÕm tû träng kho¶ng 12-13% vµ sÏ lªn trªn 15% trong t¬ng lai kh«ng xa). Nh×n réng h¬n, th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc sím tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ sè ho¸ (digital economy) mµ xu thÕ vµ tÇm quan träng ®· ®îc ®Ò cËp ë trªn. Lîi Ých nµy cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: nÕu kh«ng nhanh chãng tiÕp cËn vµo nÒn kinh tÕ sè ho¸, hay cßn gäi lµ “nÒn kinh tÕ ¶o” (virtual economy) th× sau kho¶ng mét thËp kû n÷a c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ bÞ bá r¬i hoµn toµn. KhÝa c¹nh lîi Ých nµy mang tÝnh tiÒm tµng, tÝnh chiÕn lîc c«ng nghÖ vµ tÝnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn mµ c¸c níc cha c«ng nghiÖp ho¸ cÇn chó ý; v× cã nh÷ng luËn ®iÓn cho r»ng: sím chuyÓn sang kinh tÕ sè ho¸ th× mét níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ t¹o ra mét bíc nh¶y vät (leapfrog), cã thÓ tiÕn kÞp c¸c níc ®· ®i tríc trong mét thêi gian ng¾n h¬n.
III. C¸c ®ßi hái cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.
1. H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng ph¶i lµ mét s¸ng kiÕn ngÉu høng, mµ lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kü thuËt sè ho¸, cña c«ng nghÖ th«ng tin, mµ tríc hÕt lµ kü thuËt m¸y tÝnh ®iÖn tö. V× thÕ, chØ cã thÓ thùc sù cã vµ thùc sù tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö cã néi dung vµ hiÖu qu¶ ®Ých thùc khi ®· cã mét h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin v÷ng ch¾c (bao gåm hai nh¸nh: tÝnh to¸n ®iÖn tö vµ truyÒn th«ng ®iÖn tö).
H¹ tÇng c¬ së Êy bao gåm tõ c¸c chuÈn cña doanh nghiÖp, cña c¶ níc vµ sù liªn kÕt cña c¸c chuÈn Êy víi c¸c chuÈn quèc tÕ, víi kü thuËt øng dông vµ thiÕt bÞ øng dông. Vµ kh«ng chØ cña riªng tõng doanh nghiÖp, mµ ph¶i lµ mét hÖ thèng quèc gia, víi t c¸ch nh mét ph©n hÖ cña hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin khu vùc, vµ toµn cÇu (trªn nÒn t¶ng cña Internet hiÓu theo nghÜa réng, nghÜa lµ bao gåm c¸c ph©n m¹ng, vµ hÖ thèng liªn l¹c viÔn th«ng toµn cÇu). Vµ ph¶i tíi ®îc tõng c¸ nh©n trong hÖ thèng th¬ng m¹i (cho tíi tõng c¸ nh©n ngêi tiªu thô).
H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ kh«ng chØ cã nghÜa lµ tÝnh hiÖn h÷u (availability; nay còng thêng dïng “tÝnh thêng h÷u” ®Ó diÔn t¶ c¶ s¾c th¸i æn ®Þnh), mµ cßn hµm nghÜa cã tÝnh kinh tÕ sö dông (affordability); nghÜa lµ chi phÝ trang bÞ c¸c ph¬ng tiÖn c«ng nghÖ th«ng tin (®iÖn tho¹i, m¸y tÝnh, modem v.v.) vµ chi phÝ dÞch vô truyÒn th«ng (phÝ ®iÖn tho¹i, phÝ nèi m¹ng vµ truy cËp m¹ng) ph¶i ®ñ rÎ ®Ó ®«ng ®¶o ngêi sö dông cã thÓ tiÕp cËn ®îc. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt to lín ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, møc sèng nãi chung cßn thÊp.
Còng cÇn lu ý thªm r»ng h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin chØ cã thÓ cã vµ ho¹t ®éng ®¸ng tin cËy trªn nÒn t¶ng mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn n¨ng v÷ng ch¾c, ®¶m b¶o cung cÊp ®iÖn n¨ng ®Çy ®ñ, æn ®Þnh vµ víi møc gi¸ hîp lý.
ThiÕt lËp vµ cñng cè ®îc mét h¹ tÇng c«ng nghÖ trªn nÒn t¶ng c«ng nghiÖp ®iÖn n¨ng nh vËy ®ßi hái thêi gian, h¬n n÷a ph¶i ®Çu t rÊt lín, lµ ®iÒu ®Æc biÖt khã kh¨n ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
Theo ®µ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö, nay ®ang cã xu híng m¹nh mÏ ghÐp c¶ c«ng nghÖ b¶o mËt vµ an toµn vµo h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. B¶o mËt vµ an toµn kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi c¸c thùc thÓ kinh tÕ, mµ cßn cã ý nghÜa an ninh quèc gia.
2. H¹ tÇng c¬ së nh©n lùc.
Th¬ng m¹i trong kh¸i niÖm “Th¬ng m¹i ®iÖn tö” ®éng ch¹m tíi mäi con ngêi, tõ ngêi tiªu thô tíi ngêi s¶n xuÊt, ph©n phèi, tíi c¸c c¬ quan chÝnh phñ, tíi c¶ c¸c nhµ c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn.
¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ tÊt yÕu lµm n¶y sinh hai ®ßi hái: mét lµ mäi ngêi ®Òu quen thuéc vµ cã kh¶ n¨ng thµnh th¹o ho¹t ®éng trªn m¹ng; hai lµ cã mét ®éi ngò chuyªn gia tin häc m¹nh, thêng xuyªn b¾t kÞp c¸c c«ng nghÖ th«ng tin míi ph¸t triÓn ®Ó phôc vô cho kinh tÕ sè ho¸ nãi chung vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng (nay ®· ®æi míi ë møc hµng tuÇn), còng nh cã kh¶ n¨ng thiÕt kÕ c¸c c«ng cô phÇn mÒm ®¸p øng ®îc nhu cÇu ho¹t ®éng cña mét nÒn kinh tÕ sè ho¸, tr¸nh bÞ ®éng lÖ thuéc hoµn toµn vµo ngêi kh¸c.
Ngoµi ra, nÕu sö dông Internet/Web, th× mét yªu cÇu tù nhiªn n÷a cña kinh doanh trùc tuyÕn lµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia ®Òu ph¶i giái Anh ng÷ v× tíi nay (vµ cã lÏ cßn tíi mét thêi ®iÓm rÊt xa n÷a) ng«n ng÷ ®îc sö dông trong th¬ng m¹i nãi chung vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö qua m¹ng Internet nãi riªng, vÉn lµ tiÕng Anh (®¬ng nhiªn ®©y chñ yÕu chØ lµ “vÊn ®Ò” ®èi víi c¸c níc Ýt ph¸t triÓn).
§ßi hái nµy cña th¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ dÉn tíi sù thay ®æi c¨n b¶n hÖ thèng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.
3. B¶o mËt, an toµn.
Giao dÞch th¬ng m¹i b»ng ph¬ng tiÖn ®iÖn tö ®Æt ra ®ßi hái rÊt cao vÒ b¶o mËt vµ an toµn, nhÊt lµ khi ho¹t ®éng trªn Internet/Web.
Cho tíi nay nhiÒu ngêi vÉn kh«ng d¸m giao dÞch qua Web. Trong lÜnh vùc mua b¸n thuÇn tuý, ngêi mua th× lo c¸c chi tiÕt trong thÎ tÝn dông cña m×nh bÞ lé, vµ kÎ xÊu sÏ lîi dông mµ rót tiÒn, ngêi b¸n th× lo ngêi mua kh«ng thanh to¸n cho c¸c hîp ®ång ®· ®îc “ký kÕt theo kiÓu ®iÖn tö” qua Web. Trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, ®iÒu ®¸ng ng¹i nhÊt lµ an toµn vµ b¶o mËt d÷ liÖu. §iÒu lo sî Êy lµ cã c¨n cø v× sè vô tÊn c«ng vµo Internet ngµy cµng t¨ng, kÓ c¶ vµo nh÷ng m¹ng ®îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt. (Cuèi n¨m 1996, trang Web cña Bé t ph¸p Mü vµ cña CIA bÞ truy nhËp vµ bÞ thay ®æi mét sè néi dung, ®Çu n¨m 1997 mét lo¹t ®Þa chØ Internet cña Mü ph¶i ngõng dÞch vô Web vµ E-mail trong mét tuÇn v× bÞ “giÆc m¸y tÝnh” tÊn c«ng). “GiÆc m¸y tÝnh” (hacker) dïng nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau: m¹o quan hÖ, bÎ mËt khÈu (nhÊt lµ mËt khÈu yÕu), vi-rót vµ c¸c ch¬ng tr×nh “ph¸ tõ bªn trong” gi¶ m¹o ®Þa chØ Internet (IP Spoofing), phong to¶ dÞch vô (DOS – denial of service).
Kü thuËt m· ho¸ (cryptography) hiÖn ®¹i (trong ®ã cã kü thuËt “m· ho¸ kho¸ c«ng khai/bÝ mËt) ®· nãi ë trªn), víi kho¸ dµi tèi thiÓu tíi 1024, thËm chÝ tíi 2048 bit, céng víi c¸c c«ng nghÖ SSL (Secure Sockets Layer), SET (Secure Electronic Transaction) ®ang gióp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, trong ®ã cã vÊn ®Ò “ch÷ ký ®iÖn tö” hay “ch÷ ký sè ho¸” (digital signature), lµ ch÷ ký ®îc biÓu diÔn b»ng c¸c bit ®iÖn tö vµ ®îc x¸c thùc th«ng qua gi¶i m·. Song b¶n th©n c¸c m· mËt còng cã thÓ bÞ kh¸m ph¸ bëi c¸c kü thuËt gi¶i m· tinh vi, nhÊt lµ kü thuËt cña bªn cã ®¼ng cÊp c«ng nghÖ cao h¬n h¼n. Cho nªn mét chiÕn lîc quèc gia vÒ m· ho¸ kÌm theo c¸c ch¬ng tr×nh b¶o vÖ an toµn th«ng tin cña c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp vµ cña c¸ nh©n ®ang trë thµnh mét vÊn ®Ò rÊt lín.
Trªn quan ®iÓm giao lu quèc tÕ, vÊn ®Ò b¶o mËt vµ an toµn cßn cã thªm mét khÝa c¹nh n÷a: Ngµy cµng cã nhiÒu níc ¸p dông c¸c luËt ng¨n c¶n kh«ng cho d÷ liÖu ®îc truyÒn göi tíi c¸c níc kh«ng cã ph¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, nh»m tr¸nh rß rØ (nhÊt lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn an ninh quèc gia, vò khÝ giÕt ngêi hµng lo¹t, quan hÖ quèc tÕ...). V× vËy, nÕu kh«ng cã c¸c luËt vµ ph¬ng tiÖn tèt ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, th× mét níc rÊt cã thÓ sÏ bÞ c¸ch ly khái ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ.
4. HÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh tù ®éng.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö chØ cã thÓ thùc hiÖn thùc tÕ khi ®· tån t¹i mét hÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh (financial payment) ph¸t triÓn, cho phÐp thùc hiÖn thanh to¸n tù ®éng (trong ®ã, thÎ kh«n minh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi kinh doanh b¸n lÎ). Khi cha cã hÖ thèng nµy, th× th¬ng m¹i ®iÖn tö chØ øng dông ®îc phÇn trao ®æi th«ng tin, bu«n b¸n vÉn ph¶i kÕt thóc b»ng tr¶ tiÒn trùc tiÕp hoÆc b»ng c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n truyÒn thèng. Khi Êy hiÖu qu¶ cña th¬ng m¹i ®iÖn tö bÞ gi¶m thÊp vµ cã thÓ kh«ng ®ñ ®Ó bï c¸c chi phÝ trang bÞ c«ng nghÖ ®· bá ra.
HÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh ®i liÒn víi viÖc m· ho¸ toµn bé hµng ho¸, hay “®¸nh sè s¶n phÈm” (product numbering) lµ vÊn ®Ò kh«ng chØ cã tÝnh quèc gia, mµ cã tÝnh quèc tÕ trªn c¬ së cña c¸c chuÈn vµ ®Þnh chÕ EAN International vµ Uniform Code Council, thÓ hiÖn díi d¹ng c¸c v¹ch gäi lµ m· v¹ch (bar - code). Theo ®ã tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Òu ®îc m· ho¸ b»ng mét sè 13 con sè, vµ tÊt c¶ c¸c c«ng ty ®Òu cã ®Þa chØ cña m×nh b»ng mét m· cã tõ 100 ®Õn 100.000 con sè (m· v¹ch lµ hÖ thèng m· dïng c¸c v¹ch ®en, tr¾ng, mµu cã ®é réng kh¸c nhau ®Ó biÓu diÔn c¸c con sè. Mét m¸y quÐt dïng tÕ bµo quang ®iÖn sÏ nhËn d¹ng c¸c v¹ch nµy, biÕn ®æi thµnh con sè råi tù ®éng ®a vµo m¸y tÝnh ®Ó tÝnh to¸n). ViÖc héi nhËp vµ thiÕt lËp toµn bé hÖ thèng m· s¶n phÈm vµ m· c«ng ty (gäi chung lµ m· ho¸ th¬ng m¹i: commercial coding) cho mét nÒn kinh tÕ (®Æc biÖt lµ nÒn kinh tÕ cña níc ®ang ph¸t triÓn) nãi chung còng kh«ng ®¬n gi¶n.
5. B¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ.
Cµng ngµy, gi¸ trÞ s¶n phÈm cµng cao ë khÝa c¹nh “chÊt x¸m” cña nã, mµ kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n nã, tµi s¶n c¬ b¶n cña tõng ®Êt níc, tõng tæ chøc vµ tõng con ngêi ®· vµ ®ang chuyÓn thµnh “tµi s¶n chÊt x¸m” lµ chñ yÕu. Th«ng tin trë thµnh tµi s¶n, vµ b¶o vÖ tµi s¶n cuèi cïng sÏ cã ý nghÜa lµ b¶o vÖ th«ng tin. V× lÏ ®ã, næi lªn vÊn ®Ò b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ vµ b¶n quyÒn cña c¸c th«ng tin trªn Web (c¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o, c¸c nh·n hiÖu th¬ng m¹i, c¸c c¬ së d÷ liÖu, c¸c dung liÖu truyÒn göi qua m¹ng v..v..).
Riªng ®èi víi dung-liÖu, vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra lµ b¶n th©n viÖc sè ho¸ nhÞ-ph©n c¸c d÷ liÖu v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ©m thanh ®Ó thµnh dung liÖu truyÒn göi ®· lµ mét hµnh ®éng “sao chÐp”, “phiªn dÞch” vµ ph¶i ®îc t¸c gi¶ ®ång ý (gièng nh dÞch mét t¸c phÈm ra mét ng«n ng÷ kh¸c). Nhng v× ®a lªn m¹ng nªn “sè b¶n in” kh«ng thÓ biÕt ®îc lµ bao nhiªu nªn viÖc tho¶ thuËn vµ xö lý trë nªn hÕt søc khã kh¨n.
ë tÇm xa h¬n, ngêi ta ®· tÝnh tíi khÝa c¹nh phøc t¹p h¬n n÷a cña vÊn ®Ò lµ viÖc “ph©n chia tµi s¶n trÝ tuÖ” mua b¸n qua m¹ng. Thùc ra ngêi xem kh«ng quan t©m tÊt c¶ c¸c chi tiÕt cña ch¬ng tr×nh, mµ chØ quan t©m mét sè trong ®ã. VËy tiÒn b¸n ch¬ng tr×nh sÏ ®îc ph©n phèi nh thÕ nµo cho c¸c thµnh phÇn tham gia ch¬ng tr×nh. Tõ ®©y b¾t ®Çu n¶y sinh c¸c ®Þnh nghÜa míi, cô thÓ h¬n, chi tiÕt h¬n vµ mang tÝnh ph¸p lý h¬n vÒ “thÕ nµo lµ t¸c gi¶”, vµ kh¸i niÖm “thanh to¸n vi ph©n” (micro - payment) mµ sÏ ph¶i xö lý b»ng c¸c c«ng cô kü thuËt cao cÊp.
6. B¶o vÖ ngêi tiªu dïng.
Nh×n nhËn trªn c¬ së lý luËn th¬ng m¹i vµ lý thuyÕt th«ng tin th× tõ xa tíi nay, mét thÞ trêng bÞ sôp ®æ bao giê còng b¾t nguån tõ nguyªn nh©n s©u xa lµ “th«ng tin kh«ng ®èi xøng” (asymmetric information), nghÜa lµ c¸i ngêi b¸n biÕt kh¸c víi c¸i ngêi mua biÕt. T¹i thÞ trêng Êy, ngêi b¸n kh«ng cã c¸ch nµo ®Ó thuyÕt phôc ngêi mua vÒ chÊt lîng s¶n phÈm cña m×nh. Ngêi mua, do ®ã, chØ chÊp nhËn tr¶ mét gi¸ trung b×nh cho s¶n phÈm ®ã. KÕt qu¶ lµ hä chØ mua ®îc c¸c s¶n phÈm chÊt lîng thÊp (v× c¸c s¶n phÈm chÊt lîng cao ngêi b¸n l¹i biÕt râ).
Trong th¬ng m¹i ®iÖn tö, th«ng tin vÒ hµng ho¸ ®Òu lµ th«ng tin sè ho¸, nãi gi¶n dÞ lµ ngêi mua kh«ng cã ®iÒu kiÖn “nÕm thö” hay “dïng thö” hµng tríc khi mua. Cha kÓ tíi kh¶ n¨ng bÞ nhÇm lÉn c¸c c¬ së d÷ liÖu, bÞ lõa g¹t bëi c¸c th«ng tin vµ c¸c tæ chøc phi ph¸p cã mÆt trªn m¹ng. V× thÕ, ®ang xuÊt hiÖn nhu cÇu ph¶i cã mét trung gian b¶o ®¶m chÊt lîng (quality guarantor) mµ ho¹t ®éng h÷u hiÖu vµ Ýt tèn kÐm. §©y lµ mét khÝa c¹nh c¬ chÕ ®¸ng quan t©m cña th¬ng m¹i ®iÖn tö mµ ®ang ®îc chó ý ngµy cµng nhiÒu tríc thùc tÕ c¸c rñi ro ngµy cµng gia t¨ng, ®¶ kÝch vµo quyÒn lîi cña ngêi tiªu thô. C¬ chÕ ®¶m b¶o chÊt lîng ®Æc biÖt cã ý nghÜa víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, n¬i mµ d©n chóng cho tíi nay vÉn cã tËp qu¸n tiÕp xóc trùc tiÕp víi hµng ho¸ ®Ó kiÓm tra (nh×n, sê, nÕm, ngöi...) ®Ó thö (mÆc thö, ®éi thö, ®i thö...) tríc khi mua.
7. T¸c ®éng v¨n ho¸ x· héi cña Internet.
T¸c ®éng v¨n ho¸ x· héi cña Internet ®ang lµ mèi quan t©m quèc tÕ, v× hµng lo¹t t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®· xuÊt hiÖn: Internet trë thµnh mét “hßm th” giao dÞch mua - b¸n d©m, ma tuý vµ bu«n lËu, c¸c lùc lîng ph¶n x· héi ®a lªn Internet phim con heo (pornography), c¸c tuyªn truyÒn kÝch dôc cã môc ®Ých ®èi víi trÎ em, c¸c híng dÉn lµm bom th, lµm chÊt næ ph¸ ho¹i, c¸c lo¹i tuyªn truyÒn kÝch ®éng b¹o lùc, ph©n biÖt chñng téc, kú thÞ t«n gi¸o v..v..ë mét sè n¬i (nh Trung Quèc, Trung §«ng...). Internet ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn thuËn lîi cho c¸c lùc lîng chèng ®èi sö dông ®Ó tuyªn truyÒn, kÝch ®éng lËt ®æ chÝnh phñ vµ/hoÆc g©y rèi lo¹n trËt tù x· héi.
Ngoµi ra ph¶i tÝnh tíi t¸c ®éng cuèn hót thanh niªn theo c¸c lèi sèng kh«ng phï hîp víi b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ vÊn ®Ò ®ang ®îc ®Æc biÖt quan t©m ë Ch©u ¸.
MÆc dï c«ng nghÖ ®¸nh gi¸ dung liÖu (content rating), läc dung liÖu (content filtering) ®· vµ ®ang ph¸t triÓn, nhng vÒ c¬ b¶n tíi nay vÉn cha cã biÖn ph¸p ®ñ h÷u hiÖu ®Ó chèng tr¶ c¸c mÆt tr¸i nãi trªn cña Internet/Web.
8. H¹ tÇng c¬ së kinh tÕ vµ ph¸p lý.
- M«i trêng quèc gia: Tríc hÕt, ChÝnh phñ tõng níc ph¶i quyÕt ®Þnh xem x· héi th«ng tin nãi chung vµ Internet nãi riªng lµ mét hiÓm ho¹ hay lµ mét c¬ héi. QuyÕt ®Þnh ®ã kh«ng dÔ dµng, ngay mét níc hiÖn ®¹i nh Ph¸p còng ph¶i tíi n¨m 97 - 98 míi quyÕt ®Þnh ®îc vµ tuyªn bè r»ng “®©y lµ c¬ héi” (sau mét thêi gian dµi chèng l¹i Internet v× nã chiÕm mÊt vÞ trÝ cña m¹ng Minitel vèn rÊt phæ biÕn trong néi bé níc Ph¸p). Tõ kh¼ng ®Þnh mang tÝnh nhËn thøc chiÕn lîc Êy míi thiÕt lËp m«i trêng kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi (kÓ c¶ v¨n ho¸, gi¸o dôc) cho nÒn kinh tÕ sè ho¸ nãi chung vµ cho th¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng (vÝ dô quyÕt ®Þnh ®a vµo m¹ng c¸c dÞch vô hµnh chÝnh, c¸c dÞch vô thu tr¶ thuÕ vµ c¸c dÞch vô kh¸c nh th tÝn, dù b¸o thêi tiÕt, th«ng b¸o giê tµu xe v..v..) vµ ®a c¸c néi dung cña kinh tÕ sè ho¸ vµo v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc c¸c cÊp.
Riªng vÒ ph¸p lý cã c¸c vÊn ®Ò:
+ Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña ch÷ ký ®iÖn tö (electronic signature) - tøc ch÷ ký díi d¹ng sè ®Æt vµo mét th«ng ®iÖp d÷ liÖu (data message) vµ ch÷ ký sè ho¸ (digital signature) - tøc biÖn ph¸p biÕn ®æi néi dung th«ng ®iÖp d÷ liÖu, khi dïng m· ho¸ ®Ó gi¶i míi thu ®îc néi dung thËt cña th«ng ®iÖp d÷ liÖu; vµ cã c¸c thiÕt chÕ ph¸p lý, c¸c c¬ quan ph¸p lý thÝch hîp cho viÖc x¸c thùc / chøng nhËn (authentication/certification) ch÷ ký ®iÖn tö vµ ch÷ ký sè ho¸.
+ B¶o vÖ ph¸p lý c¸c Hîp ®ång th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ B¶o vÖ ph¸p lý c¸c thanh to¸n ®iÖn tö (bao gåm c¶ viÖc ph¸p chÕ ho¸ c¸c c¬ quan ph¸t hµnh c¸c thÎ thanh to¸n).
+ Quy ®Þnh ph¸p lý ®èi víi c¸c d÷ liÖu cã xuÊt xø Nhµ níc (c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ Trung ¬ng), chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, doanh nghiÖp nhµ níc (trong ®ã cã c¸c vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nh: Nhµ níc cã ph¶i lµ chñ nh©n cña c¸c th«ng tin cã quyÒn ®îc c«ng khai ho¸ vµ c¸c th«ng tin ph¶i gi÷ bÝ mËt hay kh«ng? Ngêi d©n cã quyÒn ®ßi c«ng khai ho¸ c¸c sè liÖu cña chÝnh quyÒn hay kh«ng? Khi c«ng khai ho¸ th× viÖc phæ biÕn c¸c sè liÖu cã ®îc xem lµ mét nguån thu cho ng©n s¸ch hay kh«ng? v..v..).
+ B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi së h÷u trÝ tuÖ (bao gåm c¶ b¶n quyÒn t¸c gi¶) liªn quan ®Õn mäi h×nh thøc giao dÞch ®iÖn tö.
+ B¶o vÖ bÝ mËt riªng t mét c¸ch “thÝch ®¸ng” (®Ò ng¨n c¶n c¸c bÝ mËt ®êi t bÞ ®a lªn m¹ng mét c¸ch phi ph¸p, kh«ng chØ tªn tuæi, dung m¹o mµ cßn c¶ c¸c bÝ mËt kh¸c liªn quan ®Õn søc khoÎ, t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ, giíi tÝnh, t×nh dôc...).
+ B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi m¹ng th«ng tin, chèng téi ph¹m x©m nhËp víi c¸c môc ®Ých bÊt hîp ph¸p nh thu thËp tin tøc mËt, thay ®æi th«ng tin trªn c¸c trang Web, th©m nhËp vµo c¸c d÷ liÖu, sao chÐp trém c¸c phÇn mÒm, truyÒn virut ph¸ ho¹iv..v..; tíi nay tõng níc rÊt cã thÓ ®· cã c¸c luËt ®¬n hµnh vÒ c¸c téi nµy, vÊn ®Ò lµ sÏ ph¶i ®a vµo khu«n khæ cña bé luËt h×nh sù, mét khi kinh tÕ sè ho¸ ®îc thõa nhËn trªn tÇm quèc gia.
TÊt c¶ nh÷ng viÖc trªn ®©y chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc trªn c¬ së mçi quèc gia tríc hÕt ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng “m· nguån” cho tÊt c¶ c¸c th«ng tin sè ho¸, b¾t ®Çu tõ ch÷ c¸i cña ng«n ng÷ ®ã trë ®i; tiÕp ®ã Nhµ níc sÏ ph¶i ®Þnh h×nh mét chiÕn lîc chung vÒ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ sè ho¸. TiÕp ®ã ®Õn c¸c chÝnh s¸ch, c¸c ®¹o luËt vµ c¸c quy ®Þnh cô thÓ t¬ng øng ®îc ph¶n ¸nh trong toµn bé chØnh thÓ cña hÖ thèng néi luËt.
- M«i trêng quèc tÕ.
C¸c vÊn ®Ò m«i trêng quèc tÕ, ph¸p lý vµ x· héi quèc gia còng sÏ in h×nh mÉu cña nã vµo vÊn ®Ò m«i trêng kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi quèc tÕ, céng thªm víi c¸c phøc t¹p kh¸c cña kinh tÕ th¬ng m¹i qua biªn giíi, trong ®ã khÝa c¹nh quan träng nhÊt lµ th¬ng m¹i ®iÖn tö mang tÝnh kh«ng cã biªn giíi, do ®ã lµm mÊt ®i tÝnh ranh giíi ®Þa lý vèn lµ ®Æc tÝnh cè h÷u cña ngo¹i th¬ng truyÒn thèng dÉn tíi nh÷ng khã kh¨n to lín vÒ luËt ¸p dông vµ ®iÒu chØnh hîp ®ång, vÒ thanh to¸n ®Æc biÖt lµ vÒ thu thuÕ.
VÝ dô: Mét d÷ liÖu víi t c¸ch lµ mét dÞch vô ®îc chuyÓn tõ níc A ®Õn mét ®Þa chØ Internet ë níc B, tiÕp ®ã l¹i chuyÓn ®Õn ngêi nhËn thùc sù ë níc C (rÊt cã thÓ c¬ së kinh doanh cña ngêi chñ ®Þa chØ Internet ë níc B ®îc ®Æt ë níc C); vËy viÖc thu thuÕ sÏ thùc hiÖn b»ng c¸ch nµo vµ dïng luËt níc nµo ®Ó ®iÒu chØnh th¬ng vô nµy. Mét vÝ dô kh¸c: mét ngêi §øc ®ang ®i du lÞch bªn Mü ®Æt mua mét l« rîu vang Australia giao tíi mét n¬i nghØ m¸t t¹i Ph¸p mµ anh ta s¾p du hµnh tíi, thuÕ cña th¬ng vô nµy sÏ do níc nµo thu vµ thu b»ng c¸ch nµo.
VÊn ®Ò cßn khã kh¨n h¬n n÷a lµ ®¸nh thuÕ c¸c dung liÖu, tøc lµ c¸c hµng ho¸ “phi vËt thÓ” (nh ©m nh¹c, ch¬ng tr×nh truyÒn h×nh, ch¬ng tr×nh phÇn mÒm ...giao trùc tiÕp gi÷a c¸c ®èi t¸c th«ng qua m¹ng).
Ngoµi ra, còng n¶y sinh c¸c khã kh¨n nh: thu thuÕ trong trêng hîp thanh to¸n v« danh (anonimous payment) b»ng thÎ kh«n minh; vÊn ®Ò c¸ch kiÓm to¸n c¸c c«ng ty bu«n b¸n b»ng ph¬ng thøc th¬ng m¹i ®iÖn tö, vÊn ®Ò b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ, b¶o vÖ chÝnh trÞ vµ b¶o vÖ bÝ mËt riªng t trong th«ng tin xuyªn quèc gia trªn m¹ng Internet gi÷a c¸c níc cã hÖ thèng luËt ph¸p vµ hÖ thèng chÝnh trÞ kh¸c nhau; vÊn ®Ò ph¸p luËt quèc tÕ vÒ sö dông kh«ng gian liªn quan ®Õn viÖc phãng vµ khai th¸c c¸c vÖ tinh viÔn th«ng v..v..
TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò Êy ®ßi hái ph¶i cã c¸c nç lùc tËp thÓ ®a biªn nh»m ®¹t tíi c¸c tho¶ thuËn quèc tÕ lµm c¨n b¶n cho “con ®êng t¬ lôa” míi vµ tríc hÕt lµ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, cßn ë tÇm thÊp vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, vÒ c¬ chÕ thuÕ kho¸, vÒ b¶o mËt vµ an toµn.
9. VÊn ®Ò lÖ thuéc c«ng nghÖ.
Kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn r»ng níc Mü ®ang khèng chÕ toµn bé c«ng nghÖ th«ng tin quèc tÕ, c¶ phÇn cøng còng nh phÇn mÒm (phÇn mÒm hÖ thèng vµ phÇn mÒm øng dông), chuÈn c«ng nghÖ Internet còng lµ chuÈn Mü, c¸c phÇn mÒm tÇm cøu vµ “vâng thÞ” (Web) chñ yÕu còng lµ cña Mü, níc Mü còng ®i ®Çu trong kinh tÕ sè ho¸ vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö (Mü hiÖn chiÕm trªn mét nöa tæng doanh sè th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu, chñ yÕu lµ bu«n b¸n trong níc).
ë mét tÇm cao h¬n, cã thÓ nhËn xÐt r»ng tõ nhiÒu chôc n¨m nay, trong khi ®a sè c¸c níc cßn ®ang vËt lén trong nÒn “kinh tÕ vËt thÓ” th× Mü ®· vît lªn vµ tiÕn nhanh trong nÒn “kinh tÕ ¶o”, lÊy “kinh tÕ tri thøc”, “së h÷u trÝ tuÖ”, “gi¸ trÞ chÊt x¸m” lµm nÒn mãng. §ã lµ sù kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a Mü vµ c¸c níc kh¸c. Sù kh¸c biÖt ®ã béc lé ngµy cµng râ theo tiÕn tr×nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu chuyÓn sang “kû nguyªn sè ho¸” nh ®i theo mét xu híng tÊt yÕu kh¸ch quan. §iÒu nµy gi¶i thÝch v× sao trong ®µm ph¸n th¬ng m¹i cña Mü víi bÊt cø níc nµo, vÊn ®Ò “së h÷u trÝ tuÖ” lu«n lu«n næi lªn hµng ®Çu: ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thùc cña níc Mü. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch v× sao Mü lµ níc biÖn hé, cæ vò vµ thóc ®Èy m¹nh mÏ nhÊt cho th¬ng m¹i ®iÖn tö: mét khi th¬ng m¹i ®îc sè ho¸ th× toµn thÕ giíi trªn thùc tÕ sÏ n»m trong tÇm khèng chÕ c«ng nghÖ cña Mü, Mü sÏ gi÷ vai trß ngêi b¸n c«ng nghÖ th«ng tin cho toµn thÕ giíi víi c«ng nghÖ ®îc ®æi míi hµng ngµy vµ thuÇn tuý ë “nÒn kinh tÕ ¶o”, “kinh tÕ tri thøc”; c¸c níc kh¸c tiÕp tôc s¶n xuÊt c¸c “cña c¶i vËt thÓ” phôc vô cho níc Mü. Bøc tranh Êy nay ®· kh¸ râ nÐt vµ ®Ó thay ®æi nã ch¾c ch¾n ph¶i cÇn ®Õn nh÷ng nç lùc chiÕn lîc lín lao tõ phÝa c¸c ®èi thñ cña Mü trong nh÷ng qu·ng thêi gian lÞch sö. Mµ trong nh÷ng qu·ng thêi gian Êy b¶n th©n níc Mü còng kh«ng lïi l¹i vµ ®øng yªn. Nh÷ng níc Ýt ph¸t triÓn h¬n, ®· chËm ch©n, rÊt cã thÓ m·i m·i ph¶i ë mét tÇm thÊp díi vµ bÞ phô thuéc hoµn toµn vÒ c«ng nghÖ v× ®iÒu kiÖn thùc tÕ vÜnh viÔn kh«ng cho phÐp hä ®uæi kÞp n÷a.
Sù phô thuéc Êy kh«ng chØ thÓ hiÖn ë nh÷ng thiÖt thßi vÒ kinh tÕ, mµ ë tÇm cao h¬n: Mü vµ c¸c níc tiªn tiÕn gÇn Mü vÒ c«ng nghÖ th«ng tin cã thÓ “biÕt hÕt” th«ng tin cña c¸c níc thuéc ®¼ng cÊp c«ng nghÖ thÊp h¬n. NhiÒu c¬ quan nghiªn cøu ®¸nh gi¸ r»ng rÊt cã thÓ ®©y sÏ lµ mét trong nh÷ng nÐt ®Æc trng c¬ b¶n cña trËt tù thÕ giíi míi trong thÕ kû 21 vµ ®· lªn tiÕng c¶nh b¸o c¸c níc cßn yÕu kÐm vÒ c«ng nghÖ th«ng tin.
V× lÏ ®ã, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang ®îc c¸c níc xem xÐt mét c¸ch chiÕn lîc: sù du nhËp vµo nã lµ kh«ng thÓ tr¸nh ®îc, h¬n thÕ cßn lµ c¬ héi: nhng nÕu chØ v× bøc b¸ch mµ tham gia hay chØ tham gia v× c¸c lîi Ých kinh tÕ vËt chÊt cô thÓ th× kh«ng ®ñ, mµ ph¶i cã mét chiÕn lîc thÝch hîp ®Ó khái trë thµnh quèc gia thø cÊp vÒ c«ng nghÖ.
Ch¬ng II
thùc tr¹ng ph¸t triÓn th¬ng
m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam
I. T×nh h×nh vÒ h¹ tÇng c¬ së cho th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam.
1. H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin.
C«ng nghÖ th«ng tin (information technology) gåm hai nh¸nh: tÝnh to¸n (computing) - còng gäi lµ nh¸nh m¸y tÝnh; vµ truyÒn th«ng (communication), trªn c¬ së cña mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn lùc v÷ng m¹nh, lµ nÒn t¶ng cña “kinh tÕ sè ho¸” nãi chung vµ “th¬ng m¹i ®iÖn tö” nãi riªng.
VÒ c«ng nghÖ tÝnh to¸n, ngêi ViÖt nam ®· biÕt ®Õn m¸y tÝnh ®iÖn tö tõ n¨m 1968 khi chiÕc m¸y tÝnh ®Çu tiªn do Liªn X« viÖn trî ®îc l¾p ®Æt t¹i Hµ Néi. Trong nh÷ng n¨m 1970 ë phÝa Nam còng cã sö dông mét sè m¸y tÝnh lín cña Mü. Tíi cuèi nh÷ng n¨m 1970 c¶ níc cã kho¶ng 40 dµn m¸y tÝnh v¹n n¨ng thuéc c¸c dßng Minsk vµ ES ë Hµ Néi vµ IBM 360 ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh.
§Çu nh÷ng n¨m 1980, m¸y vi tÝnh b¾t ®Çu ®îc nhËp khÈu vµo ViÖt nam, më ®Çu mét thêi kú ph¸t triÓn nhanh viÖc tin häc ho¸ trong níc. Tõ n¨m 1995 lµ n¨m b¾t ®Çu triÓn khai Ch¬ng tr×nh quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, còng lµ lóc c¸c c«ng ty hµng ®Çu thÕ giíi nh IBM, Compaq, HP v..v..b¾t ®Çu tham gia thÞ trêng ViÖt nam, lùc lîng m¸y vi tÝnh nhËp khÈu t¨ng vät víi tèc ®é +50%/n¨m. Theo sè liÖu cña Ban chØ ®¹o quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin (dùa trªn thèng kª cña Tæng côc H¶i quan) tíi nay m¸y vi tÝnh c¸c lo¹i nhËp vµo ViÖt nam ®· lªn tíi tæng sè h¬n 400 ngh×n chiÕc; nÕu tÝnh c¶ m¸y l¾p r¸p trong níc th× cã nguån tin (®· ®¨ng t¶i trªn ph¬ng tiÖn ph¸t thanh truyÒn h×nh) ®a sè liÖu kho¶ng 500 ngh×n chiÕc; ngoµi ra còng cã mét sè m¸y tÝnh lín thÕ hÖ míi vµ kho¶ng 200 m¸y mini. M¸y tÝnh c¸ nh©n l¾p r¸p trong níc (linh kiÖn nhËp khÈu) ®ang ph¸t triÓn nhanh vµ theo íc tÝnh ®· chiÕm kho¶ng 70% thÞ phÇn víi khèi lîng s¶n xuÊt 80 - 100 ngh×n m¸y tÝnh mét n¨m, doanh sè m¸y tÝnh l¾p r¸p n¨m 1998 lµ kho¶ng 65 triÖu USD.
T¹i nhiÒu c¬ quan vµ doanh nghiÖp, d÷ liÖu cã cÊu tróc ®· ®îc qu¶n lý b»ng nhiÒu hÖ qu¶n trÞ c¬ së d÷ liÖu kh¸c nhau; ®ang x©y dùng 6 c¬ së quèc gia cì lín phôc vô môc tiªu tin häc ho¸ qu¶n lý Nhµ níc. HiÖn nay hÇu nh mäi c¬ quan nhµ níc ®Òu sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n. Tuy nhiªn chØ dõng l¹i ë møc bæ trî cho c«ng viÖc cña ngêi sö dông PCs lµ chÝnh, cha cã t¸c dông nhiÒu trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi liªn hÖ gi÷a ngêi nµy víi ngêi kh¸c, gi÷a tæ chøc nµy víi tæ chøc kh¸c - mµ ®©y chÝnh lµ ®Æc trng cña øng dông c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn nay.
Tíi n¨m 1993, gÇn 99% m¸y tÝnh n»m trong c¸c tæ chøc nhµ níc. HiÖn nay bøc tranh ph©n bè ®· thay ®æi víi tû lÖ gÇn ®óng sau ®©y: 75% ë c¸c c¬ quan nhµ níc vµ c¸c doanh nghiÖp, 10% ë c¸c c¬ quan nghiªn cøu vµ quèc phßng, 10% ë c¸c c¬ së gi¸o dôc (trêng häc, trung t©m...) vµ 5% ë c¸c gia ®×nh. Trong tæng sè m¸y ®· nhËp vµo tíi nay vµ m¸y l¾p r¸p trong níc, nhiÒu m¸y ®· th«i ho¹t ®éng v× háng hoÆc kh«ng cßn phï hîp vÒ tÝnh n¨ng, nªn theo íc tÝnh sè m¸y thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng hiÖn nay chØ kho¶ng 350 ngh×n chiÕc. Tøc lµ cêng ®é trang bÞ m¸y míi ®¹t kho¶ng gÇn 5 m¸y/1000 ngêi (so víi 80 ë Singapore vµ 140 ë Hµn Quèc) víi m¸c m¸y b×nh qu©n t¬ng ®èi thÊp (vÝ dô, trong sè trªn 3000 m¸y ®ang ho¹t ®éng cña Tæng côc bu ®iÖn, 90% lµ m¸y 486 trë xuèng). Cêng ®é sö dông m¸y cßn thÊp: ë nhiÒu c¬ quan ®¬n vÞ, m¸y tÝnh ®îc lµm viÖc nh m¸y ®¸nh ch÷ lµ chñ yÕu. Trang bÞ c«ng nghÖ th«ng tin cña c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp vµ gia ®×nh mÊt c©n ®èi nghiªm träng: phÇn cøng chiÕm tíi 80% tæng chi phÝ (lÏ ra ë giai ®o¹n nµy, phÇn mÒm ph¶i chiÕm tû träng 35%. NÕu tÝnh c¶ x©y dùng ®Ò ¸n, ®µo t¹o, triÓn khai, b¶o hµnh v.v. còng lµ c¸c yÕu tè thuéc phÇn mÒm th× tû träng ph¶i lªn tíi 60% míi hîp lý).
C«ng nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam Ýt ph¸t triÓn, ho¹t ®éng phÇn mÒm chñ yÕu lµ dÞch vô cµi ®Æt vµ híng dÉn sö dông. Sè c«ng ty s¶n xuÊt vµ kinh doanh phÇn mÒm cßn Ýt, s¶n phÈm phÇn mÒm chñ yÕu lµ c¸c ch¬ng tr×nh v¨n b¶n tiÕng ViÖt; gi¸o dôc, v¨n ho¸, kÕ to¸n tµi chÝnh, kh¸ch s¹n, qu¶n lý v¨n th, ®iÒu tra thèng kª Ýt cã c¸c phÇn mÒm trän gãi cã gi¸ trÞ th¬ng m¹i cao. C¸c c«ng ty trong níc míi ®¹t 10% thÞ phÇn thÞ trêng phÇn mÒm. T×nh h×nh phÇn mÒm nh trªn do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y g©y ra:
- Kh¸ch hµng (c¸c c¬ quan ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n) cha quan niÖm phÇn mÒm lµ quan träng vµ thiÕt yÕu trong sö dông thiÕt bÞ tin häc (khi mua thiÕt bÞ thêng kh«ng ®a ra ®îc ®ßi hái vÒ phÇn mÒm, thËm chÝ cã kh¸ch hµng kh«ng râ trang bÞ phÇn mÒm ®Ó lµm g×). V× vËy, phÇn mÒm s¶n xuÊt ra khã b¸n ®îc.
- PhÇn mÒm cña níc ngoµi vµ cña c¸c c«ng ty kh¸c trong níc s¶n xuÊt ra bÞ sao chÐp bÊt hîp ph¸p mét c¸ch lan trµn khiÕn nh÷ng nhµ s¶n xuÊt phÇn mÒm n¶n lßng s¸ng t¹o, kh«ng muèn ®Çu t vµo lÜnh vùc nµy. (VÝ dô, phÇn mÒm tõ ®iÓn Anh - ViÖt cña c«ng ty L¹c ViÖt võa ra thÞ trêng ®· bÞ sao chÐp bÊt hîp ph¸p, b¸n víi gi¸ chØ b»ng 1/2 gi¸ nguyªn gèc).
ThÞ trêng c«ng nghÖ tin häc ViÖt nam n¨m 1997 ®¹t tæng doanh sè kho¶ng 450 triÖu USD (míi b»ng 1,7 GDP cña ViÖt nam; 1/5 doanh sè thÞ trêng c«ng nghÖ tin häc Ch©u ¸, vµ kho¶ng 0,2% thÞ trêng c«ng nghÖ tin häc toµn thÕ giíi), trong ®ã phÇn cøng chiÕm kho¶ng 80%, phÇn mÒm 5%, truyÒn d÷ liÖu 5%, dÞch vô 10%. N¨m 1998 do bÞ khñng ho¶ng cña nÒn kinh tÕ khu vùc, doanh sè sôt cßn kho¶ng 300 triÖu USD (trong ®ã c¸c c«ng ty ViÖt nam chiÕm 100 triÖu USD phÇn cøng vµ 80 triÖu USD phÇn mÒm. PhÇn mÒm ViÖt nam h¹n chÕ trong mét Ýt b¶n tiÕng ViÖt dÞch tõ c¸c phÇn mÒm ngo¹i quèc, c¸c chong tr×nh qu¶n lý trong m¹ng m¸y tÝnh ng©n hµng, tµi chÝnh trong ph¹m vi võa vµ nhá). VÒ dung lîng, thÞ trêng c«ng nghÖ tin häc ViÖt nam míi ®øng hµng thø 13 - 15 trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng. YÕu tè tÝch cùc cã thÓ kÓ tíi lµ thÞ trêng nµy ®ang ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng trëng cao (kho¶ng 40 - 50%/n¨m). Theo ®Ò ¸n “Ph¸t triÓn chuyªn nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam 2000-2005” th× thÞ trêng c«ng nghÖ phÇn mÒm vµ dÞch vô néi ®Þa níc ta ®Õn n¨m 2005 sÏ vµo kho¶ng 230 - 320 triÖu USD.
ViÖt nam gia nhËp m¹ng toµn cÇu t¬ng ®èi chËm: th¸ng 11 n¨m 1997 míi chÝnh thøc b¾t ®Çu nèi m¹ng Internet, tíi ®Çu n¨m 1999 míi cã kho¶ng 17 ngh×n thuª bao, chñ yÕu th«ng qua ba nhµ cung cÊp dÞch vô Internet lín nhÊt lµ VDC (C«ng ty dÞch vô gia t¨ng vµ truyÒn sè liÖu), FPT (C«ng ty ph¸t triÓn ®Çu t c«ng nghÖ) vµ Netnam (ViÖn c«ng nghÖ th«ng tin, thuéc Trung t©m khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ quèc gia).
§Õn nay ViÖt nam cã kho¶ng 150 ngh×n thuª bao vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng thªm kho¶ng 7000 - 8000 thuª bao/th¸ng.
Tãm l¹i, tuy cã tèc ®é t¨ng trëng cao trong vµi n¨m gÇn ®©y nhng nÒn c«ng nghÖ tÝnh to¸n cña ViÖt nam vÉn cßn rÊt nhá bÐ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ phÇn mÒm.
Ngµnh truyÒn th«ng ViÖt nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng trëng tíi 70%/n¨m. Liªn l¹c viÔn th«ng qua vÖ tinh ®· ®îc øng dông, sö dông vÖ tinh thuª cña níc ngoµi (®· cã ch¬ng tr×nh thuª phãng vÖ tinh riªng). C¸c thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ ®iÒu khiÓn tiªn tiÕn ®· ®îc ¸p dông trong ngµnh ®Þa chÝnh, ngµnh hµng kh«ng...
N¨m 1993, Tæng côc Bu chÝnh viÔn th«ng thiÕt lËp mét m¹ng toµn quèc truyÒn d÷ liÖu trªn X.25, gäi lµ m¹ng VIETPAC, nèi 32 tØnh vµ thµnh phè (tøc mét nöa tØnh thµnh c¶ níc), m¹ng nµy kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu truyÒn d÷ liÖu ngµy cµng t¨ng nªn gÇn ®©y Tæng côc ®· ph¸t triÓn mét m¹ng khung toµn quèc tªn lµ VNN nèi víi Internet vµ m¹ng néi bé cña c¸c c¬ quan nhµ níc vµ t nh©n.
Nhê c¸c m¹ng néi bé vµ m¹ng quèc gia, c«ng viÖc qu¶n lý mét sè ngµnh ®· ®îc tin häc ho¸. Tuy nhiªn, tÝnh tin cËy cña dÞch vô truyÒn th«ng cßn thÊp vµ chi phÝ cßn rÊt cao so víi møc trung b×nh cña ngêi d©n, v× vËy tÝnh phæ cËp cha cao.
Ngµnh ®iÖn lùc (lµ nÒn cña hai nh¸nh tÝnh to¸n vµ truyÒn th«ng) ®ang gÆp khã kh¨n: nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tiªu thô ®iÖn toµn quèc t¨ng kho¶ng 15%/n¨m. Tríc ®©y dù tÝnh sÏ thõa ®iÖn, ph¶i xuÊt khÈu, hai n¨m nay ®· ë t×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn (nhÊt lµ vµo mïa kh«, v× gÇn 70% s¶n lîng ®iÖn lµ tõ thuû ®iÖn). N¨m 1998 s¶n xuÊt ë møc 60 triÖu kwh/ngµy, thiÕu hôt 200 triÖu kwh; n¨m 1999 thiÕu hôt 400 triÖu kwh (v× h¹n nÆng). T×nh tr¹ng thiÕu ®iÖn sÏ nghiªm träng h¬n trong nh÷ng n¨m s¾p tíi, buéc ph¶i chuyÓn mét phÇn ®¸ng kÓ sang ®iÖn nguyªn tö, nhng cha cã tiÕn ®é vµ ch¬ng tr×nh cô thÓ. HÖ thèng ph©n phèi ®iÖn h¹ ¸p ®ang ë t×nh tr¹ng ch¾p v¸, cung cÊp ®iÖn n¨ng cha æn ®Þnh. Tuy nhiªn míi ®©y, c«ng ty ®iÖn lùc thµnh phè Hå ChÝ Minh cho biÕt sÏ ®Çu t 3500 tØ ®ång cho líi ®iÖn thµnh phè vµo n¨m 2005 vµ sÏ kh¾c phôc triÖt ®Ó c¸c sù cè vÒ ®iÖn cña thµnh phè. Hy väng r»ng trong giai ®o¹n 2005 - 2010 ngµnh ®iÖn thµnh phè Hå ChÝ Minh nãi riªng vµ c¶ níc nãi chung sÏ v¬n lªn ngang b»ng tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña c¸c níc tiªn tiÕn trong khu vùc.
2. C¬ së h¹ tÇng nh©n lùc.
Gåm c¸c chuyªn gia c«ng nghÖ vµ ®«ng ®¶o d©n chóng. Cho tíi n¨m 1980, ë níc ta cha cã khoa tin häc t¹i c¸c trêng ®¹i häc, còng cha cã hÖ thèng ®µo t¹o chuyªn gia vµ c¸n bé cho ngµnh nµy.
Tõ n¨m 1980, c¸c trêng ®¹i häc trong c¶ níc më thªm khoa tin häc, viÖc ®µo t¹o trong níc dÇn dÇn ®îc më réng. HiÖn nay cã 6 trêng ®¹i häc cña nhµ níc ®îc Nhµ níc ®Çu t cho c¸c khoa c«ng nghÖ th«ng tin víi môc tiªu ®µo t¹o 2000 cö nh©n vµ kü s tin häc mçi n¨m. Trong 4 n¨m qua 6 trêng nµy ®· ®µo t¹o ®îc kho¶ng 7000 cö nh©n vµ kü s. TÊt c¶ c¸c trêng ®¹i häc kh¸c ®Òu cã bé m«n tin häc vµ tÊt c¶ c¸c sinh viªn ®Òu ®îc ®µo t¹o vÒ tin häc ®¹i c¬ng. NÕu tÝnh c¶ c¸c trêng kh¸c vµ tù ®µo t¹o hay t¸i ®µo t¹o (c¸c nhµ kinh tÕ, kü s c¸c ngµnh kh¸c chuyÓn sang) cã thÓ íc lîng ®îc mçi n¨m chóng ta cã thªm kho¶ng 3.500 ngêi ®îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ tin häc.
- Lùc lîng chuyªn gia c«ng nghÖ th«ng tin ë ViÖt nam hiÖn nay cã thÓ chia thµnh mét sè._. n©ng cao c«ng suÊt cña b¨ng th«ng.
Nhanh chãng gi¶m gi¸ cíc viÔn th«ng vµ cíc truy cËp Internet ®Ó th¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ tiÕp cËn víi tÊt c¶ mäi ngêi.
- N©ng cao nhËn thøc vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ VÒ viÖc n©ng cao nhËn thøc: Theo b¸o c¸o gÇn ®©y cña Liªn hîp quèc, vÊn ®Ò chÝnh g©y trë ng¹i cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn l¹i n»m ë vÊn ®Ò nhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp vµ ngêi d©n. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp vµ d©n chóng t¹i c¸c níc nµy cha hiÓu hÕt tÇm quan träng vµ nh÷ng lîi Ých mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i.
Theo kh¶o s¸t cña Héi tin häc ViÖt nam, hiÖn cã tíi 90% trong sè 70.000 doanh nghiÖp vµ trªn 1,4 triÖu hé kinh doanh c¸ thÓ ë níc ta vÉn thê ¬ víi th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ coi th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ “chuyÖn cña ngêi ta”.
Do ®ã, vÊn ®Ò rÊt quan träng ®Æt ra cho ChÝnh phñ ViÖt nam lµ ph¶i n©ng cao nhËn thøc cho c¸c doanh nghiÖp vµ nh©n d©n vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng, c¸c buæi héi th¶o, chuyªn ®Ò....Dïng nhiÒu h×nh thøc phæ biÕn kiÕn thøc cho mäi tÇng líp, nhÊt lµ ®éi ngò doanh nghiÖp (®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá) hiÓu s©u h¬n vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö còng nh c¸ch thøc øng dông th¬ng m¹i ®iÖn tö vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c lùc lîng ®Æc nhiÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö thuéc héi ®ång quèc gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn ®Èy m¹nh ho¹t ®éng t vÊn, híng dÉn c¸c doanh nghiÖp lªn m¹ng, gióp doanh nghiÖp gi¶i quyÕt mäi khã kh¨n víng m¾c vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ X©y dùng vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô th¬ng m¹i ®iÖn tö: §Ó x©y dùng mét nguån nh©n lùc ®ñ kh¶ n¨ng tham gia cã hiÖu qu¶ vµo th¬ng m¹i ®iÖn tö, chóng ta cÇn x©y dùng mét ®éi ngò chuyªn gia tin häc m¹nh, thêng xuyªn b¾t kÞp c¸c c«ng nghÖ th«ng tin míi ph¸t triÓn ®Ó phôc vô cho kinh tÕ sè ho¸, song song víi viÖc ph¸t triÓn mét bé phËn ®«ng ®¶o d©n c quen thuéc vµ thµnh th¹o c¸c thao t¸c trªn m¹ng vµ biÕt sö dông tiÕng Anh. C¸c lo¹i chuyªn viªn cÇn cã ë níc ta trong nh÷ng n¨m tíi gåm: chuyªn viªn ph©n tÝch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng, lËp tr×nh, gi¸o viªn vµ nghiªn cøu viªn vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, chuyªn gia biªn so¹n tµi liÖu, kü s l¾p ®Æt, b¶o tr×, söa ch÷a c¸c thiÕt bÞ m¸y tÝnh, kü s hÖ thèng ®Ó cµi ®Æt vµ b¶o dìng c¸c hÖ thèng phÇn mÒm, kü s m¹ng m¸y tÝnh vµ truyÒn th«ng, chuyªn viªn ph©n tÝch hÖ thèng ®èi víi c¸c hÖ thèng tin häc, chuyªn viªn qu¶n trÞ c¸c dù ¸n tin häc.
Bªn c¹nh ®ã khuyÕn khÝch më c¸c trêng, líp ®µo t¹o ngêi sö dông m¸y tÝnh víi c¸c ch¬ng tr×nh cã tÝnh chÊt thùc hµnh ng¾n h¹n thuéc c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau, nh»m môc ®Ých trang bÞ kh¶ n¨ng sö dông m¸y tÝnh – mét c«ng cô lao ®éng cho mét bé phËn lao ®éng ngµy cµng ®«ng ®¶o. Nhµ níc hç trî Héi tin häc vµ c¸c tæ chøc tin häc kh¸c trong viÖc ph¸t triÓn c¸c ch¬ng tr×nh phæ biÕn kiÕn thøc vÒ c«ng nghÖ th«ng tin b»ng c¸c h×nh thøc b¸o chÝ, ph¸t thanh, truyÒn h×nh....
- Nhµ níc cÇn sím x©y dùng h¹ tÇng thanh to¸n ®iÖn tö (®Èy nhanh ¸p dông c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n hiÖn ®¹i vµo ho¹t ®éng ng©n hµng nh: thÎ th«ng minh (smart card), chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, thÎ tÝn dông...)
Nh ®· ph©n tÝch h¹ tÇng thanh to¸n rÊt quan träng trong viÖc thóc ®Èy th¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn, nã thÓ hiÖn sù liªn kÕt quan träng gi÷a th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ nÒn t¶ng tµi chÝnh cña nÒn kinh tÕ quèc gia mµ theo kh¶o s¸t phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®Òu cho r»ng viÖc thu ph¬ng tiÖn thanh to¸n qua m¹ng lµ mét trong nh÷ng trë ng¹i cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Ph¬ng tiÖn thanh to¸n ®iÖn tö ph¶i mang ®Æc tÝnh dÔ sö dông vµ ph¶i an toµn bëi trªn thùc tÕ theo b¸o c¸o cña Gartner Group th× lîng thÎ thanh to¸n bÞ lµm gi¶ lín gÊp nhiÒu lÇn so víi thÎ thanh to¸n truyÒn thèng. Chi phÝ lµm thÎ thanh to¸n qua m¹ng do ®ã t¨ng h¬n 67%. Do vËy khi nghiªn cøu ¸p dông ph¬ng tiÖn thanh to¸n ®iÖn tö, chóng ta cÇn ®¶m b¶o ®îc tÝnh dÔ sö dông, an toµn, ®ång thêi chi phÝ còng ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña c¸c doanh nghiÖp.
§Ó t¹o khung ph¸p lý cho thanh to¸n ®iÖn tö, Ng©n hµng trung ¬ng cÇn sím ®a ra c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan tíi ho¹t ®éng nµy.
- Nhµ níc cÇn sím ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý hç trî cho th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc thùc sù ph¸t triÓn ë ViÖt nam.
HiÖn nay ë ViÖt nam ®· cã trªn 150.000 thuª bao Internet, chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp, më ra c¬ héi ®¸ng kÓ cho c¸c doanh nghiÖp nµy khai th¸c u thÕ cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. Song trªn thùc tÕ, theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu chuyªn gia th¬ng m¹i ®iÖn tö th× c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam míi ë giai ®o¹n I cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö, nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp míi chØ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng qu¶ng c¸o, t×m kiÕm th«ng tin, ®èi t¸c trªn m¹ng, song vÉn cha thÓ thùc hiÖn ®îc c¸c giao dÞch qua m¹ng. §iÒu nµy ®· lµm c¶n trë viÖc ph¸t triÓn th¬ng m¹i nhÊt lµ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng.
Do ®ã, Nhµ níc, th«ng qua Héi ®ång quèc gia th¬ng m¹i ®iÖn tö sím ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, theo ®ã cÇn x¸c ®Þnh viÖc ¸p dông Internet/th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét c¬ héi chø kh«ng ph¶i lµ mét hiÓm ho¹ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. CÇn x¸c ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam nh lµ mét c«ng cô ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam. §ång thêi theo khuyÕn c¸o cña Héi ®ång c¸c chuyªn gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö (thuéc UNCTAD) trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng ph¸p lý cho th¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn chó ý sö dông hÖ thèng m« h×nh luËt cho th¬ng m¹i ®iÖn tö cña UNCITRAL còng nh hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c liªn quan ®Õn th¬ng m¹i ®iÖn tö cña UNCITRAL nh lµ c¬ së cho sù hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ViÖt nam.
VÒ c¬ b¶n néi dung cña v¨n b¶n ph¸p lý cÇn ph¶i:
+ Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña c¸c giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö (th«ng qua m¹ng Internet).
+ Thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña ch÷ ký ®iÖn tö (electronic signature-ch÷ ký díi d¹ng ®Æt vµo mét th«ng ®iÖp d÷ liÖu (data message) vµ ch÷ ký sè ho¸ (digital signature - tøc lµ biÖn ph¸p biÕn ®æi néi dung th«ng ®iÖp d÷ liÖu, khi dïng m· kho¸ ®Ó gi¶i m· míi thu ®îc néi dung thËt cña th«ng ®iÖp d÷ liÖu).
+ B¶o vÖ ph¸p lý c¸c Hîp ®ång th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ B¶o vÖ ph¸p lý c¸c thanh to¸n ®iÖn tö (bao gåm c¶ viÖc ph¸p chÕ ho¸ c¸c c¬ quan ph¸t hµnh c¸c thÓ thanh to¸n).
+ Bé tµi chÝnh cÇn cã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý qui ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi tµi chÝnh vµ thuÕ trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö.
+ Quy ®Þnh ph¸p lý ®èi víi c¸c d÷ liÖu xuÊt xø tõ nhµ níc (c¸c c¬ quan ChÝnh phñ vµ Trung ¬ng), chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, doanh nghiÖp nhµ níc (trong ®ã cã vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nh: Nhµ níc cã ph¶i lµ chñ nh©n c¸c th«ng tin cã quyÒn ®îc c«ng khai ho¸ vµ c¸c th«ng tin ph¶i gi÷ bÝ mËt hay kh«ng? Ngêi d©n cã quyªn ®ßi c«ng khai ho¸ c¸c sè liÖu cña chÝnh quyÒn hay kh«ng? Khi c«ng khai ho¸ th× viÖc phæ biÕn c¸c d÷ liÖu ®ã cã ®îc xem lµ mét nguån thu cho ng©n s¸ch hay kh«ng? ...v..v..)
+ B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi së h÷u trÝ tuÖ (bao gåm c¶ b¶n quyÒn t¸c gi¶) liªn quan ®Õn mäi h×nh thøc giao dÞch ®iÖn tö.
+ B¶o vÖ bÝ mËt riªng t mét c¸ch thÝch ®¸ng (®Ó ng¨n c¶n c¸c bÝ mËt ®êi t bÞ ®a lªn m¹ng mét c¸ch phi ph¸p, kh«ng chØ tªn tuæi, dung m¹o mµ cßn c¶ bÝ mËt kh¸c liªn quan ®Õn søc khoÎ, t«n gi¸o, quan ®iÓm chÝnh trÞ, giíi tÝnh, t×nh dôc...).
+ B¶o vÖ ph¸p lý ®èi víi m¹ng th«ng tin, chèng téi ph¹m x©m nhËp víi c¸c môc ®Ých bÊt hîp ph¸p nh thu thËp tin tøc mËt, thay ®æi c¸c th«ng tin trªn c¸c trang Web, th©m nhËp vµo c¸c d÷ liÖu, sao chÐp trém c¸c phÇn mÒm, truyÒn virus ph¸ ho¹i....; Tíi nay tõng níc ®· cã thÓ cã luËt vÒ c¸c téi nµy, vÊn ®Ò lµ sÏ ph¶i ®a vµo bé luËt h×nh sù, mét khi kinh tÕ sè ho¸ ®îc thõa nhËn trªn tÇm quèc gia. Mäi cè g¾ng x©y dùng hÖ thèng th¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ trë nªn v« nghÜa, thËm chÝ cßn t¸c ®éng xÊu tíi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng nÕu c¸c th«ng tin kh«ng ®îc b¶o mËt. Bªn c¹nh ®ã ngµy cµng cã nhiÒu níc ¸p dông c¸c luËt ng¨n c¶n kh«ng cho d÷ liÖu ®îc truyÒn göi tíi c¸c níc kh«ng cã ph¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin, nh»m tr¸ch rß rØ (nhÊt lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn an ninh quèc gia, vò khÝ giÕt ngêi hµng lo¹t...). V× vËy, nÕu kh«ng cã c¸c ph¬ng tiÖn thÝch ®¸ng ®Ó b¶o vÖ th«ng tin th× mét níc rÊt cã thÓ bÞ c¸ch ly khái ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ.
TÊt c¶ c¸c viÖc trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc trªn c¬ së mçi quèc gia tríc hÕt ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng “m· nguån” cho tÊt c¶ c¸c th«ng tin sè ho¸: b¾t ®Çu tõ ch÷ c¸i cña ng«n ng÷ níc ®ã trë ®i: tiÕp ®ã Nhµ níc sÏ ph¶i ®Þnh h×nh mét chiÕn lîc chung vÒ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ sè ho¸, tiÕp ®ã ®Õn c¸c chÝnh s¸ch, ®¹o luËt, vµ c¸c quy ®Þnh cô thÓ t¬ng øng, ®îc ph¶n ¸nh trong toµn bé chØnh thÓ cña hÖ thèng néi luËt.
VÒ v¨n ho¸ x· héi næi lªn vÊn ®Ò lµ ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh luËt ph¸p cô thÓ trong viÖc b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ b¶o vÖ ngêi tiªu dïng. §ång thêi còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý, ng¨n chÆn nh÷ng luång th«ng tin xÊu tõ bªn ngoµi lµm h háng mét bé phËn nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ giíi trÎ. Tuy nhiªn qu¶n lý kh«ng ph¶i lµ viÖc ®a ra c¸c cÊm ®o¸n mét c¸ch cùc ®oan, nh vËy võa bÞ ®éng, võa kh«ng cã hiÖu qu¶. Trong lÜnh vùc truyÒn th«ng, cèt tö lµ n©ng cao d©n trÝ råi tõ ®ã ngêi d©n sÏ tù trau dåi kh¶ n¨ng chän läc vµ tiÕp nhËn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, ®ång thêi hä sÏ tù rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng tríc nh÷ng c¸i xÊu, c¸i dë.
- Xóc tiÕn nhanh viÖc thµnh lËp Héi ®ång quèc gia (H§QG) vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Héi ®ång nµy sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ChÝnh phñ vµ nã cã nhiÖm vô nghiªn cøu, phæ biÕn c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö trªn ph¹m vi c¶ níc, ®ång thêi tÝch cùc hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ®iÖn tö. Héi ®ång còng cã nhiÖm vô hç trî cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¸c siªu thÞ, xa lé th«ng tin, c¸c tiªu chuÈn cho c¸c s¶n phÈm, vÊn ®Ò b¶o mËt an toµn, c«ng nghÖ thÎ th«ng minh (smart card), c¸c trung t©m x¸c thùc vµ chøng nhËn ch÷ ký ®iÖn tö vµ ch÷ ký sè ho¸. ViÖc thµnh lËp mét Héi ®ång quèc gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö gióp ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®a ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö vµo thùc tiÔn ë ViÖt nam, tr¸nh ®îc c¸c t×nh tr¹ng chång chÐo, phøc t¹p cña c¸c Ban th¬ng m¹i ®iÖn tö thuéc c¸c Bé, c¸c c¬ quan liªn quan, quy ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ mét mèi. Thùc tÕ cho thÊy thêi gian qua mÆc dï ChÝnh phñ ®· thµnh lËp dù ¸n quèc gia vÒ “kinh tÕ th¬ng m¹i ®iÖn tö”. Song viÖc dù ¸n ®îc chia nhá cho c¸c Bé, ngµnh thµnh c¸c ®iÓm dù ¸n vµ thiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nµy ®· lµm c¶n trë tiÕn ®é cña dù ¸n. Theo kÕ ho¹ch dù ¸n sÏ kÕt thóc vµo gi÷a n¨m 2000, song thùc tÕ ®Õn th¸ng 8/2000 dù ¸n vÉn cßn ®ang thùc hiÖn, do ®ã ChÝnh phñ cÇn ph¶i thèng nhÊt qu¶n lý vµ nghiªn cøu th¬ng m¹i ®iÖn tö.
C¬ cÊu cña Héi ®ång quèc gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö gåm ®¹i diÖn c¸c Bé, ngµnh vµ giíi cã liªn quan lµ mét tæ chøc cÇn cã ®Ó héi tô nh÷ng kiÕn thøc, nh÷ng quan ®iÓm vµ sù nh×n nhËn toµn diÖn vÒ nhiÒu gãc c¹nh. Héi ®ång quèc gia cÇn cã quyÒn huy ®éng nh©n lùc cña mét sè Bé ngµnh cho ho¹t ®éng cña m×nh, cã chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n ra quyÕt ®Þnh chØ ®¹o vµ xö lý gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë cÊp quèc gia.
C¸ch thøc ho¹t ®éng cña Héi ®ång quèc gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö b»ng c«ng cô Internet trªn c¬ së kÕt nèi víi c¸c bªn cã liªn quan, Héi ®ång quèc gia cÇn ®i tiªn phong trong viÖc øng dông Internet vµo ho¹t ®éng cña m×nh. Héi ®ång quèc gia cÇn thµnh lËp ra lùc lîng ®Æc nhiÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö (E-Commerce Taskforce) ®Æt chi nh¸nh t¹i c¸c n¬i träng ®iÓm trong c¶ níc cã nhiÖm vô kh¶o s¸t, nghiªn cøu vµ t vÊn cho doanh nghiÖp, c¬ quan, d©n chóng vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi th¬ng m¹i ®iÖn tö. Lùc lîng ®Æc nhiÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc nèi m¹ng trùc tiÕp víi Héi ®ång quèc gia ®Ó kÞp thêi th«ng tin cho nhau ®Ó n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Héi ®ång quèc gia.
- §Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña nghµnh c«ng nghiÖp phÇn mÒm
C«ng nghiÖp phÇn mÒm nh ®· ph©n tÝch ®ãng mét ®ãng mét vai trß quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Theo b¸o c¸o míi ®©y cña ViÖn nghiªn cøu chiÕn lîc cña Bé KH&§T th× s¶n phÈm phÇn mÒm ®îc xÕp v¸o nhãm ViÖt nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao nÕu nh ®îc Nhµ níc hç trî, ®Çu t ph¸t triÓn thÝch ®¸ng vµ gióp ph¸t huy tèi ®a lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt nam lµ nguån nh©n lùc dåi dµo vµ cã tr×nh ®é t¬ng ®èi cao so víi nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn (T¹p chÝ Th¬ng m¹i, 2/2000). Do ®ã ®ßi hái Nhµ níc ph¶i x©y dùng chiÕn lîc hç trî ®Çu t thùc sù ®Ó x©y dùng c«ng nghiÖp phÇn mÒm th«ng qua t¹o lËp m«i trêng thuËn lîi, tríc hÕt lµ chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p hç trî, b¶o hé, ®Çu t tiÒn cña, trÝ tuÖ, søc lùc vµo ba lÜnh vùc chiÕn lîc chÝnh: x©y dùng hoµn thiÖn m«i trêng thuËn lîi cho c«ng nghiÖp phÇn mÒm ViÖt nam ph¸t triÓn (m«i trêng ph¸p lý, t¹o ®iÒu kiÖn u ®·i, c¬ së h¹ tÇng...), ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng nghiÖp phÇn mÒm, liªn kÕt chÆt chÏ c¸c c«ng ty níc ngoµi (thu hót ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ, chuyÓn giao kü n¨ng vµ ®µo t¹o), hç trî c¸c c«ng ty trong níc ph¸t triÓn m¹nh h¬n.
- Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö, Nhµ níc cÇn chó träng hç trî u tiªn cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng.
Th¬ng m¹i ®iÖn tö thùc tÕ ®· më ra c¬ héi to lín cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cã thÓ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi c¸c doanh nghiÖp lín. Do ®ã, Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ®Ó hä cã thÓ tiÕp cËn víi ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Nhµ níc cÇn chó ý tíi viÖc hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n lªn m¹ng. ë ®©y Héi ®ång quèc gia vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn thµnh lËp mét nhãm ®Æc nhiÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n kÕt nèi vµ tham gia vµo m¹ng Internet. §Ó thùc hiÖn dù ¸n nµy, Nhµ níc cÇn kªu gäi vèn ®Çu t níc ngoµi, vèn ODA, vèn ng©n s¸ch....Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn tranh thñ sù gióp ®ì cña cña c¸c doanh nghiÖp cña lµng nghÒ truyÒn thèng ®îc lªn m¹ng vµ thùc hiÖn kinh doanh qua m¹ng. §©y lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã lîi thÕ c¹nh tranh rÊt lín (do tÝnh chÊt ®éc ®¸o cña s¶n phÈm) nÕu nh ®îc më réng kinh doanh th«ng qua th¬ng m¹i ®iÖn tö (theo kinh nghiÖm cña mét sè quèc gia nh Campuchia, Ên ®é cho thÊy) tÝnh hiÖu qu¶ rÊt lín khi ®a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt s¶n phÈm truyÒn thèng lªn m¹ng.
- Nhµ níc cÇn ®i tiªn phong trong ho¹t ®éng thóc ®Èy th¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua viÖc øng dông c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö vµo qu¶n lý bé m¸y ChÝnh phñ vµ vµo c¸c ho¹t ®éng mua s¾m cña ChÝnh phñ còng nh trong ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô c«ng céng, bíc ®Çu x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö (E-Government).
Kinh nghiÖm ë c¸c quèc gia c«ng nghiÖp míi (Singapore, Hµn quèc) vµ c¸c quèc gia ph¸t triÓn (Ên ®é) cho thÊy ChÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc xóc tiÕn th¬ng m¹i ®iÖn tö bëi sù tham gia trùc tiÕp cña ChÝnh phñ vµo ho¹t ®éng nµy. ë ®©y, ChÝnh phñ ®ãng vai trß lµ chÊt xóc t¸c cho sù më réng øng dông th¬ng m¹i ®iÖn tö vµo khu vùc doanh nghiÖp t nh©n. Singapore lµ mét trêng hîp ®iÓn h×nh. ChÝnh phñ quèc gia nµy ®· khuyÕn khÝch ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö th«ng qua ph¸t triÓn hÖ thèng mua s¾m cña ChÝnh phñ qua m¹ng Internet. Do ®ã, ë ViÖt nam trong thêi gian tíi ChÝnh phñ cÇn kh¼ng ®Þnh “niÒm tin’ cho c¸c doanh nghiÖp b»ng viÖc tÝch cùc h¬n n÷a trong viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng mua s¾m ®iÖn tö (e-procuroment) ®ång thêi ph¸t triÓn dÞch vô c«ng céng qua m¹ng (nh trong ngµnh h¶i quan, thuÕ vô, ®iÖn lùc...)
§ång thêi, ®Ó thùc hiÖn cam kÕt trong hiÖp ®Þnh khung ASEAN vÒ ChÝnh phñ ®iÖn tö, Nhµ níc cÇn tõng bíc x©y dùng mét ChÝnh phñ ®iÖn tö. ViÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö lµ xu híng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña mäi quèc gia trong t¬ng lai. Trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc, ChÝnh phñ c¸c níc ®· vµ ®ang thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy. Malaysia, Th¸i Lan, Indonesia,....®Òu ®· ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, trong ®ã cã viÖc thµnh lËp ChÝnh phñ ®iÖn tö. §Æc biÖt lµ Singapore ®Çu t 1,4 tû ®« la trong n¨m 2002 ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy.
Cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó ®a c¸c ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ lªn m¹ng, trong ®ã tríc hÕt lµ vÊn ®Ò hiÖu qu¶. Kh¸i niÖm hiÖu qu¶ cã nghÜa lµ tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ c¸c chi phÝ tõ viÖc mua s¾m tíi viÖc qu¶n trÞ nh©n lùc vµ gióp c¸c doanh nghiÖp tiÕp xóc dÔ dµng h¬n víi ChÝnh phñ. Kh«ng chØ tiÕt kiÖm ®îc c¸c nguån lùc mµ chÊt lîng c¸c dÞch vô do ChÝnh phñ cung cÊp còng ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. ViÖc phª duyÖt c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt còng sÏ trë nªn nhanh chãng h¬n, t¹o m«i trêng hÊp dÉn h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi.
Ngoµi ra, viÖc x©y dùng thµnh c«ng ChÝnh phñ ®iÖn tö còng sÏ lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, tiÕp nhËn kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö, qua ®ã mµ gia t¨ng hiÖu qu¶ chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
ViÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö cÇn cã sù phèi hîp tèt gi÷a c¸c Bé, ngµnh, c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, c¸c tæ chøc vµ c¸c doanh nghiÖp trªn c¶ níc.
Theo ý kiÕn «ng David Barns, phã chñ tÞch ch¬ng tr×nh ChÝnh phñ th¬ng m¹i ®iÖn tö cña IBM khu vùc Ch©u ¸- TBD, ®Ó gi¶m nhiÒu rñi ro, viÖc x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö ë ViÖt nam cÇn cã nh÷ng bíc ®i thËn träng vµ sö dông ph¬ng ph¸p cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc. CÇn b¾t ®Çu tõ nh÷ng m« h×nh ®¬n gi¶n nhÊt, thùc hiÖn nh÷ng bíc c¬ së tríc vµ khi thµnh c«ng råi míi thùc hiÖn c¸c bíc tiÕp theo.
Khi x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö cã 3 ®iÓm cÇn lu ý:
+ Nh÷ng c«ng nghÖ ¸p dông ®Ó x©y dùng ChÝnh phñ ®iÖn tö kh«ng cÇn qu¸ phøc t¹p nhng ph¶i ®¸ng tin cËy vµ nhanh.
+ Khi phÇn ®«ng d©n chóng vÉn cha thÓ tiÕp cËn Internet dÔ dµng th× nh÷ng c«ng cô truyÒn thèng nh ®iÖn tho¹i vµ tiÕp xóc trùc tiÕp vÉn ®ãng vai trß quan träng.
+ D©n chóng vµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i nhËn thøc ®îc sù tån t¹i cña c¸c dÞch vô chÝnh phñ ®iÖn tö vµ thÕ m¹nh cña nh÷ng dÞch vô ®ã.
- Nhµ níc cÇn tÝch cùc ®Èy m¹nh tham gia hîp t¸c quèc tÕ x©y dùng c¸c chiÕn lîc, dù ¸n ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c cÊp ®é khu vùc (ASEAN, APEC), thÕ giíi (UNCTAD, ICC, WIFPO, UNDP...), ®ång thêi kªu gäi sù hç trî cña quèc tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam, nhÊt lµ ë khu vùc n«ng th«n vµ lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. ë cÊp ®é khu vùc, ViÖt nam ®· ®¹t ®îc c¸c tho¶ thuËn vÒ c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o chung (trong ASEAN), HiÖp ®Þnh khung ASEAN vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng (trong APEC) vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö. ViÖc tham gia vµo c¸c tæ chøc, khu vùc trong ho¹t ®éng ph¸t triÓn, øng dông th¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o cho ViÖt nam c¬ së v÷ng ch¾c h¬n ®Ó ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ th¬ng m¹i ®iÖn tö tõ viÖc cã ®îc sù hç trî cña c¸c quèc gia trong khu vùc còng nh trªn thÕ giíi, nhÊt lµ nh÷ng níc ®· cã kinh nghiÖm trong viÖc ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Ngoµi ra ViÖt nam cÇn ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn hÖ thèng Trade - Point (T©m ®iÓm mËu dÞch) ë ViÖt nam. Hç trî vµ gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tham gia vµo hÖ thèng nµy. Tõ ®ã sÏ t¹o ra nÒn t¶ng cho ViÖt nam tham gia s©u vµ hiÖu qu¶ vµo hÖ thèng th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu. Nh chóng ta ®· biÕt th× Trade-Point lµ mét ch¬ng tr×nh ®îc khëi xíng bëi Tæ chøc Héi nghÞ Liªn Hîp Quèc vÒ Th¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn (UNCTAD). Theo ®ã, Trade-Point cã chøc n¨ng lµ ®a dÉn c¸c c«ng ty XNK tham gia vµo m¹ng ®iÖn tö toµn cÇu hay nãi ®óng h¬n gãp phÇn xóc tiÕn th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu. Lîi Ých cña viÖc tham gia Trade-Point lµ rÊt to lín. Qua ®iÒu tra cña UNCTAD th× ë mét sè n¬i c¸c Trade-Point ®· vµ ®ang ph¸t huy t¸c dông gióp c¸c doanh nghiÖp (chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, vèn Ýt, trang bÞ c«ng nghÖ th«ng tin thiÕu vµ yÕu) tiÕp thÞ trªn m¹ng, giao dÞch s¬ bé víi b¹n hµng, cung cÊp th«ng tin thÞ trêng. Víi viÖc phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· kÕt nèi vµo m¹ng Internet vµ nhiÒu doanh nghiÖp ®· vµ ®ang x©y dùng Website trªn m¹ng sÏ t¹o thuËn lîi lín cho ViÖt nam tham gia vµo m¹ng Trade-Point toµn cÇu, n©ng cao ®îc søc c¹nh tranh vµ ph¸t huy cao ®é lîi thÕ so s¸nh doanh nghiÖp.
- Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch hç trî vèn, c«ng nghÖ cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh trªn m¹ng còng nh hç trî cho mäi ngêi d©n ®îc tham gia vµo m¹ng Internet.
Theo ®ã, Nhµ níc cÇn h×nh thµnh mét kªnh vèn riªng ®îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau trªn c¬ së c©n ®èi c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi níc, ®Æc biÖt cÇn tranh thñ sù gióp ®ì cña quèc tÕ trong viÖc ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt nam. Trong ®ã Nhµ níc cÇn ®Æc biÖt hç trî doanh nghiÖp vµ ngêi d©n tiÕp cËn s©u h¬n víi Internet th«ng qua viÖc gi¶m chi phÝ truy cËp Internet (phÇn gi¶m chi phÝ ®îc bï ®¾p b»ng nguån vèn mµ Nhµ níc huy ®éng ®Ó phôc vô cho ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö). Ngoµi ra c¸c khu vùc n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa...®Òu ®îc u tiªn hç trî trong viÖc kÕt nèi vµo m¹ng Internet ®Ó cã thÓ nhanh chãng tiÕp cËn vµ øng dông th¬ng m¹i ®iÖn tö gãp phÇn ®a c¸c vïng nµy ph¸t triÓn. Tríc m¾t nhµ níc cÇn tËp trung vµo hç trî khu vùc kinh tÕ trang tr¹i (®©y lµ khu vùc kinh tÕ sÏ t¹o ®éng lùc chñ yÕu cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸) tiÕp cËn víi Internet ®ång thêi tõng bíc øng dông th¬ng m¹i ®iÖn tö.
2. C¸c gi¶i ph¸p vi m« ë cÊp ®é doanh nghiÖp.
- N©ng cao nhËn thøc vµ trau dåi tr×nh ®é tin häc vµ ngo¹i ng÷ cña ®éi ngò qu¶n trÞ vµ c¸c nh©n viªn trong c«ng ty.
Ban gi¸m ®èc c¸c c«ng ty cÇn nhËn thøc mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö. HiÓu hÕt nh÷ng lîi Ých mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö mang l¹i ®Ó tËn dông vµ khai th¸c, ®ång thêi h¹n chÕ vµ gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc mµ nã cã thÓ mang l¹i. Sau ®ã ph¶i truyÒn l¹i cho toµn thÓ nh©n viªn c«ng ty hiÓu vµ thÊm nhuÇn th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ yªu cÇu tÊt yÕu ®Ó cã thÓ n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, gióp doanh nghiÖp cã thÓ trô v÷ng vµ v¬n lªn trong thêi gian tíi, nhÊt lµ khi ViÖt nam b¾t ®Çu tham gia vµo lé tr×nh gi¶m thuÕ AFTA vµ sau ®ã lµ viÖc gia nhËp WTO. Nh÷ng doanh nghiÖp côc bé, kh«ng tiÕp cËn ®îc víi th¬ng m¹i ®iÖn tö nh mét thø vò khÝ c¹nh tranh ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tån t¹i.
Doanh nghiÖp còng ph¶i thêng xuyªn ®µo t¹o vµ cho nh©n viªn tham dù c¸c kho¸ häc vÒ tin häc vµ ngo¹i ng÷. ViÖc ®µo t¹o cã thÓ díi h×nh thøc cÊp kinh phÝ cho nh©n viªn ®i häc hoÆc tæ chøc nh÷ng buæi häc ngay t¹i c«ng ty.
- Tin häc ho¸ hÖ thèng qu¶n lý th«ng tin doanh nghiÖp
XÐt vÒ l©u dµi, ®Ó tham gia vµo th¬ng m¹i ®iÖn tö ®iÓm cèt lâi lµ ph¶i x©y dùng ®îc cho doanh nghiÖp mét hÖ thèng th«ng tin ®îc tin häc ho¸. Vµ c¬ së ®Ó ®a øng dông tõ c¸c m¹ng Intranet, Extranet vµ Internet vµo c¸c ho¹t ®éng giao dÞch cña m×nh. Thùc tÕ qua kh¶o s¸t cña 36 doanh nghiÖp nhµ níc thùc hiÖn tin häc ho¸ ë TP. HCM cho thÊy 81% c¸c c«ng ty cho r»ng tin häc ho¸ gióp cho hä gi¶m chi phÝ. 67% c¸c c«ng ty tin r»ng tin häc ho¸ gióp hä t¨ng n¨ng suÊt. 56% cho r»ng tin häc ho¸ gióp hä t¨ng lîi nhuËn. 53% cho r»ng tin häc ho¸ t¹o lîi thÕ cho kh¸ch hµng vµ t¹o nÐt riªng cho s¶n phÈm. §iÒu nµy cho thÊy viÖc tin häc ho¸ lµ yÕu tè hÕt søc quan träng ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, t¹o tiÒn ®Ò ®Ó c¸c doanh nghiÖp tham gia v÷ng ch¾c vµo ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö .
Tuy nhiªn cÇn lu ý: ViÖc mua s¾m thiÕt bÞ tin häc ®Ó t¨ng cêng cho bé m¸y qu¶n lý lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Nhng kh«ng ph¶i chØ cÇn c¸c c«ng cô tin häc céng víi qu¶n lý cò lµ lËp tøc ®· mang l¹i hiÖu qu¶ mong muèn. Thùc tÕ cho thÊy kh«ng Ýt doanh nghiÖp ®· kh«ng gÆt h¸i ®îc mÊy thµnh c«ng sau khi ®· øng dông tin häc. Quan träng lµ ph¶i tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c trong x©y dùng hÖ thèng tin häc qu¶n lý. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c:
+ Nguyªn t¾c tiÕp cËn hÖ thèng: Khi nghiªn cøu øng dông tin häc vµo qu¶n lý ph¶i xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt vµ tæ chøc cña guång m¸y qu¶n lý. ViÖc tèi u ho¸ mét vµi bé phËn mµ kh«ng tÝnh ®Õn mèi liªn hÖ víi c¸c ph©n hÖ kh¸c sÏ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ tèi u cho toµn bé hÖ thèng (nguyªn lý Nash-Perato).
+ Nguyªn t¾c tÝnh to¸n chi phÝ hiÖu qu¶: ®iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt v× ®Çu t cho mét hÖ thèng tin häc còng nh viÖc x©y dùng vµ duy tr× Website cÇn mét kho¶n tiÒn kh«ng nhá.
+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o ®é tin cËy: Th«ng tin cÇn ®îc cËp nhËt vµ lu tr÷ thêng xuyªn ®Ó ®¶m b¶o khi cÇn cã thÓ cung cÊp kÞp thêi, ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Bªn c¹nh ®ã ph¶i ®¶m b¶o tÝnh b¶o mËt vµ ®é tin cËy cña hÖ thèng.
+ Nguyªn t¾c híng tíi t¬ng lai: HÖ thèng tin häc mµ doanh nghiÖp x©y dùng ph¶i phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ph¸t sinh trong t¬ng lai.
Khi tin häc ho¸, cã hai ph¬ng ph¸p: hoÆc tin häc ho¸ tõng phÇn (lµ tiÕn hµnh tin häc ho¸ tõng chøc n¨ng qu¶n lý theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh) hoÆc tin häc ho¸ ®ång bé (tin häc ho¸ ®ång bé tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý vµ x©y dùng mét hÖ thèng qu¶n lý thay thÕ hoµn toµn cho hÖ thèng qu¶n lý cò). Ph¬ng ph¸p tin häc ho¸ tõng phÇn thêng ®îc nhiÒu doanh nghiÖp trªn thÕ giíi ¸p dông v× cã u ®iÓm dÔ dµng thùc hiÖn vµ vèn ®Çu t ban ®Çu kh«ng lín. Theo t«i, ®©y lµ ph¬ng ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam.
- X©y dùng chiÕn lîc kinh doanh trªn m¹ng
Sau khi ®· quyÕt ®Þnh ®a doanh nghiÖp lªn m¹ng, cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng mét chiÕn lîc kinh doanh qua m¹ng. V× chi phÝ x©y dùng vµ duy tr× mét Website lµ rÊt tèn kÐm nªn doanh nghiÖp cÇn cã mét chiÕn lîc kinh doanh phï hîp ®Ó ho¹t ®éng cña m¹ng thùc sù ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Bíc ®Çu, ®Ó gi¶m chi phÝ vÒ Website, c¸c doanh nghiÖp cÇn tÝch cùc tham gia c¸c ch¬ng tr×nh x©y dùng Website hç trî (cña nhµ cung cÊp dÞch vô Internet nh VNN, FPT) hay cã thÓ tham gia vµo siªu thÞ ®iÖn tö (cybermall) mµ ®ang ®îc x©y dùng ë ViÖt nam ®Ó qu¶ng b¸ s¶n phÈm cña m×nh ra thÕ giíi. §ång thêi cÇn x©y dùng quan hÖ tèt víi ®èi t¸c qua Internet, nªn tham gia vµo c¸c m¹ng chung cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá hoÆc cña hiÖp héi ngµnh ®Ó cã thÓ häc hái kinh nghiÖm, t×m kiÕm sù gióp ®ì tõ c¸c ®èi t¸c. Bëi thùc tÕ chøng minh r»ng nh÷ng doanh nghiÖp tham gia vµo “côm” (cluster) c¸c doanh nghiÖp th× thêng cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o h¬n, n¨ng ®éng h¬n vµ cã lîi thÕ c¹nh tranh cao h¬n.
* C¸c bíc x©y dùng chiÕn lîc kinh doanh trªn m¹ng.
+ Khi lËp chiÕn lîc Internet, doanh nghiÖp cÇn ch¾c ch¾n r»ng tÊt c¶ c¸c qu¶n trÞ viªn cao cÊp - tÊt c¶ cho tíi Tæng gi¸m ®èc nÕu cã thÓ - lµ cã liªn quan. C¸c qu¶n trÞ viªn giao dù ¸n mét c¸ch dÔ dµng vµ ®¬n gi¶n cho c¸c bé phËn c«ng nghÖ th«ng tin hay bé phËn thÞ trêng lµ ph¹m ph¶i sai lÇm. §èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá tríc hÕt nªn ®Çu t cho x©y dùng m¸y tÝnh nèi m¹ng Internet, ph¶i cÇn thiÕt cã Ýt nhÊt mét c¸n bé qu¶n lý th«ng tin (CIO) cã ®ñ n¨ng lùc tr×nh ®é lµm nhiÖm vô qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh hÖ thèng th«ng tin phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp.
+ ViÖc ®Çu tiªn mµ mét tæ chøc cÇn c©n nh¾c c¸i g× lµ lîi Ých chñ yÕu - kh«ng ph¶i lµ vÒ kinh doanh trªn m¹ng, mµ cho kinh doanh chung cña nã. C«ng ty cã thÓ theo ®uæi sù gia t¨ng b¸n hµng cña mét s¶n phÈm nµo ®ã, sù nhËn biÕt tªn h·ng, c¸c quan hÖ ®Çu t m¹nh h¬n, c¸c quan hÖ céng ®ång, t¨ng cêng dÞch vô kh¸ch hµng, gi¶m gi¸ b¸n, më réng kªnh b¸n hµng sang ®Þa h¹t míi hoÆc cã thÓ t×m kiÕm sù tiÕt gi¶m chi phÝ ph©n phèi c¸c s¶n phÈm vi vËt lý nh phÇn mÒm, c«ng viÖc dÞch thuËt hoÆc so¹n th¶o.
Còng rÊt quan träng xem xÐt l¹i xem liÖu Internet cã ph¶i ®óng lµ ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt cho c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp.
+ CÇn x©y dùng kÕ ho¹ch nguån lùc phôc vô cho kinh doanh trªn m¹ng nh: ®éi ngò qu¶n trÞ m¹ng, ®éi ngò b¸n hµng vµ tiÕp thÞ trªn m¹ng, nhµ cung øng, quan hÖ ®èi t¸c (mét nh©n tè ®îc ®¸nh gi¸ lµ rÊt quan träng trong chiÕn lîc kinh doanh trªn m¹ng vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét thµnh tè míi (partnering) trong chiÕn lîc Marketing mix. §ång thêi doanh nghiÖp cÇn ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch duy tr× ph¸t triÓn trang Web.
Theo Bill Gates, chñ tÞch tËp ®oµn Microsoft, thËp kû ®Çu tiªn cña thiªn niªn kû míi sÏ lµ thËp kû cña tèc ®é. Thêi gian kh«ng chë ®îi mét ai. Nh÷ng doanh nghiÖp nµo nhanh ch©n tËn dông nh÷ng thµnh tùu mµ c«ng nghÖ th«ng tin mang l¹i sÏ nhanh chãng bøt lªn phÝa tríc. C¸c doanh nghiÖp thê ¬ víi nh÷ng thµnh tùu mµ c«ng nghÖ th«ng tin mang l¹i sÏ bÞ tôt l¹i vµ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. Th¬ng m¹i ®iÖn tö ra ®êi lµ c¬ héi lín cho ViÖt nam sau gÇn 200 n¨m. C¬ héi ®Çu tiªn ®· bÞ ViÖt nam bë lì vµo cuèi thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19 khi triÒu ®×nh nhµ NguyÔn tõ chèi më cöa ®Êt níc tiÕp cËn víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tõ Ch©u ¢u vµ NhËt B¶n. LiÖu ViÖt nam cã bá lì c¬ héi lÇn hai?
Lêi gi¶i ®¸p cho c©u hái trªn n»m ë th¸i ®é vµ lßng quyÕt t©m cña ChÝnh phñ vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam.
KÕt luËn
§øng trªn quan ®iÓm khoa häc nghiªn cøu, t«i ®· cè g¾ng rót ra nh÷ng ®iÓm ®Æc trng còng nh nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam còng nh trªn thÕ giíi, ®ång thêi còng ph©n tÝch ¶nh hëng cña nã tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia, ®Ó tõ ®ã x©y dùng mét c¸i nh×n toµn diÖn, kh¸ch quan vµ s©u s¾c h¬n vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Trong kho¸ luËn tèt nghiÖp cã sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu quèc gia, tæ chøc vµ c¸c c«ng ty trªn thÕ giíi vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ trªn c¬ së hoµn c¶nh thùc tÕ ë ViÖt Nam, t«i rót ra mét sè kÕt luËn sau:
1. Th¬ng m¹i ®iÖn tö thùc sù ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho toµn x· héi. Kh«ng mét quèc gia nµo phñ nhËn tÇm quan träng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö, c¸c níc ngµy cµng ®Èy m¹nh ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia.
2. Ph¸t triÓn th¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong bèi c¶nh ViÖt Nam ngµy cµng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
3. §Ó th¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn cÇn ph¶i cã sù hç trî, ®Þnh híng, gi¸m s¸t tõ phÝa Nhµ níc, ChÝnh phñ trong viÖc x©y dùng hµnh lang ph¸p lý cho c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn h¹ tÇng thanh to¸n, n©ng cÊp h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin, h¹ tÇng nh©n lùc...
4. B¶n th©n c¸c doanh nghiÖp trong níc còng cÇn ph¶i nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. TËn dông nh÷ng c¬ héi mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö ®em l¹i, vît qua c¸c khã kh¨n th¸ch thøc ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng vµ vît lªn trong bèi c¶nh c¹nh tranh kinh tÕ ngµy mét gay g¾t.
5. Th¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng chØ t¸c ®éng ®Õn khÝa c¹nh th¬ng m¹i mµ cßn t¸c ®éng lªn toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸...Do ®ã, Nhµ níc vµ ChÝnh phñ cÇn thiÕt ph¶i cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch toµn diÖn ®Ó ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc cña th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ ®ång thêi h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã lªn nÒn kinh tÕ.
._.